Firye mastarından türetilen iftira kelimesi, ihtilâk, uydurma, yalan ithamda bulunma, kara çalma anlamlarına gelmektedir. Bir varlığa işlemediği bir suçu yakıştırma manâsında ahlâki bir terim olan iftira, bir kimsenin suçsuz olduğunu bildiği bir şahsa suç isnat etmesi, ayrıca bu itham ile ilgili yerlere bildirmesi olarak tarif edilmektedir. İftira, Kur’ân-ı Kerîm’de, yalan, uydurmak, asılsız isnat anlamlarıyla ve kimi ibarelerde şirk, zulüm gibi manaları pekiştiren biçimlerde 59 yerde kullanılmıştır.
Bühtan, ifk, zina iftirası özel anlamıyla kazf, hakaret ve sövme içerikli şetim gibi sözcükler, iftira ile benzer kavramlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Modern hukukta iftira ve hakaret birbirinden ayrı başlıklar altında ele alınmış; hakaret suçu için fiilin kişiyi rencide edecek özellikte olması yeterli görülürken, iftira suçu için isnadın kanunen suç niteliği taşıması dikkate alınmıştır.
Ahilik teşkilatlarının temelini meydana getiren prensiplerin Kur’ân-ı Kerim ve sünnet-i nebi etrafında fıkıh, tasavvuf ve örfe dayandığı gözlenmektedir. Ahilikte yamak ve çırakların eğitimlerinde mesleki bilgilerin yanı sıra dini, ahlâki ve toplumsal bilgilerin de verildiği dikkat çekmektedir. Ahilikte insan “eline, beline, diline sahip olarak” yüceltilmiştir. Bu üçlemenin anlamı hayırlı işler yapmak, iffetli olmak, başkalarına zarar vermeden yaşamak, şeref ve haysiyetlerine dil uzatmamaktır. Ayrıca iftiranın kendisi gibi, iftiraya giden yola yönelmek de yasaklanmıştır. Hz. Peygamber (SAV)’in şu hadis-i şerifi bu konuda şçyle buyurmaktadır:
“Zandan sakının; zira zan, sözün en yalanıdır. Başkalarının konuşmalarını dinlemeyin, mahremiyetleri araştırmayın, alış-verişte birbirinizin pazarlığını kızıştırmayın, birbirinizi çekememezlik yapmayın, birbirinize buğz etmeyin, birbirinize sırt çevirmeyin ve ey Allah’ın kulları kardeş olun!” (el-Buhârî, Kitabu’l-Edeb, 58) Ahilik teşkilatına yiğitlerin eğitimleri sürecinde ahinin uzak durması gereken zararlı davranışlar ifade edilirken iftira; dedikodu, kibir, merhametsizlik, yalan, kişinin ayıbını açığa vurma, cimrilik, koğuculuk, sözüne sadık olmama, kin, münafıklık ile birlikte sıralanmıştır.
Ahi zaviyelerinde verilen ve ağırlığı teşkil eden adâb ve erkân eğitimlerinde, yiğidi yiğitlikten, ahiyi ahilikten çıkaran davranışların başında iftiranın geldiği görülmektedir. Zira, Kur’an-ı Kerim ve Hz. Peygamber (SAV)’in hadislerini rehber edinen fütüvvetnamelere göre iftira, ahilerin içtimai hayatının en büyük afetlerinden biridir.
Ahinin mesleki hayatı ve beşeri ilişkileri doğruluk ve sadakat merkezinde şekillenmiştir. Ahinin meslek icrası sırasında ortaya çıkan kusur ve kabahatleri, ustalık alanına göre selamın kesilmesi ya da yardımdan mahrum bırakılması gibi müeyyidelerle karşılık bulmaktadır. Hz. Peygamber (SAV)’in ahlakına göre şekillenen ahilikte, iftira affı mümkün olmayan ayıplar arasında yer almıştır. Kur’an- Kerim’in kesin emirlerine ve Hz. Peygamber (SAV) ahlakına göre yaşaması arzu edilen ahilerin yaşam felsefesinde, iftiranın tüm biçim ve derecelerinin azaba neden olacağı vurgulanmıştır.
Hasan DOĞAN
KAYNAKÇA
Ebû’l Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mükrim b. Manzûr el-İfrîkî el-Mısrî (ö. 711/1311), Lisânü’l-Arab, “fe-ri-ye” Maddesi, Dâru Sâdır, Beyrut (t.y.), XV, 154: Ebû’l-Kâsım el-Huseyn b. Muhammed b. el-Fadl er-Râgıb el-Isfahânî (ö. 502/1108), el-Müfredâtü fî Garîbi’l-Kur’ân, el-Matbaatü’l-Meymeniyye, Mısır (t.y.), “fe-riye” Maddesi, s. 386; Oktay Yiğitbaş, “İftira Cürmü Üzerine Bir Deneme”, AD, Ankara 1967, Yıl: 58, Sayı: 11, s. 825; Hamit Dündar, “İftira Suçu ile Benzer Suçlar Üzerine Bir İnceleme”, AD, Ankara 1984, Yıl: 75, Sayı: 2, s. 292; Nevzat Aydın, “Ahîlikte İş ve Ticaret Ahlakının Hz. Peygamber’in Sünnetindeki Temel Referansları”, Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, 2015, s. 93-95; Ersin Kavi, “Ahilik Kurumu ve Günümüz Çalışma Yaşamındaki Psikolojik Sorunlara Yönelik Çözümler”, Emek ve Toplum, Cilt: 4, Yıl: 4, Sayı: 8, 2015, s. 109; Hasan Doğan, İslam Hukukunda İftira, TDV Yay., Ankara 2018; İlgili ayetlere örnek olarak Nisâ Suresi, 4: 112; Ahzâb Suresi, 33: 58; Nûr Suresi, 24: 4 ve 23; Mümtehine Sûresi, 60: 12.