Başta Türk dünyası olmak üzere Orta Doğu ve İran’da din ve inanç ritüelleri bağlamında yaygın ve büyüleyici olarak kullanılan bir sayıdır. Kırk sayısı ile ilgili Türk ve İslam dünyasında oldukça zengin bir kültür ve geleneğin olduğu görülür. Bu kültür ve gelenek Türk Ahi-fütüvvet geleneğine de büyük ölçüde yansımıştır. Nitekim Necm-i Zerkûb Fütüvvetnâmesi’nde, fütüvvet sahibinin kırk kötü ahlaktan uzaklaşıp, kırk iyi ahlak ile müzeyyen olması gerektiğini ifade ile bu özelliklerden bahseder. Bu bağlamda ahlakî olgunluğun ancak kırk yılda tamamlanabileceği ifadesini şu şekilde izah eder: “Eğer kişi peygamberse, ona kırk yaşında peygamberlik gelir, velî ise vilâyete ulaşır. Velî bu anlattığımız kırk güzel sıfatla sıfatlandığı zaman vilâyet sahibi olur. Nitekim bir yerde kırk Müslüman toplanırsa vilâyet hâsıl olur derler.
Çünkü biz, bu kırk sıfatı nefsinde toplamış birisini bulamaz isek, kırk kişi bir araya toplandı mı elbette her birinde bir güzel sıfat vardır, böylece de kırk kişi bir araya gelince bu kırk sıfat herhalde toplanmış olur ve vilâyet meydana gelir”. Burada kırk sayısı olgunluk ve ermişlik alameti olarak yorumlanmıştır. Benzer şekilde Fütüvvetnâmelerde, şeriat, tarikat, hakikat ve marifet kapılarının onar makamı sayılarak toplamda kırk makama ulaşılmış olur. Alevi kültüründe önemli bir motif olan “Kırklar Meclisi”ne de imada bulunulur. Burgâzî Fütüvvetnâmesinde bunu sema ile ilgili kısımda ele alır ve fütüvvet erbabının yemekten sonra gülbank çekmelerini delil olarak zikreder.
M. Saffet SARIKAYA
KAYNAKÇA
Razavi, Miftahu’d-Dekâik, Millet Ktb., Şerʻiyye, nr. 902, 2b-3a; Fütüvvetname, Şerʻiyye 1009/2, 11a-b; Abdulbaki Gölpınarlı, “İslam ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilatı”, İÜİFM, XI/1-4 (19491950), metin s.133-151, çev. s. 235-261; Abdulbaki Gölpınarlı, “Burgâzî ve ‘Fütüvvetname’si”, İÜİFM, XV/1-4 (1953-1954), s.136; Annemarie Schimmel, Sayıların Gizemi, (çev. M. Küpüşoğlu), İstanbul 1998, s. 265; Necdet Bingöl, “Dilimizde ‘Kırk’ Sayısı”, Türk Kültürü, XX/237, Ocak 1983, s. 26-28. H. Ziya Ülken, “Anadolu Örf ve Âdetlerinde Eski Kültürlerin İzleri”, AÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, XVII (1969), s.22.