Zaviyesi: Amasya’nın Gümüş nahiyesinde 1367 yılında kurulmuş olan Ahi Barak Baba zaviyesi hakkında Osmanlı devri kaynaklarında bilgi yoktur. Hüseyin Hüsameddin, zaviyenin kurucusunun Sühreverdi tarikatı şeyhlerinden Ahi İbrahim-i Basri olduğunu, oğlu Ahi Barak Baba zamanında vakıflarının tanzim edildiğini ve zaviyenin işlerlik kazandığını belirtmektedir.
Amasya ili Gümüş kasabasında Cami-i Kebir mahallesi Canikli sokakta bulunmaktadır. Halk arasında Burak Baba-Hasan Ağa Tekkesi olarak da bilinir. Barak Baba’nın kim olduğu konusunda farklı görüşler vardır. Yazıcızâde Ali, eserinde Barak Baba’nın Selçuklu Sultanı İzzeddin Keykavus’un oğlu olan bir Selçuklu şehzadesi olduğunu söylemektedir. Bazı tarihçi ve edebiyatçılar, Barak Baba’nın Tokat köylerinden birinde doğan bir kâtibin oğlu olduğunu ileri sürmektedir. Özellikle Yunus Emre’nin eserlerinde Barak Baba ile ilgili bilgilere ulaşılmaktadır. Kaynaklarda Barak Baba’ya mensup olanlara Barakıyun (Baraklılar) denilmektedir. Bu konuda Abdülbaki Gölpınarlı ve Hüseyin Hüsameddin eserlerinde bu türbe için “şehr-i verdiyeden Ahi İbrahim el-Basri bu kasabada neşri füyûzat ve bir tekke inşa ve mahdumu Ahi Barak Baba evkafını tanzim ettiği münasebetle Gümüş kasabası ‘kesb-i ma‘rifet’ etmişdir” şeklinde geçmektedir. 1367 yılarında Gümüş’te yaşayan ve Selçuklular zamanında Anadolu’ya gelen Sühreverdi tarikatı şeyhlerinden Ahi İbrahim-i Basri tarafından tekke olarak yaptırılmış; oğlu Ahi Barak Baba tarafından vakıfları tanzim edilmiştir. Türbe, kuzey-güney doğrultusunda kareye yakın dikdörtgen planlıdır. Kerpiç duvarlı ve üzeri kiremit kaplıdır. Batı cepheden açılan bir kapı ile girilmektedir. Yola bakan kuzey cephesinde bir çeşme bulunmaktadır. Yapıya biri doğu, diğeri batı cephede olmak üzere iki yönden giriş sağlanmaktadır. Kapılar dikdörtgen formlu olup düz atkı taşlıdır. Batı giriş kapısı iki kanatlı, doğudaki ise tek kanatlıdır. Batı giriş kapısı önünde iki ahşap ayak tarafından taşınan bir sundurması bulunmaktadır. İçerisi oldukça sadedir. Batı duvarının güneye yakın olan bölümünde ahşap kapaklı bir dolap nişi yerleştirilmiştir. Bunun üzerinde tuğladan bir hafifletme kemeri mevcuttur. Türbe içerisinde giriş kapısının sağ duvarı üzerinde kireç badana üzerine siyah renkli boya ile 705 (1305) tarihi yazılıdır. Sandukalar zeminden 0.25m yükseltilmiş bir kaide üzerine oturmaktadır. Girişin önünde yer alan ve baş uçunda kitâbe bulunan sandukanın yan yüzleri ise oyma tekniğinde yapılmış çiçek motifleri ile tezyin edilmiştir. Başucunun alt bölümünde kare bir pano içerisinde ortada bir sekizgen, sekizgenin ortasında ise çıtalarla bir kare oluşturulmuş, ortadaki karenin her bir köşesinden çıtalarla ana panonun köşelerine birleştirilmiştir. Sekizgenin etrafında daha küçük kare şekiller yer almaktadır. Bu karelerin içlerine de oyma tekniği ile çiçek motifleri işlenmiştir. Alttaki kare panonun üzerindeki üçgen alınlığın içerisine oyma tekniğinde kitâbe yerleştirilmiştir. Üç satırdan oluşan kitâbenin ikinci ve üçüncü satırları ortadan enine atılan çıtalarla ikiye ayrılmıştır. Kitâbe iki yönden çıtalarla sınırlandırılmıştır. Sandukanın baş uçunda bulunan kitâbedeki tarih 705’e (1305) denk gelmektedir. Diğer iki sandukanın baş ve ayak bölümleri ise üçgen bir alınlıkla sonlandırılmıştır. Yüzeyleri çıtalarla karelere bölünmüş, içleri ise eşit üçgenlere ayrılmıştır. Bu sandukalar Barak Baba’nın ailesine ait olmalıdır. Türbenin kuzey ve güney cephelerine ikişer pencere açılarak iç mekânının aydınlatılması sağlanmıştır. Kuzey cephede bulunan pencereler dikdörtgen formlu, düz atkı taşlı ve içeri doğru şevli olarak tasarlanmıştır. Güney cephedekiler ise dikdörtgen formludur. Kaynaklarda türbenin bulunduğu bahçenin içerisinde bir mescid ve imarethanesi.
Ahilik Ansiklopedisi