Caz müziği, kendine özgü sesi, birçok farklı unsuru ve tarzı olan bir müziktir. Hangi etkiyi içerisine almış olursa olsun, biçim temel karakterini korur. Unutulmaması gereken en önemli şey, müziğin sizi kişisel olarak etkilemesi, kulaklarınızla duyduklarınızın ötesine geçerek kalbinize ve ruhunuza dokunması gerektiğidir. Cazın birçok farklı alt türü olsa da, türü bir bütün olarak tanımlayan beş temel müzikal özelliği vardır.
Bu ayırt edici özellikleri birlikte incelemeye ne dersiniz?
Improvisation (Doğaçlama)
Doğaçlama, Caz müziğinin tam kalbinde yer alır. Spontane kompozisyondur; yani, her müzisyen ne çalacağını çaldıkça belirler ve spontane olarak gelişir. Normal bir sohbete benzeterek örnekleyebiliriz. Caz doğaçlamaları ilk ortaya çıktığında melodi ve akorlar popülerdi. Geçmişte, Caz doğaçlaması çeşitli biçimlerde gelişti. Caz tarihi geliştikçe doğaçlama türü de onunla birlikte değişti ve müzik formu, ortaya çıkan her tür boyunca sayısız değişikliğe uğradı. Dixieland, New Orleans tarzı caz doğaçlamalarının ilk örneklerindendir. Duke Ellington ise, yapı söz konusu olduğunda cazın en büyük yenilikçilerinden biri olarak kabul edilir. Pek çok besteci AABA’nın son derece başarılı şarkı modeliyle yetinirken, Ellington caz müziğinin ne olabileceği fikrini daha da ileri götürmeye çalıştı ve Onun ‘Black and Tan Fantasy’ buna harika bir örnektir.
İşte o harika eseri sizlerle buluşturuyoruz.
– Duke Ellington – ‘Black and Tan Fantasy’
– Coleman Hawkins – Body And Soul
Jazz Rhythms (Caz Ritimleri, Swing)
Caz ritimleri basitten son derece karmaşığa kadar değişebilir. Bununla birlikte, bir caz grubundaki her bir müzisyen tarafından gerçekleştirilen en karmaşık ritimlerin bile altında yatan bir nabız (vuruş), yani dinleyicinin müzikle hissederek ayağını vurmasını sağlayan unsurdur. Her caz orkestrası ister büyük isterse küçük olsun, melodi ve ritim gruplarından, melodi ve ritim takımından oluşmaktadırlar. Caz müziğinde ritimlerin çokkatlılığı vuruşa, yani düzenli çalınan temel bir ritme göre ayarlanmaktadır. Bu özelliği cazın kalp atışıdır veya davulcu Jo Jones’ın deyimiyle “düzenli nefes” idir. Temel ritim düzenleyici faktördür ve müzikal oluş onun üzerinden düzenlenir. Ve yine Jo Jones der ki: “Ritim konusundaki bir diğer husus şudur: Bir müzisyen enstrumanını çalarken kendi normal tarzında nefes almalıdır ve kendisiyle birlikte nefes alıp veren bir dinleyici kitlesinin var olduğunun farkında olmalıdır..” Nefes alıp vermenin değişmez koşulları swing’in özgünlüğünü yaratır.
– Take The “A” Train – Duke Ellington
Harmony (Armoni)
Müzikte armoni, iki veya daha fazla sesin aynı anda seslendirilmesidir; bu tonlar (seslendirmeler) genellikle akor adı verilen setler halinde gruplandırılır. Cazda armoni, (Blue Note) mavi notayı sıklıkla kullanır. Caz ve blues müzikte kullanılan, majör ve minör notalar arasında duraksayan istikrarsız notalara mavi nota (blue notes) denmektedir. Blue sözcüğü Amerikan kültüründe hüzünlü gibi anlamlarda kullanılmaktadır.
Call and Response (Çağrı ve Yanıt Tekniği)
İşbirliği ve iletişim, bir müzikal tümcenin müziğin temel taşlarından biriyle yanıtlandığı çağrı ve yanıt motiflerini oluşturan cazın iki temel bileşenidir. Bir veya daha fazla müzisyen tarafından bir “çağrı” (müzikal tema) çalınır ve ardından farklı bir grup tarafından bir “yanıt” (müzikal yanıt veya aynı temanın tekrarı) gelir. Birçok yönden çağrı ve yanıt, iki grup arasındaki müzikli konuşma olarak düşünülebilir.
– Miles Davis – “So What”
– Art Blakey & the Jazz Messengers – Moanin’
Polyphony (Polifoni, Çok Seslilik)
Çok seslilik, büyük ölçüde New Orleans tarzı Caz’ın doğaçlama doğasından dolayı Caz’da büyük ölçüde görünür. Bunun nedeni, Caz gruplarının aynı anda farklı melodileri çalacakları birkaç farklı enstrüman içermesidir. New Orleans Jazz, Louis Armstrong’un The Hot Five’ı gibi küçük gruplar halinde çalınırdı, dolayısıyla adı beş müzisyenden oluşurdu. Bunlar arasında, trompet çoğu zaman ana melodiye sahip olur, ardından klarnet ve ardından trombon gelir. Bu çalanları desteklemek, genellikle bir davulcu veya piyanistin çaldığı perküsyon ve akorlardan oluşan bir arka plandı. Polifoni, 1950’lerin sonlarında Bill Evans Trio tarafından caz müziğinde yeniden tanıtıldı.
– Louis Armstrong & His Hot Five – “Cornet Chop Suey”
-Sounds and Instruments (Sesler ve Enstrumanlar)
Caz müzisyenleri, enstrümanlarının izin verdiği tüm ton renkleri gamını (ton kalitesi) kullanarak enstrümanlarını çalarlar. Genellikle net, “saf” bir ton için çabalayan klasik icracıların aksine, caz müzisyenleri genellikle doğası gereği daha “vokal” olan bir ton için çabalarlar.
Bugün caz, insan sesi de dahil olmak üzere hemen hemen her enstrümanda çalınabilir (ve çalınmaktadır). Caz ile ilişkilendirilen en yaygın enstrümanlar (temel öncelik sırasına göre):
Saxophone (Saksafon), Trumpet (Trompet), Piano (Piyano, Bas ve Davul (ritim bölümü olarak bilinir) Guitar (Gitar) , Clarinet (Klarnet), Trombone (Trombon), Flute (Flüt).
Caz müziğini diğer müzik türlerinden ayıran en önemli özelliklerini örnekleri ve açıklamaları ile hep birlikte inceledik. Sonuç olarak caz müziğini özgün müzik olarak kılan elementlere baktığımızda her bir elementin caz müziğinin karakteristik özelliklerini ortaya koymuş olduğunu açıkça görüyoruz. Son olarak keyifle dinlemeniz için harika bir Caz standartlarından olan “How High The Moon” şarkısını önce Ella Fitzgerald’ın eşsiz sesi ile yine doğaçlamalarla ve Scat Singing tekniği ile (Scat singing, çeşitli caz şarkıcılarının; kimi zaman kelimeleri hecelere bölüp, kimi zaman da anlamsız kelimeler çıkararak (kekeler gibi) uyguladıkları bir doğaçlama vokal tekniğidir. Louis Armstrong tarafından “Scat Singing” diye adlandırılmışır. Öncüleri arasında Armstrong, Ella Fitzgerald ve Billie Holiday sayılabilir.) seslendirmiş olduğu kayıdı, daha sonra ise yine aynı şarkıyı Coleman Hawkins’in doğaçlama olarak çaldığı kayıdı sizlere sunuyorum. Keyifli dinlemeler diliyorum.
– Ella Fitzgerald – “How High The Moon”
– Coleman Hawkins – “How High The Moon”
