Arapça, övmek manasınadır. Ululama, yüceltmeyi, ifâde etmek üzere methetmek, sena etmek demektir. Hamd üç çeşittir: Maddî dil ile yapılanıdır ki, genel olarak halkın yaptığı budur. Bu durumda olan kişi, kalbi tasdik ederek, Allah’ın, üzerindeki nimet ve ikramlarını dil ile anar. ikincisi ruhanî hamddir. Bu da, havass grubundakilerin hamdidir. Bu durumda olanların kalbi, Allah’ın, fiillerin arındırılması (İslâmîleştirilmesi) ve hâllerin terbiye edilmesi konusundaki lütuflarını anmasıdır. Üçüncü hamd ise, Rabbanî lisan ile yapılır. Bu ariflerin hamdidir. Bu, müşahede, yakınlıkta kaybolma, Allah’la yakınlık meyvesini devşirme, ruhun kudsiyyet yönüne dalması, nurların gelmesiyle, sır zevklerinin tadılması gibi özellikler sonucu, keşfedilenlerdeki gariblikler ve maârif lütuflarını idrâk ettiğinde, Hakk’a şükre yönelerek sırrın harekete geçmesidir.
Bazı mutasavvıflar, hamdin beş çeşit olduğunu söylerler:
- Hamd-i kavlî ve lisânı : Peygamber lisanıyla, “Allah’ın, kendi zâtını övmesidir”.
- Hamd-i hâlî : Ruh ve kalble yapılır, ilmî ve amelî olgunlukla muttasıf olmak, Allah’ın ahlâkı ile ahlâklanmak manasınadır.
- Hamd-i lügavî : Hürmet niyetiyle, yalnız lisanla yapılan, güzellikle öğmek ve vasfetmekten ibaret olan hamd.
- Hamd-i fiilî : Bedenî işleri, sadece Allah rızası için yapmak.
- Hamd-i örfî : Mü’mine nimet vermesi sebebiyle, hürmeti, tazimi hatırlatan iş manasınadır.