Ahilerin adları ile birlikte kullandıkları lakaplardan biridir. Osmanlı Beylği’nin ilk sultanlarından Orhan Gazi (ö. 1361) de bu lakabı, bir Ahi olarak kullandı.
Lakap, her ikisi de Arapça olan “ihtiyar” ve “din” kelimelerinin birleşmesi ile oluşturulmuştur. İhtiyar, iki şeyden birini diğerine tercih etmek, seçip ayırmak, üstün tutmak, dilerse yapmak, dilemezse yapmamak, aklın hayırlı gördüğünü işleme gibi anlamlara gelmekte, zıddı ise kişiye seçme imkânı bırakmama, zorlama demektir. İki kavram birleştirildiğinde, “dinin üstün tuttuğu, dinin seçip farklı bir şekilde değerlendirdiği” anlamına gelmektedir.
Orhan Bey’in bu lakabı kullandığını, meşhur seyyah İbn Battûta ifade etmiştir. Bursa’ya geldiğinde, Orhan Gazi ile görüşmüştür. Battuta, Ahilerden şed kuşanan bu Osmanlı hükümdarını, “Bursa’nın hâkimi Osmancıkoğlu İhtiyarü’d-din Sultan Orhan Bey” olarak tarif etmiştir. Yüzü çok güzel, çatık kaşlı, uzun boylu, göğsü ve omuzlarının arası geniş, heybetli ve vakur Orhan Gazi, Ahilerin kâmil insan özelliklerini taşımaktadır. Cömert, asil ve adildir. Affetmeyi seven, fethedilen yerlerde cami, medrese, kervansaray, imaret, tekke gibi sosyal nitelikli pek çok yapı vücuda getirilmesine vesile olan birisidir. Bu vesileyle halkın ibadet, eğitim, barınma, yeme içme ihtiyaçlarını zahmetsizce karşılamaya gayret ettiği için kendisi “İhtiyarü’d-din” diye nitelendirilmiştir.
Caner ARABACI
KAYNAKÇA
Doğan Yörük, “Anadolu’nun Sağ Kolu Üzerinde Bir Durak: Ereğli”, Uluslararası Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Tarihi Araştırmaları 6. Ara Dönem Sempozyum Bildirileri 14-16 Nisan 2011, Uşak III, İzmir 2011, s. 1512; Esra Keskinkılıç, “Sultanî Lakaplar (veya Devletlü ve Saadetlü Lakaplar) Nicknames of the Sultans”, Acta Turcıca Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi Online Thematic Journal of Turkic Studies, VI/1-1, Ocak 2014, “Kültürümüzde İsim”, edi Emine Gürsoy Naskali-Hilal Oytun Altun; H. Yunus Apaydın, “İhtiyar”, DİA, XXI, s. 575-576.