İnançla ilgili mezhepler, genel olarak “Ehli Sünnet” ve “Ehli Bidat” olmak üzere iki kısımdır:
“Ehli Sünnet”, peygamberimizin sünnetine uyanlar, “Ehli Bidat” ise peygamberimizin hadislerini kendi keyif ve arzularına göre yorumlayanlardır.
Ehli Sünnet, inançla ilgili konularda kitap ve sünnete dayanır, kitap ve sünnetteki ifadeleri esas alır.
Ehli Sünnet üç gruptur: Selefiyye, Maturidiyye ve Eşariyye.
- a) Selefiyye
İnanç konusunda Ashabı Kiram ve Tabiunun görüşlerini benimseyen fıkıh bilginleri (İslam Hukukçuları) ile hadis âlimleridir. Bunlar, itikad konularında ayet ve hadislerde yer alan hususlar hakkında yorum yapmadan olduğu gibi kabul ederler. Allah’ın sıfatları ve diğer konularda ayrıntılara girmezler.
İnançla ilgili ilk mezhep budur. Bunun için Hanbeli mezhebinde olanların hemen hepsi ile ilk Hanefi, Şafii ve Malikiler bu mezhebi benimsemişlerdi, yani Selefi idiler.
- b) Maturidi Mezhebi
Bu mezhebin imamı, asıl adı Muhammed olan Ebû Mansûr Mâturidî’dir. Hicrî 238 (M. 862) yılında Semerkand’ın Mâturid köyünde doğmuş ve köyünün adıyla şöhret bulmuştur. Hicri 333 (M. yılında Semerkand’da ölen Ebû Mansûr, büyük bir Türk bilginidir. Ehli Sünnet akidesini savunmuş ve batıl inançlara karşı büyük mücadele vermiş
Amelde Hanefi olanlar, itikadda bu mezhebi benimsemişlerdir.
- c) Eşari Mezhebi
Eşari mezhebinin imamı, Ebû’lHasan Alî elEş’arî’dir. Hicri 260 (M. 873) yılında Basra’da doğmuş, 324 (M. 936) yılında Bağdat’ta ölmüştür.
Mutezile bilginlerinden Ebû Alî elCübâî’nin talebesi olan elEş’ârî, gördüğü bir rüya üzerine Mutezileden ayrılarak Ehli Sünnete katılmıştır. Bundan sonra ömrünün tamamını Ehli Sünnete hizmet ederek geçirmiştir.
Ehli Sünnet’i temsil eden bu iki mezhep, temelde aynı olmakla birlikte bazı konularda farklı görüşleri vardır.
Maliki ve Şafii olanlar, itikadda Eş’aridirler.