Osmanlı Devleti’nde yeni kurulan şehirlerin veya semtlerin çekirdeğini oluşturan külliyelerin çevresine, özellikle caminin yakınına arasta adı verilen çarşı da inşa edilmiştir. Bu bağlamda II. Selim’in (1566-1574) Konya-Karapınar’da kendi vakıf hayratı olarak inşa ettirdiği Sultan Selim külliyesi yapılmaya başlanmadan önce arastası da düşünülmüş ve çok sayıda dükkânın temeli diğer ünitelerle birlikte atılmıştı. Bugün mevcut olmayan bu arastanın temellerini açığa çıkarmak için 1990-1992 yılları arasında bu külliyede kazı yapılmış ve bir arasta izine rastlanmıştır. Arastalar genelde üstü tonoz veya çatıyla örtülü, bir sokağın iki tarafında sıralanan dükkânlar topluluğuydu. Kazılarda dükkânların izlerine bakılarak arastanın yeri ve şekli gösterilmiştir. Buna göre dükkânlar, küçük bir arasta teşkil edecek şekilde bir sokağın iki yanında uzanmakta olup, üzerlerini kurşunla kaplı tonoz örtüyordu.
Arastanın vakfa gelir getiren bir yapı olmasından dolayı bakım ve onarımına ayrıca özen gösterilmiştir. Dükkânların sürekli kullanılır halde tutulması için “mîmâr-ı ârâsta” adıyla bir usta da burada görevlendirilmiştir. Arasta mimarı dışında külliyede meremmetçi olarak bilinen usta dahi vardı. Bu ustalar vakıf dükkânların küçük çaptaki bakım ve onarımlarıyla ilgileniyorlardı. Fakat esaslı bir tamirat söz konusu olunca külliye, diğer üniteleriyle birlikte toplu olarak ele alınıyor, İstanbul’dan gelen bir mimar başkanlığında onarılıyordu. Nitekim dükkânların, diğer yapılarla birlikte 1260’da (1844) ciddi bir onarıma tâbi tutulmuştu. Bu tamirat işi önce Torunoğlu Ahmed’e, sonra da adı geçen kişinin inşaat ile ilgili olarak adının yolsuzluğa karışması üzerine Mehmed Efendi’ye verilmişti.
Arasta zaman zaman tamir edilmesine rağmen XX. yüzyılın başlarında külliyenin diğer yapıları gibi bakımsızlıktan kullanılmaz duruma gelmiş ve dükkânlar da terk edilmişti. Nitekim 1322 (1904) tarihli Konya Salnâmesi’nde ayakta bulunan eserler arasında dükkânların sayılmaması, 1904’ten önce yıkıldıklarını gösterir. Arasta bölümünün yeri 1990 yılına kadar araç parkı ve haftanın bir günü de Karapınar’ın pazar yeri olarak kullanılıyordu. Demek ki eskiden de Arasta sokağı Karapınar’ın ticaret merkezi olma özelliğine sahipti. Arasta yıkıldıktan sonra da yerinde bu gelenek pazar kurularak devam ettirilmiştir. Karapınar Sultan Selim Külliyesi’nde arastanın izleri 1990-1992 yılları arasında Selçuk Üniversitesi’nce gerçekleştirilen kazılar sırsında ortaya çıkınca, eski temelleri üzerine 1993-1996 yıllar arsında tonozlu ve kurşunlu olarak tekrar yapılmış ve böylece eski işlevi kazandırılmıştır. Arastanın bundan sonra da bakım ve onarımına devam edilmiş, ancak kısa süre sonra kurşun kaplamalı üst örtüsü tahrip olmuştur. Şu anda tekrar bakıma muhtaç durumdadır.
Yusuf KÜÇÜKDAĞ
KAYNAKÇA
Konya Vakıflar Bölge Müdürlüğü Sanat Eserleri ve Yapı İşleri Şube Müdürlüğü Karapınar Selimiye Külliyesi 2005 Yılı Onarım Dosyası, nr. 1, 2; Karapınar Selimiye Külliyesi 1900-2000 Yılı Onarım Dosyası, nr. 1, 2, 3, 4, 5; Yusuf Küçükdağ, Karapınar Sultan Selim Külliyesi, Konya 1997, s. 69-72, 134-135.