Tarsus’ta Ulu Cami’nin kuzey batısında, Camii Nur Mahallesinde yer almaktadır. Kırk Kaşık veya Beyaz Çarşı olarak da adlandırılan bedesten, adını kubbe eteklerinde ve silmeler üzerinde bulunan kaşık kabartmalarından almıştır. Ulu Camii ve hamam ile birlikte bir külliye içerisinde bulunan yapı, Ramazanoğlu Piri Paşa oğlu İbrahim Bey tarafından, 1579’da inşa edilmiştir.
Bedesten, kapalı bir avlu etrafında sıralanan dükkânlardan oluşmaktadır. Doğu-batı doğrultusunda dıştan dışa 40.40 x 14.05 m ölçülerinde olan dikdörtgen planlı bedesten yedi kubbelidir. İçerisinde 21 oda vardır. Ayrıca, içerden iki merdivenle çıkılan iki oda ve batı yönünde dış cephedeki iki oda ile birlikte toplam oda sayısı 25’tir. Bedestenin inşasında beden duvarlarında kesme taş, üst örtü ve geçişlerde ise tuğla malzeme kullanılmıştır.
Yapının doğu ve batıda olmak üzere aynı aks üzerine yerleştirilmiş iki giriş kapısı bulunmaktadır. Kapılarından sonra tonoz örtülü koridora ulaşılır. Evliya Çelebi Tarsus’a uğradığında bedesten hakkında“Camii Nur’a mutasıl kargir bina seksen dükkandır. Bu şehrin bezzazistanı budur” diye söz eder.
Bedestenin orta bölümü 39.20 x 5.40 m ölçülerinde dikdörtgen planlıdır. Bir koridor şeklinde planlanan bu bölümün üzeri sivri kemerler üzerine oturan ve pandantiflerle geçilen beş kubbe ile örtülmüştür. Orta kubbe aydınlık fenerli olup daha büyük yapılmıştır. Koridorun kuzey ve güney kanatlarına doğu-batı istikametinde yan yana yerleştirilen dükkanlar 3.50 x 2.40 m. ölçülerinde dikdörtgen planlı olup, odaların üzeri doğu-batı doğrultusunda tonoz örtü ile örtülmüştür. Batıdaki giriş kapısının iki yanında bulunan dükkânlar ise yarım haç tonozla kapatılmıştır. Giriş kapıları dikdörtgen formlu, sivri kemerli olarak tasarlanmışken, batı cephede giriş kapısın iki yanında bulunan odaların girişleri basık kemerlidir.
Doğuda giriş kapısının iki yanına yerleştirilen 4.10 x 3.60 m. ölçülerindeki iki adet dükkân doğu-batı doğrultusunda tonoz örtüdür Batı cephedekilerden farklı olarak girişleri dışarı değil bedestenin iç avlusuna açılmaktadır.
Batı cephe ortasına, bedestene girişi sağlayan basık kemerli bir giriş kapısı yerleştirilmiştir. Kapının iki yanında, giriş kapıları dışarı açılan basık kemerli birer dükkân bulunmaktadır. Dükkânların üzerinde fevkani olarak düzenlenmiş, kubbe örtülü birer oda yer almaktadır. Her iki bölüm tuğla malzemeden olup, beden duvarları iki sıra kirpi saçakla sonlandırılmıştır.
Doğu cephe batı cepheden farklı olarak tasarlanmıştır. Doğu cephede bulunan ikili bir açıklıkla bedestene giriş sağlanmıştır. Kapı kemerlerinin kilit taşları yüzeyden dışarı taşırılmış ve volütlerle bezenmiştir. Giriş kapısının iki yanında bulunan tonoz örtülü odaların doğu cephelerine birer adet mazgal formlu pencere yerleştirilmiştir.
Güney cephe cami ile aynı avluyu paylaşmaktadır. Oldukça sade tutulan cephenin doğuya yakın olan bölümünde basık kemerli bir kapının varlığı görülmektedir.
Kuzey cephe güney cephe ile aynı özelliklere sahiptir. Her iki cephede de üst seviyede bedestenin koridoruna açılan karşılıklı dikdörtgen formlu pencereler yer alır. Kubbe kasnaklarının her biri kuzey – güney yönünde karşılıklı ikişer payanda ile desteklenmiştir. Payanda aralarına ise birer adet dikdörtgen pencere açılmıştır.
1956 yılında oldukça harap olan yapı yakın zamanda Tarsus Belediyesi tarafından onarılmıştır. Son olarak 2004 yılında restore edilen yapı, 2007 yılında hizmete açılmıştır. Bedesten içerisinde yer alan dükkânlarda, yöresel yemekler ve el sanatlarına ait hediyelik ürünlerin satışı yapılmaktadır.
Ahmet YAVUZYILMAZ
KAYNAKÇA
Evliya Çelebi, Seyahatname, (Hz. Y. Dağlı – S.A. Kahraman – R. Dankoff), IX, İstanbul 2005, s.167; Klaus Kreiser, “BedestenBauten im OsmanischenReich”, İstanbulerMitteilungen, 29, Tübingen, 1979, s.395; M. Hadi Altay, Adım Adım Çukurova, Adana 1965, s.102; Komisyon, İçel 1992 Turizm İl Envanteri, İçel 1992, s.118; Ali Sinan Bilgili, Osmanlı Döneminde Tarsus Sancağı ve Tarsus Türkmenleri, Ankara 2001, s.97.