Ahi kelimesinin kökü ile ilgili bilginin yer aldığı Kutadgu Bilig, XI. yüzyılda Karahanlı Türklerinden Yusuf Has Hacib tarafından Doğu Karahanlı Hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a atfen 1069 yılında yazılan ve Orta Türkçe Devri dil özelliklerini yansıtan Mesnevi nazım tarzında Türk edebiyatında siyasetnâme türünün ilk eseridir. Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hâcib’in ve içinde yetiştiği çevrenin ilmî ve felsefi birikimi hakkında çok önemli bilgiler verir. Eserde; dil, söz, ahlâk, iyilik, adalet gibi kavramlar hakkında birçok özlü söz yer alır.
Kutadgu Bilig’de Ahi kelimesinin kökü olduğu bilinen “akı” kelimesi, 33 yerde geçmektedir. Bunun yanında; akı bol-, ay akı, akılık kelimeleri de yer alır. Reşit Rahmeti Arat çevirisinden akı kelimesinin geçtiği örnek beyitleri aşağıdadır: akı: cömert, eli açık, âlicenap. tüzün erdi alçak kılınçı silig uvutlug bagırsak akı king elig (43. beyit)
(Asil tabiatlı, alçak gönüllü ve güzel tavırlı idi; hayâ sahibi, şefkatli, cömert ve eli açık idi). akı bol bagışla içür hem yitür kalı eksüse ur yana al yetür (2053. beyit)
(Cömert ol, bağışla, yedir ve içir; eğer malın eksilirse, tekrar vur, al ve eksileni tamamla). kişi bar kalın bod boguz agrukı köni çın bagırsak yok ol ay akı (5095. beyit)
(Etrafımda geçinen kalabalık bir insan kütlesi var; fakat bunlar arasında, ey cömert insan doğru, dürüst ve sadık kimse yoktur.) ukuşlug kerek hem biliglig kerek akılık kerek hem siliglik kerek (1951. beyit)
(Bey bilgili ve akıllı olmalıdır; cömert ve yumuşak huylu olmak da lazımdır). akılık kerek begke kodkı köngül bu kodkı köngül birle kılkı amul (2049. beyit)
(Beye cömertlik ve alçak gönüllülük lazımdır; alçak gönüllülük ile birlikte tabiatı da sakin olmalıdır).
Aziz AYVA