Kulamışoğlu Melikşâh tarafından Anadolu’nun fethine memur edilen Süleymanşâh kısa zamanda İznik’e kadar bütün Anadolu’yu ele geçirerek 1977 tarihinde devletini kurdu. Rey’deki Büyük Selçuklu Sultanı’na bağlı olarak Anadolu’ya hâkim olan Süleymanşâh Bizans’ın içindeki durumundan faydalanmak suretiyle sık sık Bizans’ın içişlerine karışmaya, taht kavgalarında politikası icabı bazı imparatorlara destek olmaya başladı. Bu arada kardeşi Mansur’un isyanını Sultan MelikĢâh’ın Emîr Porsuk komutasında gönderdiği kuvvetin de yardımıyla yendi. 1085 yılında ani bir baskınla Antakya Kalesi’ni aldı. Ancak Antakya’nın fethi, Suriye Selçuklu Sultanı Tutuş’la arasının açılmasına sebep oldu. Sultan Tutuş ve müttefiki Artuk Bey, Süleymanşâh’ı Halep yakınlarında yendiler. Süleymanşâh üzüntüsünden intihar etti (1086).

Süleymanşâh, Antakya seferine çıkarken idareyi İznik’te komutanlarından Ebu’l-Kasım’a bırakmıştı. Süleymanşâh’ın ölümünden sonra Ebu’l-Kasım’ın bağımsız hareketlerinden şüphelenen Melikşâh, Porsuk ve Emîr Bozan komutasında Anadolu’ya birlikle gönderdi. Affını istedi ise de Bozan tarafından öldürüldü (1092). Aynı tarihlerde Sultan Melikşâh’ın ölümü üzerine serbest bırakılan Süleymanşâh’ın oğlu Kılıç Arslan Anadolu’ya gelerek babasının mirasına sahip oldu (1092).

Sultan Melikşâh’ın ölümünden kısa bir süre sonra Vezir Nizam’ül-Mülk de Batınîler tarafından öldürüldü. Şeklen Irak ve Horasan’daki Büyük Selçuklu Sultanları’na bağlı olmak üzere Kirman Selçukluları, Suriye Selçukluları ve Anadolu Selçukluları olarak İmparatorluk parçalandı. Melikşâh’tan sonra yerine 5 yaşındaki oğlu Mahmud tahta çıkarıldıysa da Berkyaruk onu tanımadı. Berkyaruk da 1104 yılında öldü. Yerine kardeşi Muhammed Tapar (1105-1118) Isfahan’da tahta çıktı. Tapar’dan sonra Selçuklu Devleti’nin son büyük hükümdarı Sultan Sançar (1118-1157) tahta çıktı. Gurlular’ı, Karahanlılar’ı, Harezmşahlar’ı tekrar vergiye bağladı. Halifenin siyasî gücü ele geçirme çabalarına tekrar son verdi, O’na yalnızca dinî görevleri bıraktı. Ancak Karahıtaylar’a 1141’de Katvan’da yenildi. Bu yenilgi Sultan Sançar için bir dönüm noktası oldu ve bir daha toplanamadı. 1153 yılında ayaklana göçebe Oğuzlar’a tutsak oldu. Üç yıllık esaretten sonra kurtarılan Sultan Sançar 1157 yılında 72 yaşında iken öldü.

Saltanatının ilk yıllarında, Sultan Alparslan zamanında da iki defa isyan etmiş ve affedilmiş olan amcası Kavurt tekrar isyan etti. Bu isyan bastırılarak Kavurt yayının kirişiyle boğdurularak idam olundu. Karahanlılar ülkesine yürüyen Melikşâh Semerakant’a kadar olan bölgeyi ele geçirdi. Her iki hanedanın arasında akrabalık kuruldu. Gazneliler de aynı akıbete uğradılar ve Melikşâh’ın yüksek hâkimiyetini kabul etmek zorunda kaldılar. Kutlamış’ın oğlu Süleyman Şâh’ı Anadolu’ya göndererek O’nu bu ülkeye emîr olarak atadı. Kutlamış-oğlu Süleyman Şâh kısa zamanda baştan başa bütün Anadolu’yu ele geçirdi. İzmit başkent olmak üzere (1077) Anadolu Selçuklu Hanedanı’nın temelini attı. Melikşâh zamanında Selçuklu İmparatorluğu en geniş sınırlarına ulaştı. Doğuda Seyhun Nehri ve Tanrı Dağları’ndan batıda Akdeniz ve Boğazlar’a, kuzeyde Kafkas Dağları’ndan güneyde Hint Denizi’ne kadar ulaşılmıştı. Melikşâh döneminin en önemli iç olaylarından birisi de Hasan Sabbah’ın lderi olduğu Batınî hareketidir. Hasan Sabbah, Alamut Kalesi’nde kurduğu yalancı cenneti ile bir tarikat kurmuş, tarikatına mensup fedailerle birçok Türk ve Müslüman ileri gelenlerine karşı suikastlar düzenlemeye başlamıştı. Saltanatının son yıllarında Batınîler’le uğraşan Sultan Melikşâh 38 yaşında iken zehirlenerek öldü (1092).

Horasan Valisi Alparslan başkent Rey üzerine yürüyerek ağabeyini tahttan indirip kendini Selçuklu Sultanı ilân etti. Vezir Kundurî’yi de azlederek yerine Nizam’ül-Mülk’ü bu makama getirdi. Saltanatının ilk yıllarında Arslan Yabgu’nun oğlu Kutlamış’ın ve kardeşi Kavurt’un isyanları ile uğraştı. Kutlamış Alparslan’la yaptığı savaşı kaybetti, kaçarken düşüp öldü (1064). Daha sonra Sultan Alparslan Gürcistan’ı ve Ermenistan’ı vergiye bağladı. Ani ve Kars’ı zapt etti. Anadolu ve Mısır’a da hâkim olarak denizlere ulaşmak isteyen Sultan Alparslan güneye Dicle boylarına giderek Halep’e kadar egemenliğini kabul ettirdi. Ancak burada iken Bizans İmparatoru Romanos Diogenes’in büyük bir ordu ile üzerine yürüdüğümü öğrendi. Romanos Diogenes Erzurum üzerinden Malazgirt’e gelirken Sultan Alparslan da 50.00 kişilik kuvvetiyle süratle kuzeye yöneldi. Bir yandan elçiler göndererek Bizans İmparatoru’na sulh teklifinde bulunan Sultan Alparslan’ın bu tutumu Bizans İmparatoru’nda Sultan’ın kendisinden korktuğu kanaatini uyandırmıştı. Her iki ordu 26 Ağustos 1071 tarihinde Malazgirt Ovası’nda karşılaştılar. Bu sırada Bizans ordusundaki ücretli Peçenek ve Uzlar soydaşları Selçuklular tarafına geçtiler. Taktik gereği geri çekilen Sultan Alparslan, Bizans İmparatoru’nu üzerine çekerek ordugâhından hayli uzaklaştırdı. Durumu çok geç fark eden İmparator geri çekilme emri verdiyse de artık geç kalmıştı. Dört bir yandan Bizans ordusunu kuşatan Türkler akşama doğru koca Bizans ordusunu yok edercesine yendiler.

İmparator Romanos Diogenes ve maiyeti esir düştü. Sultan Alparslan, esir imparatora bir misafir muamelesi yaptı. Romanos Diogenes’in Bizans’taki bütün Türk esirlerini serbest bırakması, büyük bir kurtuluş parası vermesi, her yıl vergi vermesi şartıyla barış yaparak memleketine gönderdi. Ancak Bizans’a dönen İmparator gözleri kör edilerek hapse atılmış ve bu antlaşma böylece uygulama alanı bulamamıştı. Malazgirt Savaşı ile yurt arayan büyük Türk nüfusuna Anadolu’nun kapısı açılmış oldu. Avrupa’da büyük akisler uyandıran bu savaş Haçlı sefelerinin hazırlanması konusunda da Avrupa için bir uyarı oldu.

Daha sonra Maveraünnehir bölgesine sefere çıkan Sultan Alparslan, ele geçirdiği Yusuf adlı bir kale komutanı tarafından hançerlenerek şehit oldu (1072), yerine oğlu Melikşâh Selçuklu tahtına geçti.

Dandanakan Savaşı’yla devletini kuran Sultan Tuğrul devrinde doğuda Harezm ülkesi içlerinden batıda Anadolu’da Muradiye, Erciş bölgelerine kadar olan yöre Selçuklular’ın eline geçti. Başlangıçta Nişâbur iken daha sonra başkenti Rey şehrine taşıyan Sultan Tuğrul devrinin en önemli olayı şüphesiz Abbasî Halifesi ile olan ilişkileridir. Sultan Tuğrul, Doğu Anadolu’ya girdiği sırada, Abbasî Halifesi Kaim Bî Emrillah’tan bir mektup aldı. Halife kendisinin Şiî Büveyhoğulları’nın ve Türk asıllı Arslan Besasîrî’nin elinden kurtarılmasını rica ediyordu. Bunun üzerine Bağdat’a yürüyen Tuğrul, Büveyhoğulları Devleti’ni ortadan kaldırdı (1055), Arslan Besasîrî ise Bağdat’tan kaçtı. Sultan Tuğrul bu sırada isyan eden kardeşi İbrahim Yınal’ın isyanını bastırmak üzere İran’a dönmek zorunda kaldı. Fatımîler’den yardım gören Arslan Besasîrî, tekrar Bağdat’ı ele geçirerek burada hutbeyi Fatımî Halifesi adına okuttu (1058). Bu sırada Sultan Tuğrul, İbrahim Yınal isyanını bastırmış ve asi kardeşini yayının kirişi ile boğdurmuştu. Daha sonra tekrar batıya dönen Sultan Tuğrul tekrar Bağdat’a girdi. Arslan Besasîrî yakalanarak öldürüldü. Halifeye büyük saygı gösteren Sultan Tuğrul, O’nu tekrar Bağdat’taki sarayına yerleştirdi (1060). Bundan çok memnun olan Halife Tuğrul’u kılıç kuşatarak, ona “Rükn’üd dünya ve’ddin” (Dünya ve dinin temeli) ve “Kasım emir ül-M’üminin” (Halife’nin ortağı) unvanlarını verdi. Ayrıca Selçuklu soyu ile akrabalık kurdu. Çağrı Bey’in kızı ile evlenen Abbasî Halifesi kendi kızını da Sultan Tuğrul’a verdi. Sultan Tuğrul Halife üzerinde yalnızca dinî görevleri bırakarak siyasî iktidarı kendi üzerinde topladı. Bu tarihten itibaren İslâmiyet’in liderliği tamamen Türkler’in eline geçmiş oldu. Sultan Tuğrul 1063 yılında 70 yaşında iken öldü. Evlâdı olmadığından yerine kardeşi Çağrı Bey’in büyük oğlu Süleyman, Vezir Amid’ül Mülk Kundurî’nin oldu bittisi ile tahta çıkarıldı.

Büyük Selçuklu Devleti’ni kuranlar, Oğuz Türkleri’dir. Araplar Oğuzlar’a “Guz”, Bizanslılar ise “Uz” demektedirler. Oğuzlar’ın kuzeyden Avrupa’ya giden grubuna ise “Ogurlar” adı verilmektedir. Efsaneye göre Oğuzlar Oğuz Han neslinden inmekte ve iki büyük kümeye ayrılmaktadırlar: Bozoklar, Üçoklar. Bozoklar, Oğuz Han’ın Günhan, Ayhan ve Yıldızhan adlı oğullarından inmektedirler. Üçoklar ise Oğuz Han’ın, Gökhan, Dağhan, Denizhan adlı oğullarından inerler. Her küme on ikişer boydan ibaret olup toplam Oğuzlar 24 boydur. Bunlar:

Bozoklar: 1- Kayı, 2- Bayat, 3- Alka-Evli, 4- Kara-Evli (bunlar Günhan neslindendir); 5-Yazır, 6- Dodurga, 7- Döğer, 8- Yaparlı (bunlar Ayhan’ın neslindendir); 9- Avşar, 10-Beğdili, 11- Kızık, 12- Karkın (bunlar Yıldızhan’ın neslindendir). Üçoklar: 13- Bayundur, 14- Beçene, 15- Çavuldur, 16- Çepni (bunlar Gökhan’ın neslindendir); 17- Salur, 18- Eymür, 19- Ala-Yuntlu, 20- Üregir veya Yüregir (bunlar Dağhan’ın neslindendir); 21- İğdir, 22- Büğdüz, 23- Yıva, 24- Kınık (bunlar Denizhan’ın neslindendir).

Selçuklu Devleti’nin kurucusu olan Selçuk Sü-başı, Dokak adlı bir beyin oğlu olup, Oğuz Yabguluğu’nun ordu komutanı idi. Daha sonra Oğuz Yabgusu ile bozuşarak Aral Gölü yakınlarındaki Cend şehrine geldi (960). Burada kendisi ve O’na bağlı Oğuzlar Müslümanlığı kabul ettiler. Selçuk Sü-başı, Cend şehrinde 1009 yılında yüz yaşını aşkın iken öldü. Beş oğlu vardı. Bunlar Mikail (oğulları Tuğrul ve Çağrı Beyler Büyük Selçuklu Devleti’ni kuracaklardır), İsrail Arslan Yabgu (torunu Kutlamış-oğlu Süleyman şâh Anadolu Selçuklu Devleti’ni kuracaktır), Musa Ġnanç Yabgu, Yusuf Yınal Bey ve Yunus Bey’dir.

Selçuk Bey’den sonra Oğuzlar’ın başına geçen Arslan Yabgu, Karahanlılar’la anlaşarak Oğuzlar’ı Horasan’a geçirmek istedi. Tuğrul ve Çağrı Beyler bu anlaşmayı tanımadılar. Gazneli Sultan Mahmud ise Asrlan Yabgu’dan çekindiği için hile ile O’nu ve maiyetini yakalatıp Kalincar Kalesi’ne hapsettirdi (1025). Oğlu Kutlamış buradan kaçıp kurtulduysa da Arslan Yabgu hapiste öldü (1032). Kendisine bağlı Oğuzlar’ın bir kısmı dağılırken diğerleri Tuğrul ve Çağrı Bey’in etrafında toplandılar.

Arslan Yabgu’nun bu şekilde ölümü iki önemli sonucu doğurdu. Bunlardan ilki, Arslan Yabgu’nun bu şekilde tutuklanıp ölümü üzerine bütün Selçuklu soyunda Gazneliler’e karşı büyük bir kinin ortaya çıkması, diğeri ise Oğuzlar’daki liderlik meselesinin Tuğrul ve Çağrı Beyler lehine sonuçlanmasıdır.

Tuğrul ve Çağrı Beyler, amcaları İnanç Musa Yabgu ile birlikte Horasan’a geldiler. Burada 1035 yılında başlattıkları yurt tutma savaşını kazanarak Selçuklu Devleti’nin temelini attılar. Gazneli Sultan Mes’ud, Oğuzlar’ı Horasan’dan çıkarabilmek amacıyla 1039 yılında büyük bir ordu ile Oğuzlar’ın üzerine yürüdü. Tamamen süvari olan Tuğrul ve Çağrı Beyler komutasındaki Oğuz ordusu, Gazneliler’e karşı büyük bir yıpratma savaşına başladılar.

Nihayet son darbeyi vurmak üzere Dandanakan denilen yerde Gazne ordusunun karşısına çıkan Selçuklular burada üç günlük bir savaştan sonra büyük bir zafer kazandılar (23/24 Mayıs 1040). Gazne ordusunun bütün ağırlıkları, hazineleri Selçuklular’ın eline geçti. Dandanakan Savaşı’nın olduğu alanda taht kuran Oğuz ileri gelenleri Sultan Tuğrul’u tahta çıkararak O’nu Horasan hükümdarı olarak ilân ve biat ettiler.

Hâkaniye, Âl-i Efrasyâb, İlig-Hanlar adları ile de anılan Karahanlı devleti, başta Karluklar olmak üzere, Çiğil, Yağma, Argu gibi Türk boylarına dayanıyordu. Yedi-su bölgesinde Kuz-ordu şehri başkent olmak üzere bir devlet kurmuş olan Karluk Türkleri “Yabgu”su şeklen bağlı bulunduğu Ötüken Uygur Hakanlığı’nın 840 yılında Kırgızlar tarafından yıkılmasından sonra, kendini “Türk hanlarının meşrû halefi” sayarak, Kara-Han unvanını aldı. Ülkesinin merkez toprakları Yedi-su – Kâşgar arası idi.

İlk Karahanlı hükümdarı olarak bilinen Bilge Kül Kadır Han Karluk Devleti’nin hükümdarı olup, Mâveraünnehir’deki egemenlik mücadelesinde Sâsânî Devleti ile uzun süre mücadeleye girdi. Bu mücadeleler sonrasında Kök-Türk devlet yapısının bir benzeri olarak Doğuda Arslan Kara Han, Batıda ise Buğra Kara Han unvanını taşıyan ikili Karahanlı Devleti kuruldu. Karahan Devlet merkezi Balasagun (Kuz-Orda) olup, buradaki hükümdar Arslan Kara Han en yüce makamdı. Buğra Kara Han ise ikinci derecede egemen olup, Arslan Kara Han’a bağlı idi. İlk zamanlar merkezi Taras/Taraz iken, sonradan Kaşgar’a taşınacaktır. Bilge Kül Kadır Han’ın iki oğlundan Bazir, Arslan Han “Ulu Hâkan” olarak Balasagun (Kuz-ordu) şehrinde, Oğulçak Kadır Han da Talas (Taraz: Evliya-ata)’da oturdular.

Oğulçak Kadır Han 893’de başkentini Kâşgar’a nakletti. Yeğeni, Bazir’in oğlu Satuk Müslümanlar’la temas kurdu, sonra Kara-Hanlı devletinin başına geçince İslâmiyet’i resmî din olarak kabul etti (920’ye doğru) ve amcası Oğulçak Kadır Han’a karşı mücadelelere girişti ve başarılı oldu. Satuk’un bu zaferi Karahanlılar’ın Batı kolunun İslâmlaşmasını sağladı. 943 yılında Balasagun’u fetheden Satuk Buğra Han Karahanlı ülkesinin tamamına sahip oldu. Satuk Buğra Han daha sonra Abdülkerim Satuk Buğra Han (ölm. 955) adıyla anılacaktır. Fakat Karahanlı kitleleri arasında İslâm dininin asıl yayıcısı onun oğlu Musa Baytaş idi. Bu âileden Ebû Nasr Ahmed 999’da Sâmânoğulları devletini ortadan kaldırmakla tarihî bir rol oynamıştır ve Bağdat Abbasî Halifesi tarafından bir İslâm hükümdarı olarak tanınan ilk Karahanlı hanıdır. Mâveraünnehir Karahanlılar’a geçmiş ve Ceyhun nehri Gazneliler devleti ile sınır kabûl edilmişti (1001). Sonra Mâveraünnehir bölgesi aynı Karahanlı âilesinden Ali Tegin’in idaresine geçti. Devlet sınırları Balasagun, Özkend ve havâlisi ile Tarım havzasının batı kısmı, Balkaş gölü, Hindikuş, Karakurum dağları dolaylarına kadar yayılan Karahanlı devleti toprakları nihayet, iki kardeş: İbrahim Tamgaç Buğra Han ile “Ulu Hakan” Ahmed Arslan Han arasında paylaşıldı (1042). Devlet siyasî yönden de Doğu Karahanlı ve Batı Karahanlı olarak ikiye ayrıldı.

Doğu Karahanlı Devleti (1042-1211)

Yedi-su, Çu, Talas, Seyhun (Sir-Derya), Şaş (Taşkend), Fergane’nin bir kısmı ile, Cungarya bozkırlarına, İrtiş nehrine ve güneyde Taklamakan çölüne kadar yayılan topraklarında hâkanın Balasagun’da, ortak hâkanın Taraz (Talas)’da bazen da Kâşgar (Ordu-kent)’da oturduğu bu Karahanlı devleti, Şerefü’d-devle Süleyman (ölm. 1057) gibi genellikle âdil, dindar ve kültür sever hükümdarlar tarafından idare edilmiştir. Ünlü Türk siyaset kitabı Kutadgu-Bilig, Kâşgar’da oturan “Ulu Hakan” Ebû Ali Hasan (Tamgaç Buğra Kara Han)’a sunulmuştu. Batıda Selçuklu İmparatorluğu’nun büyük gelişme gösterdiği bu tarihlerde, Sultan Melikşah tarafından Selçuklular’a bağlanan (1090), fakat 1105’de tekrar istiklâl kazanan bu devlet Ahmed Han zamanında doğudan Moğol Kara-Hitaylar’ın baskısını sınırlarda durdurmağa muvaffak oldu (1128). Ancak Ahmed Han’ın oğlu İbrahim Han, ülkesinde karışıklık çıkaran Karluk ve Kanglılar’a karşı, yardıma çağırmak gafletinde bulunduğu Kara-Hitaylar’ı yurdundan bir daha çıkaramadı. Balasagun bu Moğol devletinin eline geçti (1133). Kâşgar’da İbrahim neslinden gelen hanlar daha sonra Naymanlar’a tabî oldular. Karahanlı doğu kolu ortadan kalktığı 1221 yılına kadar durum böyle devam etti.

Batı Karahanlı Devleti (1042-1212)

Bu devlet Mâveraünnehir, Fergane’nin bir bölümü, Fârâb, Özkent bölgelerini kapsamaktaydı. Başkent Özkent şehri idi, sonra Semerkant merkez oldu. Diğer han ise Buhâra’da oturuyordu.

Âdil ve kudretli bir hükümdar olan Ebû İshak İbrahim (ölm. 1069)’den sonra oğlu Şemsü’l-Mülûk I. Nasr Han (ölm. 1082) zamanında Büyük Selçuklu İmparatorluğu ile iyi münasebetler devam etti. Bu iki Türk hükümdar âilesi arasında akrabalık kuruldu. Sonra Sultan Melikşah tarafından Selçuklular’a bağlanan (1089) ve Sultan Sançar’a da bağlılığını devam ettiren bu devlet Selçuklular’ın yenilmesi ile sonuçlanan Katavan savaşı (1141)’ndan sonra Kara-Hitaylar’ın hâkimiyeti altına düştü. Yalnız kısa bir süre için Özkent’de zayıf bir kol kalmıştı. Harezmşah Sultanı Alâaddin Muhammed, Kara Hitaylar’ı Mâveraünnehir’den uzaklaştırarak ve Semerkant’ta oturan son Karahanlı Osman Han’ı ortadan kaldırmak suretiyle (1212) bu devlete son verdi.

Bir destan, hikâye veya olayın türkü şeklinde söylenerek anlatılmasıdır. Saz kullanan halk şairleri, kaynağı bilinmeyen, anlatımı ve söyleme tarzı zamana ve mekâna göre değişebilen bazı masal, destan ve efsane anlatımları geliştirmişlerdir. Zaman zaman şairin kendisi bizzat anlattığı destanın konusu olmuştur. Burada türkünün konusu olan destanın kahramanı genellikle şairin kendisi, anlatılan da şairin kendi yaşamının abartılı öyküleridir. Ancak saz şairleri, çoğunlukla kendileri dışında cereyan etmiş veya aktarılmış destan ve hikâyeleri aktarırlar. Bu şairler türkü haline getirdikleri hikâyeyi işlerler. Türküleşmiş hikâyelerin bir kısmı, bazı yerel ve tarihsel konuların profesyonel hikâyeciler tarafından işlenmiş biçimleri üzerine yakılmıştır. Bunlar arasında bazı Battalnâmeleri, Âşık Garip ve Şah İsmail hikâyelerini sayabiliriz. Türküler genellikle belli bir teması olan, çoğu zaman da aşk temasının işlendiği kısa rübaîler (dörtlükler) şeklinde yazılmıştır. Ancak destanların ve ünlü hikâyelerin türküleştirildiği biçimler de mevcuttur. Bunlar genellikle on bir heceli söylenir ve klasik edebiyattaki şarkılara benzerler. Bu formda önce aynı kafiyeyi koruyan üç mısra, ardından da başka bir kafiyesi olan iki mısra okunur. Sonraki iki mısra genellikle nakarattır. Bu tür hikâyelerin konu edildiği türküler, çoğunlukla betimsel, destanî ve öğretici (didaktik) unsurlar taşırlar. Bazılarında yüksek bir anlatım gücü (belâgat) görülür. Bu nedenle artistik unsurlar taşırlar. Destanları konu alan türküler, bir olayı abartılı biçimde anlatırlar ya da bir yiğidin kahramanlık hikâyelerini aktarırlar. Özellikle kaynağı ve kökeni Anadolu’yu kasıp kavurmuş Celâlî isyanları dönemine giden pek çok kahramanlık hikâyesi ya da konusu ünlü savaş, kuşatma ve fetihler olan türküler yaygındır. Debreli Hasan Türküsü, Genç Osman Türküsü hatta bir kısım Köroğlu hikâyeli türkü bu türdendir. Ayrıca devlet zoruyla yapılan iskânları ve bunlara karşı direnişleri öyküleştiren, bu iskânlara maruz kalmış veya bunlara direnmiş ozanların dilinden çıkmış türküler vardır. Barak iskân türküleri ve Dadaloğlu türküleri bu türe girer. Ayrıca namlı eşkiyaları konu alan türkülere de rastlanır. Sinanoğlu, Koca Arap, İzmirli Ger Ali, Sarı Zeybek söylemeleri böyle türkülerdir. Yakın zamanlarda yakılmış türkülü hikâyeler arasında en ünlüleri, hiç şüphesiz, “Belen Kahvesi” ve “Çökertme” türküleridir. Bu türküler yapılan haksızlıkları, yöneticiler eliyle uygulanmış baskıları halkın gözünden anlatır ve buradaki kahraman halk nezdinde yüceltilir.

Âşık yarışmaları, âşıkların yetenekleri ve güçleri ile birbirleriyle çekiştiği ortamlardır. Bu tür karşılaşmlara divana çıkma, meydan edilme adları da verilmektedir. Bu yarışmaları yönetmek üzere meydana bir divan âşığı çıkarılırdı. Bu, yol yordam bilen usta bir âşıktır ve izleyenler tarafından seçilir. Ayrıca divanı idare etmek ve karar vermek üzere bir “hakem heyeti” bulunur. Önce yarışacak âşıklar tanıtılır. Sonra ağırlama başlar. Ağırlama sırasında âşıklar hafif hafif atışmaya, deyişmeye ve birbirlerine söz çarpmaya başlarlar. Taşlama arttıkça, karşılaşmanın ritmi de artar. Ağırlamanın ardından iğneleyici, küçümseyici ve takılmalı deyişler söylenir. Bunu tutmacalar, karşı-beriler ve bağlama-çözmeler izler. Bağlama-çözmeler çok uzun sürebilir ve günlere yayılabilir. En sonunda âşıklardan biri diğerini alt eder ve yenen âşık ortaya konulan ödülü alır. Yenilen, sazını yenene teslim eder ve yenen eğer kendisinin büyüğüyse elini öper. Yenen ise genellikle sazı geri verir. Bu bir büyüklük göstergesi ve âşıklar loncasının sürekliliğini simgeleyen bir davranıştır. Zira yenilenin bir daha divana çıkmaması, bir daha sazı eline almaması bile söz konusu olabilir. Âşık yarışmalarının böyle ağır bir yaptırımı da vardır. Yenilme durumu bağlanmak veya hapis etmek deyimleri ile de anlatılır. Yenmek, üstün gelmek deyimiyle, berabere kalmak ise denk gelmek deyimiyle anlatılır. Yarışmaların yanısıra karşılaşmalara da rastlanır. Karşılaşma genel bir adlandırmadır. Eskiden bu tarza tekellüm de denilirdi. Karşılaşma, en az iki aşığın irticalen, yani o anda akla geldiği gibi, kendi fikirlerini, ruh hallerini, duygu ve düşüncelerini, dünya görüşlerini, bilgi, kanaat ve tecrübelerini sergilemek, bu meyanda dinleyenleri eğlendirmek ya da birbirlerine üstün gelmek için, belirli kurallara bağlı olarak şiirli-ezgili söyleşmeleridir. Karadeniz bölgesinde âşıklar, birbirlerine temeli manîler olan karşı-beriler veya atma türküler söylerler. Karşılaşmalarda âşıkların, soru-cevap yoluyla, dar ayaklarla ya da çift kafiyeli ayaklarla birbirlerine üstünlük sağlamaya çalıştıkları da görülür. Bu yol, âşığın rakibini sınama, tartma yoludur. Bu sınama veya tartma, oldukça ölçülü cereyan eder ve bu haliyle atışma ve deyişme tarzlarından ayrılır. İğnelemelerin, rakiple dalga geçmenin, benzetme ve kinayelerle rakibi küçük düşürmenin amaçlandığı atışmalarda üstün gelme yerine, izleyenleri eğlendirme kaygısı ön plandadır, bu yüzden ayak usulü kullanılmaz. Deyişmelerde ise sohbet esas olup ne galip gelme kaygısı ne de rakibe takılma kaygısı vardır. Burada iki ya da daha fazla âşık, ayaklar yoluyla, birbirleriyle manzum biçimde söyleşirler ve kanaatlerini, inanışlarını, bilgi ve tecrübelerini aktarırlar.

Âşıklar gezgin kişilerdi. Hem geçimlerini temin etmek hem de ün kazanmak için köy köy, kasaba kasaba, kent kent gezerler ve fasıllara, karşılaşmalara katılırlardı. Fasıllar genellikle köy meydanlarında, bağ ve bahçelerde, kahvelerde, günümüze daha yakın zamanlarda ise düğün salonları gibi kamuya açık yerlerde icra edilirdi. Yöne eşrafına ait büyük konaklar da, kimi zaman fasıllar için açılırdı. Fasıl icra edilecek akşamlarda yöre halkı bu mekânları doldurarak, televizyon ve radyo gibi eğlence kaynaklarının henüz gelişmediği dönemde, dışarıdan gelen ender eğlence ve kültürleşme unsurlarından biri olan bu fasılları merak ve zevkle izlerdi. Bir yere birden çok âşığın gelmesi ender ve özel bir durumdur. O nedenle âşık fasıllarının icra edileceği günler, özel günlerdir. Zaman zaman âşık fasıllarının icra edileceği gün ve yerler önceden kararlaştırılmış ve bir ölçüde gelenekselleşmiş karşılaşma ve toplantılar olarak tertip edilmiştir. Fasıl icra edilen yere meydan veya divan denilir. Fasıl icra edilen yerler, aynı zamanda, âşık karşılaşmalarının, âşık yarışmalarının ve âşık atışmalarının da icra edildiği yerlerdir. Fasıllar, genellikle atışma ve yarışmaların olmadığı, âşıkların birarada ve birbirini tâkip ederek eserlerini seslendirdiği toplu müzik ortamları biçiminde icra edilmekle birlikte, fasılları izleyen yarışma ve atışmaların da vâki olduğu durumlar görülürdü. Fasıl icrasında ilk aşama, meydanı veya divanı yöneten kişinin, eğer âşıklar birbirini tanımıyorlarsa, onları tanıtmaktır. Fasıllarda âşıkların kendi besteledikleri biyografik şiirlerle kendilerini tanıtmaları da âdettendir. Bunlara ağırlama denilmektedir. Fasılların başında genellikle sesi güzel olan bir âşık tarafından bir gazel biçimi olan kalenderî okunur. Bunun ardından fasıla katılan her âşık tek tek birbiri ardı sıra gezinti yapar. Gezintinin sonunda dem gelmiş olur; yani müzik “tavına” gelir. Bu safhada âşıklar doğmacalarını okur, nazireler söyler ve çeşitli halk şiiri biçimlerini icra ederler. Fasıllara sohbet ve beyitleşme adı da verilir. Âşık fasıllarında aruz vezniyle yazılmış şiirler, hece vezniyle yazılmış olanlarla; bireysel eserler olan koşmalar ve destanlar, Diyarbakır ağzı mayaları gibi anonim halk türküleriyle birlikte, hatta Kerem ve Âşık Garip gibi halk hikâyeleri dahi okunur.

Âşıklar, sazlarıyla çeşitli halk şiiri örneklerini söyleyen kişilerdir. Söyledikleri müzikli ezgiler genellikle halk şiirinin çeşitli türlerine aittir. Bu türler arasında türküler, koşmalar ve maniler yer alır. Âşıklarığın en önemli araçları, onların sazı, sesi ve dağarcıklarındaki şiir yüküdür. Âşıklar hakkında tarihsel bilgimiz sınırlıdır. Bu geleneğin ne zaman doğup geliştiği karanlık olmakla birlikte, Fuad Köprülü’nün edebiyat tarihi araştırmalarından av ve şölenlerin sonunda ozanların destanlar okuyup söylediğine ilişkin bilgiler mevcuttur. Osmanlı vakanüvisleri içinde âşıklık geleneğinden ilk bahseden kişi 16. yüzyıl tarihçisi Mustafa Âli’dir. Mustafa Âli, II. Murad döneminde (1404-1451) varsağı söyleyenlerden bahsetmekle birlikte, döneminin şiir anlayışı tümüyle divân şiiri olduğu için, onları şairden saymaz. Demek ki 15. yüzyılın ikinci yarısına kadar âşıklık geleneği sarayda da kabul görmekteydi. Ne var ki “imparatorluk dönemi”yle birlikte âşıklık geleneği, sarayın ve yönetici sınıfların hayat alanının dışına atılmıştır. Fatih Sultan Mehmed döneminden itibaren Osmanlı ülkesinde yerleşen “imparatorluk geleneği” ile birlikte, halk ile iktidar sahipleri arasındaki ayrışma keskinleşmiş, bu da hem saraydaki zevklere hem de Osmanlı belgelerine yansımıştır. Osmanlı dönemindeki âşıklık geleneği hakkında, bazı şer‘iye sicillerinde kısa bilgiler olmakla birlikte, genellikle devlet belgelerinde yeterli bilgi bulunmaz. Evliyâ Çelebi Seyahatnâme’sinde gezip gördüğü yerlerdeki âşıklardan bahsetmektedir. Ayrıca Bektaşî tekkelerinde tutulan defterlerde gezgin âşıklar hakkında bazı bilgiler ve günümüze kadar ulaşmış cönklerde söyledikleri şiirlerden parçalar bulunur. Ayrıca bilgi kaynağı olarak kullanabileceğimiz şairnâmeler vardır. Bu şairnâmeler, Âşıklara Methiye, Âşıklar Destanı, Âşıklar Serencamı, Âşıknâme, Ozanlar, Ozanlar Şiiri, Tekerleme, Şairler Destanı, Şairnâme gibi adlarla günümüze ulaşmıştır. Hiç şüphesiz kimisi yazma kimisi ise basma olan bu eserlerin bahsettiği âşıklar ve ozanlar buralarda yazılı bulunan şiirleri müzikli olarak yorumluyorlardı. Zira âşık ve ozan adıyla anılan halk sanatçılarının halk şiiri içindeki önemi, onların sanatlarını mutlaka müzikle icra etmeleridir. Esas itibarıyla bu gelenek heterodoks zümreler içinde kendisine ağırlıklı bir yer bulmuş ve Alevî-Bektaşî geleneği içinde kuvvetli bir biçimde taşınmıştır. Elbette âşıklık tarzının bu yolun dışında örnekleri de mevcuttur. Bu örnekler, çoğunlukla divan şiirine yakın duran tarzları da deneyen yerel şairler arasında ve Azerbaycan kültür çevresine yakın bölgelerde görülür. Alevî-Bektaşî yolu dışında, bugün de, Türkiye’de âşıklık geleneğinin yaşandığı yerler, bu çevrede yer alan Erzurum, Kars, Ardahan, Iğdır, Gümüşhane ve Bayburt çevresidir. Bu çevrede yetişmiş ünlü çağdaş âşıklar arasında Kağızmanlı Hıfzı’yı, Bayburtlu Celalî’yi, Bayburtlu Hicranî’yi, Yusufelili Huzurî’yi, Posoflu Müdamî’yi, Posoflu Zülalî’yi; günümüze kadar gelen âşıklık geleneğini sürdüren son kişiler arasında Alevî-Bektaşî yolundan Davut Sularî’yi, Âşık Mahsunî Şerif’i, Âşık Veysel’i ve Neşet Ertaş’ı sayabiliriz.

Hitit başkenti Hattuşa (Boğazköy) Çorum ilinin Boğazkale ilçesindedir. Kentin tarihsel geçmişi M.Ö. VI. binyıla kadar uzanır. Sürekli yerleşim ise M.Ö. III. binyılın sonlarından itibaren başlamıştır. M.Ö. XIX. yüzyılda Hattuş adıyla, içinde Asurlu tüccarların da yaşadığı bir pazar yeri ve beylik merkeziydi. M.Ö. XVII. yüzyılın ortalarına doğru yakılıp yıkılan bu kent çok geçmeden Hattuşa adıyla yeniden kuruldu ise de M.Ö. 1180 yıllarından sonra önemini tamamen yitirdi. M.Ö. XII/XI. yüzyılda Büyükkaya’da küçük bir Demir Çağ yerleşmesi kuruldu ve burası M.Ö. IX.-VIII. yüzyıllarda giderek büyüyerek bir Frig kalesine dönüşmüştür.

Önceleri kuzeydeki alçak alanda kurulan Hattuşa, I. Şuppiluliluma’dan sonra güneydeki Yukarı Şehir’in inşa olunmasıyla etkinliğini imparatorluğun yıkılışına kadar sürdürdü. Yukarı Şehir’de törensel amaçlara hizmet etmek üzere 31 tapınak saptandı. Dinsel törenler sırasında uçtaki Yer Kapı’nın (Sfenksli Kapı) da önemli bir işlevi vardı. Buradaki 71 m’lik yer altı geçidi yine törensel amaçlara hizmet etmekteydi. Halka ait konutlar ve mahalleler Yukarı Şehrin dışında tutulmuştu. Arslanlı Kapı’nın iki yanında, kenti kötülüklerden koruyan kükrer durumda iki arslan kabartması vardır.

Hitit mimarlığında resmî yapıların duvarlarında çoğu kez kesme taş bloklardan yararlanılmıştı. Birbirine son derece usta geçmelerle kenetlenen bu bloklar üzerinde de, güneşte kurutulmuş kerpiçler, sıralar hâlinde yerleştiriliyordu. Duvarların direncini artırmak üzere sık sık ahşap hatıllar ve dikmeler kullanılıyor, bunların üzeri sıvanıyordu. Tahta dikmelerin taş duvar içine çakılabilmesi için döşek taşları üzerine yuvalar açılıyordu. Yumuşak zeminler üzerinde kurulacak olan duvarların temelleri ahşap bir yatak üzerine oturtuluyordu. Kimi önemli yapılarda kapı eşikleri, Büyük Tapınak’ta olduğu gibi tek parça taş bloklardan oyulmuştu.

Çanakkale’nin yaklaşık 25 km güneybatısındaki Hisarlık Tepesi üzerine kurulmuş olan höyük 20 m yüksekliğinde, 200 x 150 m boyutlarında olup 46 yapı katından oluşan 9 kentin üst üste kurulmasıyla oluşmuştur.

Truva’nın kuruluşu M.Ö. 3000 yıllarına kadar indirilmektedir. Şehirde taş temelli, kerpiç duvarlı, salonu olan evler ortaya çıkarılmıştır. Evlerde mergaron adı verilen ocaklar bulunmakta idi. Ayrıca kırmızı ve siyah boyalı vazolar, tunç ve altından yapılmış süs eşyaları da bulunmuştur.

Aksaray’ın 25 km güneydoğusunda ve Melendiz Çayı’nın kıyısında yer alan Aşıklıhöyük yaklaşık 230 m çapında ve 8 m yüksekliğindedir.

Burada yapılan kazılar sonucu elde edilen bilgilere göre bu höyükteki konutlar genelde bitişik düzenlidir. Aralarında bazen avluların da yer aldığı mahalleler şeklinde oluşmuştur. Tamamen kerpiçten oluşan bir, iki veya üç odalı dörtgen mekânlı yapılar, düz damlıdır olup kapıları yoktur. Evlere damda bırakılan bir açıklıkta girilmekte, avlular ve damlar ise günlük işlerde kullanılmaktadır.

Aşıklıhöyük’ün ilk sakinlerinin gıdalarının büyük bir bölümünü koyun ve keçi ile o dönemde henüz evcilleştirilmemiş olan sığır ve domuz eti teşkil etmektedir. Tarımı henüz bilmeyen bu toplum genelde yabanî yemişleri ve bitkisel yiyecekleri toplama suretiyle elde edebilmekte idiler

Daha çok Anadolu’nun güneyinde yoğunlaşmış bulunan Erken Neolitik Çağ höyüklerinden en ünlüsü Konya sınırları içindeki Çatalhöyük’tür. Çatalhöyük 450 x 275 m boyutlarında ve 17 m yüksekliğinde olup birbirini takip eden 14 yapı katından oluşmaktadır. Yapılan kıyaslamalara göre, M.Ö. 7024-6449 yılları arasına tarihlenen Çatalhöyük’ün binden fazla konuta sahip olduğu ve 5-10 bin kişilik bir nüfus barındırdığı hesaplanmıştır. Konuyla ilgili detaylı bir çalışma yapan Veli Sevin’in verdiği bilgilere göre Çatalhöyük Erken Neolitik Çağ konutları, tek katlı ve düz damlıdır. Taş temelsiz kerpiç duvarlar zaman zaman ahşap dikme ve kirişlerle desteklenmiştir. Evler birbirine bitişiktir ve dışa bakan yüzleri, aralarında hiçbir açıklık olmaksızın kör bırakılarak bir tür ilkel savunma sistemi gerçekleştirilmiştir. Mahalleler oluşturacak biçimde kümelenmiş evlerin aralarında sokak bulunmaz; ancak zaman zaman büyük avlulara ve ağıllara yer verilmiştir. İçlerindeki buluntulara ve süslemelerine göre kimleri kutsal olarak nitelenen bu yapıların iç düzenlemeleri aynıdır. Genellikle kapısız olan bu yapılara damlardaki bir açıklıktan ahşap merdivenlerle girilebiliyor, esas oda ile depolar arasındaki geçiş ise zeminden yüksekte açılmış, deliklerle sağlanıyordu. Odaların içinde ocak ve fırınlardan başka, duvar diplerinde kerpiçten sekiler yer almaktaydı. Oturmak ve yatmak için kullanılan bu şekillerin altında aile bireylerinin mezarları vardı.

Evler ve kutsal alanlardaki kerpiç sekilerin altında çoğunluğu kadın ve çocuklara ait 500 kadar mezar ele geçmiştir. Erkek mezarlarında çakmaktaşı kamalar, ok, mızrak uçları, mermer topuz başları, obsidyen bıçaklar, orak dilgileri, kazıyıcılar, kemik toka ve çengeller ile kilden damga mühürler; kadın mezarlarında ise boya paletleri, obsidyen aynalar, kemik iğneler, yeşil taştan minik gerdançeler, pişmiş toprak, bakır ve çeşitli taşlardan boncuklar ele geçirilmiştir.

Çatalhöyük’ün ilk sakinleri, eski mağara döneminin avcılarına benzer şekilde, avcılık ve bereketle ilgili olarak yaşadıkları mekânların iç duvarlarına resimler yapmaktaydılar.

Evler ve kutsal alanlarda bulunmuş boyları 30 cm’yi aşmayan heykelcikler eski yapı katlarında daha çok mermer, su mermeri ve kireçtaşı gibi taşlardan; yeni yapı katlarında ise çoğu kez kilden yapılmış ve boya ile bezenmiştir.

Elde edilen bulgulara göre Çatalhöyük’te önceleri pişmiş topraktan çanak, çömlek ve eşya yapımı tespit edilememiştir. Kaplar daha çok ahşaptan yapılmış ya da sazlardan sepetler örülmüş olup sayıları çok az olan taş kaplar lüks eşya niteliğindedir.

Çatalhöyük’te X. yapı katından itibaren bakır ve kurşundan, boncuk, yüzük, iğne ve bız yapımı tespit edilebilmiştir. Bakır ve kurşun madenleri bilinmekte ve kullanılmaktadır.

Ekonomisi tarım, hayvancılık ve ticarete dayanan Çatalhöyük’te ekmeklik buğday, arpa, bakla, bezelyegiller ve mercimek gibi ürünler yetiştirilmekte idi. Sığır, koyun, keçi, domuz ve köpek evcilleştirilmişti. Avcılığın hâlâ önemli bir yeri vardır.

Çatalhöyük duvar resimleri ve ev içi süslemelerinde elde edilen boğa başları, kadın betimlemeleri ve panterlerin yer aldığı kabartmalar hakkında mitolojik yorumlar yapılmaktadır.

Osmanlı Devleti’nin kurulması…………………………………………………….1299

 Bursa’nın fethi………………………………………………………………………1326

 Hacı Bektaş Velî’nin vefatı…………………………………………………………1337

 Osmanlılar’ın Rumeli’ye geçileri…………………………………………………..1353

 Edirne’nin fethi…………………………………………………………………….1362

 Kosova Savaşı……………………………………………………………………1389

 Niğbolu Savaşı……………………………………………………………………..1396

 Timur’un Sivas’ı ve Suriye’yi ele geçirmesi…………………………………1400-1401

 Ankara Savaşı, Fetret Devri’nin başlaması…………………………………………1402

 Çelebi Mehmed tarafından Bursa’da Yeşil Cami ve külliyesinin yaptırılması…….1417

 Mekke’ye Osmanlı hükümdarları tarafından her yıl surre gönderilmesi başlaması ve Nakîbü’l-Eşraflık memuriyetinin kurulması………………1418

 Samavna Kadısı oğlu Şeyh Bedreddin’in Serez’de idam edilmesi…………………1420

 Bursa’da Ulu Cami’nin yapılması………………………………………………….1421

 Süleyman Çelebi’nin ölümü………………………………………………………..1422

 Edirne’de Üç Şerefeli Cami’nin yapılması…………………………………………1426

 Türk mutasavvıfı Hacı Bayram-ı Velî’nin vefatı…………………………………..1429

 Varna Savaşı, Edirne-Segedin Antlaşması…………………………………………1444

 Kosova Savaşı……………………………………………………………………1448

 İstanbul’un fethi……………………………………………………………………1453

 Fâtih tarafından İstanbul’da Eyüb Camii’nin yaptırılması…………………………1458

 Sırbistan’ın fethi……………………………………………………………………1459

 Trabzon’un fethi……………………………………………………………………1461

 Bugün Topkapı Sarayı adını taşıyan “Saray-ı Cedîd-i Âmire”nin temelinin Atılması…………………………………………………………………………….1462

Bosna’nın Osmanlılar’a bağlanması……………………………………………….1463

 Otlukbeli Savaşı……………………………………………………………………1473

 Bilgin Ali Kuşçu’nun vefatı………………………………………………………..1474

 Osmanlı-Venedik Antlaşması………………………………………………………1479

 Ünlü Fıkıh Bilgini Molla Hüsrev’in ölümü…………………………………………1480

 Sinan Paşa’nın ölümü………………………………………………………………1486

 Amerika Kıtası’nın keşfi, Müslümanlar’ın ve Yahudiler’in İspanya’dan Kovulması ve Osmanlılarca kurtarılması……..………….…………………..…….1492

 Türk Amirali Pirî Reis’in bir dünya haritası yapması………………………………1513

 Çaldıran Savaşı……………………………………………………………………..1514

 Mercidabık Savaşı………………………………………………………………….1516

 Ridaniye Savaşı…………………………………………………………………….1517

 Belgrat’ın fethi……………………………………………………………………..1521

 Pirî Reis’in Kitab-ı Bahriye’yi yazması………………………………………1521-1526

 Rodos’un fethi………………………………………………………………………1522

 Mohaç Savaşı………………………………………………………………………1526

 Viyana Kuşatması………………………………………………………………..1529

Osmanlılar’ın Bağdat ve Tebriz’i alması…………………………………………..1534

 Fransa ile ilk ticaret antlaşmasının imzalanması……………………………………1535

 Preveze Deniz Savaşı………………………………………………………………1538

 Macaristan’ın bir Osmanlı eyaleti hâline getirilmesi………………………………1541

 Mimar Sinan tarafından İstanbul’da Şehzade Camii’nin inşası………………1544-1548

 Pirî Reis tarafından Aden’in tekrar alınması……………………………………….1548

 Maskat’ın Pirî Reis tarafından alınması……………………………………………1552

 Süleymaniye Camii’nin yedi yılda tamamlanıp ibadete açılması………………….1557

Matematik ve tarih bilgini, hattat ve nakkaş Matrakçı Nasuh’un ölümü…………..1563

 Kıbrıs’ın fethi ve İnebahtı Deniz Savaşı……………………………………………1571

 1569’da Mimar Sinan tarafından inşasına başlanan Selimiye Camii’nin tamamlanması………………………….…………………………………..………1572

 Şeyhülislâm Ebussuud Efendi’nin vefatı…………………………………………..1572

 Mimar Sinan’ın vefatı………………………………………………………………1588

 Tarihçi Mustafa Âli’nin ölümü…………………………………………………….1600

 Tarihçi Şeyhülislâm Hoca Saadeddin Efendi’nin ölümü…………………………..1600

 Şâir Bâkî’nin ölümü………………………………………………………………..1600

 Zitvatoruk Antlaşması………………………………………………………………1606

 Osmanlılar ile Hollandalılar arasında ilk ticaret antlaşması………………………..1612

 Kasr-ı Şirin Antlaşması…………………………………………………………….1639

 Haci Halife lâkabı ile anılan Kâtip Çelebi Mustafa Efendi tarafından Mercator’un Atlas Minor adlı eserinden faydalanılmak suretiyle Cihannümâ ve Keşfü’z-zünûn adlı İslâm fikir eserlerinin metodik Bibliyografyasının yazılması………………………1651

 Vasvar Antlaşması………………………………………………………………….1664

 Girit’in fethi…………………………………………………………………………1669

 Evliyâ Çelebi’nin ölümü……………………………………………………………1682

 Viyana Kuşatması……………………………………………………………….1683

 Karlofça Antlaşması………………………………………………………………..1699

 Prut Antlaşması…………………………………………………………………….1711

 Nâbi’nin ölümü…………………………………………………………………….1712

 Pasarofça Antlaşması, Lâle Devri’nin başlaması…………………………..………1718

 Osmanlılar’da ilk Türk matbaasının açılması………………………………………1727

 Türkiye’de ilk kitap olarak Vankulu Lügati’nin basılıp yayımlanması…………….1729

 Nakkaş Levnî’nin ölümü……………………………………………………………1732

 Belgrat Antlaşması…………………………………………………………………1739 3

Fransa ile kapitülasyonların yenilenmesi…………………………………………..1740

 Nurosmaniye Camii’nin yapılması…………………………………………..1748-1755

 Lâleli Camii’nin yapılması…………………………………………………………1763

 Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın vefatı……………………………………………….1772

 Deniz Harp Okulu’nun açılması…………………..…………………….…………1773

 Küçük Kaynarca Antlaşması……………………………………………………….1774

 Ruslar’ın Kırım’ı işgali…………………………………………………………….1783

 Selim’in ıslahat hareketlerine başlaması……………………………………….1789

 Ziştovi Antlaşması………………………………………………………………….1791

 Yaş Antlaşması……………………………………………………………………..1792

 Sırp isyanının başlaması……………………………………………………………1804

 Bükreş Antlaşması………………………………………………………………….1812

 Viyana Kongresi……………………………………………………………………1815

 Türkiye ile Amerika Birleşik Devletleri arasında ilk diplomatik temasların Başlaması…………………………………………………………………….1820-1830

 Yunan isyanının başlaması…………………………………………………………1821

 Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması……………………………………………………1826

 Edirne Antlaşması………………………………………………………………….1829

 Osmanlı Devleti’nin resmî gazetesi olmak üzere Takvim-i Vekâyi’nin ve onun Fransızca baskısı olan Le Moniteur Ottoman’ın yayımına başlanması……………1831

 Kütahya ve Hünkâr İskelesi Antlaşmaları………………………………………….1833

 Redif birliklerinin kurulması ve Kara Harp Okulu’nun açılması…………………..1834

 Tanzimat Fermanı’nın ilânı…………………………………………………………1839

 Londra Konferansı………………………………………………………………….1840

 Boğazlar Sözleşmesi’nin imzalanması………………………………………..……1841

Osmanlı parasının Avrupa sistemine uydurulması…………………………………1844

 Bestekâr Hamamîzâde İsmail Dede Efendi’nin ölümü…………………………….1845

 Dârülfünûn-ı Osmanî adı ile Türkiye’de bir üniversite kurulmasının kararlaştırılması ve binanın yapımına başlanması……………………………………………………1846

 İlk öğretmen okulunun açılması……………………………………………………1848

 Encümen-i Dâniş’in kurulması……………………………………………………..1851

 Kırım Savaşı’nın başlaması…………………………………………………………1853

 Paris’te Mekteb-i Osmanî’nin açılışı……………………………………………….1855

 Islahat Fermanı, Paris Antlaşması………………………………………………….1856

 Maarif Nezareti’nin kurulması……………………………………………………..1857

 Reşid Paşa’nın ölümü………………………………………………………………1857

 İlk kız rüştiyesinin açılması………………….……………………………………..1858

 Mülkiye Mektebi’nin açılması……………………………………………………..1859

 Türkiye’de ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahvâl’in Şinasi ve Agâh Efendiler tarafından yayımına başlanması……………………………………………………1860

 Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye’nin kuruluşu. Cemiyet-i Tedris-i İslâmiye’nin Kuruluşu……………………………………………………………………………1861

 Robert Kolei’nin açılması, İstanbul’da açılan ilk Darülfünun’da öğretime başlanması, Türkiye’de ilk defa posta pulunun kullanılması……………………………………1863

 Vilayet Nizamnamesi’nin yayımlanması…………………………………………..1864

 İstanbul’da Maarif Nezareti tarafından Tercüme Cemiyeti’nin kuruluşu………….1865

 İzmir-Aydın arasında Türkiye’de ilk demiryolunun işletmeye açılması…………..1866

 Mülkiye ve Tıp Okulu’nun açılışı, Ali Suâvi tarafından sonradan Londra’da da yayımlanan Muhbir Gazetesi’nin çıkarılması, “Memleket Sandıkları” adı altında sonradan Ziraat Bankası’na esas teşkil eden Millî Bankanın Midhat Paşa tarafından kuruluşu, Yeni Osmanlılar Cemiyeti’nin kurulması……………………………….1867

 Galatasaray Sultanisi ve Sanayi Mektebi’nin açılması…………………………….1868

 Maârif-i Umumiye Nizamnamesi, Süveyş Kanalı’nın açılması……………………1869

 Dârülfünun’un kurulması…………………………………………………………..1870 5

Şinasi’nin ölümü……………………………………………………………………1871

 Hukuk Mektebi’nin açılması……………………………………………………….1874

 İstanbul Konferansı, I. Meşrutiyet’in ilânı ve Kanun-i Esasî’nin kabul edilmesi…………………………………………………………………………….1876

 İlk Osmanlı Meclisi’nin açılması…………………………………………………..1877

 Ayastefanos ve Berlin Antlaşmaları, İngilizler’in Kıbrıs’ı işgâli………………….1878

 İstanbul Asâr-ı Âtika Müzesi’nin Çinili Köşk’te halka açılması…………………..1880

 Fransa’nın Tunus’u işgali…………………………………………………………..1881

 İngilizler’in Mısır’ı işgali…………………………………………………………..1882

 İstanbul’da İttihad ve Terakkî Cemiyeti’nin gizli olarak kuruluşu…………………1889

 İstanbul’a ilk otomobilin getirilmesi……………………………………………….1895

 Tarih-i Cevdet ve Kısas-ı Enbiyâ müellifi Ahmed Cevdet Paşa’nın ölümü……….1895

 İstanbul Darülfünunu’nun “Darülfünun-ı ġâhâne” adı altında ve 3 fakülte hâlinde yeniden teşkilâtlandırılarak dördüncü defa açılması……………………………….1900

 Ressam Ahmed (Şeker) Paşa’nın ölümü……………………………………………1907

 İkinci Meşrutiyet’in ilânı……………………………………………………………1908

 31 Mart Olayı………………………………………………………………………1909

 Trablusgarp Savaşı…………………………………………………………………1911

 Uşi Antlaşması, Balkan savaşlarının başlaması, Arnavutluk’un bağımsızlık kazanması………………………………………………………………………….1912

 Balkan savaşlarının sona ermesi……………………………………………………1913

 Birinci Dünya Savaşı’nın başlaması……………………………………………….1914

 Çanakkale Zaferi……………………………………………………………………1915

İnas Darülfünunu adı ile yalnız kızlara mahsus üç şubeli bir üniversitenin İstanbul’da açılması……………………………………………………………………………….1915

Rus İhtilâli ve Rusya’nın savaştan çekilmesi………………………………………1917

 Türkiye’de takvimin Greguar sistemine uydurulması………………………………1917 6

Birinci Dünya Savaşı’nın sona ermesi, Wilson Bildirisi, Mondros Ateşkes Antlaşması  ………………………………………………………………1918

 Sevr Antlaşması…………………………………………………………………….1920

 Saltanatın kaldırılması ve Osmanlı Devleti’nin sona ermesi………………………1922

Kuruluş devirlerinde Davud-ı Kayseri gibi büyük bir müderris yetişirken II. Murad’ın sonlarına kadar Türkçe resmî dil olarak kullanılmıştır. XIV. yüzyılın en önemli edebiyatçılarının arasında Ahmedî, şeyhî, Sinan, Süleyman Çelebi ve Ahmed Daî’yi sayabiliriz. Kuruluş devirlerinde yapılan sanat eserleri arasında Bursa’daki Ulu Cami, Yeşil Cami ve Yeşil Türbe; Edrine’deki Muradiye Üç şerefeli ve Eski Camiler zikredilebilir. Çinicilik, oymacılık, tezhib, nakkaşlık gibi güzel sanat dallarında da büyük ilerlemeler olmuştur. Bu yüzyılda yetişen ilim adamları arasında matematikçi Ali Kuşçu, Mirim Çelebi, devrin müderrislerinden Molla Güranî, Molla Zeyrek, Hocazâde, Hâtipzâde’yi sayabiliriz. Devrin ünlü edipleri arasında Sinan Paşa ile Ahmed Paşa oldukça önemlidir. Fatih Sultan Mehmed de devrin şairleri arasındadır. Şiirlerinde Avnî mahlâsını kullanırdı.

Mimar Ayaz, Mimar Kemaleddin ve Mimar Hayreddin Osmanlılar’ın ilk büyük mimarlarındandır.

XVI. yüzyılın en büyük bilginleri arasında Zembilli Ali Cemli Efendi, İbni Kemal, Ebussud Efendi, Mirim Çelebi, Seydi Ali Reis’i sayabiliriz. Matematik alanında Mirim Çelebi, tıp dalında Ahi Ahmed Çelebi yetiştiler. Dil ve edebiyat alanında ise Fuzulî, Bakî, Hayalî, Nev’i ve Lâmiî gibi divân şairleri, Kul Mehmed, Öksüz Dede gibi halk edebiyatçıları yetiştiler. Tarihçiler arasında Lütfi Paşa, Hoca Saadeddin Efendi, Ali Efendi, Selânikî yetiştiler. Mimarlık alanında büyük Türk mimarı Koca Sinan yetişti. Ömrü boyunca 323 bina yapan Mimar Sinan’ın en önemli eserleri arasında şehzâde Camii, Süleymaniye Camii, Edirne’deki Selimiye Camii, Mihrimah Sultan Camii, Rüstem Paşa Camii’ni sayabiliriz. Nakkaşlık, çinicilik, hattatlık, tezhiblik, mücellitlik gibi sanat dallarında da büyük ilerlemeler kaydedilmiştir. Bu dönem denizcilerinden Pirî Reis’in “Kitab-ı Bahriye” adlı eseri ile Seydi Ali Reis’in “Mir’at-ül Memâlik” adlı eserleri de oldukça önemlidir.

XVII. yüzyılda yetişen Nef’i, ġeyhülislâm Yahya ve Nailî Türk klasik şiirinin en büyük şairleridirler. Felsefe alanında Nabi ve Nev’izâde Ataî, Türk halk edebiyatında Kuloğlu, Âşık Ömer, Gevherî, Karacaoğlan yetişmişlerdir. Bu devirde yaşamış olan büyük Türk bilgini Kâtip Çelebi (Hacı Kalfa), coğrafya dalında Cihan-nüma, bibliyografya dalında Keşf’üz-Zünûn, Atlas Minor tercümesi gibi değerli eserler yazmıştır. Gene devrin büyük seyyahı Evliya Çelebi, tarih dalında Solakzâde, Müneccimbaşı, Naima’nın eserlerinden başka devlet teşkilâtı ve devlet düzeninde görülen bozuklukların düzeltilebilmesyile ilgili olarak kaleme alınan Koçi Bey Risalesi oldukça önemlidir.

Bu dönemde yapılan Sultanahmet Camii Mimar Mehmed Ağa’nın eseridir. Bu camide Mehmed Ağa klasik üsluptan ayrılarak yeni bir şekil vermeye çalışmıştır. Topkapı Sarayı’nda IV. Murad tarafından iki seferin hatırasına yaptırılan Bağdat ve Revan Köşkleri yalnızca XVII. yüzyılın değil, Türk sanatının en güzel örnekleridi.

XVIII. yüzyılda ise Nabi, Nedim, Koca Ragıp Paşa, Osmanzâde Talip, Fıtnat Hanım ve Şeyh Galib gibi edipler yetişti. Sanat eseri olarak bu devirden III. Ahmed ÇeĢmesi ve I. Mahmud ÇeĢmesi kalmıştır.

XIX. asırda özellikle Tanzimat Devri’nde Türkçe’nin yabancı terim ve deyimlerden kurtarılmasına çalışıldı: Sade bir Türkçe ile şiirler ve yazılar yazılmaya başlandı. ġinasi, Ziya Paşa, Namık Kemal makale, tiyatro ve roman türlerinde eserler verdiler. II. Abdülhamid devrinde Tevfik Fikret, Halit Ziya ve Cenap Şehabeddin “Servet-i Fünûn” adıyla yeni bir edebî akımın öncülüğünü yaptılar. Dildeki sadeleşmeyi terk ederek sanat uğruna Arapça ve Farsça terimlere ağırlık verdiler. II. Meşrutiyet’le birlikte “Fecri âti” adıyla anılan yeni bir edebî cereyan görüldü. Bunun temsilcileri arasında Ahmed Haşim, Faik Ali, Celâl Sahir ve Refik Halid’i görüyoruz. Bu arada millî edebiyat akımı da oldukça gelişti. Mehmed Emin Yurdakul, Ziya Gökalp, Fuat Köprülü, Yusuf Akçura, Ömer Seyfeddin, Ali Canip gibi kişiler yetişti.

Bu dönemde Avrupa’dan alınan borç paralarla Dolmabahçe, Beylerbeyi ve Çırağan Sarayları yaptırıldı.

Osmanlı maliyesi madenî para “akçe” üzerine kurulmuştur. İlk gümüş akçe Sultan Orhan zamanında kestirilmiş, altın akçe ise Fatih Sultan Mehmed zamanında kestirilmiştir. Devletin malî kaynakları şunlardı: Müslüman halktan alınan arazi vergisi (öşür) ve hayvan vergisi, Hıristiyan halktan alınan haraç ve cizye, savaşlarda elde edilen ganimetin beşte biri (hums-u şeriye), maden, orman, tuz ve gümrük gelirleri, bağlı devletlerden gelen vergi ve hediyeler. Giderlerin büyük bir kısmını askere, devlet adamlarına ve ulema sınıfına verilen maaşlar teşkil ederdi. Artan miktarlar ise memleketin bayındırlık işlerine sarfedilirdi. XIX. yüzyıl ortalarına kadar devlet kendi yağı ile kavrulmuştur.

Osmanlılarda eğitimin temeli medrese eğitimine dayanır. Kuruluş ve yükseliş dönemlerinde dinî bilgilerin dışında müspet bilimlere de oldukça önem verilmiştir. İlmî rütbeler imtihanlar sonunda kazanılırdı. Duraklama döneminde dinî bilimler ağırlık kazanmaya başlayınca medrese eğitim ve öğretiminde de gerileme başlamıştır. İlk zamanlarda, Selçuklu medreselerinin bir devamı olarak görülen medrese teşkilâtı ilk olarak Fatih zamanında bir düzene konulmuştur. Fatik Sultan Mehmed Sahn-ı Seman adı verilen medreseleri yaptırarak devrin en büyük ilmî kumrunu oluşturmuştur. Bu medreseye hazırlık olarak Tetimme adı verilen hazırlık medresesi de yaptırılmıştır. Daha sonra Kanunî Sultan Süleyman, Süleymaniye Medreseleri’ni yaptırmıştır. İmparatorluğun en büyük ilmî kuruluş hâline getirilen Süleymaniye Medreseleri 6 medreseden oluşmuştur. Bunlar, Dar’ül Hadis, Tıb, Tabiat, Riyaziye, Dinî ve Hukukî İlimler, Edebiyat Öğrenimi gibi bölümlerdi. Fatih’in yaptırdığı medreselerde ise Fıkıh, Kelâm, Tefsir, Arap Dil Bilimi gibi bölümler vardı. Ayrıca devlet memuru yetiştirmek üzere bir de Enderun mektebi vardı.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı tarihi, Osmanlı devlet teşkilâtı, Osmanlı memleket yönetimi, Toprak yönetimi, Ordu teşkilâtı, Osmanlılarda eğitim-öğretim, maliye, dil, edebiyat, sanat.

Devrin en mükemmel ordusunu kuran Osmanlılar zamanında kara ordusu üç kısımda mütalaa edilirdi:

1. Kapıkulu askerleri: Devletin maaş verdiği askerdi. Her üç ayda ulûfe adı altında maaş alırlardı. Bunlar atlı ve yaya olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
2. Kapıkulu piyadeleri: Yeniçeriler, Acemi Ocağı, Cebeciler, Topçular, Top Arabacıları, Humbaracılar, Lâğımcılar gibi sınıflara ayrılırdı. Yayaların en önemli sınıf Yeniçeri Ocağı idi. 1362 yılında Sultan I. Murad tarafından kurulan bu teşkilât, 1826 yılına kadar varlığını sürdürmüştür.

Kapıkulu süvarileri: Sipahiler, Silahtarlar, Sağ ve Sol Ulûfeciler, Sağ ve Sol Garibler.

1. Eyalet askerleri ve tımarlı sipahiler: Savaş zamanlarında eyaletlerden savaşa katılmak için gelen, sulh zamanlarında eyaletlerin korunması ile uğraşan askerî bir sınıftır. Topraklı süvari (tımarlı sipahiler), yerli kulu askeri ve eşkinciler olmak üzere dört büyük sınıfa ayrılırdı.
2. Yardımcı kuvvetler ve Akıncılar: Kırm Hanlığı, Eflak ve Boğdan gibi beyliklerin askerleridir. Bilhassa tamamen süvari olan sayısı 100.000’e kadar çıkan Kırım kuvvetleri oldukça önemlidir. Akıncı Ocağı ise sınır boylarında yaşarlar. Yaz-kış demeden düşman arazisine baskınlar düzenlerler. Sefer esnasında orduya yol gösterirler, ana ordunun emniyetini sağlar, keşif görevi yaparlardı. Ayrıca yardımcı kuvvetler arasında Azaplar, yayalar, müsellemler, saklar ve yürükleri de sayabiliriz.

Osmanlı donanması genel olarak ince donanma, çektiri sınıfı ve kalyon sınıfı olmak üzere üç bölümden ibaretti. Karasıoğulları’nın Osmanlı topraklarına katılmasıyla Osmanlı donanması güçlenmeye başladı. Bu konuda en büyük çabayı Fatih Sultan Mehmed gösterdi. Yavuz Sultan Selim zamanında Barbaros Kardeşler ve buna bağlı Türk korsanları yetiştiler. Bunların Kanunî zamanında Osmanlı hizmetine girmeleri Akdeniz’i bir Türk gölü hâline getirmiştir. XVI. yüzyılda her türlü savaş ve ticaret gemileri Türk tersanelerinde yapılabiliyordu. En ünlü Türk amiralleri arasında Kemal ve Burak Reis (II. Bayezid devri), Barbaros Hayreddin Paşa, Oruç Reis, Turgut Reis, Salih Reis, Seydi Ali Reis, Piri Reis (Kanunî devri), Uluç Ali Paşa (II. Selim zamanı), Cezayirli Hasan Paşa’yı sayabiliriz.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı tarihi, Osmanlı devlet teşkilâtı, Osmanlı memleket yönetimi, Toprak yönetimi, Ordu teşkilâtı, Osmanlılarda eğitim-öğretim, maliye, dil, edebiyat, sanat.

Kısaca Tımar sistemi de denilen ve XVI. yüzyılın sonlarına kadar mükemmel bir şekilde işleyen bir toprak sistemi vardı. Devlet toprakları şu şekilde dağıtmıştır:

Dirlik: Devlet tarafından gerek hizmet erbabına ve gerekse savaşlarda başarılı askerlere maaş karşılığı olarak geliri bırakılan toprak parçalarıdır. Bu da büyüklüğüne göre üçe ayrılır. Has: Yıllık geliri 100.000 akçeden fazla olan arazilerdir. Zeamet: Yıllık geliri 20.000-100.000 akçe olan arazilerdir.

Tımar: Yıllık geliri 3.000-20.000 akçe olan arazilerdir. Tımarlar da veriliş tarzlarına göre üçe ayrılır: Mustahfaz tımarı, eşkinci tımarı, hizmet tımarı.

Dirlik sahipleri gelirlerinin bir miktarını kendi geçimleri için ayırırlar, geriye kalanı ile sayısı gelirin büyüklüğüne göre değişen asker beslemekle yükümlü idiler. Böylece devlet hazinesinden para ödenmeksizin tımarlı sipahi adı verilen ve ordunun temelini teşkil eden askerî sınıf ayakta tutulurdu.

1. Yurtluk arazi: Herhangi bir yerin gelirinin bırakılmasıdır. Tımardan farkı, kayd-ı hayat şartı ile verilmesidir. Yurtluk sahibi ölünce toprağı devletçe geri alınırdı.
2. Ocaklık arazi: Tersane ve diğer ordu hizmetleri için geliri bırakılan arazilerdir. Gerek ocaklık ve gerek yurtluk arazilerin verilmesinde herhangi bir hizmet aranmazdı. Hudut kalelerinin korunması için tahsis edilirdi.
3. Mukataa arazi: Hazineye ait arazilerin belirli bir bedel karşılığı olarak iltizama verilmesidir. Bu arazilerin verilmesi 2 veya 3 yılda bir yenilenirdi.
4. Vakıf arazi: Geliri cami, medrese, köprü, çelme, han, hastane gibi hayır kurumlarına bırakılan arazilerdir. Satılamaz, satın alınamaz, miras bırakılamazdı.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı tarihi, Osmanlı devlet teşkilâtı, Osmanlı memleket yönetimi, Toprak yönetimi, Ordu teşkilâtı, Osmanlılarda eğitim-öğretim, maliye, dil, edebiyat, sanat.

İklimlerin değişime uğraması ve hava olaylarının ciddi şekilde şehirleri ve insanları etkilemesi üzerine toplumsal olarak ciddi felaketler yaşanmaya başladı. Özellikle İstanbul gibi büyük şehirlerimizde artık sıklıkla dolu yağış olayları görülmesi önemli maddi hasarlara yol açıyor. Dolu yağışının açtığı maddi hasarların başında yolda olduğumuz veya açık alanlara park ettiğimiz zaman araçlarımızın uğradığı felaket geliyor. Bu içeriğimiz de kapalı otoparkı olmayan veya yolda olan otomobil sahibi vatandaşlarımızın dolu yağışından araçlarını nasıl koruyacakları ve ne yapmaları gerektiği ile ilgili özel bir araştırma hazırladık. Araçlarınızı nasıl dolu yağışından korursunuz ve hasarı en aza indirirsiniz.

DOLU YAĞIŞINDAN ARAÇLARI KORUMAK İÇİN PÜF NOKTALAR

HAVA DURUMUNU TAKİP EDİN

Metoroloji uyarılarını lütfen düzenli olarak takip edin ve uyarıları dikkate alınız.

DOLU YAĞARKEN ARAÇTAN DIŞARI ÇIKMAYIN

Dolu yağışı başladığı zaman trafikte seyir halindeyseniz lütfen aracınızı güvenli bir yere veya kenara park ederek bekleyiniz.

ARACI BIRAKIN VE PARK EDİN

Aracınızı güvenli ve kapalı alanlara çekiniz. Eğer kapalı alan bulmakta güçlük çekiyorsanız araçla hareket etmek yerine bir kenara çekip bekleyiniz.

BAŞINIZI KORUYUN

Araç içinde olsanız da camlar patlayabilir ve büyük tehlike oluşabilir. Araç içinde de başınızı korumaya dikkat edin.

ARAÇTA KALIN BİR BATTANİYE BULUNDURUN

Aracınızda her zaman kalın bir battaniye bulunmalı. Battaniye ile hem siz örtünün hem de aracınızın zarar görebilecek kısımlarını örtünüz.

ACİL DURUMDA BATTANİYENİZ YOKSA ARAÇ PASPASLARINI KULLANIN

Acil bir durumda aracınızda battaniye yoksa lütfen paspasları kullanmaktan çekinmeyin. Paspaslarınızı korunma amaçlı kullanın.

KAPALI OTOPARK ÜCRETLERİNDEN ASLA KAÇINMAYIN

Yakınlarda bir yerde kapalı bir otopark varsa lütfen aracınızı oraya çekmeye çekinmeyin ve ücretten kaçınmayın.

DOLU SONRASI ARACINIZDA HASAR KONTROLÜ YAPIN

Dolu yağışı bittikten sonra lütfen aracınızın hasar kontrolünü yapınız.

Hükümdarlık anlayışı Osmanlılarda aynı şekilde devam etmiştir. Osmanlı soyundan gelen hükümdarlar devleti yönetmişlerdir. Hükümdarlık babadan oğula intikal etmektedir. Hükümdar soyuna mensup her üyenin devlet ve memleket idaresinde aynı hakka sahip olma geleneği Osmanlılarda da devam etmiş ve taht kavgalarına sebep olmuştur. Bunu önlemek için Fatih Sultan Mehmed bir kanun yaparak tahta çıkan hükümdarın memleket ve devletin bekâsı için hânedan soyunun erkek üyelerini öldürmesi geleneğini getirdi. Bu kanun I. Ahmed (1603-1617)’e kadar devam etti. I. Ahmed zamanında bu kanun değiştirilerek soyun en yaşlı ve en bilgili üyesinin hükümdar üyesi olması ilkesi getirildi.

Hükümdarın en büyük yardımcısı Divân-ı Hümayûn idi. Divân siyasî, idarî, askerî, şer’i ve malî konuları görüşen, kararlar alan, büyük ve önemli davalara bakan, temyiz görevi gören bir kuruluştu. Divân’a ilk zamanlar padişahlar başkanlık ederlerdi. Fatih’ten itibaren bu usul kaldırılmış, sadrazamlar başkanlık etmeye başlamışlardır. Divân üyeleri şunlardır: Vezir-i âzam, vezirler, kazaskerler, defterdarlar, Nişancı, Reisülküttab, Şeyhülislâm. Vezir-i âzam padişaha mutlak surette vekâlet ederdi. Padişahın mührünü taşırdı. Fatih zamanında sayısı 4 olan vezirler, Kanunî zamanında 7’ye çıkmıştır. Daha sonra vezir sayısı arttırılmış, divân üyesi vezirleri bunlardan ayırmak için bunlara “Kubbealtı Vezirleri” denilmiştir. Kazaskerler şer’i hükümleri veren bir makamdı. Kadı ve müderris tayinlerini yaparlardı. Fatih zamanına kadar sayısı bir iken, Fatih’ten sonra Anadolu ve Rumeli Kazaskeri olmak üzere ikiye çıkarılmışlardır. Rumeli Kazaskeri rütbece diğerinden daha üstündü. Malî işlere bakan makam defterdarlık idi. İlk zamanlar bunların sayısı bir iken, Fatih’ten sonra ikiye çıkarılmıştır. Nişancı, yabancı hükümdarlara, valilere, beylere yazılacak mektup, ferman, ahitnâme, menşûr gibi yazıları hazırlar, padişahın mührü anlamına gelen tuğrayı çekerdi. Dışişleri, tapu ve kadastro işleri de bunlara aitti. Başlangıçta bunların yardımcısı durumunda olan Reisülküttaplar daha sonra yalnızca dışişlerine bakan bir makam hâline gelmiştir. Şeyhülislâmlık makamı daha önceleri yalnızca dinî hususlarda fetva vermekle görevli bir makam iken, Kanûnî’nin şeyhülislâmı Ebussud Efendi’den sonra kadı ve müderris tayinlerini de yapmaya başlamıştır. Bunların dışında divâna lüzumu hâlinde Yeniçeri Ağası, Kaptanpaşa da katılırlardı.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı tarihi, Osmanlı devlet teşkilâtı, Osmanlı memleket yönetimi, Toprak yönetimi, Ordu teşkilâtı, Osmanlılarda eğitim-öğretim, maliye, dil, edebiyat, sanat.

Zhukov, İkinci Dünya Savaşı’nın en beğenilen Sovyet askeri komutanıydı. Doğudaki Almanya ordusu üzerindeki zaferleri, genellikle Sovyet yaşamlarında büyük maliyetle, savaşın sonunu hızlandırmak için çok şey yaptı.

Georgi Konstantinovich Zhukov, 1 Aralık 1896’da Moskova’nın güneybatısındaki Kaluga bölgesinde Strelkovka’da bir köylü ailede dünyaya geldi. 1915’te Rus İmparatorluk Ordusu’na gönderildi. 1918’den 1920’e kadar Rus İç Savaşı’nda Kızıl Ordu için savaştı.

Zhukov askeri saflarda yükseldi ve zırhlı savaşta uzman oldu. 1938’de Moğolistan’da Japonlarla savaşmak için gönderildi ve Ağustos 1939’da Khalkin-Gol Savaşı’nda Japon ordusuna önemli bir yenilgi verdi.

Ocak 1941’de Joseph Stalin Zhukov’u ordu genelkurmay başkanlığına atadı. Stalin ile anlaşmazlıktan altı ay sonra görevden alındı, ancak ordu karargahında tutuldu. Haziran 1941’den itibaren Almanların Sovyetler Birliği’ne hızlı ilerlemesi sırasında ara oturumdaydı. Ekim 1941’de Zhukov, Moskova’nın savunmasını yönlendirmekle görevlendirildi ve Almanlara karşı bir saldırı düzenledi.

Ağustos 1942’de Stalin, Zhukov’u Kızıl Ordu Başkomutan yardımcısı atadı, bu da savaşın sonuna kadar korudu. Aleksandr Vasilevsky ile birlikte Alman Altıncı Ordusunun kuşatılmasını ve teslim olmasını denetlediği Stalingrad savunmasını üstlenmek için güney batı cephesine yollandı.

Zhukov ve Vasilevsky, Temmuz 1943’te tarihin en büyük tank savaşı olan Kursk Savaşı’nda Sovyet ordularını koordine ettiler. Sovyetler için Almanların Kursk’taki yenilgisi savaşın dönüm noktasıydı. Zhukov, 1945’te Almanya’ya son Sovyet saldırısını yönetti, Nisan ayında Berlin’i ele geçirdi ve dünyaca ünlü bir figür oldu. Daha sonra Almanya’daki Sovyet işgal güçlerine komuta etti.

Stalin şimdi Zhukov’u bir tehdit olarak gördü ve Moskova’dan çok uzak olmayan Odessa askeri bölgesine komuta etmesini engelledi. Stalin’in ölümünden sonra Zhukov lehine döndü, 1955’te savunma bakanı oldu. Daha sonra Ekim 1957’de görevden alınan Nikita Kruşçev ile düştü. Kruşçev’in 1964’teki düşüşü, Zhukov’un itibarının restorasyonuna izin verdi, ancak tekrar ofise atanmadı. . 18 Haziran 1974’te öldü.

Wren bir İngiliz bilim adamı ve matematikçiydi ve İngiltere’nin en seçkin mimarlarından biriydi, en çok St Paul Katedrali de dahil olmak üzere birçok Londra kilisesinin tasarımı için biliniyordu.

Christopher Wren, 20 Ekim 1632’de babasının rektör olduğu Wiltshire, Doğu Knoyle’de doğdu. Babası daha sonra Windsor’a taşındı ve Wren Westminster School’da ve ardından Oxford Üniversitesi’nde eğitim gördü. Matematik için erken bir yetenek gösterdi ve karanlıkta yazmak için bir alet ve pnömatik bir makine de dahil olmak üzere şeyleri icat etmekten zevk aldı. 1657’de Wren, Londra’daki Gresham Koleji’nde astronomi profesörü ve dört yıl sonra Oxford’da astronomi profesörü olarak atandı. 1662’de, çoğu arkadaşı olan diğer matematikçiler, bilim adamları ve bilim adamları ile birlikte Kraliyet Cemiyeti’nin kurucu üyelerinden biriydi.

Wren’in mimariye olan ilgisi fizik ve mühendislik üzerine yaptığı çalışmalardan gelişti. 1664 ve 1665 yıllarında Wren, Oxford’daki Sheldonian Tiyatrosu’nu ve Pembroke College, Cambridge için bir şapel tasarlaması için görevlendirildi ve o zamandan beri ana odak noktası mimariydi. 1665’te Wren, Fransız ve İtalyan barok tarzlarından güçlü bir şekilde etkilendiği Paris’i ziyaret etti.

1666’da Londra’nın Büyük Ateşi, ortaçağ kentinin çoğunu yok etti ve Wren için büyük bir fırsat sağladı. Tüm alanı yeniden inşa etmek için iddialı planlar üretti, ancak kısmen mülk sahipleri yıkılan binalarının sitelerini tutmakta ısrar ettikleri için reddedildi. Wren, 51 yeni şehir kilisesi ve yeni St Paul Katedrali tasarladı. 1669’da, ülkedeki tüm hükümet binasını etkin bir şekilde kontrol etmesini sağlayan kraliyet eserlerinin araştırmacısı olarak atandı. 1673’te şövalyeydi.

1675 yılında, Wren Greenwich’teki Kraliyet Gözlemevi’ni tasarlamakla görevlendirildi. 1682’de, emekli askerler için Chelsea’de bir hastane ve 1696’da Greenwich’teki denizciler için bir hastane tasarlamak için başka bir kraliyet komisyonu aldı. Diğer binalar arasında Cambridge’deki Trinity College Kütüphanesi (1677-1692) ve Hampton Court Sarayı’nın (1689-1694) cephesi bulunmaktadır. Wren genellikle usta sıva John Groves ve ahşap oymacısı Grinling Gibbons da dahil olmak üzere aynı ustalarla çalıştı.

Wren, 25 Şubat 1723’te öldü. St Paul Katedrali’ndeki mezar taşı, ‘Anıtı ararsanız, sizi arayın’ anlamına gelen Latince yazıt içerir.

Wordsworth, İngiltere’nin Romantik şairlerinin en etkili olanlarından biriydi.

William Wordsworth 7 Nisan 1770’te Cumbria’daki Cockermouth’da doğdu. Babası bir avukattı. Her iki Wordsworth’un ailesi 15 yaşından önce öldü ve o ve dört kardeşi farklı akrabalarının bakımında kaldı. Genç bir adam olarak Wordsworth, şiirlerinin çoğuna yansıyan bir tema, doğa sevgisi geliştirdi.

Cambridge Üniversitesi’nde okurken Wordsworth, İsviçre ve Fransa’da yürüyüş turuna bir yaz tatili geçirdi. Fransız Devrimi’nin ideallerine meraklı oldu. Okuldayken şiir yazmaya başladı, ancak 1793’e kadar hiçbiri yayınlanmadı.

1795’te Wordsworth yakın bir akrabadan bir miras aldı ve o ve kız kardeşi Dorothy, Dorset’te yaşamaya gitti. İki yıl sonra, bu kez Somerset’e taşındılar ve Wordsworth’ün çalışmalarının hayranı olan şair Samuel Taylor Coleridge yakınında yaşamak için. 1798’de yayınlanan ‘Lirik Balladlar’ üzerinde işbirliği yaptılar. Çoğunlukla Wordsworth tarafından ama Coleridge’nin ‘Eski Denizcinin Kırağı’na katkıda bulunduğu bu şiir koleksiyonu genellikle İngiliz şiirindeki Romantik hareketin başlangıcını işaretlemek için alınır. Şiirler çoğu eleştirmen tarafından düşmanca karşılandı.

1799’da Coleridge ile Almanya’yı ziyaret ettikten sonra, Wordsworth ve Dorothy Göller Bölgesi’ndeki Grasmere’deki Dove Cottage’a yerleşti. Coleridge ailesi ile yakınlarda yaşıyordu. Wordsworth’un en ünlü şiiri ‘Bir Bulut Olarak Yalnız Gezdim’ 1804’te Dove Cottage’da yazıldı.

1802’de Wordsworth bir çocukluk arkadaşı Mary Hutchinson ile evlendi. Sonraki birkaç yıl, Wordsworth için kişisel olarak zordu. İki çocuğu öldü, kardeşi denizde boğuldu ve Dorothy zihinsel bir çöküş yaşadı. Siyasi görüşleri yüzyılın başlarında bir dönüşüm geçirdi ve giderek muhafazakar hale geldi ve Fransa’da Napolyon Bonapart’ın iktidara gelmesiyle sonuçlanan olaylardan hayal kırıklığına uğradı.

1813’te Wordsworth, Grasmere’den yakınlardaki Ambelside’a taşındı. Şiir yazmaya devam etti, ama asla ilk eserleri kadar büyük değildi. 1835’ten sonra biraz daha yazdı. 1842’de kendisine devlet emekli maaşı verildi ve ertesi yıl şair ödüllü oldu. Wordsworth 23 Nisan 1850’de öldü ve Grasmere kilise bahçesine gömüldü. 1798’den beri üzerinde çalıştığı büyük otobiyografik şiiri ‘Prelude’, ölümünden sonra yayınlandı.

Wolsey, kardinal ve devlet adamı, VIII. Henry’nin efendisi şansölyesi ve İngiliz siyasi yaşamında baskın bir rol oynayan son kilise adamlarından biriydi.

Thomas Wolsey 1475 yılında Suffolk, Ipswich’te doğdu. Kasap olduğu düşünülen babası iyi bir eğitim verdi ve Oxford Magdalen Koleji’ne devam etti. Wosley 1498 yılında görevlendirildi. Canterbury başpiskoposuna papaz oldu ve daha sonra onu diplomatik görevlerde istihdam eden VII. Henry’ye papaz oldu.

Wolsey, hem Crown hem de kilise için etkili bir yönetici olarak adını duyurdu. VIII. Henry 1509’da kral olduğunda, Wolsey’nin hızlı yükselişi başladı. 1514’te York başpiskoposu kurdu ve bir yıl sonra Papa onu kardinal yaptı. Kısa süre sonra kral ona efendinin şansölyesini atadı.

1515’ten 1529’a kadar, Wolsey’in kuralı tartışılmazdı. VIII. Henry, İngiltere’nin dış politikasının neredeyse tamamen kontrolü dahil olmak üzere giderek daha fazla devlet işini devretti. Wolsey’in en iyi saati, Henry’nin Fransa Kralı Francis I ile tanışması için tasarladığı bir zirve toplantısının Tudor eşdeğeri Altın Bezi Tarlası’nı düzenlemekti.

Wolsey, büyük servetini binaya olan tutkusunu şımartmak için kullandı – Londra’daki evi, Whitehall’daki York Place ve Londra’nın 20 mil güneyindeki Hampton Court’ta. Ayrıca Oxford’da Cardinal Koleji’ni (daha sonra King’s College ve şimdi Christ Church) kurdu, ancak kibir ve büyük yaşam tarzı onu giderek daha popüler hale getirdi.

Henry umutsuzca bir oğul istiyordu ve bir kızı olduğu Aragon’lu Catherine ile evliliğinin yasal olmadığını savunuyordu. Wolsey’den, Henry’nin evliliğinin papal bir iptalini almak için Roma’daki etkisini kullanmasını istedi, böylece yeniden evlenebilsin.

Wolsey bunu başaramadı, çünkü Catherine’in yeğeni Kutsal Roma İmparatoru Charles V, o zamanlar papaya hâkim oldu. Wolsey, özellikle VIII. Henry’nin gelecekteki yeni gelini Anne Boleyn’in çevresindekilerden hoşlanmıyordu. Wolsey’in Henry için bir iptal düzenlememesi başarısızlığını hemen düşüşünü izledi.

Wolsey, Kasım 1530’da York yakınlarında tutuklandı ve ihanetle suçlandı. Aynı yılın 29 Kasımında Leicester’da yargılanmak üzere güneyindeki yolculuğunda öldü.

Wilson ABD’nin 28. başkanıydı. Kendisinden önceki diğer başkanlardan daha fazla, Amerika’nın dünya işlerine katılımını arttırmaktan sorumluydu ve idealist vizyonu Milletler Cemiyeti’nin yaratılmasına yol açtı.

Thomas Woodrow Wilson 28 Aralık 1856’da Virginia, Staunton’da doğdu. Babası bir Presbiteryen bakanı idi. Wilson, Amerikan İç Savaşı’nın zemininde Gürcistan ve Güney Carolina’da büyüdü. Princeton Üniversitesi’nde okudu, kısa bir süre avukat oldu ve John Hopkins Üniversitesi’ne gitti ve burada tarih ve siyaset bilimi doktorası aldı.

Başarılı bir akademik kariyerin ardından Wilson, 1902-1910 yılları arasında hizmet veren Princeton Üniversitesi’nin başkanı oldu. Reforma çabaları dikkat çekti ve New Jersey Demokratları 1910’da vali için koşmasını istedi. Zaferi siyasi kariyerini başlattı. 1912’de Demokrat cumhurbaşkanı adayı olarak çalıştı ve kazandı.

Wilson’un iç politikaları, ABD bankalarını ve para arzını hala düzenleyen çerçeveyi sağlayan 1913 Federal Rezerv Yasasını içeriyordu. Wilson, Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasından sonra Amerikan tarafsızlığını korumaya çalıştı ve 1916’da ‘Savaştan Çıkardı’ sloganıyla yeniden başkan seçildi. Ancak, Amerikan gemilerinin batmasını da içeren sınırsız denizaltı savaşı Alman politikası, Wilson’ı Nisan 1917’de ABD’yi çatışmaya soktu.

Ocak 1918’de Kongreye yapılan büyük bir konuşmada Wilson, Avrupa’daki barış anlaşmalarının temelini oluşturması gerektiğine inandığı On Dört Puanını ortaya koydu. Bu programı savunmak için Versay barış müzakerelerine katıldı, ancak ortaya çıkan anlaşmalar onu hayal kırıklığına uğrattı. Wilson ABD’ye döndü ve ABD’nin Versay Antlaşması’nı onaylaması ve yeni Milletler Cemiyeti’ne Amerikan desteğini kazanmak için boşuna bir mücadele yürüttü. Lig oluşturma çabaları nedeniyle 1919 Nobel Barış Ödülü’ne layık görüldü.

Eylül 1919’da Wilson büyük bir felç geçirdi. İstifa etmeyi reddetti, ancak başkanlık döneminin geri kalanında yeterince işlev göremedi. 3 Şubat 1924’te Washington DC’de öldü.

IV. William 1830’dan itibaren Büyük Britanya ve İrlanda Krallığı’nın kralıydı. Hem ‘Sailor King’ hem de ‘Silly Billy’ olarak biliniyordu. Saltanatı, 1832 Reform Yasası’nın geçtiğini gördü.

William, 21 Ağustos 1765’te Londra’daki Buckingham Sarayı’nda doğdu. George III ve Kraliçe Charlotte’un üçüncü oğluydu ve bu nedenle tahtta başarılı olması beklenmiyordu. 13 yaşında Kraliyet Donanması’nda kariyerine başladı. Denizde geçirdiği zamandan, Amerika ve Batı Hint Adaları’nda hizmet görmek ve 1811’de filoya amiral olmaktan zevk aldı. 1789’da Duke of Clarence’ı yarattı.

1790’ların başından 1811’e kadar William metresi aktris Dorothy Jordan ile yaşadı. Fitzclarence soyadını alan 10 çocuğu vardı.

1811’de, William’ın en büyük erkek kardeşi George, babaları deli ilan edildiğinde prens naip oldu (daha sonra IV. George). Prens naipinin 1818’deki tek kızının ölümü, George’un kardeşleri arasında evlenmek ve mirasçılar üretmek için bir karışıklığa neden oldu. Aynı yıl William Saxe-Meiningen’den Prenses Adelaide ile evlendi. George III’ün ikinci oğlunun ölümü ile William varis oldu ve daha sonra Haziran 1830’da kral IV. George’un ölümü ile.

Başlangıçta çok popülerdi. Basit bir taç giyme törenindeki ısrarı, kardeşinin saltanatının savurganlığı ile tezat oluşturuyordu.

William’ın saltanatı Reform krizi tarafından domine edildi. William’ın desteklediği Wellington Dükü Tory hükümetinin Ağustos 1830’da genel seçimi kaybetmesiyle neredeyse başladı.

Lord Gray liderliğindeki The Whigs, Commons ve Lordlar’daki güçlü muhalefete karşı seçim reformunu zorlamaya niyetlendi. 1831’de yapılan bir başka genel seçim, Whigs’lere Müşterekler’de çoğunluk verdi ancak Lordlar Reform Yasası’nı reddetmeye devam ettiler. 1831-1832 kışında ülkenin bazı bölgelerinde ayaklanmalarla siyasi bir kriz yaşandı.

Kral nihayet tasarıyı Lordlar Kamarası’ndan almak için yeterince yeni Whig akranları yaratmayı kabul etti, ancak ona karşı çıkan Lordlar geri çekildi ve geçti. 1832 Reform Yasası, seçim sisteminin en kötü istismarlarından bazılarını kaldırdı ve franchise’ı orta sınıfa genişletti.

William, 20 Haziran 1837’de hayatta kalan çocuklar olmadan öldü. Yeğeni Victoria onu başardı.

Kirli teninden dolayı William Rufus olarak bilinen Fatih William’ın üçüncü oğluydu (William I) ve İngiliz tahtını ondan devraldı.

William 1056 civarında doğdu ve çocukluğu hakkında neredeyse hiçbir şey bilinmiyor. 1087’deki ölümünde William, asıl mirası Normandiya Dükalığı’nın en büyük oğlu Robert Curthose’ye miras bıraktı. İngiltere’yi Eylül 1087’de taç giydiği üçüncü ve en sevdiği oğlu William’a verdi. 1088’de William, dayısı Bayeux’un Odo’sundan esinlenerek, Robert lehine bir baronial isyanla karşılaştı. Fakat Robert ortaya çıkamadı ve isyan yakında çöktü. 1089’da Normandiya’ya hak iddia etti ve Robert’a karşı savaştı ve yenilgiye uğradı ve ikincil bir role indirgendi. 1096’da Robert, Haçlı Seferi’ne giderek Normandiya’yı William’a (10.000 marka) ipotek ettirdi ve bu da İngiltere’de ağır ve çok dirençli bir vergi tahsil ederek para topladı.

William İskoçya’dan muhalefetle karşılaştı ve 1091’de İskoç Kralı Malcolm III’ü üstünlüğünü kabul etmeye zorladı. Malcolm Kasım 1093’te isyan etti, ancak William’ın kuvvetleri ordusunu Alnwick yakınında ezdi ve Malcolm öldürüldü. Daha sonra William İskoç krallarını vassal olarak korudu.

William’ın da kilise ile zor ilişkileri vardı. Piskoposları gelirlerinden faydalanmak için boş tuttu ve 1093’ten Canterbury Başpiskoposu Anselm ile çok sayıda tartışmaya vardı. Anselm, 1097’de papanın tavsiyesini almak için Roma’ya gittiğinde William mülklerini ele geçirdi.

2 Ağustos 1100’de William avlanırken bir okla vurulduğunda öldü. Bir kaza olarak kabul edildi, ancak bir suikast olabilirdi. Avcısı olduğu iddia edilen Walter Tirel’in, tahtını hemen Henry I olarak ele geçiren William’ın küçük kardeşi Henry’nin emriyle hareket ettiği öne sürüldü.