Bazı hasımlarınız var demektir. Evinizin soyulduǧunu gördüyseniz, bazı sıkıntılar yaşadıktan sonra amaçlarınıza ulaşacaksınız anlamındadır. Kendinizin hırsız olduǧunu gördüyseniz, işleriniz ters gidecek. Hırsız kovalıyor ve yakalıyorsanız, hasımlarınıza galip geleceksiniz demektir.

Helva rüyaları daima helal, hayır işi, yardım olarak yorumlanır.Rüyasında helva aldıǧını gören kişi pek çaba sarf etmeden iyi kazanç elde edecektir. Helva pişirdiǧini gören biraz çabayla büyük kısmeti yakalar anlamındadır. Geniş kapta helva yapıp daǧıtan hayır yapmayı seviyor demektir.

Harabe rüyaları iki farklı şekilde yorumlanır. Harabede olduǧunu gören kimsenin bütün ümidi yok olur. Kısmeti kapanır. Evinde türlü sıkıntı, bela ortaya çıkar. Harabeden çıkan kimse, sıkıntıları aşmış karanlıkları geride bırakmış demektir. Yeni bir hayata başlamak anlamındadır.

Rüyada hançer güç, kuvvet anlamına gelir. Elinde hançer olduǧunu gören kimse güçlenir. Elindeki hançeri kendine saplayan, işle ilgili hata işlemiş demektir. Başkasına saplayan, bir iyilik yapar ve karşılıǧını alır anlamındadır. Paslı hançer kişinin inat, huysuzluk nedeniyle çevresindekilerle arasının bozulacaǧını haber verir.

Hamur yoǧurduǧunu gören kimse kendi gayreti sayesinde başarılı olacak demektir. Tek başına girişim yaparak arzu ettiǧi konuma geleceǧini işaret eder. Hamur mayalamak aileden aldıǧı parayı, sermayeyi artıracak ve bir servet sahibi olacak anlamındadır. Hamur kızartmak, murada ermek demektir.

Sandık, nereden geldiǧi belli olmayan kısmettir. Rüyayı gören bekarsa, kısa zamanda evlenir. Rüyada türlü eşyayı sandıǧa yerleştiren kendine ev alacaktır.Rüyada içi dolu sandık görmek, zenginliǧe işaret eder. Dolu bir sandık satmak veya başkasına vermek, gizli olayları ortaya çıkaracaǧına yorumlanır. başkalarına ait sandıǧını açmak, evlenemeyeceǧinize yorumlanır.

Boş sandık kıymetsiz şeylerle ilgilendiǧinize, işaret eder. Kırık sandık, yakında gelecek güzel bir habere işarettir. Boyalı ve işlemeli sandık, çok güzel ve mutlu bir hayat yaşamaya işarettir. Demir sandık, yüksek makamlara yükselmeye işarettir. Tahta sandık, yakında bir evliliǧe yorulur. Kapaǧı kapalı sandık, üzüntüye yorumlanır.

Rüyada sandalye satın alan veya sandalyede oturan, işinde ilerler,başarılı olur demektir. Bekar bir kadın için, makam sahibi birisiyle evliliǧe yorumlanır. Çalışan kadın için bu günkü durumundan daha başarılı olur üst makamlara çıkar demektir. Bir kimsenin hareketsiz sandalyede oturduǧunu gördüyseniz, yakında bu kimsenin ölüm haberini alacaksınız demektir.

Rüyada genç bir erkeǧin kendini sandalda görmesi, dostu sandıǧı bir kişi tarafından ihanete uǧrayacaǧına ve çok zor durumda kalacaǧına yorumlanır. Sandalla gezinmek, istediǧiniz şeyleri elde edecek ve muradınıza ereceksiniz demektir. Ileri yaşta birisi için bu rüya büyük para kaybı nedeniyle daha basit bir yaşama mecbur olacak anlamındadır. Genç bir kadın için, yeni ve güzel bir aşk yaşayacaǧına yorumlanır.

Rüyada sakız görmek çok zor ve bin bir uǧraşla kazanılacak bir paraya yorumlanır. Sakız çiǧnemek bir dedikoduya işarettir. Sakızın üstüne yapışması iyi deǧildir; bir insanın huzurunuzu kaçıracaǧını işaret eder. Sakızı ateşe atmak, bir mal yüzünden başınızın belaya gireceǧine yorumlanır. Sakız görmek gereksiz laflar etmek ve dedikodu yapmak anlamındadır. Sakız bulmak veya almak, kötü bir haber alacaǧınıza yorumlanır.

Insanın rüyada saçını görmesi uzun olmasına ya servet sahibi olmasına yorumlanır. Rüyada saçının dökülmesi bir yakınınızın sizi sırtınızdan vuracaǧını belirtir. Saç kesmek veya kestirmek kötü haber almak demektir ve dikkatli olunması gerektiǧini bildirir. Saçlarını kazıtan erkek iş hayatında tatsız olaylar yaşar demektir. Rüyada saçını aǧarmış olarak görmek gençler için uzun yaşamaya ve güçlü olmaya yorumlanır.Saçın dökülmesi para derdidir.

Saçların birden gürleşmesi zenginliktir.Saç taramak, deǧerli arkadaşlık kuracaǧına işarettir.; Saç örmek, zengin ise daha da zengin olmaya ve işini büyütmeye yorumlanır. Saçlarını kestiren kadın özel yaşamında deǧişikliǧe gider.

Rüyada sabun görmek, genç erkekler için ele para geçmesi ve işlerinde başarılı olacaǧına yorumlanır. Sabun kalıbını görmek, sıkıntılı ve üzüntülü kimseye yardımda bulunacaǧına işarettir. Sabunla bir şey yıkamak derttir. Sabunla elbise yıkadıǧını görmek dertlerinden kurtulmasına yorumlanır. Kalıpla sabun aldıǧını gören kişi kötü haber alır. Birine sabun veren bir yakınına kırılır.

Rüyada saat görmek, kötü haberler almaya işaret eder.; Saati ayarlamak yaşamın gidişinin düzene girmesinin gerektiǧine yorumlanır. Saatin sesini duymak bir çaǧrıya yorumlanır. Rüyada masa veya duvar saatinin çalışması bir, aile yaşamının iyi olacaǧına işaret eder. Kol saati veya cep saati özel işlerinizin karışık olduǧuna yorulur. Saatin durması yada doǧru çalışmaması, bir takım problemler çıkacaǧına yorumlanır.

Piyango rüyalarına dikkat etmek gerekir. Çünkü bunlar olduǧu gibi de çıkabilir. Ikramiye çıktıǧını görmek birine gerçekten de çıkabilir. Ayrıca piyango görmek, bilinmeyen ilginç ve güzel bir olay olarak da yorumlanır.Piyangodan para kazandıǧını görmek, hiç umulmadık yerden çok miktarda bir paraya yorumlanır. Eǧer kazanılmazsa, iş yaşamında fırsat yakalanacaǧına yorumlanır.

Pastayı kesen ve daǧıtan kimse çevresindekilere yardımda bulunur, kendi malından onlara da pay verir.Rüyada pasta veya kurabiye yemek, herkes için geçici ziyaret ve bir takım eǧlenceleri bildirir. Pasta almak, kendisinin birçok yeni arkadaşı olacaǧını işaret eder. Pasta yapılıyor veya pişiriliyor, geleceǧini kendisinin hazırlamasını ve kurmasını işaret eder. Taze ve renkli pasta mutluluk verecek, güzel, iyi kısmettir. Pasta yiyen insan bolluǧa sevinir.

Rüyada para almak:vermek veya tomarla para görmek, iyi şans ve zenginliǧe yorumlanır. Para bulmak, şansının iyi olacaǧına ve zengin olunacaǧına işarettir. Para kaybetmek, kısa sürecek sıkıntı ve üzüntüye yorulur. Para saymaksa, beklemediǧi kadar başarılı olacak bir işe yorumlanır. Gümüş para güzel haber, mutluluk demektir. Bakır para güzel, uǧurlu bir iştir.

Altın para kıskançlık, dedikodu ve sıkıcı söz olarak yorumlanır.

Rüyada sesle, ya da müzik aletleriyle müzik dinlemek, iş hayatınızda büyük başarı kazanacaǧınıza yorumlanır. Dinlediǧiniz müzik kötü ise mantıklı olmayan kimselerin önerilirine uyduǧunuz çok zor durumda kalacaǧınıza işaret eder. Rüyada dans müziǧi ile dans etmek çevrenizde sevilen bir insan olduǧunuzu gösterir. Güzel ve romantik bir müzik dinlemek aşka ve mutluluǧa yorumlanır. Hüzünlü bir müzik dinlemek sizi üzecek,canınızı sıkacak haberler almaya hazırlıklı olmanız gerektiǧini bildirir.

Rüyada fabrika toplum olarak yorumlanır. Fabrika gören kendi çabalarıyla toplumda iyi bir yere gelir anlamındadır. Fabrikadan uzaklaştıǧını gören çevreden uzaklaşır. Fabrikanın iyi çalışması toplum ilişkilerinin iyi olacaǧını anlatır. Yeni bir fabrika daha güzel ve rahat bir gelecek olarak yorumlanır.Insanın, kendisini fabrikada iş yaparken görmesi genç bir erkek için başkalarının kışkırtması sonucu yapacaǧı işte pişman olacaǧını, genç bir kadın için hediye olarak bir giyim eşyası alacaǧını işaret eder. Yaşlı bir insan için üzerine düştüǧü bir işin iyi bir sonuca ulaşacaǧına işaret eder.

Güzel, temiz, ferah bir evde olduǧunu görmek hayatının da gönlüne göre olması demektir. Hayatı boyunca güven içinde ve yaptıklarından zevk alacak demektir. Evin genişliǧi mutluluǧun artması demektir. Karanlık ve pis ev sıkıntı anlamındadır. Daǧ başında ev görmek yükselmenin, herkesten üstün duruma geçmenin haberidir.

Elma barışın, bolluǧun, bereketin, ve paranın işaretçisidir. Rüyada elma görmek her işte şansınızın sizinle beraber olduǧunu ifade eder. Elma aǧacının altında dinlenmek sevgili ile mutlu bir evlilik yaparlar ve bu evlilik mutluluk getirir anlamındadır. Masa üzerinde elma görmek, çevreniz genişleyecek ve çevrenizden saygı göreceksiniz demektir. Elma yemek uygulamaya koyduǧunuz planlarınızın olumlu sonuçlarını alacaksınız anlamındadır. Rüyada elmalı bir şey yemek bir müsabakada ilk üçe girmeye işarettir. Rüyada elma almak kar getirecek bir işe yatırım yapacaǧının haberidir. Rüyada aǧaçtan düşen elmalar görmek önünüze çok sayıda güzel fırsat geleceǧine işarettir. Aǧaçta elma görmek, yakın zamanda güzel bir haber alacaǧınız anlamındadır. Elma yeşil, ham, ya da çürükse, gerçekleşmesini istediǧiniz hayallerinin olamayacaǧını bildirir.

Rüyada eldiven giydiǧini gören kişi kendine seçkin ortamlarda yer bulur demektir. Rüyada yeni bir eldiveni ilk defa giymek, maaşı yüksek bir işin yöneticisi olacaǧını bildirir. Yırtık veya kirli eldiven görmek, pek iyiye yorulmaz. Başkasına ait eldivenleri almak da pek hayırlı deǧildir. Eldiveninizi kaybettiǧinizi görürseniz, sevdikleriniz sizi terk edecek demektir. Yeni eldivenler, zor günlerden sonra feraha kavuşmak.demektir.

Rüyada eski elbiseler görmek, sürekli varlık içinde olacaǧına yorulur. Rüyada fakirlere elbise daǧıtmak, o rüyayı gören şahsın, çok önceden yaptıǧı sonradan unuttuǧu bir iyiliǧin karşılıǧını alacaǧı anlamındadır. Rüyada elbise veya kumaş satın almak, son zamanlarda yaptıǧınız yatırımların karşılıǧında çok az bir kar saǧlanacaǧına yorumlanır. ?ık ve pahalı elbiseler görmek ise, rüyayı görenin insanların dış görünüşüne çok fazla önem verdiǧine, bu tutumundan vazgeçmesi gerektiǧini haber verir. Lekeli elbise dedikodular ve sıkıntılar yaşanacaǧını belirtir. Yeşil renkli elbise yakın zamanda emellerinize kavuşacaǧınız anlamındadır. Yamalı elbise giydiǧini gören kimsenin eline para geçer.

Rüyada ekmek hayırdır. Rüyasında ekmek gören kişi çok kısa bir süre sonra muradına erecek, iş yaşamında başarılı olacak, bol para ve berekete kavuşacak demektir. Ekmek kabuǧu kesmek çözümü çok zor bir sorunu çözümlemek demektir. Fırından yeni çıkmış ekmek görmek ya da kokusunu almak, para darlıǧından kurtulacaǧınıza işarettir.Buǧday ekmeǧi görmek belirsiz olan önemli işler yoluna girecek demektir. Darı ekmeǧi biraz zorluk ve sıkıntıdan sonra refaha ulaşılacaǧına yorulur. Arpa ekmeǧi para durumunuzda beklenmedik bir miktarda artış işaretidir. Nohut ekmeǧi kazancınızda azalma olacaǧını ancak saǧlıǧınızın iyiye gideceǧini işaret eder. Çavdar ekmeǧi ruh sıkıntısından kurtulmak demektir. Yufka ekmeǧi büyük bir mutluluǧa ulaşılacak anlamındadır. Ekmek kesmek: Bir işi sonuçlandırmak anlamına gelir.

Rüyada bir eczaneye girmek hayatınızda ciddi deǧişiklikler olacak demektir. Ilaçlarla dolu böyle bir yere girmek maceraya atılmak olarak ta yorumlanır. Bir eczaneye girip, ilaç almak erkekler için iftiraya uǧramak anlamındadır. Genç bir kadın için ise, yabancı erkeklerle arkadaşlıklardan zarar geleceǧine işarettir. Daha yaşlı kadınlar için saǧlıǧın hafif hastalıklardan sonra düzeleceǧine yorulur.

Rüyada yarasa görmek, aslında kötü şansa, hastalıǧa yakalanmaya ve tehlikeye yorumlanır. Ancak yarasa görmek amacınıza ulaşmak için çok emek harcamanız gerekir şeklinde de yorumlanabilir. Rüyada yarasa görmek, kötü işlere atılmaya ve yaşamda kötü deǧişiklikler yapmaya yorumlanır. Beyaz yarasa ölüme yorulur.

Rüyada yastık görmek, genç bir erkek için; çok yakında önünüze çıkacak bir fırsatı iyi deǧerlendirirseniz mutlu ve rahat bir yaşam sürersiniz demektir. Orta yaşlı bir erkek için bu rüya çok eǧleneceǧiniz ve rahatlayacaǧınız bir tatile çıkmak anlamındadır. Bekar bir kadın için rüyada yastık görmek için parası olan ve iyi huylu birisiyle evlenmeye yorumlanır. Evli bir kadın içinse bu rüya çok iyi bir arkadaş sahibi olamaya yorumlanır.

Rüyada yatak görmek, yeni bir aşk macerasına atılacaǧına yorumlanır. Genelde yatak rüyası görmek yola çıkmak anlamındadır. Temiz bir yatak görmek, güzel ve eǧlenceli bir tatile çıkacak demektir. Rüyada eve yatak almak rüyayı gören bekarsa, istediǧi kimseyle evleneceǧine yorumlanır. Yataǧını satan veya atan kişi eşinden istifa eder demektir.

F. Köprülü’nün tanımıyla, “meslekten yetişmiş bir âşık olmamakla berber âşık edebiyatının bu asırdaki bütün hususiyetlerini ve temayüllerini temsil edebilen mühim bir şair” olan Bayburtlu Zihnî, medrese eğitimini Trabzon ve Erzurum’da tamamladıktan sonra İstanbul’a gitti ve bâzı ricâle sunduğu kasideler sâyesinde Dîvân-ı Hümâyûn Kalemi’nde kâtip oldu. 1826’da tekrar Bayburt’a döndü; fakat 1828 – 1829’daki Moskof istilâsı dolayısıyla Erzurum’a giderek vâli kâtipliklerinde bulundu. Bir süre sonra tekrar İstanbul’a, oradan da 1838’de hacca gitti. Tertip ettiği dîvânını 1839’da Bâbıâlî’ye takdîm edince hocalık rütbesiyle ödüllendirildi. Dîvân kâtibi olarak Akka ve Mısır’a gidip, sonraki yıllarda Karadeniz bölgesinin muhtelif yerlerinde mal müdürü olarak görev yaptı. Ünye’deki son görevinde hastalanınca Trabzon’a dönen, burada da memleket hasretiyle Bayburt yolunu koyulan şâir, menziline ulaşamadan bir handa vefât etti.

Tanpınar’ın diliyle, “her asırda mevcut olan birçok benzeri gibi taşrada, devrinin edebî muhitlerinden uzakta yetişmiş ve bu muhitlere ancak şahsiyeti tamamıyla teşekkül ettikten sonra girmiş bir aruz şairi olan Bayburtlu Zihnî sadece bu vezinle yazdığı şiirle kalsaydı, oldukça muntazam klasik tahsiline, aruz dilne sahip oluşuna ve çeşitli eserlerine rağmen şüphesiz bugün pek az hatırlanırdı. Fakat halk şiirinin an’anelerine şiddetle açık bulunan bir muhitte ve devirde yetişmesi ve şüphesiz bugün bizim bilmemize imkân olmayan başka amiller yüzünden bu aruz şairi hece veznini de kullanmış ve bu vezinle kendisini devrin en dikkata değer sanatkârları arasına koyan birkaç eser vermiştir.” dedikten sonra, bâzı manzumelerindeki şekil güzelliğiyle koşma tarzını âdeta değiştirdiğini belirtmiştir. Bunun için, “Vardım ki yurdundan ayak göçürmüş / Yavru gitmiş ıssız kalmış ocağı / Camlar şikest olmuş meyler dökülmüş / Sâkîler meclisten çekmiş ayağı” dörtlüğünü örnek veren Tanpınar’a göre bu manzume, “iki ayrı koldan yürüyen zevki, hece vezni geleneğinde birleştirmeye çalışan bir tecrübedir.” Klâsik edebiyâtın konusu olan aşk hikâyelerini hece vezniyle yazdığı şiirlere yerleştirmesi hakkında ise, şâirin sanatını, kültür unsurlarını ferdî hayâtın ve bu hayâtın ârızalarının masallaştırılması ve aktarılması için kullanılmış “usta bilgiç” bir sanat olarak değerlendirir. Köprülü de onu, muhtemelen Tanpınar’ın da belirttiği muntazam eğitimi ve bir kalemiye memuru olarak bulunduğu merkezlerin, üzerindeki tesirini de gözeterek, “klasik şair olmağa özenen bir saz şairinden ziyade ara sıra âşık tarzında çok güzel şiirler yazan bir kalem şairi saymak” eğilimindedir.

 Hece ile yazdığı şiirlerinde sâde, aruzla yazdığı şiirlerinde ise ağdalı bir dil kullanan Zihnî’nin Dîvân’ı hâricinde, içinde çoğu kendi başından geçmiş ve bir kısmı nakledilmiş hâdiseler olmak üzere çeşitli hicviye, destan, koşma ve hezeliyat ürünlerinin yer aldığı Sergüzeştnâme’si ile Bayburt’un beyoğullarından birinin başından geçenlerin anlatıldığı, Hikâye-i Garîbe adlı manzûm – mensûr bir eseri bulunmaktadır.

Göktürk

Onu, Oğuzların Avşar boyuna mensup bir saz şâiri olan Âşık Musa’nın oğlu ve muayyen bir şahıs kabûl edenler olduğu gibi, İ. Görkem’in çalışmalarında olduğu gibi daha ziyâde birkaç şâirin poetik hamûlesiyle ortaya çıkmış bir vâkıâ olduğunu savunanlar da vardır. Buna göre o, Kul Yusuf, Âşık Dadalıoğlu Musa ve Âşık Dadalı Veli gibi Dadalı Türkmen aşiretine mensup ozanların ve onların Dadaloğlu mahlâsını tapşıran[1] tâkipçileri olan diğer saz şâirlerinin inşâ ettikleri bir âşıktır ve adı etrâfında oluşan Homeroğullarıvârî kollektif geleneğin remiz ismidir.

Dadaloğlu’na atfedilen şiirlerde, 19. asır içinde büyük merkezlere yakın olan Erzurumlu Emrah ve benzerleri gibi Dîvân şiirinin etkilerinden uzak kalmış ve daha ziyâde aynı dönemde uygulanan zorunlu iskân politikalarının mensup olduğu aşiret üzerindeki menfî tesirlerinin aksettiği (“Aşağıdan iskân evi gelince / Sararıp da gül benzimiz solunca”) ve tabîatla iç içe göçebe yaşamının savunulduğu (“Dumanlıdır Aladağ’ın alanı / Ortasında sarı çiçek savranı / Yiğit durağı da aslan yatağı / Dilberleri hep de böyle ola mı. / Pınarında bir yenice sağlık var / Çimeninde ıstar görmüş yağlık var / Kızlarında bir başkaca ağlık var / Irmağı da şu dağların ala mı?”) isyankâr bir dil vardır. “Hakkımızda devlet vermiş fermânı / Ferman pâdişâhın dağlar bizimdir” mısrâlarında olduğu gibi, aşîretinin bozulan sosyal düzenini korumak için kavga kurmaya, tüfek davulbazlar vurmaya ahdetmiş bir topluluğun kollektif sesi gibidir o.

Kavga şiirlerinde sert ve müdânaasız bir dili olan Dadaloğlu veya bir dilleri olan Dadaloğlu şâirlerinin öfkesinde Köroğlu’nun, sevdâlarında Karacaoğlan’ın, yurt güzellemelerinde Dede Korkud’un tınıları hissedilir. Bu hâliyle eski ozanların devâmı, modern zamanların eşiğindeki bir gölgesi olan ve çehresine kendi çevresi, gelenekleri de yokoluşun eşiğine gelmiş (“Yoksa devir döndü âhir zaman mı?”) bir muhitin târihî serencâmının, ıstıraplarının sindiği âşık, konar-göçer hayatının son çığlıklarından biri olmuştur.

11. asır sonlarından îtibâren yoğun Türkmen göçlerine sahne olan Halep bölgesinin göçebeleri Sivas gibi uzun mesâfeli yaylaklara göç ediyorlardı. Ramazanoğulları’nın faaliyetleriyle ve muahhar zamanlarda Halep Türkmenlerinin kışlak olarak kullanmasıyla Çukurova bölgesi de bir Türkmen yatağına dönüşünce, buralarda sıkıntıya sebep olan, güvenlik ihlâlleri yaratan, toprakların sâhipsiz kalmasıyla sonuçlanan hareketlilikler meydana gelmiş, bu da devletin iskân girişimlerinin artmasına sebep olmuştu. Bilhassa Kırım harbi esnâsında bölgeye yönelik asker taleplerinin muhalefetle karşılaşması, 1865’te Fırka-i Islâhiye ordusunun kurulması ile Çukurova, Kozan ve Gâvur Dağı bölgelerinde devlet otoritesinin tesîsi ve diğer sosyal sıkıntıların giderilmesi için resmî faaliyetlerin artmasıyla sonuçlanmıştır. Dadaloğlu’nun bu Fırka-i Islâhiye eliyle yürütülen mecbûrî iskândan sonraki târihlerde duyulan “Daha da hey Osmanlı’ya aman mı?” sesi, muhtemelen birtakım acı tecrübelerin de hâtırâlarını taşımaktadır.

Gümüşhane’nin Emirler mahallesinde doğan Nakşibendî – Hâlidî şeyhi Ahmed Ziyâeddin Efendi, 10 – 15 yaşlarında âilesiyle Trabzon’a, 1831’den sonra da amcasıyla İstanbul’a göç etmiştir. Sefîne-i Evliyâ’dan nakledilen bir rivâyete göre beş yaşında Kur’ân-ı Kerîm’i, sekiz yaşında Kasâid, Delâil-i Hayrât[1] ve Hizb-i ‘zam’ı hatmedip icazet almıştır. İstanbul’da, Beyazıt Medresesi’nde eğitim gören ve Alaca Minare Tekkesi’nde Hâlidî şeyhi Ervâdî’ye intisâb edip 1848’de Mahmud Paşa Medresesi’ndeki hücresinde iki halfetten sonra ondan hilâfet alan ve Süleymâniye Medresesi’nde de ders gören Ahmed Ziyâeddin Gümüşhânevî dinî kariyeri boyunca verdiği hilâfetlerle de Hâlidîye kolunun yayılmasında çok büyük bir katkı sağlamıştır.

Bugün yerinde Defterdarlık binasının bulunduğu Cağaloğlu’ndaki Fatma Sultan Camii’ni tekkeye dönüştüren Gümüşhânevî, ikinci hacca gidişinden sonra Mısır’da bir süre kalıp Câmiü’l Ezher ve Seyyidinâ Hüseyin Camii’nde hadis dersleri okuttu. Mısır’daki faaliyetlerinin, bağımsızlık temayüllerine karşı, Osmanlı Devleti’nin buradaki siyâsî varlığını pekiştirmeye müteveccih bir göreve dayandığı, burada görüştüğü tarîkat şeyhleri vâsıtasıyla devlet lehine kamuoyu oluşturduğu düşünülmektedir. Diğer yandan Sultan (II.) Abdülhamid’in emir ve himâyeleri ile Türkistan’a gönderilen dervişler heyetinde onun rahlesinden geçenler ve tâkipçilerinin bulunması da câlib-i dikkattir.

Gümüşhânevî’nin biyografisinde dikkat çekici olan bir safahat da 93 Harbi olarak anılan 1877 – 1878 Osmanlı – Rus harbinde Trabzon yoluyla Kars’a giderek masrafını kendi kesesinden karşıladığı seksen atlıyla fiilen savaşa iştirâk etmiş olmasıdır. Savaşın hafiflediği bir zaman aralığında Of’a gelmiş, burada dersler okutup birçok kişiyi halvete sokarak hilâfet verdikten sonra dönüp Batum cephesinde tekrar savaşa iştirâk etmiştir.

Onun dinî kimliğinin yanında bir de kültürel ve sosyal hayâtımıza yaptığı katkıları anmamak olmaz. Dergâhının mensupları arasında bir yardım sandığı kurup, aktüel tâbirle “yastık altı” dediğimiz dolaşım dışı sermâyeyi ve birikimi toplamış, bu âtıl varlıkla bir matbaa tesis edip basılan eserlerinin ücretsiz olarak dağıtılmasını temin etmiştir. Ayrıca yine bu sermâyeden ayrılan vakıflarla İstanbul, Kastamonu, Bayburt (Ziyâiyye Kütüphânesi), Rize (Gümüşhânevî Kütüphânesi) ve Of (Uğurlu Çufuruksa Hacı Ahmet Kütüphânesi)’ta büyük kütüphâneler vücûda getirilmesini sağlamıştır. Günümüzde koleksiyonu İstanbul Müftülüğü arşivlerine ve Süleymâniye Kütüphânesi’ne aktarılan İstanbul’daki tekke kütüphânesinde (Merkez Fatma Sultan Kütüphânesi) mükerrer pek çok kitap olmakla berâber, sayısı 20 bine yaklaşan bir koleksiyon vakfedilmiştir. Tesiri ve şöhreti İslâm dünyasının dört bir yanına yayılan, 19. asır mutasavvıfı Gümüşhânevî, Tasavvuf, ahlâk, fıkıh ve akâid konusunda pek çok eser vermiştir. Bunlardan başlıcaları, Câmiü’l-usûl adlı tasavvuf ve tarîkat âdâbı hakkındaki kitabı ile Râmûzü’l-ehâdis adlı ahlâk hadisleri derlemesi ve Câmiü’l-mütûn adlı ehl-i sünnet akâidi üzerine yazılmış eseridir.

Göktürk

Son Osmanlı vak’anüvislerinden olan ve bu görevde en uzun süre kalan târihçi Ahmed Lûtfî, ilköğrenimini takiben Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyûn’a girmiş; fakat burada berdevâm olmayıp medrese tahsili görmeye başlamıştır. Takvimhâne mukâbeleciliği, kalem mümeyyizliği, zaptiye başkâtipliği, teftiş kâtipliği, Takvimhâne musahhihliği, Türkçe muallimliği gibi çeşitli memuriyetlerde bulunduktan sonra Matbuât Nâzırlığı yapmış, 1866’da, Meclis-i Maarif âzâlığı esnâsında Ahmed Cevdet Paşa’dan boşalan vak’anüvislik koltuğuna oturmuştur. İstanbul kadılığı, Anadolu kazaskerliği ve 1888’de Rumeli kazaskerliği pâyesi kendisine tevcih edilen Ahmed Lûtfî, hizmet süresinin sona ermesinden sonra da Şûrâ-yı Devlet âzâsı olmuştur.

Kendi şiirlerini derlediği Divançe-i Vak’anüvis Ahmed Lûtfî adlı bir edebiyat eseri olan ve Mütercim Âsım’ın (Mütercim Âsım Efendi maddesine bkz.) Firûzâbâdî’den çevirdiği Kâmusu’l-muhît adlı meşhur sözlüğü Lûgât-ı Kâmus adıyla alfabe sırasına göre tertip eden Ahmed Lûtfî, 12. asırda yaşamış Burhâneddin Zernûcî’nin Tâlimü’l-müteallim adlı tedrîs kitabını da Tefhîmü’l-muallim adıyla Türkçe’ye çevirmiştir.  Bununla birlikte şüphesiz en önemli eseri Ahmed Cevdet Paşa’nın Târih-i Cevdet adıyla meşhûr eserine zeyl olarak kaleme aldığı, 1825 – 1879 yılları arasındaki hâdiseleri ihtivâ eden, Osmanlı vak’anüvislik geleneğinin ve resmî târih yazıcılığının son örneği olan on beş ciltlik Târih’idir. Bu eserin 9 – 15. ciltleri 1984 – 1993 yılları arasında Türk Tarih Kurumu, 1 – 8. ciltleri ise 1999 yılında Yapı Kredi Yayınları ve Tarih Vakfı’nın müşterek çalışması olarak yeni harflerle neşredilmiştir.