Il rischio di catturare COVID-19 dalle feci di una persona infetta sembra essere basso. Mentre le indagini iniziali suggeriscono che il virus può essere presente nelle feci in alcuni casi, la diffusione attraverso questa via non è una caratteristica principale dell’epidemia. L’OMS sta valutando la ricerca in corso sulle modalità di diffusione di COVID-19 e continuerà a condividere nuovi risultati. Perché questo è un rischio, tuttavia, è un altro motivo per lavarsi le mani regolarmente, dopo aver usato il bagno e prima di mangiare.

Il modo principale in cui la malattia si diffonde è attraverso le goccioline respiratorie espulse da qualcuno che tossisce. Il rischio di catturare COVID-19 da qualcuno senza sintomi è molto basso. Tuttavia, molte persone con COVID-19 presentano solo sintomi lievi. Ciò è particolarmente vero nelle prime fasi della malattia. È quindi possibile catturare COVID-19 da qualcuno che, ad esempio, ha solo una leggera tosse e non si sente male. L’OMS sta valutando la ricerca in corso sul periodo di trasmissione di COVID-19 e continuerà a condividere i risultati aggiornati.

Gli studi fino ad oggi suggeriscono che il virus che causa COVID-19 viene trasmesso principalmente attraverso il contatto con goccioline respiratorie piuttosto che attraverso l’aria. Vedi la risposta precedente su “Come si diffonde COVID-19?”

Le persone possono prendere COVID-19 da altri che hanno il virus. La malattia può diffondersi da persona a persona attraverso piccole goccioline dal naso o dalla bocca che si diffondono quando una persona con COVID-19 tossisce o espira. Queste goccioline atterrano su oggetti e superfici intorno alla persona. Altre persone quindi catturano COVID-19 toccando questi oggetti o superfici, quindi toccando i loro occhi, naso o bocca. Le persone possono anche prendere COVID-19 se respirano goccioline da una persona con COVID-19 che tossisce o espira goccioline. Ecco perché è importante stare a più di 1 metro di distanza da una persona malata.

L’OMS sta valutando la ricerca in corso sulle modalità di diffusione di COVID-19 e continuerà a condividere i risultati aggiornati.

I sintomi più comuni di COVID-19 sono febbre, stanchezza e tosse secca. Alcuni pazienti possono presentare dolori e dolori, congestione nasale, naso che cola, mal di gola o diarrea. Questi sintomi sono generalmente lievi e iniziano gradualmente. Alcune persone si infettano ma non sviluppano alcun sintomo e non si sentono male. La maggior parte delle persone (circa l’80%) guarisce dalla malattia senza bisogno di cure speciali. Circa 1 su 6 persone che si ammalano di COVID-19 si ammala gravemente e sviluppa difficoltà respiratorie. Le persone anziane e quelle con problemi medici sottostanti come ipertensione, problemi cardiaci o diabete, hanno maggiori probabilità di sviluppare malattie gravi. Le persone con febbre, tosse e difficoltà respiratorie devono consultare un medico.

COVID-19 è la malattia infettiva causata dal coronavirus scoperto più di recente. Questo nuovo virus e malattia erano sconosciuti prima dell’inizio dell’epidemia a Wuhan, in Cina, nel dicembre 2019.

I coronavirus sono una grande famiglia di virus che possono causare malattie negli animali o nell’uomo. Nell’uomo, diversi coronavirus sono noti per causare infezioni respiratorie che vanno dal comune raffreddore a malattie più gravi come la sindrome respiratoria del Medio Oriente (MERS) e la sindrome respiratoria acuta grave (SARS). Il coronavirus scoperto più recentemente causa la malattia coronavirus COVID-19.

Daha önce hiç bir salgın bu kadar “meşhur” olmamıştı. Bu sefer farklı olan ne? Şu günlerde asıl sorulması gereken soru bu.
Trump’ın, virüsten bahsedermiş gibi yapıp “Dünya görünmeyen bir düşmanla savaşıyor, biz kazanacağız” demesinin altında çok başka şeylerin yattığı kesin.
Küresel sistem kendine harika bir oyuncak buldu, ismini de “korona” koydu.
Batı medyası, Türkiye’de çıkan vakaların azlığından dolayı kıskançlıktan kurdurmuş durumda, her türlü virüs haberi ile ilgili görsel için ya cami, ya Erdoğan resimleri kullanıyor. Daha ne kadar çukurlaşabilirler derken, her defasında kendi rekorlarını egale ediyorlar.
Zaten onları kendi memleketlerinde ciddiye alan yok, ancak bizi sinir etmeyi başarıyorlar, belki de sadece dertleri bu.
Avrupalılar, kendi sistemlerinden çoktan ümitlerini kesmişler, evlerinde oturup balkonlardan şarkı söylüyorlar, bunu alkışlamak ise 68 model yurdumun kompleksli solcularına düşüyor.
Oysa Almanya ve Fransa, kendilerine yalvaran İtalya’ya bırakın solunum cihazını, maske bile vermiyor.
Bu virüs “tantanası” geçince, belki de tüm Avrupa’nın sınırları yeniden çizilecek, İngiltere’nin Brexit furyasına diğer ülkeler de katılmak isteyecek.
Amerika’da yaşayan Türk akademisyen ve doktorların hepsi, Türkiye’nin önlemlerinin ve sağlık sisteminin ABD’den çok daha iyi durumda olduğunu belirtse de, bu virüsü fırsat bilip Türkiye’de hayatı felç etmek için sürekli şov peşinde koşturan, kriz fırsatçıları olduğu bir gerçek.
Bunların dertleri ne karantina, ne de sağlık. “Sokağa çıkma yasağı gelsin” bahanesi ile önce ekonomiyi felç edip belki de 15 Temmuz’da beceremediklerini, kitlesel isyanlar sayesinde tekrar denemeyi hedefliyorlar.
Neyse ki aralarında çok boş boğaz var, ağızlarında bakla ıslanmıyor. Şu aralar belki de salgın için görece en güvenli yerlerden olan hapishanelerin “boşaltılması” gerektiğini ağızlarından kaçırıyorlar.
Bizler bir yandan batı medyasının haberleri için seçtikleri görseller, bir yandan “duyum” alan sözüm ona “tabipler” ve bütün bunların ortasında at koşturup, sosyal medya üzerinden halkı kaosa sürüklemeye çalışanlar ile vakit kaybederken, dünya genelinde çok daha acayip vakaları gözden kaçırıyoruz.

ŞİRKET PATRONLARI KENDİ İSTEKLERİ İLE GÖREVDEN ALINIYOR

Son iki haftada sessiz sedasız 5 trilyon dolardan fazla para el değiştiriyor, küresel tezgahların en tepe kadrosunda gerçekleşen bu değiş-tokuş belki de normal şartlarda çok dikkat çekecekken, nedense herkesin “time-line”’ı yani zaman çizgisi virüsle paralel aktığı için bu haberleri atlıyoruz.
Kaseti biraz geri sarınca çok tuhaf bir manzara ile karşılaşıyoruz.
1 Ocak 2020 tarihinden itibaren, aralarında Mastercard, T-Mobile, IBM, Microsoft, LinkedIn gibi devasa küresel şirketlerin de bulunduğu pek çok trilyon dolarlık firmaların en tepe kadroları “kendi istekleri” ile görevden ayrılmış.
Normalde dünya borsalarını derinden sarsması gereken şu haber, Patagonya’daki enfekte sayısı kadar haber olmuyor.

DEVLET ADAMLARI PANİK POMPALIYOR

Bunlar olup biterken, bazı devlet başkanları, sanki yangına körükle gitmek istercesine “panik” pompalıyor. Diğer yandan tüm ekonomi uzmanlarını şaşırtacak bir şekilde ABD merkez bankası FED, “kendi” para birimini devalüe etmeye çalışırcasına “panik” bir eda ile piyasaya sürekli dolar arz ediyor.
Birileri panik havasını hâkim kılmak istiyor
Diğer salgın hastalıklar nedense hiç bu kadar gündem olmuyor. Sosyal medya üzerinde aşı karşıtı olan insanlar bile neredeyse “Korona için aşı bulundu! Yetişin, hemen aşı olun!” haberinin çıkması ile rahat nefes alacak gibi.
Alman bir gazeteci, bugünlerde Berlin ile İstanbul havalimanlarındaki virüs önlemlerini kıyaslıyor, bu konuda Türkiye’nin ne kadar ilerde olduğunu yazıyor. Biz de bunu ülkemizin iflah olmaz muhaliflerine okutmaya çalışıp, asıl sorulması gereken soruları sormadan pek çok ilginç noktayı es geçiyoruz.

5G VİRÜSLERİ YAYILMASI İÇİN Mİ?

Mesela, 5G internet hattı için lazım olan baz istasyonlarının virüslerin daha kolay yayılmasına “yardım” ettiğini iddia eden araştırmacıların sesi hepten kısılıyor.
“Korona” belki de işin provası… Haberler ve panik hali, virüsün kendisinden daha çabuk yayılıyor.
Fransa, Almanya çok kolay bir şekilde “Askerin yönetime el koyması” haberine alışmış durumda. NATO “şemsiyesi” altında, ABD’nin Avrupa’ya yaptığı askeri yığınağın haddi hesabı yok, bunu da son 1 ayda daha da attırdılar. Zaten “Avrupa’nın yaşlı, hasta adamı” artık kendisi… Bu yüzden, her Avrupa vatandaşı “Kurtar bizi ya Trump!” diye haykırmaya dünden razı…
Bu haykırışı ise “Çav bella” eşliğinde, normalde bir açık-hava kanalizasyonu olmasına rağmen, “romantik” şehir diye pazarlanan Venedik balkonlarından yapıyorlar. Bu zavallılık seviyesi dip yapmışken, daha daha dip yapamaz herhalde diye düşünürken, sahneye “yurdumun” solcusu çıkıp bir de İtalya güzellemesi yapmıyor mu?
Fransız yazar Albert Camus’nün Veba romanında işlenen temel fikrin, salgın hastalıkların medeniyet zannettiğimiz suretlerin gerçek yüzlerini ortaya çıkarması olduğunu hatırlamak zorunda kalıyoruz tam bu noktada.
Sürekli mikrop yuvası olan İtalyan şehirleri… Balkonlardan şarkı söylerken, kendi devletlerine, ordularına güveni kalmamış, biçare Avrupalılar… Ve bunu bile övmeyi başarmış “Türk” solcuları…
Bu sahne ancak, Avustralya’da tuvalet kağıdı için saç başa kavga eden obez teyze görüntüleri ile yarışabilir…
Tüm dünya daha beter “post-apokaliptik” film senaryolarına alıştırılmaya devam edecek. Şimdiye kadar zombi istilasını ekranlarda görmüş kitleler, artık bu “küresel kilit” sahnelerini sadece ekranlarda değil, kendi sokaklarında görmeye alıştırılacak.
Küresel sistem, bütün ulusları, para birimlerini, devlet bayraklarını ve toplumları bir arada tutan bütün manevi değerleri yutana dek, aynı dizi filmin yeni bölümü her ay vizyona girecek!

Barış Tarımcıoğlu

Gerçekhayat

Koronavirüsüne yakalanıp, hastalanıp ölme duygusu, bütün dünya toplumunu sarmış durumda.
Çin, birkaç aydır bu virüsle uğraştığı için, mücadelede belli bir yere geldi ve salgını şu anda sanki kontrol altına almış gibi gözüküyor. Buna karşılık Avrupa’da ve ülkemizde, kargaşa ortamı gittikçe artmakta. Kaosun artması için, medya ve iletişim araçları, sürekli korku pompalıyor.

Avrupa ülkeleri ve ABD, hava sahalarını ve sınırlarını tüm yabancılara kapatmasına rağmen; “Exercise Europe Defender 20” tatbikatı kapsamında, ABD ordusuna mensup askerin bir kısmı; 14 Mart Cumartesi günü, Almanya’nın Hamburg limanına geldi. Nisan’da başlayıp, Temmuz ayında bitecek olan tatbikat için, ABD’den 30 bin askerin katılması planlandı. ABD kuvvetleri, kişisel silahlardan Abrams tanklarına kadar, 33.000 parça askeri donanım getireceği açıklandı. Tatbikat için AB ülkelerinin kasasından, 30 Milyar Euro çıkacağı tahmin ediliyor.

Bu askeri hareketlilik koronavirüs korku senaryoları arasında, sessiz sedasız yapılmakta. 2020 Avrupa Futbol şampiyonası, 2021 yılına ertelenmesine rağmen, bu tatbikat neden ertelenmedi? Bu tatbikat Rusya ve Çin’e karşı mı, ya da kime karşı yapılıyor?

Küresel güçler, virüs korkusunu pompalayarak, istedikleri kargaşa ortamını oluşturmayı başardılar. Bu kargaşa sayesinde Avrupa, Çin, Rusya ve dünyanın birçok ülkesinde, şirketlerin birçoğu şimdiden milyarlarca dolar zarara uğratıldı. Bu şirketlerin birçoğu, iflas edecek. Korku senaryoları arasında, küresel güçlerin şirketlerinden birisinin, koronavirüs aşısını bulacağı (aslında daha önceden bulduğu), tüm ülkelere bu aşıyı satacağı ve bu sayede trilyonlarca dolar kazanacağı söylentisi, bazı uzman doktorlar tarafından dillendirilmeye başlandı bile.

Onkoloji Dr. Yavuz Dizdar 15 Mart günü, şöyle bir açıklama yaptı: “Köpürtülmüş kabartılmış ileri derecede paniğe sevk edilmiş bir durumla karşı karşıyayız. Bu olay bilinçli olarak, Dünya Sağlık Örgütü tarafından yapılmaktadır. ABD Başkanı Trump, canlı yayına çıktı ve Roche firmasına, ekranlardan teşekkür etti. Onlara 500 bin tanı kitini ısmarlandığını ve 50 milyar doların da serbest bırakıldığını açıkladı. Mevcut olan panik durumu sürdürülecek demektir. İran, İtalya… Diğer ülkelerin hepsinde bu bir şekilde var, Türkiye’de de muhtemelen var. Roche bir kasadır. Kasa her zaman kazanır. Ben bu hikâyeyi daha önce çok gördüm. Daha önce domuz gribinde tarihleri geçmiş ilaçlar satıldı. Bu olay bir iki ay daha, bu seviyede sürdürülecek. Sonra aşısı ile birlikte, tekrar ortaya çıkarılacak.

Aşıyı çoktan bulmuşlardır. Bu büyük bir iş. Yüz binlerce litre aşı tanklarını, oluşturmanız gerekir. Bunu yaparken de, yüksek maliyetler çıkar. O maliyeti de, ülkelerden siparişle alacaklar. Siparişleri şimdiden verin ki başka türlü bunu üretemeyeceğiz diyecekler. 250 milyon dolar, sadece 5 milyon kişinin, aşı ücreti eder. Birkaç doz olursa, fiyat katlanacaktır.

Yıllar önce Roche görevlileri bana geldi. ‘Türkiye’de Lenfoma taraması yapacağız’ dediler. Niye yapacaklarını sordum, ‘Türkiye’de lenfoma tehlikesi var’ dediler. Ben ‘yok’ dedim. Ama ‘Yunanistan’da var Türkiye’de niye yok onu araştıracağız’ dediler. Onu bahane ettiler. Sonra yaptılar. Anladım ki bunun arkasında farklı şey var. Bu şirket DSÖ’yü bile kontrol eden bir şirket. ABD Başkanı Trump’ı bile açıklama yapmak zorunda bırakan bir şirkettir.”

Öncelikle Sağlık Bakanımız Dr Fahrettin Koca’yı tebrik etmemiz gerekiyor. Önce ‘insanı’, sonra ‘devleti’ ön plana alan, bir politika izleyerek; korona krizini bu güne kadar, çok iyi yönetti. Halkımız da Dr Fahrettin Koca ve diğer yetkililerin uyarılarını dikkate aldı, destek verdi. Alınan tedbirler sayesinde, vak’a sayımız Elhamdülillah az. Hâlihazırda 89 yaşında 1 hastamızı kaybettik.

Küresel güçler, bütün dünyayı kendilerinin istekleri doğrultusunda hareket etmeye zorluyor, zorlayacaklardır da. Bu vesileyle yüce Rabbimizin şu uyarısına olan mutmainliğimi, bir kere daha sizlerle paylaşıyorum: “İnkâr edenler, seni bağlayıp bir yere kapamak veya öldürmek, ya da sürmek için düzen kuruyorlardı. Onlar düzen kurarken, Allah da düzenlerini bozuyordu. Allah, düzen yapanların en iyisidir.” Enfal – 30

MEHMET ALİ TEKİN

Gerçekhayat

CERN’de aranan “Tanrı Parçacığı”nın bulun-masını takip eden süreçte fiziğin en ciddi so-runlarının çözüldüğü, fiziğin evrenle ilgili en temel soruların hepsini cevaplayabileceği şeklinde yan-lış bir kanıyı yaygınlaştıranlar oldu. Buna ilaveten Tanrı’ya ihtiyacımız kalmadığı, çünkü evrenle il-gili bilgimizde bir eksiklik kalmadığı şeklinde gö-rüşler ifade edildi. Daha önceki sayfalarda, evrenle ilgili artan bilgimizle Tanrı’ya ihtiyaç kalmayacağı görüşünün bir “korkuluk hatası” olduğunu söyle-yerek bu tip iddiaları cevapladığımızdan bir daha bu konuya girmeyeceğiz. Fakat bahsedilen yakla-şımda iki ayrı hata vardır ki burada onlara dik-kat çekmek istiyoruz. Bunlardan birincisi “Tanrı Parçacığı”nın bulunmasıyla fiziğin temel sorunları-nın çözüldüğü şeklindedir. İkincisi daha derin bir hata olan ve geçtiğimiz yüzyılda ciddi boyutta etkisi olan “bilimcilik”ten kaynaklanmaktadır; Bu görüş hayatla ilgili temel soruların hepsini ancak bilimin cevaplayabileceği şeklindedir.

“Tanrı Parçacığı”nın CERN’de gözlemlenmesiyle standart modelin tamamen doğrulandığı söylenebi-lir. Bu gerçekten de insanlık tarihinin çok önemli bir başarısıdır (bu parçacığı daha iyi anlama ça-bası ise devam etmektedir). Fakat her şeyden önce standart model yer çekiminin açıklamasını içerme-mekte ve modern fiziğin makrodaki en önemli te-orisi olan izafiyet teorisi ile mikrodaki en önemli teorisi olan kuantum teorisini birleştirememekte-dir.20 Bu sorun fiziğin olduğu kadar fizik felsefesi-nin ve bilim felsefesinin de en önemli sorunları ara-sındadır.21 Modern bilimin kozmoloji modeline göre evrendeki dört temel kuvvet, evrenin başlangıcında birbirlerinden ayırt edilemeyecek şekilde bitişikti. Önce yer çekimi kuvveti; güçlü nükleer kuvvet, za-yıf nükleer kuvvet ve elektro manyetik kuvvetten ayrılmıştır. Daha sonra kalan bu üç kuvvet birbir-lerinden ayrılmıştır. Bütün bu ayrılmalar ise “Tanrı Parçacığı”nın kütleleri vermesinden önceki çok te-mel süreçlerdir. Sonuçta bu parçacıkla ilgili bulgu-lar, bu parçacıktan önceki temel süreçler hakkın-daki önemli soruları cevaplayamamaktadır. Ayrıca kara madde ve kara enerjinin gerçekte ne olduğu gibi birçok önemli sorun da bu parçacığın bulunmasıyla çözülmüş olmamaktadır.22 Sonuçta bu parçacık bu-lunduktan sonra da fiziğin ve bununla ilgili olarak bilim felsefesi ve fizik felsefesinin birçok önemli so-runu hala cevaplanmayı beklemektedir. Fakat bir an için bahsedilen fizikteki soruların da cevaplandığını; izafiyet teorisiyle kuantum teorisini birleştirmenin mümkün olduğunu, standart modelin yer çekimini kapsayacak şekilde geliştirildiğini, kara madde ve kara enerjiyle ilgili tam açıklamalara sahip oldu-ğumuzu vb. düşünelim. Buradaki önemli soru şu-dur: Fiziğin bu en temel sorunları çözümlendiğinde evrenle ve hayatla ilgili temel sorunlarımız cevap-lanmış olacak mıdır? Naif bilimcinin olumlu cevap vereceği bu soruda bizim cevabımız olumsuzdur. Dikkat edilmesi gerekli önemli bir husus, bilimin doğa yasalarının neler olduğu, bu doğa yasalarının neye sebep olduğu hakkında bize bilgi verdiği fakat “Niçin bu doğa yasalarının var olduğu” konusunun bile bilimin sınırları dışında bir konu olduğudur. Bahsedilen tüm bu başarılar gerçekleştirilmiş olsa bile Leibniz’in ünlü sorusu olan “Neden hiçbir şey yerine bir şeyler var”,23 ayrıca buna ilave edebilece-ğimiz “Neden kaos yerine doğa yasaları var” veya “Neden doğa yasaları, evrende gözlenen tasarımları ve tüm çeşitliliği ile canlıların oluşumunu olanaklı kılacak şekildedir” tarzındaki sorular cevaplanmış olmaz.24 Bu tip soruları cevaplamaya kalktığımızda felsefe ve teoloji alanlarına geçmiş oluruz. Felsefe ve teoloji bu soruları cevaplarken, bilimin sunduğu verilerden faydalanabilir (doğal felsefe ve doğal te-olojide olduğu gibi), fakat bu durumda bile bu so-ruların cevabı felsefe ve teoloji gibi alanlara geçile-rek verilmektedir. Ayrıca genelde bilimin ve fiziğin metodunun ne olması gerektiği şeklindeki sorular bile felsefenin alanındadır. “Bilimin metodu deney ve gözlemdir” şeklindeki bir cümle bile deneyin ve gözlemin konusu olamamaktadır. Çok ünlü bazı fi-zikçiler bile fiziğin sınırları ve bu temel sorulara fel-sefenin alanına geçmeden cevap verilemeyeceğinden habersiz gibidirler.

Örneğin Stephen Hawking’in şu sözleri, eleştir-diğimiz zihniyetin bir örneğini ortaya koymaktadır:

“(Bahsettiklerimize benzer sorular için) Gele-neksel olarak bunlar felsefeye ait sorulardır ama felsefe ölüdür. Felsefe, bilimdeki özellikle fizikteki çağdaş gelişmelere ayak uyduramamıştır. Bilgi ara-yışımızdaki keşiflerin meşalesi artık bilim insanla-rının elindedir.” ne kadar yakından takip ettikleri ve fizikteki geliş-melere paralel ne kadar çok yayın yaptıklarından habersiz gibidir. Daha da ilginci, alıntı yaptığımız kitabının birçok yerinde “modele dayalı gerçekçi-lik” gibi bilim felsefesinin önemli konularına gir-mektedir ama felsefi iddialarla dolu kitabının baş-langıcında “felsefe ölüdür” tabiriyle giriş yapmıştır. Burada, bir kez daha fizikçilerin, fizikteki konularla ilgili olanlar dahil, her açıklamalarının bilimsel ol-madığını; birçok zaman felsefe ve teoloji alanlarına geçiş yaptıklarını ama bu açıklamalarını bilimsel bir açıklama gibi sunduklarıyla ilgili hususa dik-kat çekmek istiyoruz.

Fiziğin temelleri ele alındığında bile fiziğin-bi-limin sınırları aşılmaktadır. Ayrıca anlamla, ah-lakla, aksiyolojiyle ilgili tüm sorunlar da -ki bun-ların birçoğu evren ve yaşam açısından çok önemli sorunlarla ilişkilidir- özelde fiziğin ve genelde bili-min sınırlarının ötesinde felsefe ve teoloji gibi alan-larla ilgilidir: “Bu evrenin anlamı nedir”, “Hayatın anlamı nedir”, “İyi ve kötünün rasyonel temeli ne-dir” veya “Güzel kavramı izafi midir” gibi soruların cevabı bilimin sınırlarını aşmaktadır. Bu yüzden ne “Tanrı Parçacığı”nın bulunması ne de başka fiziksel bir başarı, bu sorulara ne cevap sağlayabilir ne de bu sorunları gündemden kaldırabilir. Bu sorunlar bilimin çözmeye çalıştığı sorunların sınırla-rının ötesindedir. Bilim felsefesinin yaklaşımlarıyla bilimin sınırları belirlenmek suretiyle, bilimciliğin düştüğü dikkat çekilen hatalardan sakınılmasının önemli bir husus olduğu kanaatindeyiz.

“Tanrı Parçacığı”nın bulunmasıyla insanoğ-lunun en büyük başarılarından birine imza atılmış oldu. Bu başarının ardında geçtiğimiz yüz-yılda iki dünya savaşını yapan ülkelerin bir araya gelmesi, soğuk savaştaki ideoloji merkezli iki ku-tuplu dünya sisteminde iki ayrı kutupta yer alan devletlerin beraber çalışmaları, milyarlarca doların farklı devletlerden gelen bütçeyle oluşturulması gibi uluslararası ilişkiler hatta siyaset felsefesi açısından değerlendirilmesi ilginç olabilecek hususlar var. Bu-rada, bunlara girmeden, çok daha temel olan ve bu keşfi mümkün kılan, din felsefesi açısından önemli bulduğumuz bir noktaya dikkat çekmek istiyoruz. Standart modeldeki parçacıkların nasıl kütle kazan-dığı gibi fiziğin dev sorunlarına karşı Higgs, ma-tematik temelli bir açıklama getirdi, bu açıklama sorunları çok başarılı şekilde çözerken, hepimizin içinde olduğu, algılamamamıza rağmen etkileşimde olduğumuz ve bize kütle veren bir alandan- parça-cıktan bahsediyordu. CERN’de böylesi inanılmaz bir iddia doğrulandı. Bu parçacıkla beraber bir kez daha doğrulanan önemli hususlardan biri, bu ba-şarıyı da mümkün kılan bir olgu olan, evrenin di-linin matematik olduğudur. Yani matematiği ev-rene yükleyenin zihnimiz olmadığı ama evrenin özüne içkin matematiksel yapısını evrenden zihni-mizin okuyabildiğidir. Bu, Pisagor, Platon ve Des-cartes gibi felsefecilerle Galile, Kepler, Newton ve Einstein gibi fizikçilerin öngördüğü, felsefi-bilimsel yaklaşımlarını (bilim felsefesinde “realizm” olarak da ifade edilen) bu apriori kabul üzerinde oluştur-dukları bir temeldir.

Einstein, en anlaşılmaz hususun evrenin anlaşıl-ması olduğunu, birçok kişinin dikkatinden kaçan bir husus olan insan zihninin evreni anlamasının öne-mini, bu olgunun dinsel duygularla ilişkisini, ken-dinin Tanrı’ya inancına Tanrı’nın üstün zihnini açığa çıkaran evrendeki rasyonel yapının yol aç-tığını birçok kez ifade etmiştir.16 Eugene Wigner’in dediği gibi “Mucizevi bir

şekilde matematiğin dilinin fizik yasalarını formüle etmeye uygun olması, bizim anlayamadığımız ve hak edecek bir şey yapmadığımız mükemmel bir hediyedir.”17 Burada birbirleriyle ilişkili üç tane ayrı fenomene dikkat etmek gerekmektedir: Birincisi, evrenin matematiksel yasalara uygun rasyonel ya-pıda olmasıdır. İkincisi, insanın bilinç ve mantıksal kurallarla işlemek gibi özellikleri sayesinde rasyo-nel bir zihne sahip olmasıdır. Üçüncüsü, insan zih-niyle evrenin uyumlu olması sayesinde evrenin an-laşılabilmesidir. Din felsefesi açısından bu hususlarla ilgili önemli iddia, teizmin savunduğu bilinçli bir Tanrı’nın varlığının, bahsedilen fenomenleri açıkla-mada ateist-natüralist ontolojiden daha başarılı oldu-ğudur. Buna göre varlık ve zihin arasındaki uyumun kökeninde, evrenin ve zihnin aynı Yaratıcı tarafın-dan yaratılması ve bilinçli bir şekilde bu uyumun oluşturulması vardır. 20. yüzyılın en sofistike ateisti olarak gösterilmiş olan Antony Flew, doğanın ma-tematiğe uygun rasyonel yapıda olmasını, ateizmi terk edip Tanrı’nın varlığına inanmaya başlama-sının sebepleri arasında saymıştır.18 John Polking-horne, evrim teorisinin doğal seleksiyon mekaniz-masının günlük hayattaki sorunlarla başa çıkacak bir zihin yapısı oluşturmasının beklenebileceğini, fakat mikro dünyadaki kuantum teorisinin ve genel izafiyetin kozmolojik sonuçlarını anlayabilecek bir zihin yapısında olmamızın yaşam mücadelesindeki uyum süreciyle açıklanamayacağını söylemektedir. Polkinghorne, bahsedilen fenomenleri açıklamada teizmin ateist-natüralist anlayıştan daha başarılı ol-duğunu ifade etmektedir. Teizmin, “anlaşılabilirlik” ile ilgili soruna sunduğu cevapta olduğu gibi; eğer ki evren ve insanların rasyonel bir Tanrı’nın yarat-masının neticesi olduğu kabul edilir ise, evrendeki düzen ve insan zihninin bu düzeni kavraması ba-şarılı bir şekilde cevaplanabilmektedir. 19

Evrenin rasyonel-matematiksel yapısı ve insan zihninin buna nüfuz edebilmesi konusunda Higgs Bozonu çok enteresan bir örnektir. Fakat bu çok ge-niş konuda bu parçacığa güzel bir örnek olabilme-sinden fazla bir mana atfetmemek gerekir. Bu konu, Higgs Bozonu’nun açıkladığı değil, fakat hatırlattığı önemli bir felsefi konu olarak değerlendirilebilir.

Din felsefesi açısından “Tanrı’nın gizliliği” (Hid-denness of God) önemli bir başlıktır. Ateist felsefeciler, Tanrı varsa bunun neden apaçık olma-dığını ve Tanrı’nın neden gizlendiğini gündeme geti-rerek teizme itirazlarda bulunurken teistler, Tanrı’nın varlığı için yeterli delil olduğu (kozmolojik delil, ta-sarım delili gibi) için tam olarak gizli olmadığı ve Tanrı’nın daha açık varlığını göstermesiyle insan-ların özgür iradeleriyle imtihanda olmalarıyla ilgili olgunun zedeleneceği gibi cevaplar vermişlerdir. Bu-rada bu tartışmanın detaylarına girmeyeceğiz fakat bu meseleyle “Tanrı Parçacığı” arasında kurulabile-cek bir analojiye dikkat çekeceğiz.

Teizme göre Tanrı, her an her yere hâkimdir, var-lığımız her an O’nun sayesinde devam etmektedir. Diğer yandan insanların duyu organlarıyla algılaya-mayacakları şekilde duyu organlarımızdan gizlidir.

“Tanrı Parçacığı” da evrenin her an her yerinde mevcuttur, şu anda varlığımızı mümkün kılan küt-lemizin varlığı bu alan-parçacık sayesinde devam etmektedir. Diğer yandan bu kadar temel bu par-çacığın varlığı duyu organlarımızdan gizlidir. Bu analojiyi kullanan bir teist, “Bakın bu kadar temel ve her an varlığımızı borçlu olduğumuz fiziksel bir varlığı duyu organlarımızla algılayamamamıza rağmen varlığını modern bilim ispat etmiştir, de-mek ki Tanrı’nın her şeyden daha temel ve her an varlığımızı O’na borçlu olmamıza rağmen duyu or-ganlarıyla O’nu algılayamamamızda mantıki bir çe-lişki yoktur” denilerek Tanrı’nın varlığının gizliliği sorununa cevap verebilir.

Analojilerin sınırları hakkında felsefe literatü-ründe çok şey söylenmiştir; diğer yandan analojilerin birçok zaman ufuk açıcı boyutu olduğu da yadsına-maz, zaten analojilerin birçok alanda yaygın kulla-nılmasının sebebi de budur. Bu analoji de fonksi-yonları abartılmamak şartıyla kullanılabilir. Fakat bu analoji, sadece savunmacı bir yaklaşımda kulla-nılabilir; açıklayıcı olamaz. Yani teizme “Tanrı’nın gizliliği” başlığıyla gelecek itirazlarda bir savunma aracı olarak veya savunmalara katkıda ifade edile-rek bir şeyin apaçık algıdan gizli olmasının yoklu-ğunu göstermediğini, Tanrı’nın gizliliğinden hare-ketle ateistik bir ontolojinin temellendirilemeyeceğini ifade ederken kullanılabilir. Fakat Tanrı’nın gizliliği-nin sebebini açıklayan bir analoji olarak veya açık-layıcı yaklaşımlara katkı sağlayan bir analoji olarak değerlendirilemez.

Prof. Dr. Caner Taslaman

İmparator Fatih Terim resmi Twitter hesabından yaptıı pylaşım ile corona testinin pozitif çıktıını açıkladı. İmparatorun açılaması şu şekilde:

Koronavirüsün insan yapımı bir biyolojik saldırı olduğu iddiaları gün geçtikçe eski belgelerle güçleniyor. Dünya ekonomisi ve siyasetine yön veren ve pek çok komplo teorisinin merkezinde bulunan Rockefeller ailesine ait Rockefeller Vakfı’nın 2010 yılında hazırladığı ve yayınladığı raporda günümüzdeki koronavirüs salgınının birebir anlatılması çok dikkat çekti ve şok etkisi yarattı.

Gelecek bilimci olan Peter Schwartz’ın, Rockefeller Vakfı’na bağlı olarak kurduğu Global Business Network (GBN) tarafından yayınlanan “Teknoloji ve Uluslararası Kalkınmanın Geleceği için Senaryolar” adındaki rapordaki ifadeler okuyanları hayrete düşürdü ve büyük şaşkınlık yarattı.

2010 Mayıs’ında yayınlanan raporda 2030 yılına kadar gerçekleşecek kehanetler yer almakta ve bu kehanetlerden birinde de günümüzdeki koronavirüsü akıllara getiren bir salgından bahsedilmekte.

GELİŞMİŞ ÜLKELER ALT ÜST OLACAK

Salgın zamanında gelişmiş ülkelerin alt üst olacağı belirtilen raporda, “Yıllardır öngörülen küresel salgın geldi. Hızla yayılan virüs, salgınlara en hazırlıklı ülkeleri bile alt üst etti” ifadelerine yer verilmekte.

YÜZ MASKELERİ VE ISI KONTROLÜ

İnsanları virüsten korumak için hükümetlerin ‘olağanüstü önlemler’ alacağını ifade eden rapor, “Küresel salgın sırasında tüm dünyada liderler yetkilerini genişletti. Yüz maskelerinin kullanımının zorunlu hale gelmesinden, tren istasyonları ve süpermarketler gibi toplumsal alanlara girişlerde vücut ısısı kontrollerine kadar çok sıkı kural ve kısıtlamalar uygulandı” gibi şimdilerde gördüğümüz çok tanıdık uygulamaları 10 yıl öncesinden anlatmakta.

SALGINDAN İLK ÇİN KURTULACAK

Ülkelerin virüsle nasıl mücadele ettiklerine yer veren rapor, virüsten ilk Çin’in kurtulmayı başaracağı kehanetinde bulunuyor: “Salgın tüm dünyayı sardı. Tedbirlerin uygulanması gelişmiş ülkeler için bile büyük sorun oldu. Fakat birkaç ülke üstesinden daha iyi geldi; özellikle Çin. Çin hükümetinin tüm vatandaşlar için zorunlu karantinayı hızlı bir şekilde koyup uygulaması ve tüm sınırları anında kapatması milyonlarca can kurtardı. Ve virüsün yayılmasını diğer ülkelerden çok daha erken durdurmaları salgın sonrası hızlıca toparlanmalarına imkân verdi.”

ŞİRKETLER BOMBOŞ KALACAK VE KİMSE OFİSLERDE OLMAYACAK

Virüsün sadece insanları öldürmediği de anlatılan raporun devamında, “Küresel salgının ekonomiler üzerinde ise ölümcül bir etkisi oldu. Hem insanların hem de malların uluslararası hareketliliği durma noktasına geldi, turizm gibi zayıf endüstriler ve küresel tedarik zincirleri etkilendi. Yerelde bile, normalde en hareketli olan dükkânlar ve ofis binaları hem çalışanlar hem de müşterilerden yoksun şekilde aylarca boş kaldı” d

GIDA VE BESİN KITLIĞI YAŞANACAK

Gelecekte teknoloji alanındaki olası eğilimlere değinilen Rockefeller raporunda, “Korumacılık ve ulusal güvenlik kaygılarıyla hareket eden ülkeler, Çin’in güvenlik duvarlarını taklit ederek kendi bağımsız, bölgesel tanımlı teknoloji ağları oluştururlar. Hükümetler internet trafiğini denetlemek konusunda çeşitli derecelerde başarıya sahiptir ancak bu çabalar yine de ‘dünya çapında’ internetin etkisini kıramadı” ifadeleri bulunuyor.

Ekonomide sektörel ve devlet düzeyinde büyük değişimlerin yaşanacağını öngören raporda ayrıca şöyle deniliyor: “Küresel gıda ve kaynak kıtlığı karşısında ülkeler iç piyasalarını ithalata karşı korumak ve tarımsal ürün ve diğer emtia ihracatını azaltmak için ticaret bariyerlerini yükseltti. 2016 yılına gelindiğinde, ülkeler Berlin Duvarı’nın yıkılışı sonrası dünyaya damgasını vuran küresel işbirliği ve birbirine bağlılığın en zayıfladığı döneme girdi.”

GÜNDEM OLAN RAPORU YAYINDAN KALDIRDILAR

Tartışmalı rapor, Rockefeller Vakfı’nın yayımlarının yer aldığı resmi sitesinde 25 Mayıs 2010 tarihinde “www.rockefellerfoundation.org/news/publications/scenarios-future-technology” adresinden paylaşıldı. Birkaç yıl boyunca erişime açık olarak kalan yayın sonra bilinmeyen bir nedenle siteden kaldırıldı.

Yakınlarını kaybedenlere başsağlığı, tüm hastası olanlara da acil şifalar diliyorum. Ticaretten yaşama aileye her şey değişimin arifesinde. Peki sonra? Bu süreçten sonra Sanal Sanayi Devrimi oturmuş olacaktır! Bilgiye sahip olmadan fikir yürütenler büyük tehlikedir! Büyük çaplı toplumsal olaylar kapsamlı değişikliğe sebep olur: Yeni Dünya, Yeni Para, Yeni Hayat.

Prof. Dr. Ayşegül Füsun Eyüboğlu (Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi- Göğüs Hastalıkları)

Prof. Dr. Recep Öztürk (İstanbul Medipol Üniversitesi Tıp Fakültesi- Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji)

Prof. Dr. Firdevs Aktaş (Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi- Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji-Emekli)

Prof. Dr. Serhat Ünal (Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi- Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji)

Prof. Dr. Alpay Azap (Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi- Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji)

Prof. Dr. Yeşim Taşova (Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi- Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji)

Prof. Dr. Hasan Tezer (Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi- Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları)

Doç. Dr. Şebnem Erdinç (Sağlık Bilimleri Üniversitesi- Ankara Eğitim Araştırma Hastanesi- Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji)

Prof. Dr. Aydın Yılmaz (Ankara Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi- Göğüs Hastalıkları)

Prof. Dr. Rahmet Güner (Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Tıp Fakültesi Ankara Şehir Hastanesi- Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji)

Prof. Dr. Canan Ağalar (Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi- Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji)

Prof. Dr. Müşerref Şule Akçay (Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi-Göğüs Hastalıkları)

Prof. Dr. Akın Kaya (Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi- Göğüs Hastalıkları)

Prof. Dr. İlhami Çelik (Kayseri Şehir Eğitim Ve Araştırma Hastanesi-Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji)

Prof. Dr. Levent Yamanel (Gülhane Eğitim ve Araştırma Hastanesi- Yoğun Bakım ve İç Hastalıkları)

Prof. Dr. Zeliha Tufan Koçak (YÖK Yürütme Kurulu Üyesi- Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji)

Prof. Dr. Serap Şimşek Yavuz (İstanbul Tıp Fakültesi-Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji)

Prof. Dr. Mehmet Doğanay (Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi-Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji)

Doç. Dr. Gülay Korukluoğlu (Ulusal Viroloji Laboratuvarı Sorumlusu)

Doktor Ayla Aydın (Sağlık Bakanlığı Bulaşıcı Hastalıklar Dairesi Başkanı)

Ali Göktepe (Sağlık Bakanlığı Sağlık Tehditleri Erken Uyarı ve Cevap Dairesi Başkanı)

Prof. Dr. Selçuk Kılıç (Biyolojik Ürünler Dairesi Başkanı)

Cemil Güneş (Hukuk Müşaviri)

Bulaşıcı hastalıklar alanında, bir salgın en kötü durum senaryosudur. Bir salgın bir ülkenin sınırlarının ötesine yayıldığında, hastalık resmen bir salgın haline gelir.

Bulaşıcı hastalıklar, insanlığın avcı-toplayıcı günlerinde vardı, ancak 10.000 yıl önce tarımsal yaşama geçiş, salgınları daha mümkün kılan topluluklar yarattı. Sıtma, tüberküloz, cüzzam, grip, çiçek hastalığı ve diğerleri ilk kez bu dönemde ortaya çıktı.

İnsanlar ne kadar uygar hale geldiyse, şehirler inşa ettiler ve diğer şehirlerle bağlantı kurmak için ticaret yolları kuruyorlar ve onlarla savaşlar yürütüyorlar, pandemiler o kadar olası hale geliyordu. İnsan popülasyonlarını tahrip ederken tarih değiştiren pandemilerin aşağıdaki zaman çizelgesine bakın.

MÖ 430  Atina

En erken kaydedilen pandemi, Peloponezya Savaşı sırasında oldu. Hastalık Libya, Etiyopya ve Mısır’dan geçtikten sonra Spartalılar kuşatırken Atina duvarlarını geçti. Nüfusun üçte ikisi kadarı öldü.

Semptomlar ateş, susuzluk, kanlı boğaz ve dil, kırmızı deri ve lezyonları içeriyordu. Tifo ateşi olduğundan şüphelenilen hastalık, Atinalıları önemli ölçüde zayıflattı ve Spartalılar tarafından yenilmelerinde önemli bir faktördü.

165 MS: Antonine Veba

Antonin vebası muhtemelen Hunlar ile başlayan çiçek hastalığının erken bir görünümüdür. Hunlar daha sonra Romalılara geçen Almanları enfekte etti ve geri dönen birlikler Roma imparatorluğuna yaydı. Semptomlar ateş, boğaz ağrısı, ishal ve hasta yeterince uzun yaşadıysa, irin dolu yaraları içerir. Bu veba, M.Ö. 180 yılına kadar sürdü ve İmparator Marcus Aurelius’un kurbanlarından biri olduğunu iddia etti.

MS 250: Kıbrıs Vebası

Bilinen ilk kurban olan Kartaca’nın Hıristiyan piskoposu olan Kıbrıs salgını ishal, kusma, boğaz ülseri, ateş ve kangrenli el ve ayakları içeriyordu.

Şehir sakinleri enfeksiyondan kaçmak için ülkeye kaçtılar, bunun yerine hastalığı daha da yaydılar. Muhtemelen Etiyopya’da başlayarak, Kuzey Afrika’dan Roma’ya, sonra Mısır’a ve kuzeye doğru geçti.

Önümüzdeki üç yüzyıl boyunca tekrarlayan salgınlar oldu. M.S. 444’te Britanya’yı vurdu ve Peçeler ve İskoçlara karşı savunma çabalarını engelledi ve İngilizlerin yakında adayı kontrol edecek olan Saksonlardan yardım almasına neden oldu.

MS 541: Justinian Veba

İlk olarak Mısır’da ortaya çıkan Justinian veba, Filistin ve Bizans İmparatorluğu’na, sonra da Akdeniz’e yayıldı.

Veba imparatorluğun seyrini değiştirdi, İmparator Justinian’ın Roma İmparatorluğu’nu bir araya getirme ve büyük ekonomik mücadeleye yol açma planlarını bozdu. Ayrıca, Hıristiyanlığın hızla yayılmasını teşvik eden kıyamet atmosferi yaratmasıyla da bilinir.

Önümüzdeki iki yüzyıl boyunca tekrarlar nihayetinde dünya nüfusunun yüzde 26’sı olan yaklaşık 50 milyon insanı öldürdü. Büyümüş lenf bezine sahip olan ve sıçanlarla taşınan ve pire ile yayılan bubonik vebanın ilk önemli görünümü olduğuna inanılmaktadır.

11. Yüzyıl: Cüzam

Çağlar boyunca ortalıkta olmasına rağmen, cüzam Orta Çağ’da Avrupa’da bir pandemi haline geldi ve bu da çok sayıda kurbanı barındırmak için cüzam odaklı çok sayıda hastanenin inşasına neden oldu.

Yaralara ve deformitelere neden olan yavaş gelişen bir bakteriyel hastalık olan cüzzamın, ailelerden gelen Tanrı’dan bir ceza olduğuna inanılıyordu. Bu inanç, ahlaki yargılara ve mağdurların dışlanmasına yol açtı. Şimdi Hansen hastalığı olarak biliniyor, hala yılda on binlerce insanı etkiliyor ve antibiyotiklerle tedavi edilmezse ölümcül olabilir.

1350: Kara Ölüm

Dünya nüfusunun üçte birinin ölümünden sorumlu olan bubonik vebanın bu ikinci büyük salgını muhtemelen Asya’da başladı ve karavanlarda batıya taşındı. MS 1347’de veba hastaları Messina limanına geldiğinde Sicilya’ya girerken, Avrupa’ya hızla yayıldı. Ölü bedenler o kadar yaygındı ki, çoğu yerde çürümeye devam etti ve şehirlerde sürekli bir koku yarattı.

İngiltere ve Fransa, veba tarafından o kadar acizdi ki ülkeler savaşlarına ateşkes çağırdılar. Veba ekonomik koşulları ve demografik bilgileri değiştirdiğinde İngiliz feodal sistemi çöktü. Grönland’da nüfusu yok eden Vikingler, yerli nüfuslara karşı savaşma gücünü kaybetti ve Kuzey Amerika’yı araştırmaları durdu.

1492: Kolomb Borsası

İspanyolların Karayipler’e gelişini takiben, çiçek hastalığı, kızamık ve bubonik veba gibi hastalıklar Avrupalılar tarafından yerli halklara aktarıldı. Daha önce maruz kalmadan, bu hastalıklar yerli halkı tahrip etti, yüzde 90’ı kuzey ve güney kıtalarında ölüyordu.

Hispaniola adasına vardığında Christopher Columbus, Taino halkı 60.000 nüfusa rastladı. 1548’de nüfus 500’den azdı. Bu senaryo Amerika boyunca kendini tekrar etti.

1520’de Aztek İmparatorluğu, Afrikalı kölelerin getirdiği çiçek hastalığı nedeniyle yok edildi.

2019’daki araştırmalar, 16. ve 17. yüzyıllardaki 56 milyon Yerli Amerikalının ölümlerinin, büyük ölçüde hastalık nedeniyle, daha önce işlenmiş topraklardaki bitki örtüsü büyümesinin atmosferden daha fazla CO2 çekmesi ve bir soğutma olayına neden olması nedeniyle Dünya’nın iklimini değiştirmiş olabileceği sonucuna vardı.

1665: Londra’nın Büyük Vebası

1665 ve 1666’da Londra Büyük Veba sırasındaki ölümlerde büyük artış gösteren bir grafik. Kesintisiz çizgi, vebaya atfedilen tüm ölümleri ve kırık çizgi ölümlerini gösterir. 1665 ve 1666’da Londra Büyük Veba sırasındaki ölümlerde büyük artış gösteren bir grafik. Kesintisiz çizgi, vebaya atfedilen tüm ölümleri ve kırık çizgi ölümlerini gösterir.

Bir başka yıkıcı görünümde, bubonik veba Londra nüfusunun yüzde 20’sinin ölümüne yol açtı. İnsan ölümleri arttıkça ve toplu mezarlar ortaya çıktıkça, yüz binlerce kedi ve köpek olası neden olarak katledildi ve hastalık Thames boyunca limanlardan yayıldı. Salgının en kötüsü, 1666 sonbaharında, başka bir yıkıcı olay olan Londra Büyük Ateşi ile aynı zamanda azaldı.

1817: İlk Kolera Salgını

Önümüzdeki 150 yıl boyunca yedi kolera salgından birincisi olan bu ince bağırsak enfeksiyonu dalgası, bir milyon kişinin öldüğü Rusya’da ortaya çıktı. Dışkı ile enfekte olmuş su ve yiyeceklerden yayılan bakteri, milyonlarca kişinin daha öldüğü Hindistan’a getiren İngiliz askerlerine geçti. İngiliz İmparatorluğu’nun ve donanmasının erişimi, kolerayı 150.000 kişiyi öldürdüğü İspanya, Afrika, Endonezya, Çin, Japonya, İtalya, Almanya ve Amerika’ya yaydı. 1885’te bir aşı oluşturuldu, ancak pandemi devam etti.

1855: Üçüncü Veba Salgını
Çin’de başlayan ve Hindistan ve Hong Kong’a taşınan bubonik veba, 15 milyon kurbanı iddia etti. Başlangıçta Yunnan’daki bir madencilik patlaması sırasında pire tarafından yayılan veba, Parthay isyanında ve Taiping isyanında bir faktör olarak kabul edilir. Hindistan en ciddi kayıplarla karşı karşıya kaldı ve salgın, İngilizlere karşı bir isyan getiren baskıcı politikalar için bir bahane olarak kullanıldı. Pandemi, vakaların birkaç yüzün altına düştüğü 1960’a kadar aktif olarak kabul edildi.

1875: Fiji Kızamığı Salgını

Fiji, İngiliz İmparatorluğu’na teslim olduktan sonra, kraliyet partisi Kraliçe Victoria’dan bir hediye olarak Avustralya’yı ziyaret etti. Kızamık salgını sırasında gelen kraliyet partisi, hastalığı adalarına geri getirdi ve dönüşlerinde onlarla bir araya gelen kabile başkanları ve polis tarafından daha da yayıldı.

Hızlı bir şekilde yayılan ada, vahşi hayvanlar tarafından atılan cesetlerle doluydu ve tüm köyler öldü ve yakıldı, bazen hastalar ateşlerin içinde sıkıştı. Fiji’nin nüfusunun üçte biri, toplam 40.000 kişi öldü.

1889: Rus Gribi

İlk önemli grip salgını Sibirya ve Kazakistan’da başladı, Moskova’ya gitti ve Finlandiya’ya ve ardından Avrupa’nın geri kalanına taşındığı Polonya’ya girdi. Ertesi yıl, okyanusu Kuzey Amerika ve Afrika’ya geçmişti. 1890 sonunda 360.000 kişi öldü.

1918: İspanyol Gribi

Dünya çapında 50 milyon ölümle sonuçlanan kuş gribi olan İspanyol gribi, Çin menşeli olarak teorize edilmiş ve Çinli işçilerin Avrupa’ya giderken Kanada üzerinden demiryolu ile taşınmasıyla yayılmıştır. Kuzey Amerika’da grip ilk olarak 1918 başlarında Kansas’ta ortaya çıktı ve ilkbaharda Avrupa’da görüldü. 1918 baharında Madrid’de grip salgınının tel servis raporları, salgının “İspanyol gribi” olarak adlandırılmasına yol açtı.

Ekim ayına kadar yüz binlerce Amerikalı öldü ve vücut depolama kıtlığı kriz seviyesini vurdu. Ancak, grip tehdidi 1919 yazında, enfekte olanların çoğunun bağışıklık geliştirdiği veya öldüğü zaman ortadan kayboldu.

1957: Asya Gribi

Hong Kong’da başlayan ve Çin’in her yerine ve daha sonra Amerika Birleşik Devletleri’ne yayılan Asya gribi, altı ayda 14.000 kişinin öldüğü İngiltere’de yaygınlaştı. 1958 başlarında ikinci bir dalga izledi, bu da küresel olarak yaklaşık 1,1 milyon ölüme neden oldu ve sadece Birleşik Devletler’de 116,000 ölüm oldu. Etkili bir şekilde salgını içeren bir aşı geliştirildi.

1981: HIV / AIDS

İlk olarak 1981’de tanımlanan AIDS, bir kişinin bağışıklık sistemini tahrip eder ve sonuçta vücudun genellikle savaşacağı hastalıklarla ölür. HIV virüsü ile enfekte olanlar, enfeksiyon üzerine ateş, baş ağrısı ve genişlemiş lenf düğümleriyle karşılaşırlar. Semptomlar azaldığında, taşıyıcılar kan ve genital sıvı yoluyla oldukça bulaşıcı hale gelir ve hastalık t hücrelerini yok eder.

AIDS ilk olarak Amerikan eşcinsel topluluklarında gözlendi, ancak 1920’lerde Batı Afrika’dan gelen bir şempanze virüsünden geliştiğine inanılıyor. Bazı vücut sıvılarına yayılan hastalık 1960’larda Haiti’ye, ardından 1970’lerde New York ve San Francisco’ya taşındı.

Hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak için tedaviler geliştirilmiştir, ancak dünya çapında 35 milyon insan keşfinden bu yana AIDS’ten öldü ve henüz bir tedavi bulunamamıştır.

2003: SARS

İlk olarak 2003’te birkaç ay sonra tespit edilen Şiddetli Akut Solunum Sendromu’nun muhtemelen yarasalar ile başladığına, kedilere ve daha sonra Çin’deki insanlara yayıldığına, ardından 26 ülke daha, 7796 ölümle 8.096 kişiye bulaştığına inanılmaktadır.

SARS, solunum problemleri, kuru öksürük, ateş ve baş ve vücut ağrıları ile karakterizedir ve öksürük ve hapşırmalardan kaynaklanan solunum damlacıkları ile yayılır.

Karantina çabalarının etkili olduğu kanıtlandı ve Temmuz ayına kadar virüs içerildi ve o zamandan beri tekrar ortaya çıkmadı. Çin, salgının başlangıcında virüs hakkındaki bilgileri bastırmaya çalıştığı için eleştirildi.

SARS, küresel sağlık profesyonelleri tarafından salgın tepkilerini iyileştirmek için bir uyandırma çağrısı olarak görüldü ve pandemiden alınan dersler H1N1, Ebola ve Zika gibi hastalıkları kontrol altında tutmak için kullanıldı.

2019: COVID-19

COVID-19, Coronavirüs
17 Şubat 2020’de çekilen bu fotoğraf, Çin’in merkezindeki Hubei eyaletindeki Wuhan’da bir hastaneye dönüştürülen bir sergi merkezinde dizüstü bilgisayar kullanarak COVID-19 koronavirüsünün hafif semptomlarını gösteren bir adamı (L) gösteriyor.

11 Mart 2020’de Dünya Sağlık Örgütü, COVID-19 virüsünün üç ülkede 114 ülkede varil ve 118.000’den fazla insanı enfekte ettikten sonra resmen bir salgın olduğunu duyurdu. Ve forma bitmiş bir yerde değildi.

COVID-19, yaygın grip ve SARS içeren virüs ailesi olan yeni bir koronavirüsten kaynaklanır. Semptomlar solunum problemlerini, ateş ve öksürüğü içerir ve zatürre ve ölüme yol açabilir. SARS gibi, hapşırma damlacıklarından yayılır.

Çin’deki ilk dava 17 Kasım 2019’da Hubei Eyaletinde ortaya çıktı, ancak tanınmadı. Araştırmacılar bilinmeyen bir virüse işaret eden Aralık ayında sekiz vaka daha ortaya çıktı. Çin hükümeti, önleyici eylemi geciktiren virüs haberlerini bastırmaya çalıştı.

Dünya, göz doktoru Dr. Li Wenliang’ın hükümet emirlerine karşı geldiği ve diğer doktorlara güvenlik bilgilerini verdiği zaman COVID-19-19 hakkında bilgi aldı. Ertesi gün Çin, DSÖ’ye bilgi verdi ve Li’yi bir suçla suçladı. Li, bir ay sonra COVID-19’dan öldü.

Aşı mevcut değilse, Çin sınırlarının ötesine yayılan virüs ve Ocak ayı sonunda ABD, Fransa, Avustralya ve Güney Kore de dahil olmak üzere 10 ülkede daha ortaya çıktı.

11 Şubat’ta enfeksiyon resmen COVID-19 olarak vaftiz edildi. Mart ayının ortalarında, dünya genelinde en az 220.000 vaka vardı ve ABD’de 10.000’den fazla vaka vardı.

History çevirisi: Umut Güner

Nobel Ödüllü fizikçilerden Leon Lederman, 1993’te ilk kez yayımlanan “God Particle (Tanrı Parçacığı)” kitabında, Higgs Bozonu’na “Tanrı Parçacığı” takma adını verdiğini söyledi. Bu parçacığın, fizik açısından çok önemli olmasına rağmen bir türlü deneysel olarak doğrulanmamasına dikkat çekerek ve çıkardığı dertler ile açtığı masraf-lar nedeniyle “Tanrı’nın Cezası Parçacık” ismini almayı da hak etmesine rağmen yayıncının bu ismi kabul etmeyeceğini söyleyerek, bu adı takma sebe-bini açıkladı.8 Daha sonra bu isim medyada “Higgs Bozonu”nun önüne de geçerek çok popüler oldu. Higgs, parçacığın bu ismi almasından memnun ol-madı ve dindarların rencide olabileceklerini söyle-yerek bu ismi eleştirdi.9 Diğer yandan birçok kişi, kendi ismini kısmen geri plana ittiği için bu isme karşı çıktığını düşündü. Kimilerine göre ise bu isim-lendirme, bilimsel bu konunun müthiş ilgi çekmesini tetiklediği için hayırlı oldu; kimilerine göre birçok yanlış anlayışı tetiklediği için zararlı oldu. Fizikçi-ler bu ifadeyi kullandıklarında (aslında daha çok “Higgs” ifadesini kullanırlar) ancak metafor olarak kullanıyor olsalar da literal anlamda kullandıkla-rına dair yanlış zan oldukça yaygınlaştı. Sonuçta bu ismin verilmesi; bu parçacığın-alanın fizik açı-sından çok temel özelliklere sahip olması, şakacılık, marketing gibi birçok unsurla ilişkili olsa da genel kanının aksine“Tanrı’nın varlığını veya yokluğunu ispat” gibi bir iddiayla ilişkisi yoktur.

Bu isimlendirme dışında bu parçacığın bulunma-sının Tanrı’nın varlığını ispatladığını veya Tanrı’yı gereksiz kıldığını söyleyen yorumlar da yanlış anla-maları çoğalttı. Bu parçacığın bulunuşunu Tanrı’nın ve Hıristiyanlığın lehinde bir durum olarak değer-lendiren şu yorum bunlara bir örnektir:

Eğer ki bir Hıristiyan isen, Higgs Bozonu ile ilgili haberleri mutlulukla karşılıyorsundur, çünkü bu haberler, zaten şahsen deneyimlediğin gerçek-liği tasdik ediyorlar: Bir Tanrı’nın var olduğunu ve Tanrı ile İsa Mesih’e inanmak suretiyle bir ilişki ku-rabileceğini.

Bu parçacıkla-alanla kütle kazanmanın mekaniz-masının evrendeki tasarımı gösterdiği gibi bir yakla-şımla, bu parçacığın bulunmasını tasarım delili açı-sından kullanmak isteyen teist düşünürler olabilir. Fakat evrendeki hassas ayarlar ile ilgili veriler zaten çok olduğu ve bu tartışma daha ziyade çok-evrenler teorileriyle evrenin tasarlandığı fikrine karşı çıkı-lıp çıkılmayacağı gibi hususlar üzerinden yapıldığı için bu parçacık bu yönüyle gündeme pek gelme-miştir. Bu parçacığın “Tanrı’nın varlığını ispatla-dığı” söylendiği durumlarda ise yukarıdaki alıntıda olduğu gibi temelsiz, daha ziyade retoriksel yakla-şımlar sergilenmiştir.

Diğer yandan “Tanrı Parçacığı”nın bulunma-sıyla standart modelin tamamlandığını ve Tanrı’nın varlığına ihtiyaç kalmadığını söyleyenler de oldu. Örneğin internette şöyle bir cümle yaygınlaştı: “4 Temmuz 2012 tarihi itibariyle, Tanrı tamamen gereksiz olmuştur.” Öncelikle standart modelin ev-renimizle ilgili tüm bilgiyi sunmadığını, örneğin yer çekimi kuvvetini bu modelin açıklayamadığını belirtmeliyiz (ilerleyen sayfalarda modern fiziğin eksikliklerini ve genelde bilimin sınırlarını ele ala-cağız). Fakat bu tip iddialarda asıl dikkat edilmesi gerekli temel yanlış, din felsefesi açısından önemli bir konu olduğunu düşündüğümüz ve yanlış spekü-lasyonların en önemli kaynaklarından olan “Boş-lukların Tanrısı” (God of the gaps) yaklaşımlarıyla ilgilidir. “Boşlukların Tanrısı” yaklaşımlarını ileri sürenler, teistlerin Tanrı’nın varlığı konusundaki yegâne dayanaklarının evren ve canlılar konusunda bilinmeyen hususlar olduğunu, bu bilinmeyen boş-lukları Tanrı ile doldurduklarını, dolayısıyla boşluk kalmazsa Tanrı’ya gerek kalmayacağını düşünmek-tedirler. Gerçekten de bazı teistler, “Bak kalbin nasıl attığını bilmiyoruz, demek ki Tanrı kalbi yapmış” veya “Yıldızların ışığının nasıl üretildiğini bilmi-yoruz, demek ki Tanrı yıldızları yapmış” gibi yak-laşımlar göstermişlerdir. Fakat Tanrı’nın varlığıyla ilgili argümanlar ileri süren günümüzün teist felse-fecilerinin ve teologlarının hemen hiçbiri “Boşlukların Tanrısı” yaklaşımlarını benimsememektedirler. Günümüzde ileri sürülen kozmolojik delillerin veya tasarım delillerinin hepsi modern bilimin sunduğu verilere dayandırılmaktadır; evren konusundaki cehaletimize değil.

Bu yüzden “Tanrı Parçacığı”nın bulunmasıyla bir boşluğun daha tamamlandığını, böylece Tanrı’nın varlığının gereksiz olduğunu veya Tanrı’ya ihtiya-cın azaldığını söyleyenler; çok sık tekrarlanan man-tık hatalarından biri olan ve mantık literatüründe “korkuluk hatası” (straw man fallacy) olarak anılan hatayı işlemektedirler. “Korkuluk hatası”nı işleyen-ler, karşıt görüşün gerçek fikrini göz ardı etmekte, onun yerine karşıt görüşün kötü veya abartılı bir ör-neğine karşı -gerçek pozisyonmuş gibi- eleştirilerini yöneltmektedirler. “Boşlukların Tanrısı” yaklaşım-larını teizmin gerçek pozisyonu gibi gösterip “kor-kuluk hatasını” işleyenlerin içinde Stephen Hawking gibi ünlü bilim insanları da vardır.14 Burada dikkat edilmesi gerekli önemli bir husus, fizikçilerin, her ifadelerinin fizikle ilgili olmadığıdır; Fizikçiler kimi zaman evren veya madde üzerine konuşurken fel-sefe veya teoloji gibi alanlara geçmekte, fakat kişi-leri söylediklerinden ziyade akademik kimlikleriyle değerlendirenler, birçok zaman, bu geçişi anlayama-makta ve bu söylenenleri bilimin deneysel ve göz-lemsel verileriyle karıştırabilmektedirler.

“Tanrı Parçacığı”nın bulunmasıyla, Tanrı’nın varlığı veya yokluğu lehinde bir durum oluşmadı-ğını şuradan da anlayabiliriz: 1964’de bu parçacı-ğın-alanın varlığı teorik olarak ileri sürülmüştür ve bu parçacık kadar popüler olmasalar da alterna-tif bazı kütle verici fiziksel mekanizmaların varlığı da ifade edilmiştir. Fakat bu tarihten önceki veya sonraki, teist ve ateist fizikçilerin, filozofların ve teologların tutumlarını incelediğimizde; bu parça-cığın var mı yok mu olduğu hususunda, teistler bir tarafta ateistler bir tarafta şeklinde bir bölünmeye rastlamıyoruz. Eğer bu parçacığın varlığı Tanrı’nın varlığı veya yokluğu lehinde bir delil niteliğinde ol-saydı böylesi bir bölünmeyi bekleyebilirdik. Nitekim evrenin başlangıcı olup olmadığı konusunda bilim-sel veriler açığa çıkmadan önce; teistlerin evrenin başlangıcı olması gerektiğini, ateistlerin ise evrenin ezeli olduğunu söylediği böylesi bir bölünme göz-lemlenmişti. Böylece bu hususta -bazı istisnalara rağmen- belirgin bir bölünmeye rastlanmıştı.15 Fa-kat “Tanrı Parçacığı” üzerinden böyle bir bölünme-nin yaşanmaması, bu parçacığın Tanrı’nın varlığını veya yokluğunu ispat eden bir delil olmadığının de-lillerinden biridir.

Caner Taslaman

Kütlesiz bir cisim birçoğumuz için o kadar dü-şünülemezdir ki, kütlenin nasıl kazanıldığı sorunu çok temel bir fiziksel gerçeklikle ilgili ol-masına rağmen, herhalde birçoğumuzun aklından bile geçmemiştir. Nitekim 20. yüzyıldan önce fizi-ğin birçok dev isminin de bu sorunu gündeme bile getirmemiş olmaları herhalde böylesi bir durumdan kaynaklanmaktadır. Kütle, harekete karşı dirençtir ve kütle olmasaydı bütün her şey, kütlesiz fotonlar gibi ışık hızında savrulurdu. Böylesi bir evrende ise ne yıldızlar ne dünyamız ne de biz var olabilirdik. Ancak 20. yüzyılda, parçacıkların nasıl kütle kazan-dığı ve bununla ilgili diğer sorular fizikçilerin önemli bir gündem maddesine dönüştü. Higgs, çalışmala-rıyla, temel parçacıkların nasıl kütle kazandıkları ve bu konuyla ilgili birçok sorun için oldukça başarılı matematiksel bir model önerdi. Bu modelin başarılı uygulamaları modele güveni arttırdı. Örneğin No-bel Ödülü’nü kazandıkları ve Higgs Mekanizması’nı kullandıkları çalışmalarında Abdus Selam ve Steven Weinberg, evrendeki dört temel kuvvetten ikisini; elektromanyetik kuvvet ve zayıf nükleer kuvveti bir-leştirmek (bu bileşik kuvvet “elektro-zayıf kuvvet” olarak anılır.) gibi önemli bir başarıya imza attılar.

Bilim tarihini incelediğimiz zaman, birçok önemli keşfin önce teorik olarak ortaya konduğunu daha sonra gözlemsel kanıtın elde edildiğini görmekte-yiz. Kimi zaman evrenin genişlemesinin anlaşılma-sında olduğu gibi, önceden ortaya konmuş teoriden bağımsız olarak hareket eden bilim insanları göz-lemi gerçekleştirirler. Örneğin Edwin Hubble, evre-nin genişlediğini gözlemlediğinde Georges Lemaitre ve Alexander Friedmann’ın teorik bulgularını bir ça-lışma çerçevesi olarak benimsememişti.4 Kimi za-man da kozmik fon radyasyonunun bulunmasında olduğu gibi, önceden ortaya konmuş teoriye bağımlı hareket eden bilim insanları araştırma yaparken, baş-kaları tesadüfen buluşu yaparlar, fakat ne buldukla-rını anlamaları önceki teorinin yardımıyla mümkün olur. Örneğin Robert Dicke ve arkadaşları, önceden George Gamow ve arkadaşlarının teorik olarak ge-rekliliğini ortaya koydukları kozmik fon radyasyo-nunu ararlarken; bu radyasyonu gözlemek ve No-bel Ödülü’nü almak, bahsedilen radyasyonu başka bir konuda çalışırken rastlantısal bir şekilde bulan

Arno Penzias ve Robert Wilson’a nasip oldu (önce-den bu radyasyon teorik olarak bilinmeseydi muh-temelen neyi bulduklarını anlayamayacaklardı).5 Ba-zen deneysel ve gözlemsel süreç, tamamen önceden ortaya konan teorinin rehberliği doğrultusunda yü-rütülür ve teori deneysel olarak doğrulanır. Standart modeldeki birçok parçacığın keşfi, örneğin 1995’te “top kuark”ın keşfi, böylesi bir sürece örnektir.6 Higgs Bozonu’nun keşfi de böylesi bir sürece örnektir. Za-ten Higgs Bozonu’na özel tasarlanan ve çok yüksek teknolojiyle pahalı deneysel şartları gerektiren bu süreç incelendiğinde, teoriden bağımsız ve rastlan-tısal bir süreçle bu parçacığın bulunmasının müm-kün olmadığı görülecektir.

Higgs Alanı, evrenin her yerinde mevcut olan bir alanı ifade etmektedir; balıkların kendilerini yaşa-tan suyun farkında olmadan suda yüzdükleri gibi, biz de kütlemizin sebebi bu alanın farkında olma-dan yaşamaktayız. Anlaşılmayı kolaylaştırmak kas-tıyla sıkça verilen örneklere benzer bir örnekle Higgs Alanı’nın ne olduğunu anlatmaya çalışalım: Belli bir alandaki kalabalığı Higgs Alanı gibi düşünebiliriz. Bu alandan çok ünlü bir şarkıcının, daha az ünlü bir şarkıcının ve hiç kimsenin tanımadığı bir kişinin geçmeye çalıştığını hayal edelim: Bu alandan geçer-ken çok ünlü şarkıcı, etrafına toplanan yoğun kala-balık sebebiyle en zor hareket eden kişi olacakken (kütlenin harekete karşı direnç olduğunu hatırlaya-lım), daha az ünlü şarkıcı, ilkinden daha az zorlansa da, onun da hareketini etrafına toplananlar engel-leyecektir, hiç kimseyle temas etmeyen son kişi ise ortamdan hiç hız kesmeden geçebilecektir. Benzer şekilde fotonlar Higgs Alanı ile hiç etkileşime gir-medikleri için mümkün olan en yüksek hız olan ışık hızında hareket ederken, top kuark ise bu etki-leşimin sonucunda eşi bottom kuark’ın 40 katına yakın kütleye sahip olmaktadır. Bazen ise bahset-tiğimiz kalabalık, kendi içinde toplanıp sohbet et-mek suretiyle bir yerde kümelenebilir; bu ise ana-lojimizde Higgs Alanı’nın Higgs Parçacığı olarak gözlenmesine karşılık gelmektedir.

Higgs Parçacığı’nın gözlemlenmesini 48 yıl erte-leten sebep, bu parçacığın bulunması için çok yük-sek enerji değerlerine çıkılmasının gerekliliği oldu. Higgs Parçacığı’nın kütlesi, bir protonun kütlesinin yüz katından daha büyük olduğu için çok yüksek enerji değerlerine çıkılması gerekiyordu; bu değer-lere çıkıldığında ise bu parçacık saniyenin çok küçük dilimlerinde görünüp hemen kayboluyordu. Bu ise çok yüksek teknoloji, çok geniş ve sofistike bir ekip çalışmasının yanında milyarlarca dolarla ifade edilen çok yüksek bir bütçeyi ve çok büyük bir par-çacık hızlandırıcı makineyi de gerektiriyordu. İs-viçre-Fransa sınırında CERN’de (Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi) inşa edilen, yüzlerce metre yer altında ve 17 mil uzunluktaki, insanlık tarihinin en büyük ve en pahalı makinesi olan Büyük Had-ron Çarpıştırıcısı gibi bir makine olmadan Higgs Parçacığı’nın gözlemlenmesi mümkün olamazdı.7 Burada, binlerce mıknatıslı bir sistemin yardımıyla, çok yüksek hızlarda, saniyede yüz milyonlarca pro-ton çarpıştırıldı ve çok özel tekniklerle bu çarpış-maların sonucu gözlendi (Higgs çok hızlı bir şekilde gözüküp kaybolduğu için ancak çok özel teknikler ve bıraktığı izlerle gözlemlenebildi). CMS ve Atlas adında iki grup birbirlerinden bağımsız olarak çalış-malarını yürüttü ve ikisi de 2012’de Higgs’i bulduk-larını açıkladılar. Higgs aranırken, bu alanla-parça-cıkla ilgili zaten yapılan felsefi ve teolojik tartışmalar, bu açıklamayla zirveye ulaştı.

Caner Taslaman

Medyum ve yazar Sylvia Browne 2005 yılında kaleme aldığı Kehanetler adlı kitabında  koronavirüs’e benzeyen bir hastalıkla alakalı bilgiler içermesi, gelecekle ilgili kenanetlerde bulunması yazarı bir anda sosyal medyanın gündemine oturdu.

15 sene önce yazılmış kitapta ‘2020’lerde akciğerleri etkileyen zatürre benzeri bir hastalığın dünyaya yayılacağı’ yazmakta.

2005 ile 2100 yılları arasında dünyada yaşanacak olayların tahmin edildiği bilgiler kitabın 210’uncu sayfasında  günümüzde ortaya çıkan Covid 19 salgınıyla birebir benzerlik göstermektedir..

Kitabın söz konusu bölümünde, “2020’lerde, akciğerleri ve bronşları ciddi oranda etkileyen, tedaviye ise zalimce direnen zatürre benzeri bir hastalığın patlaması nedeniyle ortalıkta ameliyat maskeleri ve plastik eldivenlerle dolaşan çok daha fazla insan göreceğiz. Hastalık hakkında kafa karıştırıcı olan şey ise; bir kış boyunca müthiş bir paniğe yol açtıktan sonra, on yıl içerisinde hem sebeplerini hem de tedavisini gizemli bırakarak tamamen ortadan kaybolması olacak.” ibaresi yer almakta.

⚠️ DUYURU ⚠️
21 Mart Cumartesi saat 24.00 itibariyle 65 yaş ve üstü, ayrıca kronik rahatsızlığı olan vatandaşlarımızın ikametlerinden dışarı çıkmaları, park, bahçe gibi açık alanlarda dolaşmaları sınırlandırıldı.

Ayrıntılı bilgi saat 19.30’da vatandaşlarımıza açıklanacaktır.

Türk mûsıkîsinin 20. asırda yetişmiş en önemli bestekâr, koro şefi ve üstâdı olan Münir Nurettin, İstanbul’da, Divân-ı Hümâyun muavini, şâir, Farsça ve Fransızca öğretmeni Mehmed Avni Nureddin Bey’in oğlu olarak dünyaya gelmiş, soyadı kânunundan sonra aslen Selçuklulara kadar uzayan âile şeceresi dolayısıyla Selçuk soyadını almıştır. İlk mektep ve Soğukçeşme Askerî Rüşdiyesi’nin ardından Kadıköy Numûne Mektebi’nde tahsil gören ve bu esnâda Kadıköy’deki Dârülfeyz-i Mûsıkî Cemiyeti’ne girerek, Harb-i Umûmî sonlarında, kurucuları arasında yer aldığı Şark Mûsıkîsi Cemiyeti’nde hânendelik yapan Münir Nurettin, Osmanlı Devleti’nde Enderun ve mevlevîhânelerde, yâhut özel hocalar eliyle yürüyen müzik eğitimini yaygınlaştırmak amacıyla 1917’de kurulan ve sonraki İstanbul Üniversitesi Devlet Konservatuarı’nın nüvesi olan Dârülelhân’a alınmış, Sultan Vahdeddin zamanında ise Muzıka-i Hümâyun’a üçüncü sınıf mülâzım-ı sâni rütbesiye müezzin tâyin edilip hânende ve sâzende olarak ince saz heyetinde bulunmaktan başka, müezzin-i şehriyârî sıfatıyla müezzinlik de yapmıştır.

Cumhuriyetle birlikte Ankara’ya nakledilen ve Riyâseticumhur İncesaz Heyeti’ne dönüşen Muzıka-i Hümâyun’da görevine mülâzım-ı evvel rütbesiyle devam eden Münir Nurettin, Atatürk’ün mâiyetinde bulunup mûsıkî toplantılarında yer aldı. 1926’dan sonra İstanbul’a dönüp 1928’de mûsıkî bilgisini artırmak ve ders almak üzere Paris Konservatuarı’na giden meşhûr üstad, ülkeye döndükten sonra Beyoğlu’ndaki Fransız Tiyatrosu’nda 22 Şubat 1930’da ilk solo konserini konser târihimizde ilk defa frak giyimli, ayakta, yeni bir icrâ anlayışı ve üslûpla vererek bir ekol yaratmış, Peyami Safa’nın tâbiriyle, “…getirdiği bu medeni üslûp ve kıyafet, yaptığı bu aksesuar inkılâbı, meyhane derbederliği içinde bütün kılık ve eda haysiyetini kaybeden Türk Musıkîsi’nin sürvisansında en büyük rolü oynamıştır.” Ayrıca 1937’den îtibâren çeşitli filmlerde rol alıp şarkılar söylemekle de başka ilklere imzâ atmıştır.

Sâdece İstanbul’daki çeşitli sinema ve tiyatrolarda değil, memleketin pek çok yerinde, Irak ve Mısır’dan çeşitli Avrupa ülkelerine ve Amerika’ya kadar pek çok yabancı memlekette toplam 1000’i aşkın konser veren, İstanbul Konservatuarı Türk Mûsıkîsi İcrâ Heyeti’nde icrâ heyeti şefliği (1954 – 1976), İstanbul Radyosu’nda müşavirlik ve hocalık (1954 – 1958), İTÜ Türk Mûsıkîsi Devlet Konservatuarı’nda repertuar hocalığı ile Kubbealtı Cemiyeti Mûsıkî Enstitüsü’nde tavır ve usûl hocalığı (1971 – 1973) yapan Münir Nurettin, gençlik yıllarında henüz emekleme dönemindeki Türk plâkçılığına da, doldurduğu 150 kadar taş plâkla ilk semereli ve önemli katkıları yapan isimdir.

 İlk bestesini Tevfik Fikret’in Bahar-ı Terânedar şiiri için 1920’de yapan; fakat asıl bestekârlık çalışmalarına 1940’ta başlayarak hem Dîvân edebiyâtının Nedîm, Fuzûlî gibi büyük şâirlerinin hem son dönem edebiyâtının Faruk Nâfiz Çamlıbel, Yahya Kemal Beyatlı, Behçet Kemal Çağlar ve Ümit Yaşar Oğuzcan gibi şâirlerinin şiirlerini besteleyen; saz semâisi, tevşih, ilâhî, marş, ninni, gazel formlarında 100 civârında eserin bestesini yapan üstâdın, kime âit olduğunu bilmeden kulaklarımızda âşinâlık yaratan pek çok eseriye Türk mûsıkîsini ayağa kaldırmış, sevilip yaygınlaşmasında en büyük emeğin sâhibi bir sanatkâr olarak bugün Rumelihisarı’ndaki kuş yuvasında (Âşiyan Mezarlığı) Boğaz rüzgârının tatlı bestelerinden başka bir şey duymamaktadır.

Göktürk Ö. Çakır

İstanbul Şehzadebaşı’nda, (II.) Abdülhamid ve II. Meşrûtiyet yıllarında nâiblik ve kadılık yapmış Hüseyin Fikri Efendi ile Trabzonlu Nesibe Bahriye Hanım’ın oğlu olarak dünyâya gelmiştir. Babasının memûriyeti dolayısıyla sık sık şehir değiştirdiklerinden, İstanbul’da başlayan eğitim hayatı Sinop, Siirt, Kerkük ve Antalya’da devam etmiş, 1918’de bir yıl yatılı öğrenci olarak Baytar Mektebi’nde bulunduktan sonra, İstanbul Dârülfünûnu’nun Edebiyat Şubesine kaydını yaptırmıştır. Evvela felsefe ve târih şubeleri arasında kararsız kalan Tanpınar’ın edebiyâtı seçmesindeki temel âmil, lise yıllarında şiirlerini okuduğu Yahya Kemal’in burada ders verdiğini öğrenmiş olmasıdır. Yayınlanmış ilk şiiri olan ve “Son ziyalar iner uyuyan nehre / Ufku mineleyen kızıl akşamdan / Nakş eder her hüzme ihtiyar şehre / Titrek loş gölgeler hicranla gamdan” mısrâlarıyla başlayan “Musul Akşamları”, 1920’de, Celâl Sâhir’in müteselsil numaralar hâlinde yayınladığı dizinin Altıncı Kitap’ında neşredilir. Dergâh, Millî Mecmua, Anadolu mecmuası, Ülkü, Yeditepe gibi dergilerde şiirlerini yayınlamayı sürdüren Tanpınar’ın, 1961’de hazırlayıp Şiirler adı altında kitaplaştırdığı seçkide otuz yedi şiir yer alırken, ölümünden sonra basılan Bütün Şiirleri’nde bu sayı yüze ulaşmıştır. Ayrıca hikâyelerini de, sağlığında Abdullah Efendi’nin Rüyaları (1943) ve Yaz Yağmuru (1955) adlı kitaplarında toplamıştır. Yine ölümünden sonra yayınlanan bir derlemede yer alan hikâyelerinin sayısı on altıdır.

Dârülfünûn’u 1923’te bitiren ve sonraları – 1942 – 1945 yılları arasında Ülkü dergisinde çıkan yazılarını bir araya getirerek 1946’da ilk baskısını gerçekleştireceği Beş Şehir adlı denemesinde târihî ve kültürel birikimleri içinde insanlarını, onların yaşayışlarını indî müşâhadeleriyle birlikte ele alacağı – Erzurum, Konya, Ankara gibi şehirlerde lise edebiyat öğretmenliği yapan Tanpınar, 1933’te, Güzel Sanatlar Akademisi’nde Ahmed Hâşim’in ölümüyle boşalan estetik ve mitoloji derslerini vermekle görevlendirilir. 1939’da, mezun olduğu, yeni adıyla İstanbul Üniversitesi’nde, Yeni Türk Edebiyâtı Kürsüsü Profesörü olarak atanır ve üç yıl bu vazifeyi sürdürdükten sonra, 1942’de Maraş milletvekili olarak Meclis’e girer. Tanpınar, 1946’da Millî Eğitim Bakanlığı müfettişi olur ve 1948’de, tekrar Güzel Sanatlar Akademisi estetik hocalığına tâyin edilir. Aynı yıl, Cumhuriyet gazetesinde Huzur adlı romanını tefrîka etmeye başlar. Bir yıl Güzel Sanat Akademisi’nde kaldıktan sonra, İstanbul Üniversitesi’nde, vefâtına kadar uhdesinde kalacak olan Yeni Türk Edebiyâtı Profesörlüğüne geri döner. Bu görevinin başında, Huzur romanını kitaplaştırır. Bu roman, Tanpınar’ın en fazla ilgi gören eseridir. Eserde, II. Dünya Savaşı öncesinin İstanbul’unda yaşayan ve belirli bir kültürel birikime sâhip, yine belirli bir dünyâ görüşünü temsil eden başlıca karakterlerin üzerinden, üstelik Türk romanında bir yenilik olan, – geriye dönüşler olmakla birlikte – yirmi dört saatlik bir zaman dilimine sığdırılmış akış içerisinde – en yaygın genellemeye nazaran – Doğu – Batı, eski – yeni çatışması ele alınmıştır. Aşk romanı olmaktan, toplumsal – kültürel çelişkilerin, kısa zaman içerisinde büyük dönüşümler geçiren cemiyetin ve aydınların arayışının romanı olmaya dek pek çok değerlendirmeyle ele alınan romanın kahramanları, sanki romanın ismi peşinde koşup ona hiç kavuşamayan mutsuz ve buhranlı insanlardır ve bunlar cumhuriyetin ilk kuşağı olmalarıyla da önem arz ederler. 1944’te Ülkü dergisinde tefrîka edilirken yarım kalan ve yazarın ölümünden sonra, 1975’te, kitaplaştırılan Mahur Beste ile 1950’de Yeni İstanbul gazetesinde tefrîka edilerek yine yazarın ölümünden sonra, 1973’te kitaplaştırılan Sahnenin Dışındakiler adlı romanlarının Huzur ile birlikte bir nehir anlatının parçası oldukları düşünülür. Sahnenin Dışındakiler, Millî Mücadele yıllarının, geleceğimizi şekillendiren mücâdelelerinin dışında kalan işgâl İstanbul’unda geçmektedir. Huzur romanında, Avrupa’da tahsil görmüş, dönüşünde millî ve tasavvufî görüşleri olan bir karakter olarak tanıdığımız İhsan’ın burada arka plânda görünmesi; yine Huzur’un önemli karakteri Nuran’ın, (II.) Abdülhamid döneminde ve öncesinde geçen ve belli bir âilenin birçok üyesinin kahramanlar kadrosunu oluşturduğu, modernleşme sürecindeki Osmanlı ilmiye sınıfının farklı anlayışlardaki mensuplarının hikâyesi olarak değerlendirilen Mahur Beste’de Talat Bey’in torunu olarak karşımıza çıkması, gerçekten de Tanzîmat’tan II. Dünya Savaşı’na kadar olan târihi sergüzeştimizin “dönüşümler” ekseninde bu üç romanda ele alındığı fikrini doğrular.

1954’te Yeni İstanbul gazetesinde tefrîka edilip 1961’de kitaplaştırılan Saatleri Ayarlama Enstitüsü ise, edebiyatımızdaki, bilhassa yazıldığı dönem açısından, en ilginç romanlardan birisidir. Karikatürize karakterlerin, absürd bir olay örgüsü ve nasıl bir amaca mâtuf olduğu, ne derece gerekli görülebilecek bir müessese olduğu tartışmalı bir “enstitü” etrafındaki serencâmı, aslında yine sembolik bir dille diğer romanlarında ele aldığı temel konuyu bırakmadığını anlamamızla belki o neşeli havasını kaybetse de, Türk cemiyetinin hâl-i pür-melâli büyük anlatısının değişik bir devâmı olarak değerlendirilmelidir. Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Türk modernleşmesinin, modernleşme saplantısının doğurduğu içi boş kurumlardan birisidir. Belki de bu bağlama işâret eden A. Gündüz’ün ifâdesiyle, daha spesifik olarak, “Hayri İrdal’ın ahlaki olarak iflasının, ruhunu Mefistofılis’e yani Halit Ayarcı’ya ve onun değerlerine satmasının ve bu felaketi hazırlayan ögelerin romanıdır.” Bunun içinde, bizim toplumsal mâcerâmızdan şüphesiz çok sayıda öge yer almaktadır.

Tanpınar’ın, ölümünden çok sonra müsveddeleri arasından çıkarılıp basılan yarım kalmış romanı Aydaki Kadın, siyâsî bir roman ve Demokrat Parti iktidarının bir eleştirisi olarak değerlendirilmekte, fonda her zamanki gibi İstanbul yer almaktadır. Çeşitli denemeleri dışında, ilk olarak 1949’da Yeni Türk Edebiyatı Profesörü iken yazdığı ve 1956’da genişleterek tekrar yayınladığı On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi gibi, bir ders kitabı hüviyetinin çok ötesinde bir kaynak olarak klâsik değerini muhafaza eden sentetik bir çalışması, ders notları ve makalelerinden derlenmiş çeşitli kitapları bulunmaktadır.

1953 – 1960 yılları arasında fâsılalarla ve en uzunu bir yıl sürecek olan Avrupa gezilerinde, Paris Filmoloji Kongresi, Venedik Sanat Tarihi Kongresi, Münih Müsteşrikler Kongresi, Padua Felsefe Kongresi gibi etinliklerde bulunan ve diğer Avrupa ülkelerini de bu vesilelerle gören Tanpınar, memleketimizde Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu ile Yahya Kemal’i Sevenler Derneği; Fransa’da ise Marcel Proust Dostları Derneği’nin üyesiydi. Bugün, Rumelihisarı’nda, çok sevdiği Yahya Kemal’in yanı başında yatmaktadır.

Göktürk Ö. Çakır

Türk düşünce târihinin ve bilhassa tefekkür târihi yazıcılığının önde gelen simâı olan Hilmi Ziya Ülken, anne tarafından, Kırım Savaşı döneminde çocuklarının Osmanlı Devleti’ne karşı Çarlık Rusya’sı tarafından silâh altına alınmaması için İstanbul’a göç eden hamiyetperver Kerim Hazret’in soyundan gelmektedir. Hilmi Ziya, ilköğrenimini Özel Tefeyyüz Mektebi’nde, orta ve lise öğrenimini ise İstanbul Sultânîsi’nde tamamladıktan sonra 1918’de Tıp Fakültesi’ne başlamış; fakat hem babası hem bâzı öğretmenlerinin telkini ve birtakım hastalıklar sebebiyle tıp eğitimini bırakarak Mülkiye’ye girmiştir.

Ülken, 1919’da bir arkadaşıyla birlikte, el yazısıyla hazırladıkları ve 12 sayı çıkacak olan Anadolu mecmuasını hazırlamış; halk masalları, destanlar ve Anadolu folkloruyla ilgili çalışmaların yer aldığı bu dergide, o yıllarda bilhassa Turancılık ve İslâmcılık gibi öğreti ve ideallere tepki olarak doğan Anadoluculuğun safında yer almıştır. 1921’de Dârülfünûn’da Beşerî Coğrafya kürsüsü asistanı olarak akademik hayatına başlayan Ülken, 1922 – 1924 yılları arasında aynı üniversitenin felsefe şûbesinde öğrenim görüp sertifika almış, 1924’te Bursa ve Ankara’daki çeşitli okullarda coğrafya, felsefe, târih ve sosyoloji hocalığı yapmıştır. 1924’te G. Richard’dan tercüme ettiği İçtimâîyat Hakkında İptidâî Mâlûmat adlı eseri neşredip aynı yılın Nisan ayında ilk sayısı çıkan ve Mehmed Halid (Bayrı)’in imtiyaz sâhibi olduğu Anadolu mecmuasında, daha önce kişisel gayretiyle çıkardığı Anadolu dergisindekiyle muvâzî konularda, yazılar yazan Ülken, bu dergide imzâsı olan Mükrimin Halil (Yinanç), Ziyaeddin Fahri (Fındıkoğlu) gibi isimlerle birlikte Anadoluculuk düşüncesinin ilk temsilcileri arasında girmiştir. Bununla birlikte, K. Alver’e göre; Ülken’in “Anadoluculuk’un bakış açısını belli bir dönem temsil etmesine karşın sonraları terkettiği ve bu ideoloji için bir öncü ve ana durak olmadığı”nı da belirtmeliyiz.

1925 ve 1926’da Maarif Vekâleti’nde çeşitli görevleri deruhte eden Ülken, 1926’da yine İstanbul’daki muhtelif okullarda sosyoloji, psikoloji, felsefe ve târih dersleri vermiştir. 1930 – 1933 yılları arasında aynı branşlarda öğretmenlik görevini sürdürdüğü sıralarda, 1932’de ilk, 1933’te ikinci cildini yayınladığı Türk Tefekkürü Tarihi adlı eseriyle, bilhassa liselerde eksikliğini gördüğü düşünce târihi konusunda bir ders kitabı ortaya koymayı amaçlamış; fakat kitap yükseköğrenim düzeyinde olanların ilgisini çekmiş ve kısa sürede tükenmiştir. Ayrıca Atatürk’e de takdim edilen eser, onun beğenisini kazanmış ve Hilmi Ziya’nın Maarif Vekâleti nâmına tetkikler yapmak üzere Almanya’ya gönderilmesinin yolunu açmıştır. Bir yıl sonra Türkiye’ye dönen ve İstanbul Üniversitesi’ne Türk Tefekkürü Tarihi doçenti olarak atanan Ülken, 1935’te Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü adlı eserini yayınlamıştır. Kitapta, müteselsilen gelişen medeniyetin oluşmasında, bir önceki büyük hamlelerin ürünlerinin yeni medeniyet dillerine kazandırılmasının târihçesi ve düşünce târihinin temel yürütücüsü olarak bu tercüme faaliyetinin oynadığı önemli rol ele alınmıştır. Ülken’e göre, “medeni açılışın sürekliliğini temin eden bütün uyanış devirleri onunla (tercüme) açılmıştır.” Bu kitabın yayınlandığı dönemin, Türkiye’de çeviri yoluyla Batı medeniyetinin önemli eserlerinin dilimize kazandırıldığı bir tercüme dönemi, dolayısıyla yeni bir uyanış çığırı olduğu unutulmamalıdır.

Ülken, 1936’da yayınlanan Yirminci Asır Filozofları adlı eserinde kendi fikrî gelişiminin bir özetini vermiştir. Bu bağlamda, metafizik bir dünya görüşünden müsbet ilimlere, idealizmden materyalizme doğru evrilen bir arayış çabasının içinde yer alan Hilmi Ziya, bu arayıştan hiç vazgeçmemiş ve 1951’de neşrettiği Tarihî Maddeciliğe Reddiye adlı eseriyle, 30’ların ikinci yarısından îtibâren ve 40’lı yıllar boyunca benimsediği târihsel materyalizmden dönmüştür. Bu târihlerin, maddecilik ve pozitivizmin bütün dünyada yaygınlaştığı ve pek çok otoriter rejimin temel felsefeleri olarak yerleştiği târihler olduğu da gözden ırak tutulmamalıdır. Şüphesiz, eski kanaatlerinden vazgeçtiği târihler de, bütün dünyada iki savaş arası dönemde gelişen bu sekter görüşlerin etkilerini yitirdiği yeni bir dönemin başlarıdır. Kişisel bir kanaat olarak belirtmeliyiz ki; Ülken’in ferdî gelişmesinin ana hatlarını, bu anlamda, sosyal oluş ve değişmelerin tam içinde görüyoruz.

1935 – 1936’da İnsan Meddücezri başlığı altında yazmaya başladığı, aslında sekiz kitap olarak tasarlanmış ve basım aşamasına geldiği hâlde Bağbozumu adını taşıyan ilki kayıp olan roman serisinin Yarım Adam (1943) ve Posta Yolu (1941) adlı iki bölümünü neşredebilen Ülken, bu eserlerinde I. Dünya Savaşı’nın bitiminden hemen sonra, siyâsî ve kişisel belirsizliklerin ortasındaki umutsuz aydın gençlerin Anadolu mücâdelesinin şekillenme sürecindeki arayışlarını ve o mücâdelenin başlangıcındaki buhranlarını ele almıştır.

Ülken, 1936’da İçtimâî Doktrinler Tarihi öğretim üyesi ve 1940’ta da felsefe profesörü olmuş, 1941’de İçtimâî Doktrinler Tarihi ve “Mısır, Asur-Keldan, İran, Anadolu-Yunan, Roma (Bizans), İslâm, Hıristiyan, Yahudi, Modern Avrupa medeniyetleri(ni) birbirine karşılıklı tesir eden, birbirini tamamlayan ve gittikçe inkışaf ederek dünya medeniyeti halini alan içtimâî bir inkışâfın halkaları” olarak gördüğü ve bu bağlamda Türk tefekkürünün bu verâset silsilesinden devşirdiklerini anlamlandırmak için, “Türk tefekkür tarihi araştırmalarına bir giriş” olmak üzere 1946’da İslâm Düşüncesi adlı kitaplarını telif etmiştir. Ülken’in pek çok eserinde olduğu gibi bu çalışmasında da Ziya Gökalp’ın hars – medeniyet dikotomisine katılmadığı, evrensel bir medeniyet anlayışına sâhip olduğu görülmektedir. Nitekim İslâm Düşüncesi ile aynı yılda neşredilen Ziya Gökalp adlı telifinde Türkçülüğün olduğu gibi Türk sosyolojisinin de babası olan bu büyük isme eleştirel bir nazarla bakmış, onu, özgün bir kafa olmaktan ziyâde, fikirleri gündelik siyâset tarafından belirlenen ve şahsında, “eski fetvâcılık ruhunun Avrupâî şekle” büründüğü nakilci bir aydın olarak görmüştür.

Ülken, 1954’te İstanbul Üniversitesi’ndeki derslerine ek olarak Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’nde de felsefe dersleri vermeye başlamış ve 27 Mayıs İhtilâli’nden sonra İstanbul’daki görevlerinin uhdesinden alınmasıyla, sâdece Ankara İlâhiyat’taki derslerine devam edebilmiştir. 1927’de henüz genç bir lise öğretmeniyken Felsefe ve İçtimâîyat Mecmuası’nda yayınladığı “Bizdeki Fikir Cereyanları” adlı makâlesiyle başlayan Türk düşünce târihi çalışmalarını, 1966’da yayınladığı ve alanında birkaç eserden biri olarak sivrilmiş, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi adlı oylumlu kitabıyla taçlandıran müellif, bu eserinde, Batılılaşma târihimizin önemli isimlerini ve temsil ettikleri görüşleri bilhassa – artık çoğuna ulaşma imkânımızın olmadığı – süreli yayınlar üzerinden ele almıştır. Çünkü ona göre, son asır düşünce târihimizin bütün cereyanları bu yayın aracı vâsıtasıyla neşrolunma imkânı bulmuştur ve kendi ifâdesiyle, “Batıcılık ve dergi sözcükleri o denli yakındır ki düşünce ve sanat tarihimizde bu iki kavramı birbirinden ayıramayız.”

Türk düşünce târihi çalışmalarının kitap, makale ve çeviri vâdisinde 1400 civârında eser veren velûd bir ismi olan Hilmi Ziya Ülken, 1973’teki emekliliğine kadar çeşitli uluslararası kongrelere de katılmıştır.

Göktürk Ö. Çakır

Tanbûrî Cemil Bey’in oğlu olan Mesud Cemil’in asıl adı Mesud Ekrem’dir. On yaşı civârında babasından aldığı kemençe ve solfej dersleriyle mûsıkî eğitimine başlamış, Mekteb-i Sultânî’de okurken Batı müziği ve keman eğitimi konusunda dersler almıştır. Erken yaşta babasını kaybeden Mesud Cemil, tanbur çalmayı ise babasının öğrencisi Refik Fersan’dan öğrenmiştir. Yenikapı ve Galata mevlevîhânelerinde mûsıkî kültürünü geliştiren, Dârülfünûn Hukuk Fakültesi’nde okurken Hüseyin Sâdeddin (Arel) tarafından Bern’e gönderilerek burada Batı müziği nazariyatı ve armoni eğitimi alıp viyolonsel bilgisini ilerleten Mesud Cemil, döndükten sonra Dârülelhan ve Gelenbevî Lisesi’nde mûsıkî öğretmenliği yapmış, 1926’da İstanbul Radyosu’nda program yapımcısı ve mûsıkî sanatçısı olarak çalışmaya başlamıştır. 1930’da Pertevniyal Lisesi’nde mûsıkî öğretmenliği yapan ve Ankara Radyosu’na gittiği 1938 yılında Klâsik Türk Mûsıkîsi Korosu’nu kuran Mesud Cemil, Nevzat Atlığ tarafından 20. asır Türk mûsıkîsinin toplu icrâda en büyük ustası kabûl edilerek babası ve Münir Nurettin Selçuk’la berâber mûsıkî târihimizin zirveleri arasında sayılmıştır.

Ankara ve İstanbul’da pek çok kurumda mûsıkî hocalığı yapan Mesud Cemil, yurtdışındaki pek çok toplantıya da katılmış, 1960’ta Paris’te UNESCO tarafından tertip edilen Çağdaş Bestekârlar Festivali’nde Türkiye’yi temsil etmiştir. Fazla bestesi olmamakla birlikte, kaleme aldığı pek çok eserle Türk mûsıkî târihine yaptığı katkılar çok büyüktür. 1934’te Medeniyet Tarihinde Mûsıki Âletleri ve Türkler’i yayınlamış, 1940 – 41’de eski yazıyla kaleme alınıp neşredilmemiş Tatbikatlı Türk Musıkisi Tarihi’ni hazırlamış, DTCF’nin Türk Dili ve Edebiyatı bölümünü, 1945 yılında,  17 – 18. asırda yaşamış bir Mevlevî şeyhi, neyzen, şâir ve hattat olan Kutbün Nâyî Şeyh Osman Dede üzerine tahrîr ettiği lisans teziyle bitirmiş,  ayrıca 1946’da babası hakkında tefrîka hâlinde kaleme aldığı Tanbûrî Cemil’in Hayatı adlı eseriyle de hem değerli bir kaynak hem edebî bir biyografi ortaya koymuştur. Bunların hâricinde İstanbul ve Ankara’da Hayat Tarih Mecmuası, Resimli Hayat Dergisi, Radyo Mecmuası gibi pek çok mevkûte ile Ulus gazetesinde 200 civârında makâle yazmıştır. İlgi alanları çok geniş olan ve ölümünden kısa bir süre önce Ses dergisinin mülâkaatında spordan tiyatroya, tıp, hukuk gibi konulara uzanan ilgi çeşitliliğinin sebebini soran muhâbire, “Ben babam gibi sanatından başka bir şeye dayanmadan yaşayabilen, kendi kendine devlet kuran cinsten bir sanatkar değilim ki!…” cevâbını vermiş olmasına rağmen Mesud Cemil, özellikle kendi koro anlayışı içerisinde bu sanatın icrâına teknik, düzen ve modern bir anlayış getirmiş ve “klâsik koro”nun müessisi ve ayrıca radyo programlarıyla halk mûsıkîmizin tanıtılması çalışmalarının öncüsü olarak mûsıkî târihimizde önemli bir yer işgâl etmiştir.

Göktürk Ö. Çakır

Öğretmen bir dedenin torunu, Filibe muhaciri öğretmen bir babanın oğlu, Türkoloji çalışmalarının önde gelen isimlerinden ve kendisi de bir öğretmen olan “Bu Vatan Kimin?” şâiri Orhan Şaik, İnebolu’da doğmuştur ve asıl adı Hüseyin Vehbi’dir. Hamdullah Suphi Tanrıöver’in Maarif Vekilliği zamânında, her öğrencinin Türkçe isim alması konusunda tâmim edilen genelge üzerine Orhan adını almış ve bu ismi, yakın bir arkadaşının adı olan Şaik’le berâber mahkeme karârıyla nüfus kâğıdına işletmiştir. 1934’teki soyadı kânunundan sonra ise Gökyay soyadı, bu isimlere ilâve edilmiştir. Nakşibendi şeyhi Merdan Efendi’nin tekkesinde Kur’an okuyarak başlayan ilk eğitimini Kastamonu’daki Yarapçı Okulu’nda ve Nümûne-i İptidâî Mektebi’nde sürdürmüş, A. Y. Tunalı’yla gerçekleştirdiği mülâkaattan öğrendiğimize göre, bu yıllarda okuldaki Avusturyalı hocası ve onu ziyârete gelen bâzı Alman subaylarla temrinleri netîcesinde Almanca’yı öğrenmiştir. Ayrıca bu yıllarda Arapçası da mektup yazabileceği bir seviyededir. Gökyay, Kastamonu’da başladığı orta öğrenimini ağabeyinin öğretmenlik yaptığı Aydın’da devam ettirmiş; fakat Kastamonu’daki âilesine muavenet etmek için eğitimini yarım bırakmak zorunda kalmıştır. Kastamonu Özel İdâresi’nde tahrirat ve istatistik kâtibi olarak çalışmaya başlayan Orhan Şaik, bu mesâisi sırasında yörenin folklorunu tanımış, halk edebiyâtına duyduğu ilgiyi de burada kazanmıştır. İlk şiirleri de hocası İsmâil Habib Sevük’ün teşvîki ve bu ilginin netîcesinde, 1922 yılında Açıksöz gazetesinde yayınlanmıştır. Aynı yıl Keçiören’deki Ankara Dârülmuallimîn Mektebi’nin son sınıfına kaydolup mezun olan Orhan Şaik, Millî Mücâdele’nin Büyük Taarruz’u doğurmak üzere olan iklîminde, Mayıs 1922’de, Ankara’da İzmir mebusları tarafından neşredilen İzmir’e Doğru gazetesinde “İzmir’in Rüyası” adlı şiirini yayınlamıştır.

Söz konusu öğretmen okulundan mezun olduktan sonra Giresun, Samsun ve Balıkesir’de çeşitli okullarda öğretmenlik yapan Gökyay, Balıkesir’de Çağlayan dergisini yayınlamaya başlamış ve bu şehirden ayrılacağı 1926 yılına dek “Aya Mektuplar” başlığı altında Gönül Kızı müstearıyla yazacağı bu yayını sürdürmüştür. 1927 yılında Kastamonu Lisesi’nin son sınıfına sınavla kabûl edilerek yarım kalan eğitimini tamamladıktan sonra İstanbul Dârülfünûnu Edebiyat Fakültesi’ne kaydını yaptıran Gökyay, aynı zamanda Yüksek Muallim Mektebi imtihanlarını da kazanarak tahsîlini iki okulda da devâm ettirmiştir.

Üniversite tahsîlinde pek önemli isimlerin rahlesinden geçen Orhan Şaik, bilhassa kendisine çok şey borçlu olduğunu belirttiği, “bir eseri okumak nedir, tanımak nedir, yazı yazmak nedir, ondan öğrendim” dediği hocası Fuad Köprülü’nün tavassutuyla Theodor Menzel ve Franz Taeschner gibi şarkiyatçılarla tanışmış, onlara Türkçe öğretmiştir. Ünlü Gürcü Türkolog C. Cikiya da Orhan Şaik’ten Türkçe öğrenenler arasındadır. P. Wittek’le ilişkisi de bu dönemde başlamış, gerek H. Duda gerek G. M. Meredith Owens gerek M. Mikhailov gibi isimlere Türkoloji sâhasında yayınlayacakları eserler için yardım ederek bu ilişkilerden ilmî ve metodolojik açılardan kendi lehine de faydalar devşirmiş; bitirme tezi olan Câhiliye devri şâirlerinden Suhaym Abd beni’l-Hassas’ın divânı konusunda Şerefeddin Yaltkaya ve dönemin mütebahhir âlimlerinden İsmâil Sâib Sencer’in yardımlarını görmüş; ilk öğrenimi sırasında edindiği Arapça bilgisi konusundaki ilerlemesini onlara borçlanmıştır.

Mezun olduktan sonra, 1931’den îtibâren Kastamonu Lisesi’ne edebiyat öğretmeni tâyin edilerek öğretmenlik hayâtının ikinci devresine başlayan Gökyay, aynı yıl Malatya’ya gönderilmiş, 1934’te Edirne, 1936’da Ankara, Eskişehir ve Bursa’da mesleğini sürdürüp, 1938’de Dede Korkut’un yeni harfli ilk neşrini gerçekleştirmiş, G. Jacob’un kitabından Türk Karagöz kültürü hakkındaki bir bölümü Türklerde Karagöz başlığıyla, O. Wilde’ın meşhur romanı Picture of Dorian Gray’i eşiyle birlikte Doryan Gray’ın Portresi adıyla çevirip neşrettikten bir yıl sonra Ankara Mûsıkî Muallim Mektebi’ne edebiyat öğretmeni olarak atanmış ve 1939 yılı içinde Bugünkü Dille Dede Korkut Masalları’nı yayınlamış; iki yıl sonra Ankara Devlet Konservatuvarı adını alan Mûsıkî Muallim Mektebi’ne müdür olunca, aynı yıl içinde Devlet Konservatuvarı Tarihçesi adıyla bu kurumun târihçesini kaleme almıştır. Bu yıllar, Anadolu’dan halk mûsıkîsi unsurlarının derlenmesine dönük faaliyetlerin yoğun olarak sürdüğü, millî bir repertuvarın, folklor arşivinin oluşturulduğu hummalı faaliyet yıllarıdır. Gökyay, öğretmenlik vazifesine ilâveten bu görevi 1944 yılındaki, adlî târihimize Irkçılık – Turancılık Dâvâsı olarak geçen meşhur yargılamalarda sanık olana dek sürdürmüştür. Bu maznunluk günlerinde dahi metin çalışmalarından kopmayan Gökyay, (II.) Murad zamânında Mercimek Ahmed tarafından Türkçe’ye tercüme edilen Kabusname’yi yeni harflere sâdeleştirerek aktarmış, yine 1944 yılı içerisinde, P. Wittek’ten çevirdiği Menteşe Beyliği adlı eser neşredilmiştir. Beraatini tâkiben 1946’da Galatasaray Lisesi’nde edebiyat hocalığı vazîfesini beş yıl boyunca deruhte ettikten sonra Millî Eğitim Bakanlığı Müfettişi olarak Londra Kültür Ataşeliği ve Öğrenci Müfettişliği’ne tâyin edilmiş, üç yıl boyunca Londra’da kaldıktan sonra yurda dönerek İstanbul Eğitim Enstisüsü’nde edebiyat öğretmeni olmuştur.

 Diğer taraftan Yüksek Öğretmen Okulu’nda gece dersleri veren Gökyay, 1956’dan îtibâren İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi’nde de edebiyat derslerine girmeye başlamıştır. 1957’de Kâtip Çelebi Hayatı, Şahsiyeti ve Eserleri’ni yayınlayan ve 1959 – 1962 yılları arasında tekrar Londra’da bulunarak School of Oriental and African Studies’te Türk Dili ve Edebiyatı okutmanı olarak çalışan Gökyay, yurda döndükten sonra tekrar Eğitim Enstitüsü’ndeki görevine başlamış, 1967’de yaş haddinden emekli olana değin bu görevi sürdürmüştür; fakat öğretmenliği çok seven ve öğretmek konusundaki iştiyâkı hiç sönmeyen Gökyay, öğrencisi olan Millî Eğitim Bakanı İlhami Ertem’den ricâcı olmak sûretiyle, gönüllü olarak ve bilâbedel üç yıl daha mesleğini yapabilmiştir. Bununla birlikte çalışmalarını sürdüren, 1972’de Kâtip Çelebi’nin Mizânü’l-hakk… (En Doğruyu Seçmek İçin Hak Terazisi), 1973’te aynı müellifin Tuhfetü’l-kibar… (Deniz Savaşları Hakkında Büyüklere Armağan) adlı eserlerini sâdeleştirerek yeni harflere aktaran ve bilhassa Dede Korkud Kitabı üzerine araştırmalarını hiç bırakmayarak 1973’te, ulaştığı tüm sonuçları Dedem Korkudun Kitabı başlığıyla hacimli bir eserle taçlandıran, 1975’te Zekeriyyazâde’nin Ferah Cerbe Fetihnamesi’ni, 1978’de Gelibolulu Mustafa Âlî’nin 16. asır Osmanlı sosyal hayâtına ilişkin çok önemli eseri Mevâidü’n-nefâis fi Kavâidi’l Mecâlis’i Görgü ve Toplum Kuralları Üzerinde Ziyafet Sofraları başlığıyla yeni harflere sâdeleştirerek aktarıp neşreden Gökyay, emeklilikten 1983’te tekrar kurtulmuş, bu yıldan 1986’ya dek Marmara Üniversitesi’nde ders vermiş, ayrıca bu zaman zarfında çeşitli yayınlar yapmıştır. 1983’te neşredilen, Gelibolulu Mustafa Âlî’nin eski ve yeni Mısır târihinden bahsettiği Halâtü’l-Kâhire… adlı eserin sâdeleştirilmiş neşri bunlardan biridir. 1988 – 1992 yılları arasında ise Mimar Sinan Üniversitesi’nde çok sevdiği mesleğini sürdürme imkânını bulmuştur. 7 Haziran 1989’da, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi tarafından düzenlenen bir törenle kendisine fahrî doktora tevcih edilen Gökyay, “hocayken de talebe olan” bir hoca olarak bütün hayâtını Türk edebiyâtının, dilinin hizmetinde ve sürekli öğrenmeye, öğretmeye hasretmiş bir isimdir.

Gökyay, tiryâkiliği olarak tanımladığı eski edebiyatımıza dâir metin yayınları yapmak dışında çok sıkı bir tenkitçi olarak da temâyüz etmiştir. Bu mecrâda kaleme aldığı yazıları 1982’de Destursuz Bağa Girenler başlığıyla kitaplaşmış, şiirlerinin, 1976’da neşrettiği Birkaç Şiir – Poems adlı Türkçe – İngilizce kitapçığı saymazsak, geniş bir seçkiden oluşan tek neşri ise öldüğü sene Mersin Özel Türkmen Lisesi yayını olarak gerçekleştirilmiştir. Biyografisini telhis ettiğimiz G. Kut’un yazısından öğrendiğimize göre; ilk şiirlerinde aruz veznini kullanan; fakat daha sonra halk edebiyâtına yönelerek koşma ve türkü nazım biçimiyle şiirinin en başarılı örneklerini hamâset ve heyecan vâdisinde veren Gökyay’ın, elimizde mevcut 61 şiiri bulunmaktadır. Ömrü boyunca kaleme aldığı makalelerinden yapılan seçkiler ise 1995 – 2002 yılları arasında üç cilt hâlinde basılmıştır.

Türk iktisat tarihçiliğinin büyük ismi Ömer Lütfi Barkan, Edirne’de dünyâya gelmiş ve Edirne Numûne Mektebi’nde tamamladığı ilköğrenimini tâkiben Edirne Muallim Mektebi ve İstanbul Orta Öğrenim Mektebi’nde okumuştur. 1920’deki mezûniyetinden sonra, 1922’de Edirne Gazi Paşa Mektebi’nde öğretmenliğe başlamış; ancak İstanbul Dârülfünûnu’na kaydolduğu için buradaki görevinden ayrılmak durumunda kalmıştır. 1927’de Edebiyat Fakültesi ve Yüksek Muallim Mektebi’nden mezun olan Barkan, aynı yıl meşhûr arkeolog ve sanat târihçisi Albert Gabriel’in yönlendirmesiyle, Strasbourg Üniversitesi’ne gönderilmiş ve burada Edebiyat ve Hukuk fakültelerinden lisans ile genel felsefe, sosyoloji ve psikoloji sertifikaları alarak 1931’de yurda dönmüştür. Döner dönmez Eskişehir Lisesi felsefe ve yurtbilgisi öğretmenliğine atanan Barkan, 1933 yılındaki üniversite reformu esnâsında, doktora ve doçentlik tezi olmadığı hâlde, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne naklen geçerek Yusuf Kemal Tengirşenk’in yanında Türk İnkılâp Târihi doçenti[1] olmuştur. Barkan, 1936 – 1937’de gerek Siyâsal Bilgiler Fakültesi Mecmuası gerek Ülkü dergisinde dikkat çekici yazılar yazması üzerine, Ömer Celâl Saraç’ın talebiyle, 1937’de, – diğer görevinin yanı sıra –  İktisat Fakültesi’nde İktisat Tarihi ve İktisâdî Coğrafya Kürsüsü’nde de görevlendirilmiştir. 1938 sonunda Osmanlı İmparatorluğu’nda Kuruluş Devrinde Toprak Meselesi konulu doçentlik tezini teslîm eden ve birkaç ay sonra bilimsel konferans, kollokyum ve deneme dersini yine toprak meseleleri, nüfus ve arazi sayımları ile sürgünler konusunda veren Barkan, bu süreç boyunca çalışmalarının çeşitli aşamalarında jüri olan Fuad Köprülü, Ebülula Mardin, Şükrü Baban, Fritz Neumark, Gerhard Kessler gibi isimlerin onayıyla Umumî İktisat ve İktisâdî Doktrinler Doçenti olmuş, bir yıl sonra da kendisine profesörlük unvânı tevcih edilmiştir. 1939’da neşrine başlanan İktisat Fakültesi Mecmuası’nda yazı heyeti üyesi olan Barkan, 1951’de aynı yayının yazı işleri kurulu başkanı olmuş, ölümünden kısa süre öncesine kadar da bu görevi sürdürmüştür. 1939’da Hayriye Lisesi Edebiyat Şubesi son sınıf öğrencilerine felsefe dersi veren ve sonraki yıl Yüksek Öğretmen Okulu’na müzâkereci oarak atanan Barkan, 1940’tan îtibâren, Edebiyat Fakültesi’ndeki Türkiye Teşkîlât ve Müesseseleri Târihi dersi dışında,  İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde Türk Hukuk Târihi ve Toprak Hukûku derslerini okutmuştur. 1950’de İktisat Tarihi ve İktisâdî Coğrafya Kürsüsü başkanlığı ve 1950 – 1952 yılları arasında İktisat Fakültesi dekanlığı yapan Barkan’a, 1955 ders yılının başında Strasbourg Üniversitesi tarafından fahrî doktora verilmiş, ayrıca Rockefeller Vakfı’nın kendisine burs vererek önereceği bir projeyi finanse etmek teklifinden Türk İktisat Tarihi Enstitüsü ile verimli çalışmaları içerisinde en önemli eserlerinden biri sayılan ve Süleymaniye Câmii’ne âit inşâ ve yapı masrafları defterlerinin uzun yıllara yayılacak değerlendirilmesiyle 1972 ve 1979’da neşredilecek iki ciltlik Süleymaniye Cami ve İmareti İnşaatı adlı eser vücut bulmuştur. 1957’de Ordinaryus pâyesini alan Barkan, üniversitedeki görevleri hâricinde 1963’ten 1972’ye kadar İstanbul Özel İktisat ve Ticârî İlimler Okulu’nda Genel İktisat Târihi derslerini okutmuştur.

Türk tarihçiliğinin Köprülü sonrasında uluslararası mecrâda boy gösteren ve onun Türk Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası’nı çıkararak açtığı çığırın kendisinden sonraki ilk büyük ismi olan Barkan’ın en önemli yanı, tahrir defterlerini ilk defa sistematik olarak incelemeye başlayan ve bunların Osmanlı toprak ve nüfus meseleleri açısından değerini ortaya koyan bir âlim olmasıdır. Ayrıca arâzi kânunlarını inceleyerek bunların iktisat târihi içindeki önemine işâret etmiş, bu konuda en hacimli çalışması olarak Osmanlı İmparatorluğu’nda Ziraî Ekonominin Hukukî ve Malî Esasları, I. Kanunlar adlı eserini 1940’ta yayınlamıştır. Diğer yandan o, târihimizin siyâsî ve askerî veçhelerini hikâyeci bir bakış açısıyla ele alan Osmanistik anlayışının terk edilerek kurumsal ve yapısal incelemelere ağırlık verilmesi, târihimizin sosyal ve ekonomik problemlerinin açıklanabilmesi amacıyla istatistik ve demografi ilimlerinin yöntem ve araçlarının kullanılması gerektiğini savunmuştur. Bu görüşleriyle tek başına bahsettiği ilgi alanlarına eğilmek yerine sonraki yıllarda önemli çalışmalar vererek tarihçiliğimize katkı sunan ve aralarında Cengiz Orhonlu, Halil Sahillioğlu, Mübahat Kütükoğlu, Mehmet Genç gibi değerli isimlerin yer aldığı bir ekip oluşturan Barkan’ın asıl büyük hedefi, H. Sahillioğlu’nun belirttiği gibi bütün ayrıntılı yayınlarının sonuçlarının birleşeceği Türkiye İktisat Tarihi adlı büyük sentez eserini yazmak dışında, C. Çakır’dan öğrendiğimize göre, Türk iktisat târihi hakkında belge, yerli ve yabancı teliflerin asılları veya mikrofilmlerinden oluşan bir İktisat Tarihi Müzesi kurmaktı.

Strasbourg’ta okuduğu yıllarda Lucien Febvre ve Marc Bloch gibi Annales ekolünün kurucusu olan târihçilerin ders ve yayın faaliyetlerinin etkisiyle; ayrıca onların da üstâdı olan meşhûr Ortaçağ târihçisi Henri Pirenne’in eserlerinin gölgesinde gelişen düşünceleri ve bilhassa bu ekolün sonraki temsilcisi Fernand Braudel’in çalışmalarına duyduğu ilgi, E. Ayan’ın ifâdesiyle, Barkan’ı, Türk târihçiliğini Annales okulu ve özellikle Braudel çizgisinde hazırlamaya itmiş ve kendisini “bu ekolün Türkiye’deki bir parçası hâline getirmiştir.” Braudel’in, dilimize çok sonraları II. Felipe Döneminde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası adıyla çevrilen ve aslı 1949’da neşredilen La Méditerranée et le monde méditerranéen à l’époque de Philippe II adlı eserini İktisat Fakültesi Mecmuası’nda tanıtan Barkan, onun Türk târihçileri için bir yöntem ortaya koyduğunu ve yazdıklarının bizim yazacaklarımızı beslediğini belirterek kendi üzerindeki etkisini ifâde etmiştir. Ayrıca, Y. Koç’tan naklederek belirtmeliyiz ki; Braudel’in “eserinde yer alan nüfus verilerini Osmanlı kaynakları ile karşılaştırmış ve tüm Akdeniz dünyasında XVI. yüzyıl boyunca görülen nüfus artışının Osmanlı coğrafyasında da var olduğunu ortaya koymuştur. Bu çerçevede demografi tarihi için uygun verileri barındıran tahrir, avarız ve cizye defterlerine dikkat çekmiştir. Bu defterlerin bir kısmını sadece yayımlamakla yetinmeyen Barkan, verileri Annalesçilerin bulguları ile karşılaştırmıştır.”

Barkan’ın, kitapları fazla değildir; fakat geniş bibliyografyasını dolduran ve hemen hepsi alanlarında öncü olan makalelerinin çoğu birer kitap hacmindedir. Meselâ 1940’ta yayınladığı “Türk Toprak Hukuku Tarihinde Tanzimat ve 1274 (1858) Tarihli Arazi Kanunnâmesi” başlıklı makalesi 100, İslâm Ansiklopedisi için hazırladığı “Timar” maddesi yaklaşık 50, “Kanunname” maddesi ise 100 sayfayı aşan oylumlarıyla dikkat çeken önemli çalışmalarından sâdece birkaçıdır. Barkan, Osmanlı Devleti’nin kuruluş meselesini de iskân politikaları bağlamında ele almış, bu vâdide Köprülü’nün ortaya koyduğu çalışmaları, Vakıflar Dergisi’nde 1942’de neşrettiği “Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir İskan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I: İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler” adlı yine yaklaşık 100 sayfayı bulan geniş bir makâleyle geliştirmiştir. Barkan, 1978’de, “Hüdavendigâr Livası Tahrir Defteri Mukaddimesi” ile Sedat Simavi Büyük Ödülü’nü kazanmış, bu eserin tamamı, 1988’de Hüdavendigâr Livâsı Tahrir Defterleri I adıyla neşredilmiştir.

Göktürk Ö. Çakır

Çatalca’nın İnceğiz köyünde, Tokat’tan İstanbul’a göçerek debbağlıkla geçinen bir ahî ustasının neslinden gelen Zîver Efendi’nin oğlu olarak Mehmed Arif ismiyle dünyaya gelen Bayrak şâirimiz, eğitim hayatına da bu köyde başlamış, İstanbul’da, Haseki ve Kocamustafapaşa’daki mahalle mekteplerinde devam etmiştir. 1911 – 1916 yıllarında Yusufpaşa’daki Gülşen-i Maarif Rüşdiyesi’nde okuyan Mehmed Arif, öğrenimini Bolu ve Kastamonu sultânîlerinde devam ettirmiş, “şâir” olarak ilk defa, kendisine bu sıfatı veren, Kastamonu Sultânîsi’nin müdürü ve Fecr-i Âtî şâiri Mehmed Behcet (Yazar)’ten taltif görmüştür. Kastamonu’da edebî bir muhit içinde yer alan Mehmed Arif, muhtemelen şâirliğini bu yılların etkilerine borçludur: Hocalarından biri olan Enver Kemal Bey, Gençlik dergisini çıkarmakta, bu mecrâda, kendisinin ve aralarında Orhan Şaik’in de bulunduğu arkadaşlarının şiir ve yazıları yayınlanmaktadır. Ayrıca birkaç yıl sonra Maarif Vekilliği yapacak olan gazeteci ve hukukçu Mustafa Necati Bey de İstiklâl Mahkemesi Reisi olarak Kastamonu’da ve Mehmed Arif’i takdîr edenler arasındadır. Aynı yıllarda neşredilen Açıksöz gazetesi de bir kültür mahfeli işlevi görmektedir. Mehmed Arif’in ilk şiirleri 1921’den îtibâren bu dergilerde yayınlanmıştır. 1923’te Kastamonu Sultânîsi’ni bitiren ve aynı yıl İstanbul’a giderek, İstanbul Postahanesi Hâricî Telgraflar Kalemi’nde, daha sonra da mübeyyiz ve muharrir olarak Anadolu Ajansı İstanbul Temsilciliğinde çalışmış olan Mehmed Ârif, yine bu yıl içinde, o zamanlar İstanbul Dârü’l-Muallimîn-i Âliyesi olarak anılan Yüksek Muallim Mektebi’nin Edebiyat Şubesine kaydolmuş ve buradan da, 1927’de mezun olmuştur. İlk şiir kitabı olan Heykeltıraş da, İstanbul’a gelişinden bir yıl sonra, 1924’te, tabiî olarak eski harflerle, yayınlanmıştır. Y. Bülent Bâkiler’den öğrendiğimize göre şâir, bu kitapta yer alan şiirlerini bir gençlik hevesi olarak kabûl ve âzâd ettiğini, daha sonra yayınlanan kitaplarına bunlardan hiçbirini koymadığını belirtmiştir.

İlk öğretmenlik görevine, 1928’de Adana Erkek Lisesi Muallim Muavini olarak başlayan şâir, 1930’da Yastığımın Rüyası ve 1936’da Âyetler adlı kitaplarında mensur şiirlerini bir araya getirmiş; Adana’da çeşitli okullarda öğretmenlik yaptıktan ve bu zaman zarfında Halkevi’nin yayın organı olan Görüşler dergisinin 42 sayısını Yazı İşleri Müdürü olarak yayınladıktan sonra, 1942’de Malatya Lisesi’ne müdür olarak atanmıştır. 1945’te kendi isteğiyle, bir önceki görev yeri olan ve on iki sene bulunduğu Adana Erkek Lisesi’ne dönen Asya’nın, aynı yıl, yeni şiir kitabı Bir Bayrak Rüzgâr Bekliyor ile Türksözü’nde Kanatlar ve Gagalar başlığı altında yazdığı nesirler aynı isimle İstanbul’da yayınlanır. Adana’da üç yıl daha kalan şâir, uzun zamandır iktidârı rahatsız eden şöhretli bir milliyetçi olduğu için bir vesileyle 4 Ekim 1948’de Edirne’ye sürgün edilmiştir. Bu sürgün, Adana’da neşredilen Kalem dergisinin 1948 Aralık – Ocak sayısının Arif Nihat Asya’ya tahsisiyle protesto edilmiş, Dr. Cezmi Türk, aynı dergide, “Bir Bayrak Rüzgâr Bekliyor” şiirine telmihle, “Bizim yıllardır rüzgâr bekleyen bayrağımızı Edirne kalesinde dalgalandırmak istemişler” diyerek vatanın her köşesinin ona burç olduğunu ifâde etmiş ve bayrak şâirini bayraklaştırmıştır. Arif Nihat, köprülerinden geçse yaban namlusuyla durdurulacak olmanın sıkıntısı, şimâle doğru eski memleketlere ulaşamamanın tasası içinde târihin ihtişamlı günlerine, tıpkı Dicle ve Fırat’ın bizden doğup bize döküldüğü geniş topraklarımıza duyduğu hasrete benzer hasretle kaside yazdığı Edirne’de iki yıl kalmış ve 1950 – 1954 arasında Demokrat Parti listesinden Adana milletvekili olarak, kendi ifâdesiyle, “mektep kürsüsünden memleket kürsüsüne” geçmiştir. “Meziyetin önünde eğilmiş, kuvvetin önünde eğilmemiş” bir adam olarak kendi partisine karşı bile müdânaasız olmayı başarabilmiştir. Seçilmeden önce kaleme aldığı “Partiler” başlıklı yazıda, “Eloğlu, şu veya bu partinin adamı olmaktan aldığı kuvvetle konuşurken ben hiçbir partinin adamı olmamaktan aldığım kuvvetle lehte ve aleyhte konuşurum” diyebilecek bağımsız bir seciyeye sâhiptir.

Bu bir dönemlik mebusluktan sonra tekrar öğretmenliğe dönerek Eskişehir Lisesi’nde göreve başlayan Arif Nihat Asya, burada on beş ay çalıştıktan sonra Ankara Gazi Lisesi’ne atanır. 1956’da,  nazım türleri içinde en fazla kullandığı rubâî formundaki şiirlerini Rubâiyât-ı Ârif adıyla kitaplaştırır. Gazi Lisesi’nde dört yıl çalıştıktan sonra bir kararnâmeyle Kıbrıs’a gönderilen ve Lefkoşa’da, o zamanki adı Celâl Bayar Lisesi olan okulda eşiyle birlikte iki yıla yakın çalışan Asya, bu günlerin bergüzârı olan rubâilerini de, birkaç yıl sonra, 1964’te, Kıbrıs Rubâileri adıyla kitaplaştıracaktır. 27 Mayıs ihtilâlinden bir süre sonra görev süresi uzatılmadığı için Türkiye’ye, son görev yaptığı okula döner; fakat bu görevlendirmeden dört ay sonra kendi isteğiyle emekliye ayrılır. Emekliliğinin ikinci yılında, 1964 yılı içerisinde, Kıbrıs Rubâileri dışında, Kökler ve Dallar, Nisan, Emzikler adlı şiir kitaplarını ve bâzı nesirlerini topladığı Enikli Kapı’yı neşreder.

Arif Nihat, 1966’da, Galip Erdem’in de aralarında bulunduğu ve 1971’ kadar yayınlanacak olan Defne dergisinin kurucuları arasında yer almış; 1933’te Adana’da tanıştığı Üsküdar Mevlevîhânesi’nin son şeyhi Remzi Akyürek’in tesiriyle kaleme aldığı Mevlevîlik ve Mevlâna hakkındaki şiirlerini de 1967’de Kubbe-i Hadrâ başlıklı kitabında toplamıştır. Aynı yıl içinde yayınladığı diğer şiir kitapları, Duâlar ve Âminler ile Kova Burcu olur. 1968 Mayıs’ından Haziran ortalarına kadar Orta ve Doğu Avrupa’da seyahate çıkan şâir, bu gezilerin ilhâm ettiği şiirlerini 1969’da Avrupa’dan Rubâiler adıyla kitaplaştırır. Bu yılın, bir diğer şiir kitabı, Aynalarda Kalan’dır.

Arif Nihat Asya, şiirlerinde hece ve serbest vezni kullandığı gibi, aruzu da çok başarılı bir şekilde kullanmıştır. Onun, 1971’de Divançe-i Ârif adıyla basılan şiirleri hem ismiyle hem şekil ve muhteva özellikleriyle klâsik Türk edebiyâtının özelliklerini yansıtan önemli bir eseridir. Ömrü boyunca çok velûd bir şâir olan Arif Nihat’ın en çok kullandığı şiir formu da rubâîdir. A. Bilkan’dan öğrendiğimize göre; 1365 şiirine karşılık, kâhir ekseriyeti klâsik rubâî formunda, çok küçük bir kısmı yarım ve ikişer mısrâlı düzenlenmiş 1843 rubâîsi bulunan şâir, belki de Türk edebiyâtının bu vâdide en çok eser veren edîblerinin başında gelmektedir. Ârif Nihat’ın yine epey kalabalık oluşturan şiirleri içinde bir tür olarak, ebced hesabıyla târih düşürülmüş şiirler başı çekmektedir.

Ârif Nihat Asya, bilhassa târihî ve dinî içerikli şiirleriyle pek çok nesli millî ve mânevî açıdan etkilemiş büyük bir şâirdir. Onun şiir külliyâtında yer alan, kadîm zamanların simgeleri olarak Ergenekon, Akülke, Süt gölü gibi destânî coğrafya parçaları, Kürşad gibi İslâm öncesi kahramanlar; Selimler, Sinanlar, Itrîler, hâlin ve istikbâlin gençlerine azim ve hız verecek genç Fâtihler gibi Osmanlı Türklüğünün kalem ve kılıç sâhipleri; “Yok mu, ey yolcu bu yoldan dönmek / Yeniden refrefe binmek yok mu? / Göğe çıktın yine, lakin bu sefer / Ya Muhammed yere inmek yok mu?” mısrâları ve türünün en etkileyici örneği olan muhteşem “Naat”ıyla hasretini dillendirdiği Peygamberimiz, millî ve İslâmî bir duyarlılığın terkîbi olan düşünce dünyasının özünü yansıtır. Kaybedilmiş topraklara ağıt; “kalkanla kılıç, gürz ile şeşper ve davul seslerinin doldurduğu er meydanları”ndaki geçmiş büyüklüklere özlem; inkısârın hüznü; coğrafyalara isim veren dilimize övgü; şehitlerin örtüsü, kızlarımızın gelinliği olan bayrağa tâzim; “alnımızla beş vakit damgalayarak vatan yaptığımız toprağa” bağlılık; onun adının, millî edebiyâtımızın ve millî azizlerimizin arasına ebediyen karışmasını sağlayan en hisli şiirlerinin konusu olmuştur.

Arif Nihat Asya, uzun yıllar öğretmenlik yaptığı Adana’nın düşman işgâlinden kurtulduğu 5 Ocak günü için düzenlenen kutlamalarda okunacak bir şiir bulunamayınca, bu işi uhdesine almış ve hepimizin bildiği ve “Bayrak şâiri” olarak anılmasını sağlayacak “Bayrak” şiiri, işte bu kutlu günün anısına doğmuştur. Ne garip bir tevâfuktur ki, şâirin ölümü de bir 5 Ocak’a rastlamış ve şiirle tebcil ettiği ay yıldızlı bayrağa sarılarak, Ankara Karşıyaka Mezarlığı’nda vatan toprağına tevdî edilmiştir.

Göktürk Ö. Çakır

Güney Azerbaycan’ın merkezi Tebriz’in Bağmeşe mahallesinde dünyâya gelen büyük Türk şâiri ve “söz mülkünün Şehriyâr’ı” Mehemmed Hüseyin’in çocukluğu, Tebriz’deki Meşrûtiyet hareketi devresinde geçmiştir. İlk tahsîlini ünlü bir avukat olan, aynı zamanda şiir ve mûsıkîye düşkün bir hattat olarak da temâyüz etmiş babasının rahlesinde görmüş; ilk ve orta öğrenimini Tebriz’de –önceki adı Perveriş İlkokulu olan- Medrese-i Müttehîde ve Füyûzat Ortaokulu’nda sürdürerek Tâlibiye Medresesi’nde Arap dili ve edebiyâtı okuyup özel derslerle Fransızca öğrendikten sonra, 1921’de Tahran’a gitmiş; lise eğitimini burada tamamlayıp 1923’te Tıp Fakültesi’ne kaydolmuştur. İlk şiirleri, Tebriz’deki eğitim dönemi içinde, 1920 yılında Edeb dergisinde yayınlanan Şehriyâr, tıp eğitimini, fakülteyi bitirmesine birkaç ay kala, âşık olduğu Süreyya adlı kıza emniyet teşkîlâtının üst düzey yöneticilerinden birinin tâlip olması sebebiyle önce tutuklanıp, Tahran’ı terk etmek şartıyla serbest bırakılarak Nişâbur’a menfî olunca, yarım bırakmıştır. Kendi ifâdesiyle, “nakâm aşkının son görüşmesine hasrolunmuş son intizârı” olan “Behcetabad Hatiresi” adlı şiiri, o görüşmeye gelemeyen Süreyya için yazılmıştır.

1929’da, yâni Tıp Fakültesi’ni bırakmak zorunda kaldığı sene içinde, ilk şiir kitabı olan Sadâ-yı Hudâ’yı yayınlayan şâir, 1932’de devlet memûru olmuş ve 1935’e kadar Horasan’ın muhtelif yerlerindeki noter bürolarında görev yaptıktan sonra, mezkûr yılda Tahran’a dönmüş, memûriyetine burada, bir bankada muhasebeci olarak, devam etmiştir. Bir yıl önce kaybettiği babasının ıstırâbıyla bir buhran devresine girerek dostlarından uzaklaşıp inzivâya çekilen, hatta bu süreçte tasavvufa meylederek Zehebiyye tarîkatine giren şâir, ilk Türkçe şiirini ve belki bu vesileyle sonraki Türkçe şiirlerini de borçlu olduğu annesini 1952’de kaybedince Tahran’ı terk ederek tekrar Tebriz’e yerleşir. Türkçe konusundaki bu uyanışı, annesinin, “Oğlum, deyirler sen böyük şâir olmuşsan, amma men senin dediyin şe’rleri başa düşmürem. Beş niye menim dilimde demirsen? Bir az da menim dilimde söyle ki, men de başa düşüm” talebiyle gerçekleşmiş ve bu talep ona hece vezniyle 76 beşlikten müteşekkil “Heyderbaba’ya Selam” adlı ünlü şiirini yazdırmıştır. İlk defa 1954 senesinde Tebriz’de basılan bu şiire, Türkiye’de ilk defa Türk Yurdu dergisinin 241. sayısında (1955) “Edebî Bir Hâdise” başlıklı yazısıyla Mehmed Emin Resulzâde değinmiş; kısa zamanda Türk coğrafyasının her yanına ulaşan şiir, Pehlevîlerin Farslık gayretiyle yasakladıkları Türkçe’nin, Azerbaycan tabiatının mûtena bir yükseltisine düzülmüş lirik ve pastoral bir sayhası olarak ölümsüzleşmiştir. Yayınlanır yayınlanmaz akisleri duyulmaya başlanan, yarattığı etkileşim içinde gerek Azerbaycan gerek tüm Dünya Türklüğünün meselelerinin tartışılmasına zengin bir katkı da sağlayacak şekilde Türkiye, Kuzey ve Güney Azerbaycan’da gerek Türkçe gerek Farsça manzum ve mensur mektuplarla yüzlerce nazîre yazılan “Heyderbaba’ya Selam”, İran’da Türkçe edebiyâtın gelişmesinde çok önemli bir rol oynamış ve bir ekol, bir Şehriyâr Mektebi oluşmasını sağlamıştır. Öyle ki, Y. Gedikli onun Türk ülkeleri üzerindeki tesirinin Ahmed Yesevî, Ali Şir Nevâî, Yûnus Emre ve Fuzûlî gibi büyük isimlerle kıyaslanabileceğini kaydetmiştir. Y. Akpınar da şâirin ferdî gelişimi bağlamında yaptığı değerlendirmede, bu şiirdeki insânî, içtimâî, millî problemlerin dar çerçeveler içine sıkıştırılmayıp beşerî plâna taşacak geniş bir kavrayışla ifâde edilerek Şehriyâr’ın sanatına daha büyük ufuklar, “mahallîden millîye, millîden beşerîye uzanan büyük bir derinlik” verdiğini ifâde etmiştir. 1964’te Hoşginab’a giden şâir, “Heyderbaba’ya Selam”ın 49 beşlikten oluşan ikinci bölümünü yazar ve bu şiir de 1969’da yine Tebriz’de yayınlanır.

İlk olarak 1949 – 1957 yılları arasında Farsça şiirleri Külliyyât-ı Dîvân-ı Şehriyâr başlığıyla beş cilt hâlinde neşredilen Şehriyâr’ın, Bergüzide-i Eş’âr-ı Türkî ve Külliyât-ı Eş’âr-ı Türkî Şehriyâr başlıklarıyla Türkçe şiirleri de neşredilmiştir ve Y. Gedikli’nin tesbîtine göre 92 Türkçe şiiri bulunmaktadır. Şehriyâr, 1979’da şahlık rejiminin yıkılmasını sağlayan İran İslâm devrimini heyecanla karşılamış, Humeynî ve devrim için pek çok Farsça şiir de kaleme almıştır. Türkçe şiirlerinin toplu neşri 1981’de Yahyâ Şeydâ tarafından Tebriz’de Şehriyâr ve Azerbaycan Dilinde Eserleri adıyla neşredilen şâirin Türkçe âsârını değerlendirenler, belli başlı duyarlılık noktaları tesbît etmişlerdir: Şiirlerinde şah rejiminin sert bir dille eleştirisine dayanan; rejim karşıtı aydınların öldürülmesine, petrol meselelerinde Batılı işbirlikçilerle hareket edip halkı gözetmeyenlere yönelen târizlerle siyâsî ve sosyal meseleleri de işleyen Şehriyâr’da kuvvetli Türkçü duyguların da tebellür ettiği görülmektedir: Türkçe sevgisini ortaya koyduğu “Derya Eledim” şiirinde, “Türkînin canın almışdı hayâsız tağut” diyerek yine Fars rejimine öfkesini izhâr etmiş, “Törk Övladı Geyret Vahtıdır” şiirinde, Azerbaycan ve Türkiye Türklüklerini ayıran Kiril ve Latin alfabelerine “şeytan elifbası” diyerek hücum etmiş, Türk gençlerine İslâm’da birleşip Türklüğün her iki dünyâsını da düzeltmelerini salık vermiştir. Çünkü onun nazarında Türkiye ve Azerbaycan Türkleri, yâni Oğuz çocukları, “dili, dini, ganı bir gardaş”lardır. O, “Türk’ün Dili” şiirinde, “Türk’ün meseli, folkloru dünyada tekdir” diyerek milletini tebcil etmiş; Türkiye’den doğup Kuzey ve Güney Azerbaycan’ı ikiye bölerek Hazar’a akan ve oradan Türkistan sâhillerine ulaşan Aras Nehri’ne, Y. Gedikli’nin tâbiriyle onu “arka plânı derin, geniş imajlı bir sembol” olarak kullanarak, Kuzey ve Güney Azerbaycan’ı ayırdığı için sitem etmiştir. 1828’deki Türkmençay Anlaşması’yla bölünen Azerbaycan’ın tasasını her zaman duyan Şehriyâr, “Gelbim sen ile şad olu, sensiz de şad olmaz” diyerek Azerbaycan’ın diğer yarısına hasretini dillendirmiş, Tebriz’den Bakü’ye, “Ayrılığın daşın birden ataydıg / Canı cana malı mala gataydıg” mısrâlarıyla birleşme arzusunu dermeyân etmiştir.

Büyük Şehriyâr, Tebriz’de, Makberetüşşuârâ adlı şâirler mezarlığına defnedilmiş, ölüm târihi, anısına hürmeten Millî Şiir Günü ilân edilmiştir.

Göktürk Ö. Çakır

20. asırda Türk milliyetçiliğinin en önemli ismi ve Galip Erdem’in ifâdesiyle “Türk birliğinin dev inançlı bekleyicisi” olan Atsız Bey, baba tarafından, deniz subayları yetiştirmiş bir âileden gelmiştir: Büyükbabası Hüseyin Ağa, Gümüşhane’nin Torul kazâsının Midi köyünde yerleşik Çiftçioğulları âilesine mensuptu ve askerliğini deniz eri olarak yapmak için geldiği İstanbul’da teskere bırakarak çarkçı kolağalığına kadar yükselmişti. Onun oğlu ve Atsız Bey’in babası olan Mehmed Nâil Bey de güverte binbaşılığına kadar yükselmiş bir deniz subayıydı. Atsız, Mehmed Nâil Bey’in, Trabzonlu Kadıoğulları âilesine mensup Fatma Zehra Hanım’la 1903’te gerçekleşen evliliğinden dünyaya gelen üç çocuğun en büyüğü olarak İstanbul’da doğdu. İlkokula, Latin harfleriyle eğitim verilen Kadıköy’deki Fransız Mektebi’nde başladı. Bu okulun bir yangınla harâb olmasından sonra bu defa yine Latin harfleriyle eğitim verilen Alman Mektebi’ne yazdırıldı. Trablusgarp Savaşı yıllarında, Malatya gambotuyla Süveyş’e sığınan babasının yanına gönderildi ve orada yine bir Fransız okulunda tahsilini sürdürdü. Mehmed Nâil Bey’in İstanbul’a dönmesiyle bu sefer Kasımpaşa’daki Cezayirli Hasan Paşa Okulu’na yazdırıldı. Arap harfleriyle eğitime burada başlayan Atsız Bey, âilesinin Kadıköy’e taşınmasıyla tekrar okul değiştirerek Osmanlı İttihad Mektebi’ne gitmeye başlamıştır. I. Dünya Savaşı’nın başlangıcında Kadıköy Sultânîsi’nin rüşdiye kısmına devam eden Atsız, buradan İstanbul Sultânîsi’ne geçmiş, onuncu sınıftayken girdiği sınavda başarılı olarak Dârülfünûn’a kaydolmuş, ardından bir geçiş sınavıyla Tıbbiye’ye, orada girdiği başka bir sınavla da 1922’de Askerî Tıbbiye’ye girme hakkını kazanmıştır. Y. Hacaloğlu’ndan öğrendiğimize göre; 1921 – 1925 yıllarında haftalık bir mecmua ve bâzı günlük gazetelerde “H. Nihâl” ve “Askerî Tıbbiye öğrencisi H. Nihâl” imzâlarıyla yazılar yazan Atsız Bey’in, 1917’de İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin maddî desteğiyle çıkarılmaya başlanan, Malta’ya sürülene dek Ziya Gökalp’ın idâre ettiği Yeni Mecmua‘nın, Falih Rıfkı yönetiminde neşredilen sayılarından Kasım 1923 târihlisinde, “Suallerimiz ve Cevaplar” sayfasında Hüseyin Nihâl imzâsıyla bir mektubu çıkmıştır. Mektuptaki, “Umumî bir kongre olmalıdır. Türk ocakları içinde en iyi içtima salonuna mâlik olanında toplanılmalıdır. Bu kongrede bilhassa Türk ocaklarının ilerideki mesâisi münakaşa edilmelidir. Türk ocakları hakkındaki esâs fikirlerime gelince: Türk ocakları birleştirilmeli ve kendilerine bir merkez intihap etmelidir. Türk ocağı nizâmnâmesi bütün ocaklıların iştirâkiyle değişmeli ve yeni bir nizâmnâme yapılmalıdır. Türk ocakları mademki Türklüğün yükselmesine çalışıyorlar, o hâlde siyâsetle de meşgul olmalıdır. Çünki yükseltmek için ilim ve hars kâfî değildir… İtalya’da faşistlerin yaptığını bizde Türk Ocakları yapmalı, irtica ve komünizme karşı Türklüğü muhafaza etmelidir. Bugün hür yaşayan Türkler 10 milyonu geçmez. Hâlbuki, eğer son Rus istilâsı Türkistan ve Azerbaycan’ı büsbütün mahv etmediyse, 30 milyon Türk hür bir vatana mâlik değildir. Türk Ocakları bunu düşünmeli ve siyâsî bir cemiyet hâline geçerek mânen, bedenen, fikren, ilmen daha çok mesâi sarf etmelidir.” ifâdelerinden, Türkçülük fikri gibi, temel antitezlerinin de erken dönemlerde tebellür ettiği anlaşılmaktadır. Hüseyin Nihâl, Mesud Süreyya adlı Arap asıllı bir mülâzımın gereksiz yere istediği selâmı vermediği için 4 Mart 1925’te Askerî Tıbbiye’den çıkarılmıştır. Bu yüzden de, bâzı mektuplarında kendisinden “yarı doktor” olarak bahsetmiştir.

Askerî Tıbbiye’den çıkarıldıktan sonra, Kabataş Lisesi’nde birkaç ay muallim muavinliği yapan Atsız Bey, daha sonra Denizyolları’nın bir vapurunda kâtip muavini olarak çalışmış, İstanbul – Mersin arasında birkaç seferde bulunmuştur. 1926’da Yüksek Muallim Mektebi’ne ve Dârülfünûn’un Edebiyat Şubesi’ne kaydolan Atsız, buradan Edirneli Nazmi’nin Dîvân’ının gramer ve sözlüğü üzerine hazırladığı bitirme teziyle 1930’da mezun olmuş, 25 Ocak 1931’de ise Fuad Köprülü’nün girişimiyle Türkiyat Enstitüsü’nde asistanlığa başlamıştır. Kısa bir süre sonra, 15 Mayıs 1931’de, ilk dergisi olan Atsız Mecmua’yı neşretmeye başlamış; dergide, kimi o sırada şöhretli, kimi ileride kendi sâhalarında temâyüz edecek isimlerle, daha ziyâde kültürel ve ılımlı bir Türkçülüğün ilmî çerçevede işlendiği köycü bir bakış açısı egemen olmuştur. Bu sıralarda, Ahmed Caferoğlu vâsıtasıyla, ilk olarak, 1924 – 1926 yılları arasında on iki cilt hâlinde neşrettiği Türk Tarihi adlı eserle yakınlık duyduğu, yurtdışındaki Dr. Rıza Nur’la yazışmaya başlamış; bu ilişki, Rıza Nur’un Türkiye’ye döndüğü 1938 Aralık’ından ölümüne dek (1942) sürmüş ve bu arada Atsız, 1940 yılında Rıza Nur tarafından resmen evlât edinilmiştir[5]. Ayrıca Atsız, Rıza Nur’un, o târihte yayınlanmamış; fakat büyük olasılıkla kendisinin gördüğü, Ziya Paşa’nın İkinci Zafernamesi adlı Atatürk hicviyesinden etkilenerek 1941’de, Atatürk ve çevresindekileri amagram isimlerle hicvettiği Dalkavuklar Gecesi adlı kısa ricâl taşlamasını yayınlamıştır.

Atsız, Temmuz 1932’de toplanan ve dâvetli listesinde adı olduğu hâlde katılmadığı Birinci Türk Tarih Kongresi’nde savunulan resmî târih tezine karşı ilmî çekincelerini belirttiği için bilhassa Dr. Reşid Gâlip’in hücûmuna uğrayan hocası Zeki Velidi Togan’ın lehine, aralarında Pertev Naili Boratav’ın da bulunduğu diğer yedi arkadaşıyla birlikte, Gâlip’e bir protesto telgrafı çekmiş ve muhalif olarak mimlenmesine yol açan bu tavrı, Reşid Gâlip’in Maarif Vekili olduğu sırada, Atsız Mecmua’nın 25 Eylül 1932 târihli son (17) sayısında yayınladığı, Dârülfünûn hocalarının yetersizlikleri, câhillikleri ve esersizliklerini sert bir dille eleştirdiği bir yazısının da tuz biber olmasıyla, 13 Mart 1933’te Dârülfünûn’dan atılmasına yol açmıştır. Birkaç hafta sonra Orhan Şaik’le birlikte Malatya Ortaokulu’na Türkçe öğretmeni olarak, orada yaklaşık dört ay bulunduktan sonra edebiyat öğretmeni vazifesiyle bu defa Atsız Bey Edirne Lisesi’ne, Orhan Şaik Edirne Erkek Muallim Mektebi’ne, tâyin edilmişlerdir.

Edirne’de görevli olduğu yılların bir hâtırâsı; bir yaz tâtilinde, arkadaşlarıyla, asıl amaçları İstanbul’dan yürümek olduğu hâlde, yeterli vakitleri bulunmadığından, Sirkeci’den kalkan Selamet vapuruna binip Çanakkale’ye ve oradan motorla Kilitbahir’e çıkıp yaya olarak bütün savaş alanlarını dolaştıkları bir Çanakkale haccıdır. Bu geziye dâir anlatısını, 1933’te Çanakkale’ye Yürüyüş adıyla bastırmıştır. Edirne’de, Türkçülük yolundaki ikinci yayın çabası olarak, 5 Kasım 1933 târihinden itibâren 16 Temmuz 1934’e kadar dokuz sayı yayınlanacak ve yine Türk târih tezine dönük sert polemiklere giriştiği için, H. Âli Yücel’in Dâvam adlı eserinden öğrendiğimize göre, bizzat Atatürk’ün tâlimatıyla vekâlet emrine alınarak öğretmenlikten uzaklaştırılmasına yol açacak ve bir süre sonra da kapatılacak Orhun dergisini çıkarttı. Aynı zamanda bu dergide, 1935 yılında yayınlayacağı, Türk Tarihi Üzerinde Toplamalar adlı eserini tefrîka etmeye başladı. Böylece, kendi târih tezini, daha önce Rıza Nur ve Mükrimin Halil tarafından kısmen ortaya konulmuş olan bütüncül bir bakış açısıyla sistemleştirmeye başladı. Ona göre Türk târihi, resmî tezin hilâfına, pek çok hânedan eliyle kurulmuş devletlerden değil, Doğu ve Batı Türkeli’nde egemen pek çok hânedan tarafından yönetilmiş iki devletten müteşekkildi ve hânedanları değil, devleti esas alarak anlatılmalıydı. Atsız’ın iyi bir târihçi olduğu kabulü, günümüz ve belki de yaşadığı dönemde gelişen târih anlayışları ışığında çok su götürür; zîrâ kendisi târihi, dünya görüşünün hizmetinde bir araç olarak gördüğünü açıkça beyân etmiş ve onu bir ilim olarak da benimsememiştir.

Atsız’ın, Edirne’de bulunduğu yıllarda, Yahudiler aleyhindeki yazılarıyla, kimileri tarafından bir pogrom olarak kabûl edilen, bölgedeki Yahudi cemaatine yönelik, 1934 Trakya Olayları’nın gerçekleşmesinde payı olduğu da dillendirilmiştir.

Daha sonra çeşitli okullarda fâsılalarla öğretmenlik yapan Atsız, 1939’da Tahsin Demiray’ın Ateş Çocuklar dergisinde, pek çok nesli etkileyecek ve Türkçülük yoluna girmelerini sağlayacak olan, Birinci Göktürk Kağanlığı’nın çöküşünü ve Türkler’in Kürşad liderliğinde bağımsızlık için isyân edişini destansı bir dille anlatacağı Bozkurtların Ölümü adlı romanını tefrîka etmeye başladı; fakat yayın yarım kaldı. Tamamlanması ve kitap olarak neşri, 1946 yılında gerçekleşecekti. Çok ilgi gören romanın, 1949’da Bozkurtlar Diriliyor adıyla devâmı neşredilecek, burada da II. Göktürk Kağanlığı’nın elli yıllık aradan sonra Kutluk Şad tarafından diriltilmesi anlatılacaktı. Ayrıca 1940 yılı içinde, 900’üncü Yıldönümü (1040 – 1940) adlı risâlesi ile Sabahattin Ali’nin İçimizdeki Şeytan romanına karşı yazdığı İçimizdeki Şeytanlar adlı risâlesi ve Türk Edebiyatı Tarihi adlı küçük hacimli eserlerini yayınlamıştır.

Atsız, Boğaziçi Lisesi’nde Türkçe öğretmeniyken, daha önce Edirne’de çıkardığı Orhun’u, kaldığı yerden, yani onuncu sayıdan îtibâren tekrar neşretmeye başlamış, bu dergi de 1 Ekim 1943 ila 1 Nisan 1944 arasında yedi sayı yayınlanabilmiştir. Mart – Nisan 1944’te Millî Eğitim’deki komünist faaliyetleri ifşâ edip sorumluları istifâya çağırdığı ve Başbakan Şükrü Saraçoğlu’na hitâben kaleme aldığı meşhur açık mektupları sonrasında derginin yayını durdurulmuş; öğretmenliğine son verilmesi dışında, ithâm ettiği Sabahattin Ali’nin kendisine açtığı dâvâ, 3 Mayıs 1944’te Ankara’da milliyetçi gençliğin sonradan Türkçüler Günü olarak anılacak nümâyişlerini ve adlî târihimize Irkçılık – Turancılık Dâvâsı adıyla geçecek yargılamaları doğurmuştur. İsmet İnönü’nün, ölmüş Rıza Nur’a hakaret ederek başladığı ve bu dâvânın bütün sanıklarını vatana ihânetle suçladığı 19 Mayıs 1944 nutkuyla mahkemeden önce mahkûm edilen ve pek çok işkenceden geçirilen Türkçüler, ancak Askerî Yargıtay’ın mahkeme kararını esastan bozmasıyla, Ekim 1945’te tahliye edilmişlerdir. Bu dâvâdan sonra uzun müddet işsiz kalan ve Türkiye Yayınevi’nde çalışan Atsız, bu dönemde, muahhar baskılarda genişleyecek olan şiirlerini Yolların Sonu (1946) adlı kitapta toplamış; Osmanlı Tarihleri I adlı derlemenin içinde, Ahmedî’nin, Dâstan ve Tevârih-i Mülük-i Âl-i Osman, Şükrullah’ın Behçetü’t-tevârih ve Âşıkpaşaoğlu’nun Tevârih-i Âl-i Osman (Âşıkpaşaoğlu Târihi) adlı Osmanlı târih yazıcılığının erken metinlerini neşretmiştir.

Atsız, Dârülfünûn’daki sınıf arkadaşlarından Tahsin Banguoğlu’nun[6] Millî Eğitim Bakanı olmasıyla 1949 Temmuz’unda Süleymaniye Kütüphânesi’ne uzman olarak atanmış ve bir yılı biraz aşkın zaman sonra Haydarpaşa Lisesi Edebiyat öğretmenliğine tâyin edilmiş; fakat bir Türkçüler Günü ihtifâli dolayısıyla 4 Mayıs 1952’de Ankara’da verdiği “Devletimizin Kuruluşu” başlıklı konferansta, millî târihe ilişkin kanaatlerini Türkçü bir bakışla anlatmasından rahatsız olan basının tezvirâtıyla öğretmenlikten “muvakkaten” alınıp tekrar Süleymaniye Kütüphânesi’nde görevlendirilmiş, bu “muvakkat” vazifesi emekli olacağı 1969 yılına kadar on yedi sene sürmüştür. Atsız, Süleymaniye Kütüphânesi’nde görevli olduğu yıllarda, çeşitli makalelerinden derleyerek Türk Ülküsü (1956) adlı kitabını yayınlamış, 1958’te önce Akşam gazetesinde tefrîka edilip aynı yıl kitaplaştırılan ve fetret dönemimize dâir acıklı bir şehzâde öyküsü olan Deli Kurt romanını neşretmiş, Ö. F. Akün’ün verdiği bilgiye göre, 1936’da bir sahafta görüp istinsâh ettiği ve daha sonra aslı Berlin’e götürülerek II. Dünya Savaşı’nın dağdağası içinde kaybolan, Bayburtlu Osman’ın Tevârih-i Cedîd-i Mirât-ı Cihân (1961) adlı eserini, ayrıca Birgili Mehmed (1966), Mustafa Âlî (1967) ve Ebûssuud Efendi’nin (1968) bibliyografyalarını hazırlamıştır.

Atsız’ın çıkardığı son Türkçü dergi, 1964 – 1975 yılları arasında 143 sayı yayınlanan Ötüken dergisidir. 1972’de, son romanı olan ve daha önce ismini müstear olarak kullandığı; hayatı, kendi hayatıyla büyük oranda örtüşen Selim Pusat adlı askerlikten atılma bir monarşist subayın etrâfında gelişen sembolik ve tenâsuhî bir öyküyü anlattığı Ruh Adam’ı yayınlar.

Nasıl ki Gökalp ilmî ve metodlu gayretleriyle sivrilmişse, Atsız da, Türkçülüğünden ziyâde romantizmi ve ahlâkçılığıyla temâyüz etmiş bir erdem anıtıdır. Tabiî bu, Türkçülük târihinin en önemli figürü olduğu gerçeğine hâlel getirmez. Bu sebeple Altan Deliorman Bey, kendisi hakkında kaleme aldığı kitabında, cenâzesinden bahsederken haklı olarak “musalla taşında yatanın Atsız değil, Türk milliyetçiliğinin bir devri” olduğunu ifâde etmiştir. Büyük Türkçünün ebediyete intikâlinin üzerinden çok yıl geçmiş olmasına rağmen yarattığı romantizmin ve edebî kuvvetinin her yeni kuşağı etkilemeyi sürdürdüğünü rahatlıkla söyleyebiliriz. Bunda, şüphesiz bir ömür boyu sarsılmaz bir inançla ve yüksek bir ahlâkî salâbetle savunduğu fikirlerden inhirâf etmemiş olmasının; kendisini hiçe sayarak milletinin geçmişinde, hâlinde ve geleceğinde fenâfillah derecesinde benliğini eriterek varlığını gerçek anlamda O’na adamış olmasının payı büyüktür. Onun Türkçülüğü, Türk milletinin üstünlüğü fikrine dayalı bir ırkçı anlayış ile Türklüğün siyâsî birliğini hedefleyen Turancılık idealinin üzerinde yükselir. Bununla birlikte Atsız Bey, Avrupâî tarzda bir biyolojik ırkçılık gütmemiştir. Ona göre Türkçü, “Türk soyunun üstünlüğüne inanmış olan kimsedir.” Türk’ü, “Türk soyundan gelenlerle Türk soyundan gelmişler kadar Türkleşip kendini o soya bağlayan ve beyninde hiçbir yabancı ırk düşüncesi bulunmayan fertlerin topluluğu” olarak tanımlayan Atsız’da kan kadar bu içtimâî mensûbiyet şuuru da önemlidir. Atsız Bey’in Türk târihine ve onun eski çağlarına olan romantik ilgisi bilinmektedir; fakat ilmî çalışmalarının hemen tamamı Osmanlı târihine dâirdir. Ayrıca Osmanoğulları pâdişahlarına derin ihtirâm duyduğu gibi, cumhuriyetin devr-i sâbık yaratma gayretiyle karaladığı bu âilenin büyüklerini Rıza Nur’un Tanrıdağ dergisinde yayınlanan “Osmanlı Padişahları” yazısıyla açıkça ilk savunan, 1947’de Kemalist adlı bir dergide Yıldırım Bâyezid ve Fatih Sultan Mehmed’e yönelik hakâretleri “Milli Mukaddesat Düşmanları” başlıklı yazısında sert bir dille eleştirip onlara saygıyı millî mukaddesâtın gereği gören ve en fazla tenkîde uğrayan pâdişahlardan Sultan (II.) Abdülhamid’i, “Gök Sultan” başlıklı yazısıyla târih önünde tezkiye eden de ilk odur. Abdülhamid’in kızı Ayşe Osmanoğlu’nun, babasına ilişkin, Hayat Tarih Mecmuası’nda tefrîka edilen hâtırâlarının editörlüğünü de İsmâil Hâmi Dânişmend’le birlikte Atsız Bey yapmıştır.

Atsız, “Sona Doğru” şiirinde “Dünya denen mezellete dalsın her isteyen / Ben ırkımın şeref taşan efsanesindeyim” mısrâlarında belirttiği gibi, Türklüğün yirmi asrının içinde yüzen bir ülkü ve adanmışlık devidir. O, Adile Ayda’nın ifâdesiyle, “yüzyıllar geçtikten sonra bile ilham kaynağı olacak bir milli şuur abidesi” hâlinde, “tarihin Altaylar’a ve Tanrı Dağı’na uzanan âhiret bahçesinde”  hâlâ nesiller üzerindeki etkisini sürdürüyor.

Göktürk Ö. Çakır