Bu dönemde yer değiştirme ve denge hareketlerinde gelişme başlar. Dayanıklılık henüz zayıftır, el-göz koordinasyonu gelişmeye başlamıştır, büyük kas kontrolü hızlıdır. Çocuklar oldukça hızlı ve etkindir. Çocuklar bu dönemde özellikle rekabet içeren bireysel ve eşli oyunlardan büyük zevk alır.

Bu dönemde çocuklar; geriye zıplar, tek eli ile topu fırlatır, hareketli topa tekme atar, potaya top atar. Yan destekli iki tekerlekli bisiklete biner. Yuvarlanır, yerden belirli yükseklikte (ort 25-30 cm) dengede ileri yürür, ilerleyen zamanda da geri yürür. Yukarıdan top atar, seken topu tutar. Seker, ip atlar (iki kişinin tuttuğu ip), yer değiştirmeyi gerektiren hareketleri yapar (basit dans adımlarını yapar.). Denge kaybı olmadan el ya da ayakla topu sürekli olarak sürebilir. Tek ayak üzerinde ortalama 10 sn durur. Ritme uygun vücut hareketleri yapar. Oyun kurallarını dikkate alarak oynar. Önerilen Aktiviteler ve Sporlar: Sıçrama (ip atlama, çizgi oyunları), tutma ve yuvarlama oyunları (tırtıl yakan topu) ile buz pateni, jimnastik, kayak, atletizm, futbol, yüzme, judo sporlarını yapabilirler.

Programın Amacı

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Süt Konseyince  ortaklaşa yürütülen Okul Sütü Programı’nın amacı, öğrencilere süt içme alışkanlığını kazandırmak, yeterli ve dengeli beslenmelerine katkıda bulunarak sağlıklı büyüme ve gelişmelerini sağlamaktır.

2016-2017 eğitim ve öğretim yılı ikinci döneminde 06.02.2017- 09.06.2017 tarihleri arasında uygulanacak olan Okul Sütü Programında  bağımsız anaokulu, uygulama sınıfı, anasınıfı, ilkokul ve özel okullar dahil 33.308 okula, 200ml, yağlı, ( % 3 -3,5) sade UHT süt , 6.032.056   öğrenciye, haftada  3 gün  Pazartesi, Çarşamba ve Cuma günleri ve  toplamda  48 gün olarak, 289.538.688 adet kutu süt  dağıtılması planlanmıştır.

Okul sütü programı;

• Okul çağı çocuklarının süt ve sağlık üzerine etkisi konusunda bilinçlenmelerini sağlar,
• Çocuklara sağlıklı büyüme ve gelişmeleri için kalsiyum ve proteinden zengin olan sütü içme alışkanlığı kazandırılmasını teşvik eder,
• Süt içme olanağı sunarak sağlıklı beslenmelerine destek olur,
• Sağlıklı ve hijyenik süt tüketiminin yaygınlaşmasını sağlar,
• Süt üretimin artırılmasını teşvik eder,
• Süt arzı fazlalığının değerlendirilmesini sağlayarak, üretimde istikrarı sağlar.

Programın Uygulanması

Okul Sütü Programı, Başbakanlık Genelgesiyle yayımlanan Türkiye Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Programının “Okullarda Obezite İle Mücadelede Yeterli Ve Dengeli Beslenme Ve Düzenli Fiziksel Aktivite Alışkanlığının Kazandırılması” başlığı altında yer alan faaliyetlerdendir.

Mevzuat gereği  program kapsamında süt tüketimine bağlı rahatsızlıklar ile ilgili tedbirlerin alınması, izlenmesi ve sürecin yönetimi ile ilgili iletişim stratejisinin belirlenmesi, süt dağıtımı öncesi ve tüketim sonrasında öğrencilere ait bilgilerin içerik ve formatının belirlenmesi,  programda uzun dönemde öğrencilerin gelişmelerine ilişkin çalışmaların Milli Eğitim Bakanlığı ile işbirliği içinde yürütülmesi Bakanlığımızın görev ve sorumluluklarıdır.

Bu kapsamda “Okul Sütü Programı Kapsamında İl Halk Sağlığı Müdürlükleri Koordinasyonunda Halk Sağlığı Müdürlükleri ve Kamu Hastaneleri Birliklerince Yapılması Gerekli İşlere İlişkin Dikkat Edilecek Hususlar” yazısı 81 il Halk Sağlığı Müdürlükleri,  Kamu Hastaneleri Birlikleri Genel Sekreterlikleri ve bilgi olarak İl Sağlık Müdürlükleri ve Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumuna iletilmiştir.

Türkiye’de Okul Sağlığı Çalışmaları

• En eski belge 10 Şubat 1912 tarihli “Bilumum Mekatipte Emraz-ı Sariyenin Meni,Tevessüü ve İntisarı Hakkında Nizamname”dir. Bu belgede bulaşıcı hastalıklarla savaş konusunda görev eğitim kurumlarına yüklenmiş olup sağlık müfettişleri ile işbirliği önerilmektedir.
• Millî Eğitim Bakanlığı’nın sorumluluğu altında 1912 yılında başlamıştır.
• Bu nizamnameden bir yıl sonra 23 Eylül 1913 yılında çıkarılan “Tedrisat-ı İptidaiye Kanunu Muvakkatı” ile ilkokul eğitimi zorunlu kılınarak, okullarda sağlıklı bir çevre sağlanması konusunda eğitim yetkilileri sorumlu kılınmıştır. Yasaya göre sağlık müfettişleri ve belediye hekimleri denetimden sorumlu tutulmuştur.
• 3 Ocak 1927’de yayınlanan bir yönerge ile ilkokul müfettişlerine, okulların hijyenik koşullarının ve öğrencilerin sağlık durumlarının incelenmesi yetkisi verilmiş ve okul sağlık denetimleri sırasında dikkat edilmesi gereken konular saptanmıştır. Bu yönetmelikle önemli sağlık konularına değinilmiş ve bu sorunların giderilmesinde öğretmenler görevlendirilmiştir.
• 1930 yılında çıkarılan Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’nun 163. ve 164. maddeleri okul sağığı ile ilgilidir.
• 1961 yılında 224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkındaki Kanuna dayanılarak çıkartılan 154 sayılı yönerge ile okul sağlığı hizmetleri ve görevlileri açık bir şekilde ortaya konulmuştur. Yönergede “sağlık hizmetlerinin sosyalleştirildiği bölgelerde sağlık ocağı hekimi okul sağlığı hizmetlerinden sorumludur” denilmekte, ayrıca; hemşire, köy ebeleri, sağlık memuru, okul öğretmeni, personeli ve çocuğun aileleri ile işbirliği kurularak ekip halinde çalışmalarının zorunlu olduğu belirtilmektedir.
• Sağlık İşleri Dairesi Başkanlığı’nın 1984 yılında yayınladığı “Sağlık Hizmetleri Uygulama Rehberi”nde okul sağlığı hizmetlerinin ele alınma biçimi ve okul sağlığının tanımı yapılmıştır.
• 1994 yılında ise, DSÖ’nün birçok Avrupa ülkesinde yürüttügü “Sağlığı Geliştiren Okullar Projesi” çalışmalarına, çeşitli bölgelerden seçtiği 10 pilot okul ile ülkemiz de katılmıştır.1995 yılında Avrupa’da Sağlığı Geliştiren Okullar Ağı (ASGOP) (The European Network of Health Promoting Schools) sisteminde Türkiye’nin de katılması ile Millî Eğitim Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı’nın arasında imzalanan protokol ile çalışmalar başlanmıştır. 2004 yılında 81 ilde 106 ilköğretim okuluna yaygınlaştırılan program, kardeş okul programı ile okul sayısı 208’e ulaşmıştır.
• 29.09.2010 tarihli ve 27714 sayılı Resmi Gazete’de Başbakanlık Genelgesi olarak yayımlanan “Türkiye Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Programı”nın “Okullarda Obezite ile Mücadelede Yeterli ve Dengeli Beslenme ve Düzenli Fiziksel Aktivite Alışkanlığının Kazandırılması” başlığı kapsamında “Çocukluk ve Adolesan Döneminde Yeterli ve Dengeli Beslenmenin Sağlanması İçin Temel Besin Gruplarında Yer Alan Besinlerin Tüketiminin Özendirilmesine Yönelik Beslenme Programlarının Yürütülmesi, Beslenme Hizmetlerinin Periyodik Olarak Denetlenmesinin Sağlanması“ stratejisi yer almaktadır.Bu stratejiye bağlı olarak;
  • “İlköğretim Okullarında Okul Sütü Programının Başlatılması”
  • ”Okul kantinleri ve yemekhanelerinde yürütülen beslenme hizmetlerinde sağlıklı uygulamaların teşviki için çeşitli kampanya ve aktiviteler (Beyaz Bayrak Projesi, Beslenme Dostu Okullar Programı vb.) yürütülmesi”
  • “Okul kantin ve yemekhanelerindeki beslenme hizmetlerinin belirli aralıklarla yeterli ve dengeli beslenme ve besin güvenliği kriterlerine uygunluğu açısından denetiminin sağlanması” faaliyetleri bulunmaktadır.

Okul çağı, hızlı öğrenme, bilgi ve beceri kazanma ve etkilenme dönemidir. Alışkanlıklar bu dönemde oluşmaya başlar.Büyüme ve gelişme sürecinin olduğu okul çağı dönemde alınacak koruyucu önlemler ileriki yaşlarda genel sağlık durumu üzerinde etkili olabilecek yararlar sağlayacaktır.

Okul sağlığı hizmetleri; öğrenciler, aileler ve okul personelinin sağlık durumlarının değerlendirilmesi, geliştirilmesi, sağlıklı okul yaşamının sağlanması ve sürdürülmesine yönelik okul tabanlı bakış açısıyla ele alınan çalışmalardır. Okul sağlığı hizmetlerinin amacı;

• Okul çağındaki tüm çocukların olabilecek en iyi bedensel, ruhsal ve toplumsal sağlığa kavuşmalarını sağlamak ve sürdürmek,
• Okul çocuklarının sağlıklı bir çevrede gelişimini sağlamak,
• Çocukların, ailelerin ve toplumun sağlık düzeyini yükseltmektir.

Dünyada okul sağlığı programlarının uygulanmasına 19. yüzyılda başlanmış ve 20. yüzyılın ilk yıllarında gelişmiş ülkelerde okul sağlığı uygulamaları rutin hizmet kapsamına alınmıştır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Avrupa Bölge Bürosu 1984 yılından itibaren sağlık eğitimi ve sağlık düzeyini yükseltme programlarını geliştirmeye başlamıştır. DSÖ, 1990’lı yıllarda Sağlığı Geliştiren Okul çalışmalarını, bünyesinde teknik sekreterya oluşturarak başlatmıştır. Bu proje; DSÖ, Birleşmiş Milletler, Eğitsel, Bilimsel ve Kültürel Organizasyonu (UNESCO), Avrupa Topluluğu Komisyonu (CEC), Avrupa Konseyi (CE) nin katkılarıyla oluşmuştur. Avrupa’ da ilk uygulamalar 1991 yılında Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti ve Slovakya’da başlatılmıştır. Avrupa’da elliden fazla ülke 500 bin civarında öğrenci bu proje kapsamındadır.

İnternette ve Sosyal Medya platformlarında Sağlık Bakanlığı’na ait olduğu iddia edilen bir belge dolaşıyor. Sözde evraka göre Türkiye’de ülke genelinde Koronavirüs nedeni ile karantina ve sokağa çıkma yasağı ilan edileceği ifade ediliyor. Bu belgenin doğruluğu ile ilgili Sağlık Bakanlığı resmi bir açıklama yapmadı. Corona virüs nedeni ile ülkemizde kaos ortamı yaratmak ve insanları paniğe sevk etmek için kirli işler planlanıyor. Lütfen kaostan beslenenlere itibar etmeyiniz. Sağlık Bakanımız sn. Fahrettin Koca ve Cumhurbaşkanımız s. Recep Tayyip Erdoğan’ın açıklamalarına itibar ediniz. Sakin ve sabırlı olunuz. Corona virüs için gerekli tedbirleri alınız ve dikkat ediniz.

KAOSE VE PANİĞE HAYIR!

Oleuropein

Olea europaea L., zeytin, Oleaceae (Zeytingiller) familyasının bir üyesidir. Dünyada geniş yayılım gösteren bir bitkidir. Akdeniz havzasında makilerde doğal olarak yetişir ve Akdeniz iklimine sahip ülkelerde kültürü yapılmaktadır. Dünyada bulunan zeytin ağaçlarının %97’si Akdeniz’de yer alan İspanya, İtalya, Yunanistan, Türkiye, Tunus, Portekiz, Suriye, Fas ve Cezayir ülkelerindedir. Türkiye’de zeytin, üretim miktarı ve ekonomik değeri yönünden önemli bir üründür. Türkiye’de zeytin üretimi, coğrafi konum bakımından Ege, Akdeniz ve Marmara olmak üzere başlıca üç bölgededir. Mevcut zeytinliklerin %75’i engebeli, besin maddeleri yönünden kısmen fakir topraklarda, %25’i ise düz ve hafif meyilli arazilerde bulunmaktadır. Yağlık ve sofralık olarak yararlanılan zeytin, hem yüksek besin değeri olması hem de ülke ticaretine konu olması nedeniyle oldukça önem taşımaktadır. Zeytinyağı, çeşitli miktarlarda triaçilgliseroller ve az miktarda serbest yağ asitleri, gliserol, pigmentler, aroma bileşikleri, steroller, tokoferoller, fenoller, reçineli bileşenler içeren Akdeniz diyetinin bir bileşenidir. Zeytinyağının, zeytinli meyvelerinin ve yapraklarının farmakolojik özellikleri bir fenolik bileşen olan oleuropein içermesi nedeniyle tıbbi ve sağlıklı bir diyet olarak önemli kabul edilmektedir.

Bu derleme, önemli fenolik bileşen oleuropein ile antioksidan, antimikrobiyal aktivite, antienflamatuvar, antiaterojenik, antikarsinojenik, antiviral aktivite, hipoglisemik ve nöroprotektif etkiler dahil olmak üzere çok sayıda farmakolojik aktiviteleri içeren çalışmalara odaklanmaktadır.

BOTANİK ÖZELLİKLERİ
10–15 m boyunda, geniş taçlı, gövdesi çoğunlukla boğumlu, dalları dikensiz ağaç veya 2–5 m boyunda, dalları sık ve dikenli olan çalı; yapraklar hemen hemen
sapsız, tepelerde koyu yeşil ve tüysüz, alt kısımlarda gümüşümsü gri renkte, çiçekler beyaz renkli, güzel kokuludur. Bitki Mayıs ayında çiçeklenir. Türkiye florasında bir Olea türü ve bu türün iki varyetesi kayıtlıdır. Bunlar; Olea europaea L. var. europaea Zhukovsky (Aşılı zeytin) ve Olea europaeae L. var. sylvestris (Miller) Lehr. (Delice, Erkek zeytin, Yabani zeytin) (1,4).

TÜRKİYE’DE HALK ARASINDA KULLANILIŞI
Yaprakları, %5’lik infüzyon halinde dahilen iştah açıcı, idrar söktürücü, kabız ve ateş düşürücü olarak kullanılmaktadır. Şeker hastalığına karşı da kullanılmaktadır.
Haricen ise iltihaplı yaraların temizlenmesi ve pansumanında kullanılır.

KİMYASAL BİLEŞİMİ
Yaprakları tanen, uçucu yağ, organik asitler ve reçine taşır. Zeytin yaprağı ekstresinde bir sekoiridoit olan oleuropein, triterpen olan oleanolik asit, maslinik asit, flavanoit olan luteolin-7-O-glikozit, apigenin-7-O- glikozit, rutin ve hesperidin kalkonlar olarak da olivin, olivin-4′-O-diglikozit gibi birçok aktif bileşen bulunmaktadır.

KULLANILIŞI ve FARMAKOLOJİK ETKİLERİ
Zeytin yaprağının hipotansif, antiaritmik ve bağırsak düz kası üzerinde spazmolitik etkilere sahip olduğu hayvan çalışmalarında gösterilmiştir. Literatürdeki bir çalışmada, cilt hastalığına sebep olan mantarların % 1,25’lik (ağırlık/hacim) zeytin yaprağı ekstresine üç gün maruz kalması ile inaktive olduğu, % 1’lik ekstrenin Candida albicans üzerinde 24 saatte etkili olduğu, % 0,6’lık ekstrenin ise E. coli’yi üç saatlik sürede yok ettiği ve bu bulgulara dayanarak zeytin yaprağının antimikrobiyal etkisinin yüksek olduğu belirtilmiştir.

Akdeniz tipi beslenmede sıklıkla tüketimi olan zeytinyağı ve zeytin yaprağında bulunan fenol bileşenlerinden dolayı kalp damar hastalıklarının görülme sıklığı oldukça azdır. Zeytin yaprağından elde edilen ekstrenin koroner damarlarda kan akışını arttırdığı, kan pıhtılaşmasını ve kan dolaşımını düzenlediği bundan dolayı da kalp rahatsızlıklarını ve myokard infarktüsünü önleyici etkiye sahip olduğu literatürde yer almaktadır. Aynı zamanda düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) oksidasyonunu engelleyerek kalp-damar hastalıklarının önlenmesinde ve kan basıncını düzenlenmesinde etkisinin olduğu belirlenmiştir. Zeytin yaprağı ekstresinin akciğer epitelyum hücrelerinde meydana gelen inflamatuvar hastalıklar sonucu oluşan serbest radikalleri önleyici etkisi tespit edilmiş ve tedavide kullanımı önerilmiştir. Zeytin yaprağı ekstresinin farelerde akut veya kronik etkileri farelerin üreme ve gebelik dönemleri üzerine veya genetik yapılarına etkileri ayrı ayrı incelenmiş ve belirgin hiçbir toksik etki tespit edilememiştir. Zeytin yaprağının ana bileşeni olan oleuropeinin antiinflamatuvar, antiaterosklerotik ve kanser önleyici özelliklerinin yanında, endojen peptitleri bağlama özelliği ile de güçlü bir antioksidan etkiye sahip olduğu belirtilmektedir.

Oleuropeinin antioksidan, antimikrobiyal aktivite, antienflamatuvar, antiaterojenik, antikarsinojenik, antiviral aktivite, hipoglisemik ve nöroprotektif etkiler dahil olmak üzere çok sayıda farmakolojik özelliğe sahip olduğu literatürde yer almaktadır. Oleuropeinin özellikle serbest radikal süpürücü olarak güçlü antioksidan aktiviteye sahiptir. Oleuropein ve oleuropein açısından zengin ekstrelerin 2,2-difenil-1- pikrilhidrazil (DPPH) radikalini süpürme kabiliyeti sentetik antioksidan bütil hidroksitoluenden (BHT) daha yüksek bulunmuştur. Oleuropein, lipoksijenazlar gibi çeşitli inflamatuvar enzimleri inhibe ederek, serbest radikal üretim reaksiyonlarını kataliz eden Cu+2 ve Fe+2 gibi metal iyonlarını şelatlama kabiliyeti ile serbest radikal oluşumunu önleyebilir (14-17). Oleuropeinin geniş ölçüde gram pozitif bakteri, gram- negatif bakteri ve mantar türleri; Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa, Escherichia coli ve Candida albicans üzerinde in vitro olarak yüksek derecede antimikrobiyal etki gösterdiği literatürde yer almaktadır. Ek olarak, oleuropein, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis, Salmonella typhi, Vibrio parahaemolyti- cus ve Staphylococcus aureus gibi bakterilerin büyümesini baskılayabilir. Oleuropeinin hemoglobin A1C, açlık serum glikozu, trigliserit, kolesterol ve düşük yoğunluklu lipoprotein ve aterojenik indeks üzerine etkisinin değerlendirildiği ve bu parametreler üzerinde yararlı etkilerinin olduğu ve buna bağlı olarak nefrotoksik hastalarda kardiyovasküler ölüm riskini önemli derecede azalttığı literatürde yer almaktadır. Oleuropein bulunan ekstrelerin insan meme adenokarsinoma hücresi (MCF-7) ve insan mesane kanseri hücre (T-24) çoğalmasını durdurduğu literatürde yer almaktadır. Oleuropeinin SH-SY5Y nöroblastoma hücre dizisinde in vitro koşullar altında hücre proliferasyonu, invazyon, koloni oluşumu, hücre döngüsü ve apoptotik mekanizmalar üzerine etkilerinin araştırıldığı bir çalışmada nöroblastom tedavisinde terapötik bir madde olabileceği gösterilmiştir.
Oleuropeinin mononükleoz herpes, hepatit virüslerine, rotavirüslere, bovin virüslerine, köpeklerde parvovirüslere ve kedilerde lösemi virüslerine karşı antiviral aktivite gösterdiği kanıtlanmıştır.

Diyabette oleuropeinin hipoglisemik etkisini; glikozla- uyarılan insülin salınımını etkileyerek, periferik glikoz alımını arttırarak ve komplikasyonlarına karşı antioksidan aktivitesiyle gösterdiği ileri sürülmektedir. Oleuropeinin hipoglisemik ve antioksidan etkilerini araştıran bir çalışmada alloksan ile indüklenmiş diyabetik tavşanlara 16 hafta boyunca 20 mg/kg vücut ağırlığında oleuropein verilmiştir. Sekizinci haftada yüksek glikoz düzeyleri gösteren diyabetik (kontrol) tavşanlar ile karşılaştırıldığında, oleuropein ile tedavi edilen tavşanlarda kan glikoz düzeyinde anlamlı derecede azalma bulunmuştur. İnsanlarda pişmiş pirinç yüklemesine glisemik yanıtın araştırıldığı bir diğer çalışmada, zeytin yaprağı ekstresinin, kan glikoz seviyelerini, kontrol grubuna kıyasla önemli ölçüde azalttığı ve zeytin yaprağındaki oleuropeinin hücrelere glikoz alımını hızlandırdığı rapor edilmiştir. Oleuropeinin hippokampal CA1 bölgesinde kolşisinle indüklenen oksidatif hasara ve bilişsel disfonksiyona karşı etkilerinin değerlendirildiği bir çalışmada, nöroprotektif etkilere sahip olduğu in vivo olarak gösterilmiştir. Oleuropeinin nöroprotektif etkilerinin incelendiği bir çalışmada, deneysel omurilik yaralanma modeli oluşturularak oleuropeinin sekonder yaralanmada sıçan omuriliğini koruyucu role sahip olabileceği gösterilmiştir.

KULLANILIŞI ve DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR
Zeytin yaprağının tek başına veya kombine olarak çay karışım preparatlarında kullanımı uygundur. İnfüzyon şeklinde; 7–8 g yaprak 150 ml sıcak suyla demlenmek suretiyle hazırlanarak günde 3–4 kez içilir. Zeytin yaprağının ekstresi günde 580 mg’lık kapsül olarak kullanılabilir. İki aydan fazla kullanılması tavsiye edilmez. Terapötik dozda uygun şekilde kullanıldığında herhangi bir yan etki oluşturmamaktadır. Dahilen alımında safra taşı olan hastalarda koliği tetikleyebileceği için kullanımı kontrendikedir. Zeytin yaprağı ekstresi kan basıncını düşüren ilaçların etkisini artırabilir ve teorik olarak antidiyabetik ilaçlarla etkileşip kan glikoz düzeyini etkileyebilir. Ayrıca kan pıhtılaşmasını ve trombosit agregasyonu inhibe eden ilaçlarla da etkileşebilir. Bu nedenle zeytin yaprağı ekstresi bu grup ilaçlarla kullanırken dikkatli olunmalıdır. Potansiyel hipoglisemik etkilerinden dolayı diyabet hastaları dikkatli şekilde izlenmelidir. Zeytin yaprağının intraoküler kullanımı gözde irritasyona neden olabilir. Rinit veya bronşiyal astım şeklinde polinozlar bildirilmiştir.

KLİNİK ÇALIŞMALAR
Tip 2 diyabetli 79 hastanın olduğu bir çalışmada (8-61 yaş arasında, 28’i kadın) hastaların çalışma öncesinde tedavileri en az üç ay boyunca stabil kalmıştır, tedavi şekilleri ve dozları değişmemiştir. Pişmiş pirinç yüklemesinden sonra zeytin yaprağı ekstresiyle tedavi edilenlerde kontrol grubu ile kıyaslandığında kan glikoz düzeyinin önemli derecede düştüğü görülmüştür. Zeytin yaprağı ekstresindeki oleuropeinin hipoglisemik etkisini açıklamak için iki mekanizma öne sürülmüştür; glikozla indüklenen insülin salımı ve artmış periferal glikozun geri alımıdır. Zeytindeki oleuropein glikozun hücreye geri alımını hızlandırır, plazma glikozunun düşmesine yol açar. Oleuropein glikozit olduğu için glikozun ince bağırsağın epitelyal hücrelerinde sodyuma bağlı olarak transferini (SGLT1) sağlar ve glikozun hücre içine girişine izin verir. Deneysel veriler, inhibe edilmiş sodyuma bağlı glikoz transferi ve bağırsaktaki SGLT1 ile diyetteki flavonol monoglikozitler arasındaki etkileşime odaklanmaktadır. Zeytin yaprağı ekstresi pankreatin amilaz aktivitesini inhibe ederek hipoglisemik etkiyi açığa çıkarabilir. Bu çalışmadaki sonuçlar zeytin yaprağı ekstresinin diyabetli hastalardaki hipoglisemik etkide faydalı olabileceği ile ilişkilendirilmiştir. Bu müdahalenin kullanımı gelecekte ekstre-ilaç etkileşimi ve mümkün olan alt grupların analizi açısından daha geniş klinik denemelerle araştırılmalıdır.

Evre-1 hipertansiyonlu kaptopril kullanan hastalarda, zeytin yaprağı ekstresine tolerabilitesinin yanı sıra antihipertansif etkisini de değerlendirmek için çift-kör, randomize, paralel ve aktif-konrollü bir klinik çalışma yürütülmüştür. Ayrıca bu hastalarda, zeytin yaprağı ekstresinin hipolipidemik etkileri de araştırılmıştır. Daha sonra 8 haftalık bir tedavi periyoduyla devam eden 4 haftalık bir çalışma döneminden oluşmaktadır. Zeytin (Olea europaea L.) yaprak ekstresi (EFLA®943) oral yoldan 8 hafta boyunca günde iki kez 500 mg doz halinde verilmiştir. Başlangıçta günde iki kez 12,5 mg doz rejiminde kaptopril verilmiştir. Gerektiğinde, iki hafta sonra, kaptoprilin dozu, tedaviye verilen cevaba göre günde iki kez 25 mg’a kadar standardize edilir. Sistolik kan basıncında (SKB), başlangıçtan 8. haftaya kadar azalma olmuştur. Lipit profili iyileşmesini değiştiren diyastolik kan basıncı (DKB) olduğu kadar SKB’dır. Sekiz haftalık tedaviden sonra, her iki grup da SKB’nin yanı sıra DKB’de de başlangıca göre önemli bir düşüş gözlenmiştir. Zeytin grubunda trigliserit düzeyinde belirgin bir azalma gözlenirken kaptopril grubunda gözlenmemiştir. Sonuç olarak, evre-1 hipertansiyonlu hastalarda günde iki kez 500 mg dozaj rejiminde, Olea europaea yaprak ekstresi, sistolik ve diyastolik kan basıncını düşürmede kaptoprile benzer şekilde etki göstermiştir. Etkin dozu 12,5-25 mg’dır.

Evre 1 hipertansif bireylere zeytin yaprağı ekstresinin günde iki defa uygulanmasının karaciğer ve böbrek fonksiyonlarını etkilemediği gösterilmiştir. Çalışan katılımcıların hematolojik parametreleri ve elektrolit dengesi etkilememiştir. Tüm güvenlik parametrelerinin ve yan etkilerin değerlendirilmesi zeytin yaprağı ekstresinin evre-1 hipertansiyonlu hastalarda güvenli ve tolere edilebilir olduğunu göstermiştir. Günde iki kez 500 mg (günde 1000 mg) dozaj rejiminde zeytin yaprak ekstresi, 1. evre hipertansiyonlu bireylerde sistolik ve diyastolik kan basıncını etkili bir şekilde düşürmüştür. Çalışma, aynı zamanda günde iki kez 500 mg’lık bir dozda ağızdan uygulanan ekstrenin emniyet ve tolere edilebilir olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca, ekstrenin lipit profili üzerindeki yararlı etkileri, özellikle de plazma LDL, toplam-kolesterol ve trigliserit düzeylerinin düşürülmesindeki etkisi bu araştırmayla güçlü bir şekilde belirtilmiştir. Sonuç olarak çalışma, insanlardaki zeytin yaprak ekstresinin EFLA®943’ün antihipertansif ve kolesterol düşürücü etkilerini doğrulamıştır.

TOKSİSİTESİ
Oleuropein ile fareler üzerine yapılmış akut toksisite çalışmalarında, 1000 mg/kg gibi yüksek bir doz uygulanmasına rağmen herhangi bir ölüm veya advers etkgözlenmemiştir. Bundan dolayı LD50 değeri belirlenememiştir.

Ayşe Kübra KARABOĞA ARSLAN, Ebru ÖZTÜRK, M. Betül YERER ve Müberra KOŞAR

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı yeni tip koronavirüsün dünyada yayılmaya başladığı ilk günden itibaren çeşitli önlemler almaya başladı. Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’nde, Cumhurbaşkanı Sayın Recep Tayyip Erdoğan’ın başkanlığında bakanlar ve ilgili kurumların katılımıyla gerçekleştirilen koronavirüs toplantısının ardından bu önlemlere bir dizi yeni tedbiri de ekleyerek bir genelge hazırlandı.

Bakanlık bu genelge ile önceden alınmış tedbirlerin sahada daha etkin uygulanmasını hedefliyor. Bakan Selçuk genelgeyi:

“Yeni tip koronavirüs ile mücadelede mevcut tedbirlerimizin sahadaki etkinliğini daha da artırmak ve vatandaşlarımızın sağlık hizmetlerine daha kolay ulaşmalarını sağlamak için yeni tedbirlerimizin de yer aldığı genelgemizi gönderdik.”

diyerek duyurdu.

Genelgede şu ifadelere de yer verildi:

“Çin Halk Cumhuriyeti’nin Vuhan kentinde ortaya çıkan ve kısa sürede birçok ülkeye yayılan koronavirüs (COVID-19) salgınıyla ilgili Sağlık Bakanlığınca gerekli bilimsel çalışmalar yapılarak virüsün ülkemize girişi önemli ölçüde engellenmiştir.

Ülkemiz; bugüne kadar uygulamaya konulan etkin önlemler sayesinde, salgına karşı en etkili ve hazırlıklı dünya ülkeleri arasında ilk sırada yer almıştır.

Bununla birlikte; Bakanlığımız tarafından da hastalığın birden fazla ülkeye yayılmaya başladığı andan itibaren merkez ve taşra teşkilatı ile bağlı ve ilgili kuruluşlarınca gerekli önlemlerin alınması için birçok defa sözlü ve yazılı talimatlarda bulunulmuştur.”

Bakanlıkta Yeni Tip Koronavirüse Karşı “Eylem Takip Grubu” Oluşturuldu

Sürecin takip ve koordinasyonu için Bakanlıkta “Eylem Takip Grubu” oluşturuldu. Ayrıca tüm merkez ve taşra teşkilatı personeli, vatandaş bilgilendirmelerini sadece resmi kaynaklara dayanarak yapmaları konusunda talimatlandırıldı.

Yeni tip koronavirüse karşı ülkenin tüm kurumlarıyla etkin ve koruyucu önlemlerin alındığı belirtilen genelgede, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına bağlı kurum ve kuruluşlarda uyulması gereken kurallar madde madde sıralandı.

Bakanlık personeli, Sağlık Bakanlığı’nın koronavirüs riskine karşı önerilen 14 kurala hassasiyetle uyması konusunda uyarıldı.

Tüm kurum ve kuruluşlarda Sağlık Bakanlığı’nın, Bilim Kurulu’nun ve Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın yayınladığı rehberlere riayet edilmesi gerektiğine vurgu yapıldı.

Genelgeye göre, bakanlığa bağlı kuruluşlardan hizmet alan özellikle engelli, yaşlı ve kronik rahatsızlığı olanların zorunlu olmadıkça dışarı çıkmalarına müsaade edilmeyecek. Kuruluşlara yapılan ziyaretler ikinci duyuruya kadar ertelenecek. Görüşmeler telefon aracılığıyla yapılacak. Zorunlu hallerde ziyaretçiler sağlık kontrolünden geçirilecek.

Bakanlık izniyle açılan özel kreş, gündüz bakımevi ve çocuk kulüpleri 16 Mart itibarıyla bir sonraki açıklamaya kadar tatil edilecek.

Sosyal Güvenlik Kurumu tedbirleri kapsamında, kronik hastalığı nedeniyle raporla ilaç ve tıbbi malzeme alan hastaların, 1 Mart itibarıyla süresi sona eren sağlık raporları bir sonraki açıklamaya kadar geçerli sayılacak.

Yine bu kapsamdaki hastalar, yeni bir reçeteye ihtiyaç duymaksızın ilaç ve tıbbi malzemelerini sözleşmeli eczanelerden temin edebilecek. Bir ayı geçmeyecek sürelerde bu ilaç ve tıbbi malzemelerin bedelleri SGK tarafından karşılanacak.

Yurt dışından gelen kişilere hekim tarafından “Z03.8 ve Z03.9” kapsamında tanı konulması halinde 14 güne kadar istirahat raporu düzenlenecek. Ve bu vatandaşların iş göremezlik ödeneği SGK tarafından karşılanacak.   

Biyometrik Tanımlama yönteminin özel sağlık hizmet sunucularındaki zorunlu kullanımı da SGK’nın bir sonraki açıklamasına kadar askıya alınacak.

Kuruluşlarda bakım hizmeti alanlar ile personel arasında, risk gözlenen kişilerin ivedilikle sağlık kurumlarına başvurmaları sağlanacak. Riskli durum tespiti halinde sağlık kuruluşlarıyla irtibat sağlanacak.

Toplu etkinlikler ve hizmet içi eğitim programları, bir sonraki açıklamaya kadar ertelenecek.

Yurt dışına zorunlu çıkacak olan personelden, göreve başlamadan önce sağlık raporu istenecek. Bu madde doğrultusunda, virüsün kuluçka süresi olan 14 gün kuralına riayet edilecek.

Kurum ve kuruluşlardaki ortak kullanım alanları, sık sık havalandırılacak ve temizlenecek. Ayrıca ortak alanlarda dezenfektan bulundurulması zorunlu hale getirilecek.

Ortak temas noktalarında ortak kullanılan cihaz ve ekipmanlar düzenli olarak temizlenecek.

İş sağlığı açısından, personeller rutin temizlik kontrollerini arttıracak.

Personellere, ellerin düzenli aralıklarla en az 20 saniye yıkanması gerektiği konusunda yazılı ve sözlü bilgilendirme yapılacak.

Havalandırma sistemleri kontrol edilerek, çalışma ofisleri düzenli olarak havalandırılacak.

Bakanlık araçlarıyla, personel servisleri düzenli olarak temizlenecek.

Vatandaşların e-devlet uygulamalarına, web sitesi, iletişim merkezi ve kurumsal medya hesaplarına daha kolay erişim sağlayabilmesi için tanıtım çalışmaları etkinleştirilecek.

İŞKUR aracılığıyla gerçekleştirilen kamu işçisi alımı başvuruları elektronik ortamda gerçekleştirilecek.

Sağlık Bakanlığı’nın koronavirüs pandemisi hakkında hazırladığı bilgi kitleri ve afişler hizmet binalarında herkesin görebileceği yerlere asılacak.

Balıkesir Üniversitesi Biyoloji Bölüm Başkanı Prof. Dr. Gülendam Tümen ve Faruk Durukan tarafından farklı bir yöntemle üretilen ve patenti alınan Oleuropein etken maddesinin Korona, HIV ve Sars gibi hastalıkların tedavisinde etkili olduğu Amerikalı bilim insanları tarafından tescillenmiş ve patenti alınmış.

Yeşil zeytin derisinde, et ve tohumlarda, yapraklarda ve argan yağında bulunan Oleuropein bir tür fenolik acı bileşiktir. Oleuropein terimi, zeytin ağacı Olea europaea’nın botanik adından türetilmiştir.

Acı bir tada sahip olan oleuropein, zeytinleri yenilebilir hale getirmek için tamamen çıkarılmalı veya ayrıştırılması gerekmektedir. Acı ve yenmeyen yeşil zeytinlerin sofralık zeytin olarak kullanılmak üzere işlenmesi sırasında, oleuropein zeytinler kül suyuna daldırılır.

Dünya Sağlık Örgütü; hipertansiyon, kalp hastalıkları, böbrek hastalıkları başta olmak üzere obezite, diyabet ve bazı kanser türlerinden korunmak ve kemik sağlığını olumsuz etkilememek amacıyla günlük olarak tüketilmesi gereken tuz miktarını günde 5 gram olarak önermektedir.

2008 yılında Türkiye Hipertansiyon ve Böbrek Hastalıkları Derneği’nin yaptığı ve ülke genelini yansıtan “Türk Toplumunda Tuz Tüketimi Çalışması”na göre tuz tüketimimizin günde 18 gram olduğu belirlenmiştir.

Bakanlığımızca aşırı tüketildiğinde sağlığımızı olumsuz etkileyebilen tuzun daha az tüketilmesini sağlamak amacıyla 2011 yılından beri  “Türkiye Aşırı Tuz Tüketiminin Azaltılması Programı” uygulanmaktadır.

2012’ de tekrarlanan “Türk Toplumunda Tuz Tüketimi Çalışması”na  göre tuz tüketimimizin biraz azalmakla beraber halen sağlığımızı olumsuz etkileyebilecek düzeyde olduğu saptanmıştır (15 gr/gün).

Obezite küresel boyutta önemli bir halk sağlığı sorunudur. Hem gelişmiş ülkelerde hem de gelişmekte olan ülkelerde obezite her geçen gün artış göstermektedir. DSÖ tarafından Asya, Afrika ve Avrupa’nın 6 ayrı yöresinde yapılan ve 12 yıl süren MONICA çalışmasında 10 yılda obezite prevalansında %10-30 arasında bir artış saptandığı bildirilmiştir.

2008                                                                2015
Obezite : 400 Milyon                                       Obezite : 700 Milyon
Fazla Kilolu : 1,4 milyar                                  Fazla Kilolu : 2,3 milyar

Obezitenin en sık görüldüğü ABD’de Kronik Hastalıkları Önleme ve Kontrol Merkezi (CDC) tarafından NHANES (ABD-Ulusal Beslenme ve Sağlık Araştırması) çalışmasına göre 2003-2004 yılında obezite (BKI > 30) prevalansının erkeklerde %31.1, kadınlarda %33.2, 2005-2006 yılında ise erkeklerde %33.3, kadınlarda ise %35.3 olarak tespit edildiği açıklanmıştır.

Avrupa’da yetişkinlerde fazla kilolu olma prevalansı erkeklerde %32-79, kadınlarda ise %28-78 arasında değişmektedir. Fazla kilolu olma durumunun en yüksek olduğu ülkeler Arnavutluk, Bosna-Hersek ve İngiltere (İskoçya bölgesinde)’dir. Türkmenistan ve Özbekistan ise prevalansın en düşük olduğu ülkelerdir.  Bu ülkelerde obezite prevalansı ise erkeklerde %5-23, kadınlarda %7-36 arasında değişmektedir.

DSÖ verilerine göre, fazla kiloluluk ve obezite Avrupa’daki yetişkinlerde Tip 2 Diyabetin %80’inden, iskemik kalp hastalıklarının %35’inden ve hipertansiyonun %55’inden sorumludur ve her yıl 1 milyondan fazla ölüme neden olmaktadır. Hiç bir önlem alınmadığı takdirde ve obezite prevalansındaki artışın 1990’lardaki hızıyla devam ettiği düşünüldüğünde, Avrupa’da 2010 yılına kadar 150 milyon yetişkin, 15 milyon çocuk ve adolesanın obez olacağı tahmin edilmektedir.

Obezite eğilimi özellikle çocuklar ve adölesanlarda alarm verici düzeydedir. Çocukluk çağı obezitesindeki yıllık artış giderek büyümektedir. Bugün gelinen noktada çocukluk çağı obezitesi prevalansının 1970’lerdeki değerlerden 10 kat fazla olduğu bildirilmektedir.

ABD’de, CDC tarafından çocuklarda ve adölesanlarda obezite prevalansının NHANES çalışmasının değerlendirilmesi sonucunda 2003-2006 yıllarında 2-19 yaş grubu çocuklar ve adölesanların %16.3’ünün obez (>95.yüzdelik, 2000 yılı yaşa göre BKİ büyüme eğrilerine göre değerlendirildiğinde) olduğu bildirilmiştir.

Okul çağı çocuklarda her iki cinsiyette fazla kilolu olma prevalansı en yüksek olan ülkeler İspanya (6-9 yaşta %35) ve Portekiz (7-9 yaşta %32), en düşük olan ülkeler ise Slovakya (7-9 yaşta %15), Fransa (7-9 yaşta %18), İsviçre (6-9 yaş %18) ve İzlanda (9 yaşta %18)’dır.

Boy uzunluğu ve vücut ağırlığı ölçümü ile güvenilir verilerin elde edildiği iki büyük uluslararası çalışma bulunmaktadır. Bunlardan birincisi Avrupa’da 2003 yılında 9 ülkede yürütülen ve 11 yaşındaki çocukları kapsayan “The Pro Children” araştırmasıdır. Bu araştırmanın sonuçlarına göre fazla kiloluluk prevalansı, erkeklerde (%17) kızlardan (%14) daha fazladır. Diğer büyük çalışma ise “Health Behaviour in School-Aged Children Survey (HBSC)” dir. 41 ülkede 11, 13 ve 15 yaş grubunda yürütülen çalışmada 2001-2002 yıllarında 13 yaş grubunda kızların %24, erkeklerin %34’ünün fazla kilolu; 15 yaş grubunda ise kızların %31, erkeklerin %28’inin fazla kilolu olduğu görülmüştür. Obezite oranı ise 13 ve 15 yaş kızlarda %5, erkeklerde %9 olarak saptanmıştır.

DSÖ Avrupa Bölge Ofisi tarafından Avrupa Bölgesinde fazla kiloluluğun yetişkinlerin %30-80’ini etkisi altına aldığı, çocukların ve adölesanların yaklaşık %20’sinin fazla kilolu olduğu ve bunların üçte birinin obez olduğu belirtilmektedir.

Obezitenin giderek yaygınlaşarak halk sağlığı sorunu haline gelmesi, tüm dünyada obezite ile mücadele çalışmalarının başlamasına neden olmuştur.

Yetişkinlerde;

Ülkemizde de diğer dünya ülkelerinde olduğu gibi obezite görülme sıklığı gün geçtikçe artmaktadır.Bakanlığımızca yapılan “Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması-2010” ön çalışma raporuna göre Türkiye’de obezite sıklığı;

• Erkeklerde %20,5
• Kadınlarda ise % 41,0
• Toplamda % 30,3

olarak bulunmuştur.

Toplamda fazla kilolu olanlar %34,6, fazla kilolu ve şişman olanlar %64,9, çok şişman olanların oranı %2,9 olarak bulunmuştur.

Bölgesel dağılımlar göz önüne alındığında obezite sıklığı;

Çocuklarda ve Adölesanlarda:

Bakanlığımız, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü ve Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesince yürütülen “Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması-2010” ön çalışma raporuna göre Türkiye’de

• 0-5 yaşta obezite sıklığı % 8,5 (erkek %10,1, kız %6,8)
• 6-18 yaşta obezite sıklığı % 8,2 (erkek %9,1, kız %7,3)

olarak bulunmuştur.

0-5 yaşta fazla kilolu olanlar %17,9, fazla kilolu ve şişman olanlar %26,4 olarak bulunmuştur.

6-18 yaşta fazla kilolu olanlar %14,3, fazla kilolu ve şişman olanlar %22,5 olarak bulunmuştur.

Bakanlığımız, Milli Eğitim Bakanlığı ve Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümünce yürütülen “Türkiye’de Okul Çağı Çocuklarında Büyümenin İzlenmesi Projesi” Araştırma Raporuna (2009) göre Türkiye’de fazla kilolu ve şişman oranları ;

Obezite; vücut sistemleri (endokrin sistem, kardiyovasküler sistem, solunum sistemi, gastrointestinal sistem, deri, genitoüriner sistem, kas iskelet sistemi) ve psikososyal durum üzerinde yarattığı olumsuz etkilerden dolayı pek çok sağlık problemlerine neden olmaktadır.

Obezitenin çeşitli hastalıklarla ilişkisi bilinmekte olup morbidite ve mortaliteyi artırıcı etkisi de ortaya konulmuştur. Fazla kilolu olma Avrupa Bölgesinde her yıl 1 milyondan fazla ölümün ve hasta olarak geçirilen 12 milyon yaşam yılının sorumlusudur.

Obezitenin neden olduğu sağlık sorunları/risk faktörleri :

• İnsülin direnci – Hiperinsülinemi
• Tip 2 Diabetes Mellitus( Şeker Hastalığı)
• Hipertansiyon( yüksek tansiyon)
• Koroner arter hastalığı
• Hiperlipidemi – Hipertrigliseridemi (Kan Yağlarının Yükselmesi)
• Metabolik sendrom
• Safra kesesi hastalıkları
• Bazı kanser türleri (kadınlarda safra kesesi, endometriyum, yumurtalık ve meme kanserleri, erkeklerde ise kolon ve prostat kanserleri )
• Osteoartrit
• Felç
• Uyku apnesi
• Karaciğer yağlanması
• Astım
• Solunum zorluğu
• Gebelik komplikasyonları
• Menstruasyon düzensizlikleri
• Aşırı kıllanma
• Ameliyat risklerinin artması
• Ruhsal sorunlar (Anoreksiya nevroza (yemek yememe) veya Blumia nevroza (kusarak yediği besinlerden yararlanmama), Binge eating (tıkınırcasına yeme),  gece yeme sendromu gibi ortaya çıkabilir veya bir şeyi daha fazla yiyerek psikolojik doyum sağlamaya çalışma)
• Toplumsal uyumsuzluklar
• Özellikle sık aralıklarla ağırlık kaybetme ve kazanma sonucunda deri altı yağ dokusunun fazla olması nedeniyle deri enfeksiyonları, kasıklarda ve ayaklarda mantar enfeksiyonları
• Kas-iskelet sistemi problemleri

Obezitede cerrahi yaklaşım temelde ikiye ayrılır. Besinlerle alınan enerjinin azaltılmasına yönelik bariyatrik cerrahide hedef, besinlerin gastrointestinal sistemde emilimlerini azaltmaktır. Bu amaçla bypass, gastroplasti, gastrik bantlama, gastrik balon vb. yöntemleri kullanılır. Rekonstrüktif cerrahide ise amaç; vücudun çeşitli bölgelerinde lokalize olmuş mevcut yağ dokularının uzaklaştırılmasıdır. Bu tedavi estetik ağırlıklıdır ve eğer hasta obezite tedavisinin gereklerini yerine getirmezse yağ birikimi tekrar gerçekleşmektedir.

Obezite tedavisinde kullanılacak ilaçlar hafif ve orta derecede ağırlık fazlalığı olan bireyler için uygun değildir. Kullanılan ilaçların, sağlık yönünden güvenirliliğinin saptanmış olması, obeziteye neden olan etiyolojiye uygun bir etki göstermesi, kısa ve uzun dönemde önemli yan etkisinin olmaması ve bağımlılık yapmaması ve bu tür ilaçların mutlaka hekim tavsiyesi ve kontrolünde kullanılması gerekliliği büyük önem taşımaktadır.

Obezite tedavisinin başarılı olması için hastanın ilaç tedavisinin yanı sıra tıbbi beslenme tedavisi ve egzersiz tedavisini sürdürmeyi kabul etmesi ve düzenli olarak kontrollere gelmesi gerekmektedir.

Vücut ağırlığının denetiminde davranış değişikliği tedavisi, fazla ağırlık kazanımına neden olan yemek yeme ve fiziksel aktivite ile ilgili olumsuz davranışları olumlu yönde değiştirmeyi veya azaltmayı, olumlu davranışları ise pekiştirerek yaşam biçimi haline gelmesini amaçlayan bir tedavi şeklidir. Davranış değişikliği tedavisinin basamakları:

1. Kendi kendini gözlemleme
2. Uyaran kontrolü
3. Alternatif davranış geliştirme
4. Pekiştirme, kendi kendini ödüllendirme
5. Bilişsel yeniden yapılandırma
6. Sosyal destek

Egzersiz tedavisinin ağırlık kaybını sağlamadaki etkisi halen tartışmalı olsa da, fiziksel aktivitenin yağ dokusu ve karın bölgesindeki yağlanmayı azalttığı, diyet yapıldığında görülebilen kas kütle kayıplarını önlediği kesin olarak kabul edilmektedir. Egzersiz tedavisi ile, tıbbi beslenme tedavisini destekleyici nitelikte bireylerin ağırlık kazanımları engellenebilmekte, zayıflama ve tekrar ağırlık kazanmanın önlenmesi sağlanmaktadır.

Yetişkinlerin her gün ortalama 30 dakika orta şiddette egzersiz yapması önerilmektedir. Bu düzey bir aktivite günlük 840kj (200kkal) enerji tüketimini sağlar. Obez kişilerde her gün fiziksel olarak aktif olmak amaçlanmaktadır. Enerji harcaması kişinin vücut ağırlığı ve aktivite şiddetine göre değişir.

Egzersiz tedavisinin temel ilkeleri aşağıda belirtilmiştir :

• Egzersizin Türü  ; Yürüyüş, Günlük Yaşam Aktivitelerinde Artış, Direnç Egzersizleri
• Egzersizin Sıklığı; Her gün veya en az 5 gün/hafta
• Egzersizin Süresi; 40-60 dk/günde 1 kez, 20-30 dk/günde 2 kez
• Egzersizin Şiddeti; Maksimal Oksijen Tüketiminin % 50-70’i

Obez bireyde, egzersiz programının uygulanmasında dikkat edilmesi gereken en önemli konular, enerji harcamasını artırırken yaralanma riskinin en düşük düzeyde tutulmasıdır. Önerilen egzersiz programı, bireye özgü olmalı, eğlenceli, uygulanabilir ve bireyin günlük yaşam alışkanlıkları ile uyumlu olmalıdır.

Tıbbi Beslenme (Diyet) Tedavisi

Obezitenin tedavisinde tıbbi beslenme tedavisi anahtar rol oynamaktadır. Obezitede beslenme tedavisi ile:

• Vücut ağırlığının, boya göre olması gereken (BKİ= 18.5 – 24.9 kg/m2) düzeye indirilmesi hedeflenmelidir. Tıbbi beslenme (diyet) tedavisinin bireye özgü olduğu unutulmamalıdır. Başlangıçta belirlenen hedefler, bireyin olması gereken ideal ağırlığı olabildiği gibi, ideal ağırlığının biraz üzerinde de olabilir.
• Uygulanacak zayıflama diyetleri yeterli ve dengeli beslenme ilkeleri ile uyumlu olmalıdır. Amaç, bireye doğru beslenme alışkanlığı kazandırılması ve bu alışkanlığını sürdürmesidir.
• Vücut ağırlığı boya göre olması gereken (BKİ= 18.5 – 24.9 kg/m2) düzeye geldiğinde tekrar ağırlık kazanımı önlenmeli ve kaybedilen ağırlık korunmalıdır.

Obezite oluşmadan korunma büyük önem taşımaktadır. Obeziteden korunma, çocukluk çağında başlamalıdır. Çocuk ve adolesan döneminde oluşan obezite, yetişkinlik dönemi obezitesi için zemin hazırlamaktadır. Bu nedenle aile, okul ve çevre yeterli ve dengeli beslenme ve fiziksel aktivite konularında bilgilendirilmelidr. Obezite tedavisi, bireyin kararlılığı ve etkin olarak katılımını gerektiren, tedavisi zorunlu, uzun ve süreklilik arz eden bir süreçtir. Obezitenin etiyolojisinde pek çok faktörün etkili olması, bu hastalığın önlenmesi ve tedavisini son derece güç ve karmaşık hale getirmektedir. Bu nedenle obezite tedavisinde hekim, diyetisyen, psikolog, fizyoterapistten oluşan bir ekip gerekmektedir.

Obezite tedavisinde amaç, gerçekçi bir vücut ağırlığı kaybı hedeflenerek, obeziteye ilişkin morbidite ve mortalite risklerini azaltmak, bireye yeterli ve dengeli beslenme alışkanlığı kazandırmak ve yaşam kalitesini yükseltmektir.  Vücut ağırlığının 6 aylık dönemde %10 azalması, obezitenin yol açtığı sağlık sorunlarının önlenmesinde önemli yarar sağlamaktadır.
Obezite tedavisinde kullanılan yöntemler 5 grup altında toplanmaktadır. Bu yöntemler;

1.Tıbbi Beslenme (Diyet) Tedavisi

Obezitenin tedavisinde tıbbi beslenme tedavisi anahtar rol oynamaktadır. Obezitede beslenme tedavisi ile:

• Vücut ağırlığının, boya göre olması gereken (BKİ= 18.5 – 24.9 kg/m2) düzeye indirilmesi hedeflenmelidir. Tıbbi beslenme (diyet) tedavisinin bireye özgü olduğu unutulmamalıdır. Başlangıçta belirlenen hedefler, bireyin olması gereken ideal ağırlığı olabildiği gibi, ideal ağırlığının biraz üzerinde de olabilir.
• Uygulanacak zayıflama diyetleri yeterli ve dengeli beslenme ilkeleri ile uyumlu olmalıdır. Amaç, bireye doğru beslenme alışkanlığı kazandırılması ve bu alışkanlığını sürdürmesidir.
• Vücut ağırlığı boya göre olması gereken (BKİ= 18.5 – 24.9 kg/m2) düzeye geldiğinde tekrar ağırlık kazanımı önlenmeli ve kaybedilen ağırlık korunmalıdır.

2.Egzersiz Tedavisi

Egzersiz tedavisinin ağırlık kaybını sağlamadaki etkisi halen tartışmalı olsa da, fiziksel aktivitenin yağ dokusu ve karın bölgesindeki yağlanmayı azalttığı, diyet yapıldığında görülebilen kas kütle kayıplarını önlediği kesin olarak kabul edilmektedir. Egzersiz tedavisi ile, tıbbi beslenme tedavisini destekleyici nitelikte bireylerin ağırlık kazanımları engellenebilmekte, zayıflama ve tekrar ağırlık kazanmanın önlenmesi sağlanmaktadır.

Yetişkinlerin her gün ortalama 30 dakika orta şiddette egzersiz yapması önerilmektedir. Bu düzey bir aktivite günlük 840kj (200kkal) enerji tüketimini sağlar. Obez kişilerde her gün fiziksel olarak aktif olmak amaçlanmaktadır. Enerji harcaması kişinin vücut ağırlığı ve aktivite şiddetine göre değişir.

Egzersiz tedavisinin temel ilkeleri aşağıda belirtilmiştir :

• Egzersizin Türü  ; Yürüyüş, Günlük Yaşam Aktivitelerinde Artış, Direnç Egzersizleri
• Egzersizin Sıklığı; Her gün veya en az 5 gün/hafta
• Egzersizin Süresi; 40-60 dk/günde 1 kez, 20-30 dk/günde 2 kez
• Egzersizin Şiddeti; Maksimal Oksijen Tüketiminin % 50-70’i

Obez bireyde, egzersiz programının uygulanmasında dikkat edilmesi gereken en önemli konular, enerji harcamasını artırırken yaralanma riskinin en düşük düzeyde tutulmasıdır. Önerilen egzersiz programı, bireye özgü olmalı, eğlenceli, uygulanabilir ve bireyin günlük yaşam alışkanlıkları ile uyumlu olmalıdır.

3.Davranış değişikliği tedavisi

Vücut ağırlığının denetiminde davranış değişikliği tedavisi, fazla ağırlık kazanımına neden olan yemek yeme ve fiziksel aktivite ile ilgili olumsuz davranışları olumlu yönde değiştirmeyi veya azaltmayı, olumlu davranışları ise pekiştirerek yaşam biçimi haline gelmesini amaçlayan bir tedavi şeklidir. Davranış değişikliği tedavisinin basamakları:

1. Kendi kendini gözlemleme
2. Uyaran kontrolü
3. Alternatif davranış geliştirme
4. Pekiştirme, kendi kendini ödüllendirme
5. Bilişsel yeniden yapılandırma
6. Sosyal destek

4.Farmakolojik tedavi 

Obezite tedavisinde kullanılacak ilaçlar hafif ve orta derecede ağırlık fazlalığı olan bireyler için uygun değildir. Kullanılan ilaçların, sağlık yönünden güvenirliliğinin saptanmış olması, obeziteye neden olan etiyolojiye uygun bir etki göstermesi, kısa ve uzun dönemde önemli yan etkisinin olmaması ve bağımlılık yapmaması ve bu tür ilaçların mutlaka hekim tavsiyesi ve kontrolünde kullanılması gerekliliği büyük önem taşımaktadır.

Obezite tedavisinin başarılı olması için hastanın ilaç tedavisinin yanı sıra tıbbi beslenme tedavisi ve egzersiz tedavisini sürdürmeyi kabul etmesi ve düzenli olarak kontrollere gelmesi gerekmektedir.

5.Cerrahi tedavi

Obezitede cerrahi yaklaşım temelde ikiye ayrılır. Besinlerle alınan enerjinin azaltılmasına yönelik bariyatrik cerrahide hedef, besinlerin gastrointestinal sistemde emilimlerini azaltmaktır. Bu amaçla bypass, gastroplasti, gastrik bantlama, gastrik balon vb. yöntemleri kullanılır. Rekonstrüktif cerrahide ise amaç; vücudun çeşitli bölgelerinde lokalize olmuş mevcut yağ dokularının uzaklaştırılmasıdır. Bu tedavi estetik ağırlıklıdır ve eğer hasta obezite tedavisinin gereklerini yerine getirmezse yağ birikimi tekrar gerçekleşmektedir.

Obezite günümüzde gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin en önemli sağlık sorunları arasında yer almaktadır. Obezite genel olarak bedenin yağ kütlesinin yağsız kütleye oranının aşırı artması sonucu boy uzunluğuna göre vücut ağırlığının arzu edilen düzeyin üstüne çıkmasıdır.

Bilindiği üzere beslenme; anne karnında başlayarak yaşamın sonlandığı ana kadar devam eden yaşamın vazgeçilmez bir ihtiyacıdır

İnsanın büyümesi, gelişmesi, sağlıklı ve üretken olarak uzun süre yaşaması için gerekli olan besin öğelerini yeterli ve dengeli miktarda alıp vücutta kullanabilmesidir.

Karın doyurmak, açlığı bastırmak, canının çektiği şeyleri yemek veya içmek değildir.

Günlük yaşamda bireylerin (gebe, emzikli, bebek, okul çocuğu, genç, yaşlı, işçi, sporcu, kalp-damar, şeker, yüksek tansiyon hastalığı, solunum yolu bozuklukları vb.) yaşa, cinsiyete, yaptığı işe, genetik ve fizyolojik özelliklerine ve hastalık durumuna göre değişen günlük enerjiye ihtiyacı vardır.

Sağlıklı bir yaşam sürdürmek için, alınan enerji ile harcanan enerjinin dengede tutulması gerekmektedir.

Yetişkin erkeklerde vücut ağırlığının %15-18’i, kadınlarda ise %20-25’ini yağ dokusu oluşturmaktadır. Bu oranın erkeklerde %25, kadınlarda ise %30’un üstüne çıkması obeziteyi oluşturmaktadır.

Günlük alınan enejjinin harcanan enerjiden fazla olması durumunda, harcanamayan enerji vucutta yağ olarak depolanmakta ve obezite oluşumuna neden olmaktadır.

Buna paralel olarak, günümüz teknolojisindeki gelişmeler, yaşamı kolaylaştırmakla birlikte, günlük hareketleri önemli ölçüde sınırlamıştır.

Anlaşılacağı üzere obezite; besinlerle alınan enerjinin (kalori) harcanan enerjiden fazla olması ve fazla enerjinin vücutta yağ olarak depolanması (%20 veya daha fazla) sonucu ortaya çıkan, yaşam kalitesini ve süresini olumsuz yönde etkileyen bir hastalık olarak kabul edilmektedir.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından da obezite, sağlığı bozacak ölçüde vücutta aşırı yağ birikmesi olarak tanımlanmıştır.

Obeziteye neden olan etmenler tam olarak açıklanamamakla birlikte aşırı ve yanlış beslenme ve fiziksel aktivite yetersizliği obezitenin en önemli nedenleri olarak kabul edilmektedir. Bu faktörlerin yanısıra genetik, çevresel, nörolojik,fizyolojik, biyokimyasal, sosyo-kültürel ve psikolojik pek çok faktör birbiri ile ilişkili olarak obezite oluşumuna neden olmaktadır. Tüm dünyada özellikle çocukluk çağı obezitesindeki artışın sadece genetik yapıdaki değişikliklerle açıklanamayacak derecede fazla  olması nedeniyle, obezitenin oluşumunda çevresel faktörlerin rolünün ön planda olduğu kabul edilmektedir.

Obezitenin oluşmasında başlıca risk faktörleri aşağıda sıralanmıştır :

• Aşırı ve yanlış beslenme alışkanlıkları
• Yetersiz fiziksel aktivite
• Yaş
• Cinsiyet
• Eğitim düzeyi
• Sosyo – kültürel etmenler
• Gelir durumu
• Hormonal ve metabolik etmenler
• Genetik etmenler
• Psikolojik problemler
• Sık aralıklarla çok düşük enerjili diyetler uygulama
• Sigara- alkol kullanma durumu
• Kullanılan bazı ilaçlar (antideprasanlar vb.)
• Doğum sayısı ve doğumlar arası süre

Obezitenin gelişmesinde dikkat edilmesi gereken faktörlerden biri de yaşamın ilk yıllarındaki beslenme şeklidir. Yapılan çalışmalarda, obezite görülme sıklığının anne sütü ile beslenen çocuklarda, anne sütü ile beslenmeyen çocuklara göre daha düşük oranlarda olduğu, anne sütü verme süresinin, tamamlayıcı besinlerin türü, miktarı ve başlama zamanlarının obezite oluşumunu etkilediği bildirilmektedir .

DSÖ ve UNICEF (Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu) tarafından yayımlanan çeşitli dökümanlarda 6 ay tek başına anne sütü verilmesinin, 6.aydan sonra emzirmenin sürdürülmesi ile birlikte güvenilir ve uygun kalite ve miktarda tamamlayıcı besinlere başlanılmasının ve en az 2 yıl emzirmenin devam ettirilmesinin kısa ve uzun dönemde obezite ve kronik hastalık riskini azaltabileceği belirtilmiştir.

Yağlı Tohumlar

• Yağlı tohumlar; B grubu vitaminleri, mineraller, yağ ve proteinden zen­gin olan besinlerdir. Ancak yağlı tohumlar diğer besinlere göre daha fazla yağ içerdiklerinden tüketim miktarlarına dikkat edilmelidir. Özellikle çocukların ve ağır işte çalışanların diyetinde yer verilmesi yarar vardır.
• Yeterli ve dengeli beslenmede günlük miktar  fındıkta 15-20 adet  (30 gr) veya cevizde 5-6 adet  (30gr) olmalıdır.
• Evde saklarken kabuklu ve kabukları ayrılmış olanlar bir arada tutulmamalı, nemsiz ve serin ortamda saklanmalıdır.

Kurubaklagiller

• Posa içeriklerinin yüksek olması ve yağ içeriklerinin düşük olması nedeniyle özellikle kalp-damar ve diyabet hastalarının diyetinde sıklıkla yer almalıdır
• Özellikle kuru baklagillerin haftada 2-3 kez tüketilmesi önerilmektedir.
• Protein kalitesini arttırmak için tahıllarla birlikte tüketilmelidir.
• Islatma ve iyi pişirme ile gaz yapıcı etkileri en aza indirilebilir. Kesinlikle pişirme suları dökülmemelidir.
• Bileşimindeki minerallerin yararlılığı açısından C vitamininden zengin besinlerle birlikte tüketilmelidir.

Yumurta

• Protein kalitesi yüksek olduğu için bebek ve çocuklar tarafından her gün bir adet  tüketilmesi yararlıdır.
• Diyette protein miktarının kısıtlandığı böbrek ve karaciğer yetmezliği gibi  hastalıklarda yumurta örnek protein içeriği nedeni ile önemli bir protein  kaynağıdır.
• Yumurtaya kabuklarından kolaylıkla mikroorganizmalar geçtiği için özellikle  akının iyi pişirilerek tüketilmesi gerekir.
• Pişmemiş (çiğ) yumurta tüketilmemelidir.
• Kalp-damar hastaları haftada 1-2 kez yumurta yiyebilirler.
• Et yemeyenler et seçeneği olarak yumurta yiyebilirler. Bir adet yumurta, besin değeri açısından yumurta büyüklüğündeki ete eşittir.
• Yumurta sebzelerle ve tahıllarla birlikte yenirse, kan kolesterolüne olumsuz etkisi olmaz.
• Yumurtanın içindeki lesitin beyin işlevlerinin düzenli olmasında yardımcı olur.
• Satın alırken üzeri temiz, çatlağı ve kırığı olmayan yumurtalar seçilmeli, buzdolabında yıkanmadan saklanmalıdır.
• Yumurta bayatsa ve uzun süre pişirilirse sarısının etrafında yeşil renkte demirsülfür halkası oluşur. Bu nedenle taze yumurta tüketilmeli ve haşlama süresi katı yumurta için su kaynamaya başladıktan sonra 8 dakika ile sınırlandırılmalıdır.

Etler

• Etler iyi kalite protein kaynağıdır. Özellikle protein gereksiniminin arttığı, hızlı  büyümenin olduğu bebeklik, çocukluk dönemlerinde diyette mutlaka yer alması gerekir.Günlük  2-3 köfte kadar et-tavuk-balık-hindi tüketilmelidir.
• Etin kendisi protein içerdiği için suyundan ziyade kendisi yenilmelidir.
• Yağlı etlerin doymuş yağ  ve kolesterol içeriği daha yüksek olduğu için koroner arter hastalığı, diyabet, hipertansiyon gibi hastalığı olanlar diyetisyen kontrolünde yağsız kırmızı et ve derisiz beyaz eti (tavuk, hindi) ve balık etini tercih etmelidirler.
• Omega–3 (n-3) içeriği yüksek olduğu için sağlıklı beslenme için haftada en az  2 kez balık yenilmelidir.
• Salam, sosis gibi et ürünlerini tüketirken yanında mutlaka C, E vitamininden zengin     bir besine yer verilmelidir. Bu besinlerin yağ oranı yüksek olduğundan sınırlı tüketilmelidir.
• Veteriner kontrolünden geçmiş etler tüketilmelidir. Kaçak kesilmiş etler hastalık etkenlerini taşıyabilir, iyice pişirildikten sonra tüketilmelidir.
• Pişirmede haşlama, ızgara gibi yöntemler tercih edilmeli, kızartmadan kaçınılmalıdır. Et konan yemeğe yağ eklememelidir.
• Etler ızgara edilirken etle ateş arasındaki uzaklık eti yakmayacak, kömürleşme sağlamayacak şekilde ayarlanmalıdır, aksi halde kanser yapıcı maddeler oluşur. Aynı nedenle etler çok yüksek sıcaklıkta, uzun süre pişirilmemelidir.
• Güvenilir yerlerden satın alınmalı; hemen tüketilmeyecekse soğukta veya dondurucuda saklanmalıdır.

Bu grupta yer alan besinler:

Et, tavuk, balık, yumurta, kuru fasulye, nohut, mercimek gibi besinler bulunur. Ceviz, fındık, fıstık gibi yağlı tohumlar da bu grupta yer alır.

İçerdiği Önemli Besinler :

Protein, demir, çinko, fosfor, magnezyum, B6, B12, B1 ve A vitamini, posa (kurubaklagiller) içerir.

Başlıca Görevleri:

• Hücre yenilenmesi, doku onarımı ve görme işlevinde görev alan besin öğelerini sağlarlar.
• Kan yapımında görevli en önemli besin öğeleri bu grup tarafından sağlanır.
• Sinir, sindirim sistemi ve deri sağlığında görev alan besin öğeleri en çok bu grupta bulunur.
• Hastalıklara karşı direnç kazanılmasında rolü olan en önemli besin grubudur.

Etler

• Etler iyi kalite protein kaynağıdır. Özellikle protein gereksiniminin arttığı, hızlı  büyümenin olduğu bebeklik, çocukluk dönemlerinde diyette mutlaka yer alması gerekir.Günlük  2-3 köfte kadar et-tavuk-balık-hindi tüketilmelidir.
• Etin kendisi protein içerdiği için suyundan ziyade kendisi yenilmelidir.
• Yağlı etlerin doymuş yağ  ve kolesterol içeriği daha yüksek olduğu için koroner arter hastalığı, diyabet, hipertansiyon gibi hastalığı olanlar diyetisyen kontrolünde yağsız kırmızı et ve derisiz beyaz eti (tavuk, hindi) ve balık etini tercih etmelidirler.
• Omega–3 (n-3) içeriği yüksek olduğu için sağlıklı beslenme için haftada en az  2 kez balık yenilmelidir.
• Salam, sosis gibi et ürünlerini tüketirken yanında mutlaka C, E vitamininden zengin     bir besine yer verilmelidir. Bu besinlerin yağ oranı yüksek olduğundan sınırlı tüketilmelidir.
• Veteriner kontrolünden geçmiş etler tüketilmelidir. Kaçak kesilmiş etler hastalık etkenlerini taşıyabilir, iyice pişirildikten sonra tüketilmelidir.
• Pişirmede haşlama, ızgara gibi yöntemler tercih edilmeli, kızartmadan kaçınılmalıdır. Et konan yemeğe yağ eklememelidir.
• Etler ızgara edilirken etle ateş arasındaki uzaklık eti yakmayacak, kömürleşme sağlamayacak şekilde ayarlanmalıdır, aksi halde kanser yapıcı maddeler oluşur. Aynı nedenle etler çok yüksek sıcaklıkta, uzun süre pişirilmemelidir.
• Güvenilir yerlerden satın alınmalı; hemen tüketilmeyecekse soğukta veya dondurucuda saklanmalıdır.

Yumurta

• Protein kalitesi yüksek olduğu için bebek ve çocuklar tarafından her gün bir adet  tüketilmesi yararlıdır.
• Diyette protein miktarının kısıtlandığı böbrek ve karaciğer yetmezliği gibi  hastalıklarda yumurta örnek protein içeriği nedeni ile önemli bir protein  kaynağıdır.
• Yumurtaya kabuklarından kolaylıkla mikroorganizmalar geçtiği için özellikle  akının iyi pişirilerek tüketilmesi gerekir.
• Pişmemiş (çiğ) yumurta tüketilmemelidir.
• Kalp-damar hastaları haftada 1-2 kez yumurta yiyebilirler.
• Et yemeyenler et seçeneği olarak yumurta yiyebilirler. Bir adet yumurta, besin değeri açısından yumurta büyüklüğündeki ete eşittir.
• Yumurta sebzelerle ve tahıllarla birlikte yenirse, kan kolesterolüne olumsuz etkisi olmaz.
• Yumurtanın içindeki lesitin beyin işlevlerinin düzenli olmasında yardımcı olur.
• Satın alırken üzeri temiz, çatlağı ve kırığı olmayan yumurtalar seçilmeli, buzdolabında yıkanmadan saklanmalıdır.
• Yumurta bayatsa ve uzun süre pişirilirse sarısının etrafında yeşil renkte demirsülfür halkası oluşur. Bu nedenle taze yumurta tüketilmeli ve haşlama süresi katı yumurta için su kaynamaya başladıktan sonra 8 dakika ile sınırlandırılmalıdır.

Kurubaklagiller

• Posa içeriklerinin yüksek olması ve yağ içeriklerinin düşük olması nedeniyle özellikle kalp-damar ve diyabet hastalarının diyetinde sıklıkla yer almalıdır
• Özellikle kuru baklagillerin haftada 2-3 kez tüketilmesi önerilmektedir.
• Protein kalitesini arttırmak için tahıllarla birlikte tüketilmelidir.
• Islatma ve iyi pişirme ile gaz yapıcı etkileri en aza indirilebilir. Kesinlikle pişirme suları dökülmemelidir.
• Bileşimindeki minerallerin yararlılığı açısından C vitamininden zengin besinlerle birlikte tüketilmelidir.

Yağlı Tohumlar

• Yağlı tohumlar; B grubu vitaminleri, mineraller, yağ ve proteinden zen­gin olan besinlerdir. Ancak yağlı tohumlar diğer besinlere göre daha fazla yağ içerdiklerinden tüketim miktarlarına dikkat edilmelidir. Özellikle çocukların ve ağır işte çalışanların diyetinde yer verilmesi yarar vardır.
• Yeterli ve dengeli beslenmede günlük miktar  fındıkta 15-20 adet  (30 gr) veya cevizde 5-6 adet  (30gr) olmalıdır.
• Evde saklarken kabuklu ve kabukları ayrılmış olanlar bir arada tutulmamalı, nemsiz ve serin ortamda saklanmalıdır.

• Sebze ve meyveleri çiğ tüketmeyi tercih edin. Yenilebilen kabuklarını soymayın. Eğer soymanız gerekiyorsa mümkün olduğunca ince soyun. Birçok vitamin ve mineral, sebze ve meyvelerin özellikle dış yapraklarında, kabuğunda veya kabuğun hemen altındaki kısımlarında bulunurlar, iç kısımlarda yoğunlukları daha azdır.
• Taze sebzeler önce ayıklanmalı, akan bol su altında iyice yıkanmalı sonra doğranmalı ve yeteri kadar su ile pişirilmelidir.
• Sebzeleri yıkarken suda uzun süre bekletmemek gerekir. Bekletme sırasında bazı vitaminler suda çözünürler, besin değeri azalabilir.
• Sebzeleri pişirmeden hemen önce ve büyük parçalar halinde kesmek gerekir. Yüzeyle az temas vitamin kaybını azaltır.
• Sebzeler doğranmadan önce içinde pişirileceği sıcak karışım hazırlanmalıdır. Bunun için öncelikle yağ, soğan, salça karışımı ve gerekiyorsa su konur. Kaynayana kadar geçen sürede sebzeler doğranılarak sıcak karışıma eklenir ve pişirilir.
• Yeşil yapraklı sebzelerin su oranı çok yüksektir. Bu nedenle suyu koruyabilen derecelerde hiç su koymadan veya susuz pişirilebilir. Sebze yemeğine ne kadar su konursa vitamin kaybı o kadar fazla olur.
• Sebzeleri mümkün olduğunca kısa sürede ve diriliği korunacak şekilde pişirmek gerekir. B vitaminleri ve C vitamini gibi bazı vitaminler ısı ile kolayca kayba uğrar.
• Sebze ve meyveleri pişirirken tencerenin kapağı kapalı tutulmalıdır. Böylece buhar kaybolmayacak ve pişme süresi kısalacaktır.
• Sebzelerin haşlama suyu kesinlikle dökülmemelidir. Dökülürse suda eriyen vitaminlerin büyük bir kısmı (vitamin C, B2, folik asit vb) suya geçtiği için, besin değeri kaybı çok fazla olacaktır.
• Sebzelerin pişme suyu çorbalara, yemeklere ve soslara eklenebilir.
• Sebzeler pişirilirken asla soda eklenmemelidir. Pişirme sırasında eklenen soda sebzelere daha yeşil bir renk kazandırmakla birlikte bazı vitaminlerde kayıplara neden olur.
• Meyve ve sebzelerin sularını tüketmek yerine,  tüm olarak tüketilmesi, ayrıca kabuklu yenilebilen meyvelerin kabukları ile yenilmesi posa tüketimini artırılmasını sağlar.

Çimlenmiş patateslerde kabuğa yakın kısımda bulunan ve zehirleyici etkisi bulanan solanin (bir alkaloid) maddesi miktarı artır. Bu nedenle patates çimlenmekten korunmalıdır. Aşırı çimlenmiş patatesler tüketilmemelidir. Solanin zehirlenmesi sindirim sistemi bozuklukları, terleme ve halsizlik vb bulgularla ortaya çıkar.

Bu gruplarda yer alan besinler

Bitkilerin her türlü yenebilen kısmı sebze  ve meyve grubu altında toplanır.

İçerdiği Önemli Besinler :

Mineraller ve vitaminler bakımından zengindirler. Folik asit, A vitaminin ön öğesi olan beta-karoten, E, C, B2 vitamini, kalsiyum, potasyum, demir, magnezyum, posa ve diğer antioksidan özelliğe sahip bileşiklerden zengindirler.

Başlıca Görevleri:

• Büyüme ve gelişmeye yardım ederler.
• Hücre yenilenmesini ve doku onarımını sağlarlar.
• Deri ve göz sağlığı için temel ögeler içerirler.
• Diş ve diş eti sağlığını korurlar.
• Kan yapımında görev alan ögelerden zengindirler.
• Hastalıklara karşı direncin oluşumunda etkindirler.
• Doygunluk hissi sağlarlar.
• Dengesiz beslenmeye bağlı şişmanlık ve kronik hastalıkların (kalp   damar hastalıkları, hipertansiyon, bazı kanser türleri) oluşma riskini   azaltırlar.
• Barsakların düzenli çalışmasına yardımcı olurlar.

Sebze ve Meyve Grupları İçin Öneriler

Çeşitli renk ve türlerde sebze tüketin. Farklı sebzeler, farklı besin ögeleri içerdikleri için gün içerisinde tüketilen sebzelerin çeşitlendirilmesi gerekir. Bir gün içerisinde,  koyu sarı sebzeler (havuç, patates), koyu yeşil yapraklı sebzeler (ıspanak, marul, kıvırcık, pazı, semizotu, brokoli vb), nişastalı sebzeler (patates, bezelye) ve diğer sebzeler (domates, soğan, taze  fasulye) dengeli bir şekilde tüketilmelidir.

Meyveler de, içerdikleri besin öğeleri ve miktarı bakımından farklıdır. Bu nedenle tüketimlerinde çeşitlilik sağlanmalıdır. Genellikle, turunçgil grubu ve çilekler vitamin C, kiraz, kara üzüm, kara dut diğer antioksidanlardan zengin iken; muz, elma gibi meyveler potasyumdan zengindirler.

Tüm sebze ve meyveler besin değeri içeriği ve ekonomik olması açısından mevsiminde, bol ve ucuz bulunduğu dönemlerde en az 5 porsiyon meyve ve sebze tüketilmesi önerilmektedir.

Örneğin ;

1 porsiyon meyve  = 1orta boy elma veya 1 orta boy portakal veya 1 büyük boy mandalina

1 porsiyon sebze = 4-5 yemek kaşığı sebze yemeği  veya 1 kase salata

Pişirme İlkeleri

• Sebze ve meyveleri çiğ tüketmeyi tercih edin. Yenilebilen kabuklarını soymayın. Eğer soymanız gerekiyorsa mümkün olduğunca ince soyun. Birçok vitamin ve mineral, sebze ve meyvelerin özellikle dış yapraklarında, kabuğunda veya kabuğun hemen altındaki kısımlarında bulunurlar, iç kısımlarda yoğunlukları daha azdır.
• Taze sebzeler önce ayıklanmalı, akan bol su altında iyice yıkanmalı sonra doğranmalı ve yeteri kadar su ile pişirilmelidir.
• Sebzeleri yıkarken suda uzun süre bekletmemek gerekir. Bekletme sırasında bazı vitaminler suda çözünürler, besin değeri azalabilir.
• Sebzeleri pişirmeden hemen önce ve büyük parçalar halinde kesmek gerekir. Yüzeyle az temas vitamin kaybını azaltır.
• Sebzeler doğranmadan önce içinde pişirileceği sıcak karışım hazırlanmalıdır. Bunun için öncelikle yağ, soğan, salça karışımı ve gerekiyorsa su konur. Kaynayana kadar geçen sürede sebzeler doğranılarak sıcak karışıma eklenir ve pişirilir.
• Yeşil yapraklı sebzelerin su oranı çok yüksektir. Bu nedenle suyu koruyabilen derecelerde hiç su koymadan veya susuz pişirilebilir. Sebze yemeğine ne kadar su konursa vitamin kaybı o kadar fazla olur.
• Sebzeleri mümkün olduğunca kısa sürede ve diriliği korunacak şekilde pişirmek gerekir. B vitaminleri ve C vitamini gibi bazı vitaminler ısı ile kolayca kayba uğrar.
• Sebze ve meyveleri pişirirken tencerenin kapağı kapalı tutulmalıdır. Böylece buhar kaybolmayacak ve pişme süresi kısalacaktır.
• Sebzelerin haşlama suyu kesinlikle dökülmemelidir. Dökülürse suda eriyen vitaminlerin büyük bir kısmı (vitamin C, B2, folik asit vb) suya geçtiği için, besin değeri kaybı çok fazla olacaktır.
• Sebzelerin pişme suyu çorbalara, yemeklere ve soslara eklenebilir.
• Sebzeler pişirilirken asla soda eklenmemelidir. Pişirme sırasında eklenen soda sebzelere daha yeşil bir renk kazandırmakla birlikte bazı vitaminlerde kayıplara neden olur.
• Meyve ve sebzelerin sularını tüketmek yerine,  tüm olarak tüketilmesi, ayrıca kabuklu yenilebilen meyvelerin kabukları ile yenilmesi posa tüketimini artırılmasını sağlar.

Çimlenmiş patateslerde kabuğa yakın kısımda bulunan ve zehirleyici etkisi bulanan solanin (bir alkaloid) maddesi miktarı artır. Bu nedenle patates çimlenmekten korunmalıdır. Aşırı çimlenmiş patatesler tüketilmemelidir. Solanin zehirlenmesi sindirim sistemi bozuklukları, terleme ve halsizlik vb bulgularla ortaya çıkar.

Yeterli ve Dengeli Beslenme Sağlığın Temelidir.

Beslenme açlık duygusunu bastırmak, karın doyurmak ya da canının çektiği şeyleri yemek içmek değildir.

Beslenme; sağlığı korumak, geliştirmek ve yaşam kalitesini yükseltmek için vücudun gereksinimi olan besin öğelerini yeterli miktarlarda ve uygun zamanlarda almak için bilinçli yapılması gereken bir davranıştır.

Besin öğeleri vücudun gereksinmesi düzeyinde alınamadığında Yetersiz Beslenme oluşur.

İnsanın yaşamı için 50’ ye yakın besin öğesine gereksinimi vardır. İnsanın, sağlıklı büyüme ve gelişmesi, sağlıklı ve üretken olarak uzun süre yaşaması için bu öğelerin her birinden günlük ne kadar alınması gerektiği belirlenmiştir.

Bu öğelerin herhangi biri alınmadığında, gereğinden az ya da çok alındığında,büyüme ve gelişme engellenir, sağlık bozulur.Gereğinden fazla besin tüketilirse, çok alınan bazı öğeler vücutta yağ olarak depolandığından sağlık için zararlı olur. Bu duruma Dengesiz Beslenme denir.

Dengesiz beslenmenin önlenmesinde beslenme eğitimi ile sağlıklı beslenme bilincinin kazandırılması büyük bir önem taşır.

Yeterli ve Dengeli Beslenen Kişiler

• Sağlam ve sağlıklı bir görünüştedir.
• Hareketli ve esnek bir bedene,
• Muntazam bir cilde, canlı ve parlak saçlara ve gözlere,
• Kuvvetli, gelişimi normal kaslara,
• Çalışmaya istekli kişiliğe,
• Boy uzunluğuna uygun vücut ağırlığına,
• Normal zihinsel gelişme,
• Sık sık hasta olmayan bir yapıya sahiptir.

Yetersiz ve Dengesiz Beslenenler ise;

• Hareketleri ağır ve isteksiz
• Sağlıksız genel görünüşte (aşırı zayıf veya şişman)
• Pürüzlü, kuru, sağlıksız cilt yapısına,
• Şişman veya zayıf vücut yapısına,
• Sıksık baş ağrısından şikayet eden
• İştahsız, yorgun, isteksiz bir yapıya sahiptir.

Türkiye’de 65 yaş ve üzerinde yaklaşık 4 milyon kişi yaşamaktadır. Ülkemizde yaşlı nüfusun oranı ve yaşlılarda hastalıkların görülme sıklığı giderek artmaktadır.

Ülkemizde 65 yaş ve üzeri yaşlı nüfusun önemli bir bölümü, yetersiz ve dengesiz beslenmeden kaynaklanan hastalıkların etkisi altında yaşamaktadır. Bu yaş grubunda görülen şişmanlık, diyabet, kalp-damar hastalıkları, osteoporoz, felç, iskelet ve kas sistemi hastalıklarında bilinçsiz beslenme önemli bir risk faktörüdür.

Her yaşta olduğu gibi bu yaş grubunda da yeterli ve dengeli beslenme sağlığın korunması ve geliştirilmesi için çok önemlidir. Yeterli ve dengeli beslenme; dört besin grubunda bulunan besinlerin yeterli miktarda tüketilmesiyle sağlanır. Bu besinler; süt grubunda yer alan süt, peynir ve yoğurt; et grubunda yer alan et, tavuk, yumurta ve kuru baklagiller; sebze ve meyve grubu ile tahıl grubuna giren ekmek, bulgur, makarna, pirinç, mısır ve tarhanadır.

Bu besinlerin önerilen tüketim miktarları kişiye özgü olarak değişmekte, bireyin yaşı, cinsiyeti ve fiziksel aktivite durumu bu oranları etkilemektedir. Öğün sayısı artırılmalı, az ve sık yemek yenilmelidir. Sabah kahvaltısı mutlaka yapılmalıdır. İdeal vücut ağırlığı korunmalı, besinler yoluyla alınan enerji ile harcanan enerji arasındaki denge sağlanmalıdır. Yağlı besinlerin tüketimi sınırlandırılmalıdır. Kırmızı et yerine tavuk veya hindi eti tercih edilmelidir.

Haftada en az 2-3 kez balık tüketilmelidir. Hayvansal kaynaklı yağ tüketimi azaltılmalı, bitkisel kaynaklı sıvı yağlar tercih edilmelidir. Az yağlı veya yağsız süt ve yoğurt tüketimine özen gösterilmelidir. Kan şekerini hemen yükselten şeker, şekerli ve hamurlu besinler yerine muhallebi ve sütlaç gibi sütlü tatlılar tercih edilmelidir. Özel gün ve toplantılarda pasta, tatlı ve şekerleme tüketiminden olabildiğince kaçınılmalıdır.

Her gün imkanlar dahilinde 5-7 porsiyon sebze ve meyve ile haftada 2-3 kez kuru baklagil yemeği tüketilmelidir. Kızartma ve kavurma yöntemleri yerine sağlık açısından daha uygun olan haşlama, ızgara ve fırında pişirme yöntemlerini tercih edilmelidir. Kızartılmış besinlerden uzak durulmalıdır. İçinde et bulunan yemekleri pişirirken ilave yağ konulmamalıdır. Mümkün olduğunca yaşa uygun olarak fiziksel aktivite artırılmalıdır.

65 yaş üzerindeki kişilerde yoğun olarak görülen, beyin kanamaları ve ölümlere yol açan yüksek tansiyondan korunmak için günlük tuz tüketimi kısıtlanmalıdır. Hazırlanmış yemeklere ilave tuz eklenilmemeli ve tuz içeriği yüksek geleneksel besinler olan turşu ve salamuralardan uzak durulmalıdır. 65 yaş üstü kişilerin sıvı kayıpları ile bu kayıpların yol açtığı sağlık sorunları diğer yaş grubundaki kişilere göre daha yüksektir. Bu nedenle yaşlı bireyler günlük sıvı tüketimini artırmalı ve günde 8-10 su bardağı sıvı tüketmelidirler.

Sigara, alkol, aşırı çay ve kahve tüketimi herkes için özellikle de yaşlı kişiler için sağlık sorunlarına davetiye çıkarmaktadır. Ihlamur, taze sıkılmış meyve suyu, ayran ve çorba yaşlı bireyler için uygun içeceklerdir.