Buzul Çağı’nın en şiddetli döneminde, MÖ 34000-30000 yıllarında, dünyadaki suyun önemli bir bölümü büyük kıtasal buz katmanları halindeydi. Bunun sonucunda, Bering Denizi bugünkü düzeyinden yüzlerce metre daha aşağıdaydı ve Asya ile Kuzey Amerika arasında, adına Beringia denilen, bir kara köprüsü oluştu. Beringia’nın en geniş döneminde 1.500 kilometre kadar olduğu sanılıyor. Nemli ve ağaçsız bir tundra olan bölge, otlar ve diğer bitkilerle kaplıydı ve bu da ilk insanların yaşamak için avladıkları büyük hayvanları çekiyordu.

Kuzey Amerika’ya ilk erişen insanlar, yeni bir kıtaya ayak bastıklarını hemen hemen kesinlikle bilmiyorlardı.  Herhalde, atalarının binlerce yıldır yaptığı gibi Sibirya kıyılarında av peşinde koşuyorlardı ve sonra da kara köprüsünü aşmışlardı.

Alaska’ya geldikten sonra ilk Kuzey Amerikalıların buzullar arasındaki geçitleri aşarak şimdi Amerika Birleşik Devletleri’nin bulunduğu güney bölgelerine ulaşmaları için binlerce yıl daha geçmesi gerekti. Kuzey Amerika’da ilk yaşam kanıtları günümüzde de bulunmaya devam ediyor. Ancak, bunların çok azının MÖ 12000 yılından daha eskiye ait olduğu kesinlikle kanıtlanabiliyor; sözgelimi, yakın geçmişte Alaska’nın kuzeyinde bulunan bir av gözetleme yeri yaklaşık bu tarihlerden kalma olabilir. New Mexico’nun Clovis kentinde bulunmuş olan, özenle yapılmış ok uçları ve diğer bazı eşya için de aynı şey söylenebilir.

Kuzey ve Güney Amerika’da belirli yerlerde benzeri eşya bulunması da, Batı Yarıküresi’nin [Çevirmenin notu: Kuzey ve Güney Amerika kıtaları ile çevrelerindeki adaların oluşturduğu bölgeye Batı Yarıküresi denilmektedir] büyük bir kesiminde yerleşimin MÖ 10000 yılı öncesinde  gerçekleşmiş olabileceğini göstermektedir.

Anılan dönemde mamutlar yok olmaya ve onların yerini, ilk Kuzey Amerikalıların temel besin ve deri kaynağını oluşturan, bizonlar almaya başladı.  Zamanla, gerek aşırı avlanma gerek doğa olayları nedeniyle, pek çok av hayvanı türü yok oldu ve ilk Amerikalıların beslenme kaynağını gittikçe artan ölçüde bitkiler, yemişler ve tohumlar oluşturmaya başladı. Giderek, besin için bitki toplama çabaları ve ilkel tarım denemeleri ortaya çıktı.  Bu konuda, şimdi Orta Meksika’nın bulunduğu bölgedeki Kızılderililer (Native North Americans and/or Indians) öncülük ettiler ve belki de MÖ 8000’den başlayarak mısır, kabak ve fasulye yetiştirdiler. Bu konuda edinilen bilgi ve deneyim yavaş yavaş kuzeye doğru yayıldı.

MÖ 3000’e gelindiğinde, New Mexico’nun nehir vadilerinde ilkel bir mısır türü yetiştirilmeye başlanmıştı. Bunun ardından sulamanın ve MÖ 300 dolaylarında da köy yaşamının ilk belirtileri görüldü.

MS ilk yüzyıllarda, bugün Arizona’da Phoenix kentinin bulunduğu yöreye yakın yerleşim birimlerinde, top oynamak için alanların ve Meksika’da bulunanlara benzeyen piramit biçimli kümbetlerin yanı sıra kanal ve sulama sistemleri kuran Hohokumlar yaşıyordu.

Ramazan ayında tutulmayan oruçların ve başlanıp da bozulan oruçların kaza edilmesi gerekir. Kur’an-ı Kerim’de, “İçinizden hasta olan veya yolculukta bulunan, tutamadığı günlerin sayısınca diğer günlerde tutar.” buyrulmaktadır (Bakara, 2/184). Kaza oruçlarının aralıksız tutulması hakkında herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. Bu itibarla, kazaya kalan oruçlar oruç tutulması mekruh olan günler dışında, peşi peşine veya ayrı günlerde tutulabilir. Ancak bu oruçların, bir an önce tutulması uygun olur.

DİB

Halk arasında bilindiği şekilde üç aylar orucu olmayıp ancak Recep ve Şaban aylarında; Hz. Peygamber’in diğer aylara oranla daha fazla nafile olarak oruç tuttuğu hadis kaynaklarında yer almaktadır (Buhârî, Savm, 52, 53; Müslim, Sıyâm, 175, 179). Ramazan ayında oruç tutmak ise farzdır. Bunun dışında Pazartesi, Perşembe günleri ile Hicrî ayların 13, 14 ve 15’i gibi belirli günlerinde nafile oruç tuttuğu bilinmektedir (Tirmizî, Savm, 44; Ebû Dâvûd, 68). Ancak Recep ve Şaban aylarında Hz. Peygamber’in aralıksız oruç tuttuğuna dair sahih kaynaklarda herhangi bir rivayet bulunmamaktadır.

Oruç tutulması mekruh olan Bayram günleri dışındaki günlerde oruç tutmak caizdir. Ancak sadece Cuma günleri nafile oruç tutmak tenzihen mekruh görülmüştür. Peygamber Efendimiz (s.a.v.); “Kimse Cuma günü oruç tutmasın. Ancak bir gün önceden veya sonradan oruç tutuyorsa bu takdirde Cuma günü de oruç tutabilir” buyurmuştur (Ebû Davud, Savm, 50). Buna göre, Cuma günü kazaya kalan veya adak gibi vacip bir oruç tutmakta sakınca bulunmamaktadır. Cuma günü nafile oruç tutmak isteyenlerin, bir gün önce veya sonrasında da oruç tutması uygun olur.

Ramazan bayramının birinci gününde, kurban bayramının dört gününde oruç tutmak tahrimen mekruhtur.

Çünkü bu günler ziyafet, yeme, içme ve sevinç günleridir.

Sahur vakti yemek yiyen kişinin-ezan okunmuş olsun olmasın-imsak vaktinin girmesiyle birlikte yemeye ve içmeye son vermesi gerekir.

Kendini tutmak, engellemek, el çekme, geri durma anlamlarına gelen imsâk, dini bir kavram olarak, “tan yerinin ağarmasından (fecr-i sadık), güneş batıncaya kadar yemeden, içmeden, cinsî münasebetten ve diğer orucu bozan şeylerden uzak durmak” demektir. (Bkz. Bakara 2/187).

Oruç yasaklarının başladığı fecr-i sâdık, yani tan yerinin ağarmaya başlaması, imsak vaktidir. Bununla yatsı namazının vakti çıkmış, sabah namazının vakti girmiş olur. Bu vakit aynı zamanda sahurun sona erip, orucun başladığı vakittir. Oruç yasaklarının sona erdiği, güneşin batma vaktine ise iftar vakti denir. Bu vakitle birlikte akşam namazının vakti girmiş olur. Gündüz ve gecenin tam olarak teşekkül etmediği yerlerde, imsak ve iftar vakitleri, takdirle belirlenir.

DİB

İbadetlerde niyet önemlidir. Asıl olan, lafzi niyetten çok, kalben niyet etmektir. Bu bakımdan oruca niyet etmek insanın oruç tutmanın bilincinde olması anlamına gelmektedir. Sahura kalkmak oruç için fiilî bir niyettir. Kişi sahura kalkmamış olsa bile sabah bu bilinç içinde ise niyetli sayılır.

Oruç için niyetin vakti, akşam namazı vaktinin girmesiyle birlikte başlar.

Ramazan, günü belirlenmiş adak ve nafile oruçlarda niyet, öğle namazına yaklaşık bir saat kalana kadar devam eder. Bunların dışındaki, kefaret, kaza, günü belirlenmemiş adak oruçlarında ise “imsak”ten önce niyet edilmesi gerekir.

DİB

a. Fidye Ne Demektir?

Oruçla ilgili olan fidye, dinî bir terim olarak, bazı ibadetlerin eda edilmemesi ya da edası sırasında birtakım kusurların işlenmesi halinde ödenen dînî-malî yükümlülüktür. İbadetlerle ilgili fidye, oruç ve hacda söz konusudur. İhtiyarlık ve şifa ümidi olmayan bir hastalık sebebiyle oruç tutamayan kimse, daha sonra kaza etmesi mümkün olmadığından oruç tutamadığı her güne karşılık bir fidye öder. Bu durumdaki bir kimsenin fidye ödemesi vaciptir. Kur’an-ı Kerim’de, “Oruç tutmaya güç yetiremeyenler, bir fakir doyumu kadar fidye öder.” (Bakara 2/184) buyurulmaktadır. Bu ayetten hareketle fidye miktarının, bir kişiyi bir gün için doyuracak yiyecek olarak anlaşılmıştır.

Yaşlılıktan ötürü oruç tutmaya gücü yetmeyen kişi, her gün için bir sadaka-i fıtır miktarı fidye verir. Buna da imkânı yoksa Allah’tan af diler. Fakat böyle bir kişi, kısa günlerde rahatlıkla oruç tutabilme imkânına ulaşırsa tutamadığı oruçları, o günlerde kaza etmesi gerekir. Zira ramazan ayında oruç tutmaya gücü yetmeyen kimseler

ile iyileşme ümidi bulunmayan hastalar ileride oruç tutabilecek duruma gelirlerse tutamadıkları oruçları kaza etmeleri gerekir. Önceden verdikleri fidyelerin hükmü kalmaz, bunlar sadaka sayılır.

b. Fidye Miktarı Ne Kadardır?

Fidye miktarı bir sadaka-ı fıtır miktarıdır.

İslâm dini, kişileri güçleri nispetinde sorumlu tutmuş, güçlerini aşan veya sıkıntıya yol açan durumlarda kolaylaştırıcı hükümler getirmiştir.

Aşağıdaki mazeretlere sahip kimselerin Ramazanda oruç tutmakla yükümlü olmayıp daha sonra kaza etmelerine veya yerine fidye vermelerine ruhsat tanınmıştır:

a) Yolculuk:

Yolculuk, Ramazan ayında oruç tutmamak için ruhsat olarak kabul edilmiştir. Yolculuk esnasında tutulmayan oruçlar, daha sonra kaza edilir. Kur’an’da “Ey inananlar! Oruç sizden öncekilere farz kılındığı gibi, Allâh’a karşı gelmekten sakınasınız diye, size de sayılı günlerde farz kılındı. İçinizden hasta olan veya yolculukta bulunan, tutamadığı günler sayısınca diğer günlerde tutar. Oruca dayanamayanlar, bir düşkünü doyuracak kadar fidye verir. Kim gönülden iyilik yaparsa, o iyilik kendisinedir. Eğer bilirseniz, oruç tutmanız sizin için daha iyidir.” buyrulmaktadır (Bakara 2/183-184).

Geceden oruca niyetlenip de, gündüz yolculuğa çıkan kimse, dilerse bu orucunu bozar, dilerse tamamlar. Geceden oruç tutmaya niyetlenip gündüz ise yolculuğa çıkmak zorunda olan kimse yolculukta zorluk çekerse orucunu bozabilir. Ancak orucunu tamamlaması daha uygundur. Hz. Peygamber, Mekke’nin fethi için sefere çıktığında oruçlu iken, Kedîd denilen yere varınca orucunu bozmuştur (Buharî, Savm, 34; Müslim, Sıyam, 15). Bu uygulama sefere çıkınca orucun bozulabileceğini göstermektedir.

b) Hastalık:

Oruç tuttuğu zaman, hastalığının artmasından veya uzamasından endişe edilen kimse ile, hastalığı sebebiyle oruç tutmakta zorlanan kişilerin Ramazan ayında oruç tutmayıp, iyileştikten sonra bunları kaza etmelerine izin verilmiştir. Yukarıda zikredilen ayet buna işaret etmektedir. Uzman bir hekim tarafından oruç tutması halinde hasta olacağı bildirilen kimse de hasta hükmündedir.

c) Hamilelik ve Çocuk Emzirme:

Oruç tutmaları kendilerine veya çocuklarına zarar vermesi halinde, hamile kadınlar oruçlarını tutmayabilirler. Emzikli kadınlar da, sütlerinin kesilmesi ve çocuklarının zarar görebileceği durumlarda oruç tutmayabilirler. Hz. Peygamber buna müsaade etmiştir (Nesâî, Sıyam, 50-51, 62; İbn Mace, Sıyam,3).

d) Zor Ve Meşakkatli İşlerde Çalışmak:

Oruç tuttuğu takdirde sağlığına bir zarar gelmesinden korkan kimse, orucunu tutmayabilir. Bu durumda olanlar, izinli olduğu günler veya uygun zamanlarda tutamadıkları oruçları kaza ederler.

Bir zorunluluk olarak, ağır işlerde çalışmak zorunda olan kişilerin oruçlu olarak çalıştıkları takdirde sağlıkları risk altında kalacaksa ramazan ayında tutamadıkları oruçlarını uygun bir zamanda kaza ederler.

Kur’an bu durumu şu ayetlerle açıklar: “Ey iman edenler! Allah’a karşı gelmekten sakınmanız için oruç, sizden öncekilere farz kılındığı gibi, size de farz kılındı. Oruç, sayılı günlerdedir. Sizden kim hasta, ya da yolculukta olursa, tutamadığı günler sayısınca başka günlerde tutar. Oruca gücü yetmeyenler ise bir yoksul doyumu fidye verir. Bununla birlikte, gönülden kim bir iyilik yaparsa (mesela fidyeyi fazla verirse) o kendisi için daha hayırlıdır. Eğer bilirseniz oruç tutmanız sizin için daha hayırlıdır. (O sayılı günler), insanlar için bir hidayet rehberi, doğru yolun ve hak ile batılı birbirinden ayırmanın apaçık delilleri olarak Kur’an’ın kendisinde indirildiği Ramazan ayıdır. Öyle ise içinizden kim bu aya ulaşırsa onu oruçla geçirsin. Kim de hasta veya yolcu olursa tutamadığı günler sayısınca başka günlerde tutsun. Allah size kolaylık diler, zorluk dilemez. Bu da sayıyı tamamlamanız ve hidayete ulaştırmasına karşılık Allah’ı yüceltmeniz ve şükretmeniz içindir.” (Bakara, 2/183-185)

e) Yaşlılık:

Oruç tutamayacak kadar yaşlı olan kimseler, oruç yerine fidye verebilirler. Bakara suresinin 184. ayetinde, bu şekilde olup da oruca güç yetiremeyenlerin, oruç tutmayıp fidye vermeleri gerektiği hükme bağlanmıştır. İyileşme umudu olmayan hastalar da aynı hükme tabidir.

Akıllı, ergenlik çağına ulaşmış ve oruç tutmasına engel bir mazereti olmayan her Müslüman’ın Ramazan orucunu tutması farzdır.

DİB

Ankara’ya bağlı Elmadağ ilçesi Tekke (Ahi Çomak) köyü camii yanındadır. Zaviyeden günümüze Roma dönemi sütunlarının kullanıldığı sadece hazire ulaşmıştır. Zaviyenin ve köyün kurucusunun Ahi Çomak olduğu bilinmekle beraber ne zaman kurulduğu tespit edilememektedir. Bununla beraber zaviye ile ilgili 1463 tarihli vakıf kayıtlarında vakfın isminin geçmesi, bu tarihten önce kurulduğunu gösterir. 1530’da zaviyenin geliri, Ahi Çomak köyünün yıllık vergi hasılatından ibaretti. Bu tarihte köyde altı hane ve bir imam vardı. 1571’de vakfın mutasarrıfı Seydi’nin torunu Ebulleys idi. Ankara’ya bağlı Bala’da vakfa yeni yerler tahsis edilerek geliri 1277 akçeye ulaşmıştı. 1114 (1702) tarihinde tekyenişin ve vakıf mütevellisi Fevzi Dede ve Mustafa Dede idi. Ahi Çomak Zaviyesi postnişinliği ve vakıf tevliyeti, vâkıf şartı dahilinde evlâd-ı vâkıf üzerine geçmekteydi. Nitekim 1257’de (1843) vakfın tevliyeti ve tekyenişinliği müştereken Ali, Osman, Süleyman kardeşler ile diğer hissedar Abdurrahman’ın üzerindeydi. Ancak önceki hissedarların evlâd-ı vâkıf olmaması sebebiyle 1259 (1845) yılından itibaren Ömer ve Abbas’ın erkek çocuklarının üzerine geçmişti. Onların vefatı üzerine de Osman bin Süleyman’a bu görev tevcih edilmişti. 1282’de (1867) zaviye vakfının mütevellisi ve zaviyedârı Hacı Süleyman Ağa idi. Vakfın iltizama verilen aşar geliri 14.338; giderler ise meşihat görevi, tamirat ve misafirlere hizmetin bedeli olarak toplam 9174 kuruştu. 1286 (1871) yılında vakfın mütevelliliği Ali Abbâsî Mehmed’e tevcih edilmişti. Arşiv kayıtlarında daha sonraki yıllarda zaviyenin ismine rastlanmamaktadır.

Ahilik Ansiklopedisi

Hayatı hakkın kaynaklarda bilgi mevcut değildir. 1512 tarihli vakıf defterinde “kadimden beri vakfiyet üzere tasarruf ola gelmiş” kaydının olması, XVI. yüzyıldan önce yaşadığını gösterir. Ankara’ya bağlı kendi adını verdiği köyde bir zaviyesi bulunmaktaydı

Ahilik Ansiklopedisi

Konya’nın ileri gelen Ahilerinden idi. Ahmed Eflâkî’nin (ö. 1360) eserinde, Ahi Kayser’in oğlu olduğu, Mevlâna Celâleddin Rumi (ö. 1273) zamanında yaşadığı ve soyunun Hüsameddin Çelebi’nin (ö. 1284) babası Ahi Türk (Ahi Muhammed Urmevî) ile Ahi Başara’nın büyük babalarına ulaştığı kaydedilir. Mevlâna’nın muhiblerinden olan Ahi Çoban, Sultan Veled Divanı’nda babasıyla birlikte övülür. Bazı araştırmalarda onun dellak olduğu ifade edilir.

Ahilik Ansiklopedisi

Osmanlı padişahlarından II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman dönemlerinde hekimbaşılık yapmış Türk tabibidir. Babası, Hekim Kemal Şirvanî’dir. Asıl adı Mehmed b. Kemaleddin, lakabı Ahi Çelebi’dir. Doğum tarihi belli değildir. Muhtelif kaynaklarda verilen tarihler de çelişkilidir. Tebrizli ve Karakoyunlu Türklerinden olduğu söylenir. Babasıyla birlikte Kastamonu’da Candaroğlu İsmail Bey’in hizmetine girdi. Candaroğulları Beyliği’nin Osmanlı topraklarına katılması üzerine İstanbul’a gelerek Fatih Sultan Mehmed’in hizmetinde bulundu. Ahi Çelebi, Osmanlı başhekimliği müessesesinde ilmiye sınıfına intisap etmeden ve herhangi bir tıp tahsili görmeden hekimbaşılığa kadar yükselen hekimbaşılardandır. Hekimlikle ilgili ilk ve temel bilgilerini babası Kemal Şirvanî’den almıştır. Klinik tıpla ilgili tahsilini Fatih Sultan Mehmed devri ulemasından Hekim Kutbeddin (ö. 1497) ile Hekim Altuncuzâde’den tamamlamıştır. Ahi Çelebi, İstanbul Mahmutpaşa’da serbest hekimlik yapmaya başlamış, içtihatlarındaki isabet ve teşhislerindeki doğruluktan dolayı kısa zamanda tanınmıştır. Otlukbeli savaşında (1473) ordu hekimi, ardından da Fatih Sultan Mehmed’in Edirne’deki sarayına hassa hekimi olmuştur. Darüşşifa hekimlerinden Muhyiddin ve Hacı’nın saraya intisaplarıyla Fatih Darüşşifası’na Reisü’letibba olarak atanmıştır. II. Bayezid’in tahta çıkmasıyla saray hizmetlileri arasına alınmış, kısa sürede padişahın dostluğunu kazanarak onun musahibleri arasına girmiş, müteakiben Matbah-ı Âmire ve Matbah Eminliği’ne getirilmiştir. Hakkında çıkarılan dedikodular yüzünden bu görevinden bir ara azledilmişse de söylentilerin asılsız olduğunun anlaşılması üzerine affedilmiş ve Ekim 1507’de hekimbaşılığa atanmıştır. Bu görevini II. Bayezid’in ölümüne (1512) kadar, yaklaşık dört buçuk yıl sürdürmüştür. Ahi Çelebi, Yavuz Sultan Selim’in tahta geçmesiyle azledilmiş, ancak Nisan 1515’de yeniden başhekimliğe getirilmiş ve Eylül 1520’ye kadar yaklaşık beş buçuk yıl bu görevi yürütmüştür. Bu süre zarfında Yavuz Sultan Selim’in Şir Pençe hastalığının tedavisi ile uğraşmış, ancak geç kalınmasından dolayı padişahı tedavi edememiştir. Yavuz Selim, bu durumu biraz da latifeli bir dille eleştirmiştir: Bize derman eder sanır idim Ahi / Ölesiye tabib imiş o dahi. Kanunî’nin tahta çıkmasıyla hekimbaşılıktan azledilen Ahi Çelebi, 1523 veya 1524’te Hac görevinden dönerken hastalanmış, Kahire’de vefat etmiş ve İmam Şafi’nin kabrinin yanına gömülmüştür.Ruhullah Çelebi adında bir oğlunun olduğu bilinen Ahi Çelebi, cami ve hamam gibi pek çok eser yaptırarak bunlara zengin vakıflar tahsis etmiştir. Eserleri: Ahi Çelebi’nin, beşi tıpla ilgili olmak üzere altı kitabı bulunmaktadır. Hasatü’l-Kilyeve’l-Mesane: Böbrek ve mesane taşlarının meydana geliş sebepleri, belirtileri ve tedavi yolları hakkında devrinin tıp anlayışına göre Türkçe olarak yazılmış, on bölümden oluşan kitaptır. Türkiye kütüphanelerinde tespit edilen altı yazma nüshası vardır. el-Fevaidü’s-Sultaniyyefi’l-Kavâidi’t-Tıbbiyye: Sağlığın korunması, sıhhat ve maraz üzerine yazılan bir mukaddime, üç makale ve bir hatimeden meydana gelen Farsça bir eserdir. SüleymaniyeFatih Kütüphanesi, nr. 3592’de kayıtlıdır ve 91 varaktan oluşur. Şerh al-Mucez: İbn Nefis (ö. 1288) tarafından yazılan fakat dilinin zor anlaşılmasından dolayı Cemaleddin Aksarayî tarafından Hal-al Mucez adıyla sadeleştirilen eserdir. Genel tıp üzerine yazılan eser, dört fenden meydana gelir. Birinci fende insan bedeninin hâli; ikinci fende ilaçlar, gıdalar ve bitkiler; üçüncü fende organlar ve patolojileri; dördüncü fende hastalıklar anlatılır. Eser, insan anatomisi ile ilgili bilgiler yanında, bugün lepra tüberosa ve viteligo diye adlandırılan hastalıklardan bahsedilmesi bakımından önemlidir. Türkiye’deki bazı kütüphanelerde yazma nüshaları vardır. Risale fi’t-Tıb: Genel tıpla ilgili hastalıklardan korunma ve sağlığı muhafaza etme konusunda yazılmış Türkçe tıp kitabı olup, Türkiye’deki bazı kütüphanelerde nüshaları mevcuttur. Mesnevi fi’t-Tıb: Mesnevi tarzında tıpla ilgili yazılmış manzum bir eserdir. Revan köşkü, nr. 1688/2’de kayıtlıdır. Terkib-i Mürekkeb: Mürekkep konusunda yazılmış eserdir. Kitapta, makbul olan mürekkebin özellikleri verilmiş; mürekkep yapımında kullanılan maddeler ile mürekkebin akıcı olması için kullanılan maddeler, mürekkep elde etmenin usulleri ile siyah, beyaz, yeşil, sarı, kırmızı, altunî ve erguvânî renk mürekkeplerin terkipleri anlatılmıştır

Ahilik Ansiklopedisi

Edirne şehrinde idi. Bânisi Ahi Mehmed Çelebi’dir. Bu zat, Kanuni Sultan Süleyman zamanında iki defa hekimbaşılık yapmış Türk tabibi, hekimi ve cerrahıdır. Ahi Çelebi eğitim ve dinî yapılara zengin vakıf gelirleri vakfetmiştir. Bu bağlamda eğitim kurumlarından biri, Ahi Çelebi Medresesi olarak bilinir. Medresenin yapıldığı tarih belli değildir. XVI. yüzyılın başlarında inşa edilmiş olmalıdır. Faal olduğu dönemlerde yirmili medrese seviyesinde eğitim verdiği anlaşılıyor. Cahit Baltacı, medresenin XVI. yüzyılda yıkılmış olabileceğini ileri sürer. Sonraki tarihlerde medreseye dair bir kayıt bulunmaması bu ihtimali güçlendirmektedir.

Ahilik Ansiklopedisi

Edirne şehir merkezinde Ahi Hasan mahallesinde, Eski Cami karşısındadır. Oğlanlı (Çubukçular) Hamamı olarak da anılır. Fatih (1451-1481), II. Bayezid (1481-1512), Yavuz Sultan Selim (1512-1520) ve Kanuni Sultan Süleyman (1520- 1566)’ın hekimi Ahi Çelebi tarafından XV. yüzyılın ikinci yarısında inşa edildi. Hamam kurnalarından birinde kabartma bir insan sûreti vardır. Bundan dolayı sonraki dönemlerde hamama Oğlanlı denmiştir. Ahi Çelebi Hamamı’nın yakınında Saruca Paşa vakfının iki çömlekçi dükkânı bulunuyordu. Bunların bir yangında yok olmasından sonra arsası üzerine Ali Paşa, Ahi Evran Odaları adı verilen 33 adet dükkân yaptırmıştır. Sonraki dönemlerde Ahi Çelebi Hamamı satılmış ve vakıf özelliği kaybolmuştur. Hamam, 1930’lu yıllarda harap durumda idi.

Ahilik Ansiklopedisi

İstanbul’da meşhur Yemiş İskelesi’nde yer alan ve Kanlı Fırın Mescidi adıyla da bilinen bu cami, bugün Eminönü’nde, Haliç kıyısında Zindankapı’da sur dışında, Zindan Hanı’nın batısında Balıkpazarı Değirmen Sokağı ile Yoğurtçular Sokağı’nın kesiştiği köşededir. Bânisi kaynaklarda Ahmed ve Mahmud olarak da geçen Kemaleddin Tebrizî’nin oğlu Ahi Çelebi Mehmed’dir. 835 (1431-1432) yılında doğan Ahi Çelebi Mehmed, Fatih, II. Bayezid, Yavuz ve Kanuni dönemlerinde yaşamış ve Kanuni Sultan Süleyman zamanında iki defa hekimbaşılık yapmış Türk tabibi, hekimi ve cerrahıdır. Tıp konusunda yazdığı beş eseri vardır. 930 (1523-1524) yılında Hac dönüşünde Mısır’da vefat etmiştir. Ahi Çelebi Camii’nin yapım tarihi tam olarak belli değildir. İnşa kitâbesi olmayan camiin kapısında rivayetlere dayalı 1500 yılını gösteren bir yazı konulmuştur. 1539 ve 1653 yıllarındaki yangınlarda yanan cami, XIX. yüzyılın ikinci yarısındaki Hatapkapısı (eski Odun İskelesi) yangınında tamamen tekrar yandığı için yeniden inşa edilmiş; 1894 yılındaki depremde ise kısmen yıkılmış ve sadece minaresi ayakta kalmıştır. Bu tarihten sonra altına iki dükkân ilaveli fevkanî olarak yeniden inşa edilmesine izin verilmiştir. Yapıldığı tarihten itibaren faal olan ve birçok defa tekrar inşa edilerek bugüne kadar gelen camiin mimarî özelliği kaybolmuştur. Cami, Evliya Çelebi’nin meşhur rüyasını gördüğü yer olması bakımından dikkat çekicidir. Caminin yanı sıra Ahi Çelebi, Edirne’de bir medrese, bir mektep ve bir de hamam inşa ettirmiştir. Ahi Çelebi yaptırdığı cami ve Medine-i Münevvere’ye zengin vakıf gelirleri vakfetmiştir. 953 (1546) tarihli İstanbul vakıfları ile ilgili tahrir defterine göre, Ahi Çelebi Camii’ne İstanbul’da 51 dükkân, 22 mahzen; Galata’da 7 dükkân, 18 hücre; Kozlupınar’da bir bostan; Edirne’de 35 dükkân, bir hamam ve bir yer mukataası ile Çorlu’ya bağlı Karacaali, Köprüceli ve Müsellem; Hayrabolu ilçesine bağlı Umurbeyli ve Hacı Sungur; Şile İlçesine bağlı Yassıviran ve Kozluca köyleri; Hayrabolu’da Danişmendli Çiftliği vakfedilmişti. Medine-i Münevvere’ye ait vakıfları ise Çorlu, Hayrabolu, Paşmaklı (Ahi Çelebi) ve Şile’deki 47 köy teşkil etmekteydi. bağlı Digorna köyündeki Şeyh Halil Zaviyesi de Ahi Çahken’e bağlı müritlere ait bir tekke idi.

Mimarîsi:

İstanbul’da Eminönü semtindeki cami, Haliç kıyısında, Zindan Han’ın batı tarafında ve Yoğurtçular sokağı ile Değirmen sokağının kesiştiği köşede yer almaktadır. Üzerinde inşa kitâbesi olmayan yapının kapısının üstüne 1500 tarihi konmuştur. Bazı kaynaklarda Fatih döneminde yapıldığı belirtilen ancak inşa tarihi kesin olarak bilinmeyen caminin adı Sai Çelebi’nin kaleme aldığı Tuhfetü’lMimarin ve Tezkiretü’l-Enbiye’de Mimar Sinan’ın eserleri listesinde yangında harap olduğu ve tamir edildiği şeklinde kaydedilmiştir. Daha sonraları kaleme alınan Ayvansarayi’nin Hadikatü’l-Cevami’sinin matbu nüshasında bâni Ahi Çelebi’nin Kanlı Fırın Mescidi ile Yoğurtçular Camii isimli iki ibadethanesinin bulunduğu yazılmış,1231 (1816) tarihli bir başka yazmada ise bunlardan Yoğurtçular Camii’nin Ahi Çelebiye ait olduğu yazıldıktan başka hâlâ bu isimle anıldığı belirtilerek diğerinin kardeşi Fahşi (Muhasşi) Çelebi Efendi’ye ait olduğu zikredilmiştir. Hadika’nın diğer 1245 (1829) tarihli yazma Tübingen nüshasında ise sadece Yoğurtçular Camii hakkında kısa bilgi verilip, Ahi Çelebi diye meşhur olduğu ifade edilmektedir. Bu ifadelerden söz konusu eserin Yoğurtçular sokağındaki cami olduğu kesinlik kazanmıştır. Zaten Kanlı Fırın Mescidi adlı bir esere rastlanmamaktadır. Araştırmacılar matbu nüshada bir karışıklığın olduğundan bahsederler. Doğu batı doğrultusunda dikdörtgen bir mekân oluşturan cami dört sivri kemerin taşıdığı basık merkezi bir kubbe ile örtülü olup, doğu ve batı tarafa doğru tonozlu birer mekânla genişletilmiştir. Ortada bir ayak ve bunlardan duvara atılan iki kemerle genişletilen bu yan mekânlarla birlikte ölçüleri dıştan dışa 17 x 25 metredir. Taş ve tuğlanın birlikte kullanıldığı örgü malzemesinde duvarlarda taş, kemer ve örgü sisteminde tuğlaya yer verilmiştir. Caminin kuzeyinde kubbelerle örtülen bir son cemaat yeri ile sağında minaresi yükselmektedir. Kesme taş kaideli minarenin pabuç kısmından sonrası yenilenmiş, üst tarafına silindirik bir gövde ile şerefe yapılmıştır. Caminin kuzey cephesindeki ana girişi son derece basit ve sade tutulmuştur. Aynı şekilde iç mekânda da sadelik kendini hissettirmektedir. Mermer plakalarla kaplanmış olan mihrabın yenilendiği belli olmaktadır. Sağ taraftaki ahşap minberin geç Osmanlı dönemi süslemesini yansıtan rokoko tarzı desenleri yağlı boya ile boyanarak daha da kimliksiz hale getirilmiştir. Duvarlara açılan kemerli büyük pencerelerde aydınlatılan yapının, kubbeyi taşıyan dolgulu büyük sivri kemer içlerine de ayrıca büyüklü küçüklü pencereler açılarak ışıklandırılması sağlanmıştır. Yapılan tadilatlarda bu kemerlerin sağ ve sol üstlerinde sivri kemerli yeni pencere izleri çıkmıştır. Sağdaki ilave yapı üzerindeki sade basit çeşmenin kitâbesi 1281 (1864) tarihlidir. Bunlara bakıldığında Fatih döneminde inşa edilen caminin yapılış tarihinden sonra büyük onarımlar geçirdiği ve değişikliklere maruz kaldığı anlaşılmaktadır. Üstteki pencere izlerinin yanı sıra yanlara doğru ikişer payandanın sonradan vurulduğu belli olmakta, aynı durum kubbenin kare şeklindeki kubbe kasnağının çepeçevre demirle kuşatılmasından da izlenebilmektedir. İstanbul’da büyük felakete yol açan 1539 ve 1653 yangınından bir hayli zarar görmüş olan caminin ayrıca 1894 depreminde de epeyce tahrip olduğu ortaya çıkmakta, sonradan yapılan onarımların düzensizliği bu durumu teyit etmektedir. Mimar Sinan’ın tamiri 1539 yangınından sonrasına rastlamaktadır. Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 1990 yılında yeniden onarım programına alınarak sıvaları kaldırılmış, kubbenin kurşunları sökülmüş, etrafındaki yapılar da kaldırılarak uzun bir dönemi müteakiben restorasyonu yapılmıştır. Haliç kıyısının yumuşak zemininin yapının temellerine zarar verdiği, zaman zaman çökme tehlikesi geçirdiği bilinmektedir. Ahi Çelebi Camii’nin bir özelliği de meşhur seyyah Evliya Çelebi’nin seyyah olmasında oynadığı manevî rolüdür. Evliya Çelebi rüyasında Ahi Çelebi Camii’nde Hz. Peygamberi ve diğer peygamber ve velilerin ruhlarını, sahabeyi görür, Peygamberin elini öpmek şerefine nail olur. Bu arada “Şefaat Ya Resulallah” diyecek yerde dil sürçmesiyle “Seyahat Ya Resulallah”diyerek nasıl seyyah olduğunu seyahatnâmesinde anlatmaktadır.

Ahilik Ansiklopedisi

Konya’ya bağlı Hatunsaray köyünde yer almakta idi. Fatih döneminde (1444-1446, 1451-1481) yapılan vakıf tahrir defterinde adının geçmesinden dolayı Karamanoğulları devrinde inşa edildiği söylenebilir. Ahi Çahken tarafından inşa ettirilen zaviyenin, 1535 tarihli vakıf tahrir defterinde ismi geçmektedir. Ancak XVII. yüzyıl kayıtlarında zaviyeye dair herhangi bir belgeye rastlanmamıştır. Bu durum zaviyenin XVI. yüzyıl sonlarında faal olmadığına işaret etmektedir. Hatunsaray nahiyesine bağlı Digorna köyündeki Şeyh Halil Zaviyesi de Ahi Çahken’e bağlı müritlere ait bir tekke idi.

Ahilik Ansiklopedisi

II. Mehmed devrinde (1444-1446, 1451-1481) yaşamış Tokatlı bir müderrisdir. Mevlâna Ahi Çelebi adıyla da bilinen Ahi Cüneyd Çelebi’nin oğlu Yusuf Efendi’nin telif ettiği Ferâ’iz-i Zekiye isimli esere göre, Tokatlı eş-Şeyh Ali bin Şeyh Cüneyd bin Kara Selman bin Nasrullah’ın oğludur. Tahsil için Amasya’ya gelerek Amasya ulemasından Tokatlı Mevlâna Hüsameddin Hüseyin (ö. 850 / 1446)’den ve Tokatlı Mevlâna Cemaleddin Yusuf (ö. 866 / 1461)’dan dersler aldı ve müderris oldu. Bu arada hocası Yusuf Çelebi’nin kızı ile evlendi. İlmî seviyesi yükseldikçe ulema nazarında önemli bir yer edindi. Daha sonra Amasya’da Torumtay medresesinde müderris olup tedrisle meşgul oldu. 878 (1473) yılında vefat etti. Âlim, kâmil, fıkıh ve ahvale oldukça vâkıfdı. Oğulları Yusuf ve Mahmud Çelebilerdir. Evlatlarına Ahizâdeler denilirdi.

Ahilik Ansiklopedisi

Akşehir kent merkezinde Nakkaş mahallesinde idi. Karamanoğulları döneminde, muhtemelen XV. yüzyılın ilk yarısında inşa edilmiştir. Fatih döneminde (1444-1446,1451-1481) yapılan vakıf tahririnde adı Ahi Cemal Mescidi, XIX. yüzyıldan sonra ise Ahi Cemaleddin Mescidi olarak geçmektedir. Vakfiyesi bulunmayan mescidin bitişiğinde XIX. yüzyılın ilk yarısında Ahi Cemaleddin Zaviyesi adıyla anılan bir tesis inşa edilmiştir. Ahi Cemal Mescidi’nin XV. yüzyılın ikinci yarısına ait arşiv kayıtlarında birçok gayrimenkulü vakıf olarak kaydedilmiştir. Bunlar, Demirkapı civarında dükkân yerleri ve dükkânlar; Akşehir kent merkezinde evler ile ev yerleri ve bağdır. Ahi Cemal Mescidi, 1321 (1905) yılında faal ve mamur bir durumda idi.

Ahilik Ansiklopedisi

Akşehir’de Ahi Celâleddin mahallesinde bulunuyordu. Bânisi, isminden de anlaşılacağı üzere Ahi Celal idi. Fatih devri (1444-1446, 1451-1481) kayıtlarında adının geçmesi, XV. yüzyılın ilk yarısında inşa edilmiş olduğunu gösterir. Mescid ile ilgili şimdilik tespit edilebilen en son belge 1530 tarihlidir. Bu durum XVI. yüzyılın ikinci yarısında faal olmadığını gösterir. Mescidin başlıca vakıflarını, Nadir ve Kozağacı köylerinde bağ, Akşehir’de bir bahçe ile ev, Haffaflar ve Hallaçlar çarşılarında birer dükkân teşkil etmekteydi. 1483’te yapılan tahrirde vakıf gayrimenkulleri sayısının arttığı görülmektedir. Buna göre, yukarıdaki vakıflara ilaveten tespit edilen vakıflar şöyledir: Akşehir’de iki bağ, Demirkapısı’nda bir dükkân yeri, mescid civarında bir ev ile bir keçeci dükkânı. 1530’da vakıfların ayrıntısına geçilmeden kısaca üç kıta bağ ve altı parça yer olarak verilmiştir.

Ahilik Ansiklopedisi