Akşehir kent merkezinde Nakkaş mahallesinde idi. Karamanoğulları döneminde, muhtemelen XV. yüzyılın ilk yarısında inşa edilmiştir. Fatih döneminde (1444-1446,1451-1481) yapılan vakıf tahririnde adı Ahi Cemal Mescidi, XIX. yüzyıldan sonra ise Ahi Cemaleddin Mescidi olarak geçmektedir. Vakfiyesi bulunmayan mescidin bitişiğinde XIX. yüzyılın ilk yarısında Ahi Cemaleddin Zaviyesi adıyla anılan bir tesis inşa edilmiştir. Ahi Cemal Mescidi’nin XV. yüzyılın ikinci yarısına ait arşiv kayıtlarında birçok gayrimenkulü vakıf olarak kaydedilmiştir. Bunlar, Demirkapı civarında dükkân yerleri ve dükkânlar; Akşehir kent merkezinde evler ile ev yerleri ve bağdır. Ahi Cemal Mescidi, 1321 (1905) yılında faal ve mamur bir durumda idi.

Ahilik Ansiklopedisi

Akşehir’de Ahi Celâleddin mahallesinde bulunuyordu. Bânisi, isminden de anlaşılacağı üzere Ahi Celal idi. Fatih devri (1444-1446, 1451-1481) kayıtlarında adının geçmesi, XV. yüzyılın ilk yarısında inşa edilmiş olduğunu gösterir. Mescid ile ilgili şimdilik tespit edilebilen en son belge 1530 tarihlidir. Bu durum XVI. yüzyılın ikinci yarısında faal olmadığını gösterir. Mescidin başlıca vakıflarını, Nadir ve Kozağacı köylerinde bağ, Akşehir’de bir bahçe ile ev, Haffaflar ve Hallaçlar çarşılarında birer dükkân teşkil etmekteydi. 1483’te yapılan tahrirde vakıf gayrimenkulleri sayısının arttığı görülmektedir. Buna göre, yukarıdaki vakıflara ilaveten tespit edilen vakıflar şöyledir: Akşehir’de iki bağ, Demirkapısı’nda bir dükkân yeri, mescid civarında bir ev ile bir keçeci dükkânı. 1530’da vakıfların ayrıntısına geçilmeden kısaca üç kıta bağ ve altı parça yer olarak verilmiştir.

Ahilik Ansiklopedisi

Anadolu Selçukluları ve Eretnalıların hizmetinde bulunmuş Ahilerdendi. Anonim Selçuknâme’de, Konya’nın ileri gelen Ahi liderlerinden Ahi Ahmed Şah’ın öldürülmesinde rol oynayan Şarap-sâlâr’ın ortadan kaldırılmasında (1298) görevlendirildiği kaydedilir. İbn Battuta, 1330’larda Niğde’ye geldiğinde Ahi Caruk’un zaviyesinde üç gün misafir edildiğini ve gördüğü ilgiden oldukça memnun kaldığını belirtir. Bu kayıt Ahi Caruk’un, zamanla Konya’dan Niğde tarafına göç ettiğini ve Eretna Beyliği’nin hizmetine girdiğini gösterir. 768 (1366) tarihli bir vakfiyede Çorum Ahilerinden Ahi Ahmed’e ait mülkün sınırları tarif edilirken Ahi Caruk arazisinden de bahsedilir.

AHİ CARUK ZAVİYESİ

Niğde şehir merkezinde yer aldığı anlaşılan zaviyenin adına Osmanlı dönemi kayıtlarında rastlanmamaktadır. İbn Battuta 1331’de zaviyeyi ziyaret etmiş ve üç gün misafir kalmıştı.

Ahilik Ansiklopedisi

Çorum şehrinin merkezinde Ahi önderlerinden Ahi Burhaneddin adını taşıyan bu zaviye, muhtemelen XVI. yüzyıldan sonraki dönemde kurulmuştur. Tesisi ve bânisi ile ilgili bir malumat bulunmayan zaviyenin, bir ara Beyler Çelebi’nin tasarrufunda olduğu anlaşılıyor. Onun Abdal Ata Zaviyesi’ne bağışladığı yerler arasında Ahi Burhaneddin Zaviyesi’ne ait Yakacık ve Kazkurt köylerindeki yarı hissesi de vardı.

Ahilik Ansiklopedisi

Eskişehir’in merkezine yakın Sultandere köyünde idi. Kuruluşu ve bânisi hakkında bir bilgi yoktur. Zaviye ile ilgili Osmanlı Beyliği’nin erken zamanlarında kayıtların olması, bu dönemlerde kurulduğunu göstermektedir. XVI. yüzyılın ilk çeyreğinde şeyh ailesinden gelen beş kişinin müştereken tasarruf ettiği zaviyenin vakıfları arasında bir çiftlik yer vardı.

Ahilik Ansiklopedisi

Osmanlı döneminde ismi Mekri olarak geçen Fethiye’nin Sındılu köyünde bulunuyordu. XVI. yüzyılın başlarından itibaren zaviyenin mescid işlevini de üstlendiği anlaşılıyor. 1562 yılında zaviye Hüseyin’in tasarrufunda idi. Zaviye vakfının gelir kalemleri Sındılı köyü ile civardaki Amas ve Ovacık mevkilerinde bulunan çeşitli gayrimenkullerdi. Sındılı köyündeki 3 çiftlik (180-450 dönüm) arazinin yıllık geliri 950 akçe idi. Yılda 150 akçe hasılatı olan aynı köydeki 12 bahçe ise 1562 sayımında harap durumdaydı. Köyde altı ay çalışan iki değirmenden 60 akçe gelir elde ediliyordu. Amas’daki 2 dönümlük bağdan 10, Ovacık’daki incir bahçesinden ise 20 akçe gelir sağlanıyordu. Toplam yıllık gelir ise 1.280 akçe idi.

Ahilik Ansiklopedisi

Osmanlı şair ve müderrisi olan Ahi Benli Hasan bugün Bulgaristan sınırları içinde kalan Niğbolu’ya bağlı Tersenik köyünde doğdu. 45 yaşında iken 1517’de öldüğüne göre, doğum tarihi, 878 (1473-1474) yılı civarı olmalıdır. Ahilik prensipleri çerçevesinde yaşadığı için şiirlerinde Ahi mahlasını kullanmıştır. “Benli Hasan” denmesinin sebebi Evliya Çelebi’ye göre yanağındaki “ben”dir. Babası Seyyid Hoca, ticaretle uğraşan zengin bir tüccardı. Muhtemelen Hasan ilk eğitimini aldıktan sonra onun yanında çalışmaya başladı. Babası vefat edince annesi Melek Kadın başka birisiyle evlenmiş, bunun üzerine dükkânı kapatıp doğduğu yerden ayrılmıştır. Bir süre çeşitli yerleri dolaştıktan sonra İstanbul’a gelmiş; tahsil çağı geçmiş olmasına rağmen burada ilim tahsiline kendisini vermiştir. Şiirlerini de bu sıralarda yazmaya başlamıştır. Ahi Benli Hasan oldukça geç yaşlarda Kara Bâli’den mülâzım oldu. Bu arada yazdığı gazellerle şiirde başarısını ortaya koydu. Yavuz Sultan Selim (1512-1520) şiirlerini görüp beğenince çevresindekilerden kendisiyle ilgilenilmesini istedi. Bunun üzerine Kazasker Kemalpaşazâde (ö. 940 / 1534) ona Bursa’daki Bayezid Paşa Medresesi müderrisliğini teklif etti. Ancak Ahi Benli Hasan bu görevi önemsemeyerek kabul etmedi. Buna kızan padişah, onun uzun bir süre yeni bir görev almasını engelledi. Bir müddet sonra Karaferye Medresesi’ne müderris olarak tayin edildi. Çok geçmeden Karaferye’de 923 (1517) senesinde tahminen 45 yaşlarındayken vefat etti. Eserleri: Divân: Necati Sungur tarafından yayınlanan (Ankara 1994) kısmında 136 gazel ve birer murabba, tahmis, kaside ve kıta yer almaktadır. Hüsrev ü Şîrîn: Şeyhî’nin Hüsrev ü Şîrîn’ine nazire olarak yazdığı bu mesnevisini bitirememiştir. Eserin bir nüshası Ankara Milli Kütüphane’de yazma bölümünde (FB.471) bulunmaktadır. Mesnevi 423 beyittir. Fatih Köksal tarafından lâtinize edilerek yayımlanmıştır (Klasik Türk Şiiri Araştırmaları, s. 109–164). Hüsn ü Dil. Eserin telif mi yoksa çeviri mi olduğu hususunda bir netlik yoktur. Bazı kaynaklar onun Lamiî’nin Hüsn ü Dil adlı esrine nazire olduğunu söylerler. Bazılarına göre ise Fettahî-yi Nişaburî’nin Hüsn ü Dil adlı eserinin tercümesidir. Ahi Benli Hasan’ın bitiremediği bu eseri kayınbiraderi Haveri tamamlamıştır. Eser, Tevfik Çaylak tarafından neşredilmiştir (İstanbul 1287).

Ahilik Ansiklopedisi

Ermenipazarı ile İnegöl arasında bulunan ve Ahi Beli diye meşhur olan derbende Ahi Alioğlu Ali, padişah fermanı ile derbentçi tayin olunmuştur. Derbendi korumakla görevli hanelerin derbent muhafazası için yeterli gelmemesi durumunda daha fazla derbentçinin görevlendirilmesi kendisinden istenmişti. Bunun için yedi hane dışında 11 hane daha ilave edilmiştir. Derbentçiler dışında mirimiranın beratıyla piyadeler, bir imam ve bir muhassılın derbentte görevli olduğu anlaşılmaktadır. Derbent, her türlü avarız vergilerinden muaftı. Ahi Reisoğlu Emîr burada derbentçi iken Yavuz Sultan Selim (1512-1520) Mısır üzerine sefere gittiği esnada derbende 17 nefer daha kaydettirmiş; ayrıca verilen emirle derbentçilerin kendi baltaları ile açtıkları yerlerden öşür alınmaması istenmişti.

Ahilik Ansiklopedisi

XVI. yüzyılda Kayseri’nin iktisadî ve ticarî hayatında rol oynayan ve şehirde kadılık yapmış olan Bedreddin Mahmud tarafından kendi adına zaviyenin kurulduğu anlaşılmaktadır. 966 (1559) tarihli vakfiyede şehirde çok sayıda dükkân, zaviye vakfının akarları arasındaydı. 1584 tarihli tahrirde ise Kayseri’de Ahi Bedreddin Mahmud isimli zaviye mevcuttu. Şehrin kadısının Ahi unvanını taşıması ve ekonomik ve sosyal yapısını etkileyen birçok eseri zaviyeye vakfetmesi, XVIXIX. yüzyıllar arasında zaviyenin Kayseri’nin üretim ve ticaretinde oynadığı rolü göstermektedir. 1254’de (1840) zaviye vakfının mutasarrıfı ve zaviyedârı Esseyid Şeyh Mehmed Halife’nin vefatıyla bu görevler, Hafız Mehmed ve Seyyid Elhac Osman uhdesine verilmişti. 1259 (1845) yılında zaviyedârlık, vâkıfın evladından Elhac Osman Efendi üzerinde idi. 1266’da (1853) bu görev Seyyid Mehmed ve Osman’ın tasarrufunda idi. 1308’de (1893) ise zaviyedâr olan Burhaneddin Çelebi’nin yerine büyük oğlu Bedreddin Efendi tayin edilmişti. Vakfa ait yıllık gelir ise 1238 kuruştu. 1268’de (1855) vakfın muhasebe geliri 3290, gideri ise 2400 kuruştu. 1279’da (1864) vakfa ait köy ve mezralardan gelen gelirlerin toplamı 4868; maaş ve zaviyenin tamir masrafları ise 4868 kuruştu. XX. yüzyıl başlarında zaviye ile ilgili herhangi bir kayda rastlanmaması, zamanla fonksiyonunu kaybettiğinin bir işareti olmalıdır.

Ahilik Ansiklopedisi

Ahi teşkilatına mensup olan Bedreddin Gühertaş, I. Alâeddin Keykubad’ın Tokat’ta meliklik döneminde atabeyi, saltanatı döneminde (1220-1237) de saygın emîrlerinden biri idi. 1231 yılında Sultan Keykubad tarafından kale dizdarı olarak Afyonkarahisar’a gönderilen Gühertaş, II. İzzeddin Keykâuvus’un emriyle Emîr-i Silahdârlık görevine getirildi. Sultanülulema Bahaeddin Veled ile Ahi Bedreddin Gühertaş’ın birbirlerini tanıdığı, hatta bu tanışmanın Lârende’de ikamet ettiği günlere kadar uzandığı söyleyenebilir. Sultanülulema’nın 1231’de ölümünden sonra da onun ailesiyle ilgisini devam ettiren Gühertaş, Afyonkarahisar kalesinde dizdar iken 1233 yılında Sultan Veled ve kardeşi Alâeddin’i bizzat sünnet etti. Alâeddin Keykubad’ın ölümünden sonra Selçuklu Devleti kargaşa içine düşünce Moğollar, Selçukluları hâkimiyet altına aldı. Bu dönemde yaşlı Bedreddin Gühertaş, Sultan II. İzzeddin Keykavus ve vezir Kadı İzzeddin ile beraber Moğolları Anadolu’dan atmak düşüncesiyle Sultanhanı’nda yapılan savaşa katıldı (1256). Ancak Selçuklu ordusu yenilgiye uğradı. Bu sırada Karamanlıları Konya’ya davet ettiği iddiasıyla yakalanarak Moğol komutanı Alıncak Noyan’a gönderildi ve burada hayatına son verildi (1256). Ahi Bedreddin Gühertaş, Afyonkarahisar’da Alâeddin (Hisarardı) Medresesi’ni yaptırdı. Ayrıca Konya’da kendi adıyla anılan bir medrese inşa ettirdi ve Sultanülulema ölmeden önce bu medreseye taşındı (1231). Mevlâna Celâleddin de babasının vefatından sonra burada uzun süre ders verdi. Bazı araştırıcılar, Bedreddin Gühertaş’ın Sultanülulema’nın kabrinin üstüne küçük bir türbe yaptırdığını belirtirler. Konya’da yeri keşfedilmeyen bir de hamamı vardı. Alâeddin Keykubad döneminde bütün ümera gibi Bedreddin Gühertaş da Konya surlarının inşasına katıldı (1221).

Türbesi

Konya’da Selim Sultan mahallesinde, Ulu Irmak’tan Karaaslan’a giderken yolun solunda yer almaktadır. Eyvanlı türbeler grubundan olan eserin büyük bölümü yıkılmış olsa da kuzey duvarının bir kısmıyla alt katı günümüze gelebildiği için planı ve formu belirlenebilmektedir. Bazı kaynaklarda Gevhertaş Türbesi olarak da zikredilen mezar anıtı, alt kat ve üst kattan oluşmaktadır. Esas kabrin bulunduğu alt kata batı tarafa açılan birkaç basamaklı bir merdivenle inilir. Alt kattaki bu cenazeliğin girişi demir kapı ile kapatılıp kaynakla perçinlendiği için içeriye girilemese de duvarlarının moloz taşla örüldüğü ve örtüsünün beşik tonozlu olduğu belli olmaktadır. 4.60 x 7.42 m ölçüsünde dikdörtgen planlı bu mekâna havalandırma amacıyla 0.25 m çapında beş menfez açılmıştır. Bunlardan doğuda bulunanı, tonozun hemen altında ve duvarın ortasına, diğerleri ikişerli olarak kuzey ve güney duvarlara yerleştirilmiştir. Kuzeydekiler dip tarafta ve birbirine daha yakındır. Üst katın doğu, batı ve güney duvarı tamamen yıkılmış, sadece kuzey duvarı kısmen ayakta kalabilmiştir. Eski fotoğraflarda biraz daha sağlam olduğu görülebilen ve bazı detayları seçilebilen bu duvarın zeminden 2.65 m yüksekliğe kadarki örgüsünün taş, üst tarafı ile tonozunun tuğladan olduğu izlenebilmektedir. Taşlar genelde küçüklü-büyüklü olarak dizilmiş, alt sıradakilerle köşe ve ön cepheye gelenler daha iri ve muntazam kesilerek sıralanmıştır. Duvardan iç tarafa destek mahiyetinde bir takviye kemeri atılmış, dışına da yine kemerli bir niş açılmıştır. Duvarın dış tarafına batı köşeye yakın olarak açılan ve bir mihrabı andıran dikdörtgen nişin kemeri tuğla örgülüdür. Niş, duvardan biraz içeride kalmakta, hafif sivri kemerinin ayakları duvara da temel oluşturan büyük blok taşlara oturmaktadır. Önkal: “bu nişin bir mihrap nişi olduğunu ve bu bölümde türbe ile bitişik bir hacmin yer aldığını hem mevcut bakiyelerden hem de bu kenardaki alt kat menfezlerin doğu köşesine kaydırılmış olmasından anlıyoruz. Bu durumda eyvan tipi türbelerin hemen hepsinde mevcut olan istinad ayağına kuzey kenarında ihtiyaç kalmadığı ve inşa edilmediği görülüyor. Diğer cephelerde ise istinad ayaklarının mevcut olup olmadığı duvarlarının yıkılıp yok olması sebebiyle anlamak güçtür” sözleriyle ifade etmektedir. Türbenin tamamı ayakta olmasa da mevcut kalıntılardan ön cepheyle köşe bağlantılarında kesme taş kullanıldığını tespit etmek mümkün olabilmektedir. Yine ayrıca eyvanın üstünü kapatan tonoz örtünün dış tarafında bir kademelenme dikkati çekmekte, ön cephedeki dışa açılan büyük kemerin de tuğla silmelerle çerçevelendiği belirlenebilmektedir. Kitâbesi olmayan yapının, II. Bayezid döneminde (1481-1512) Konya ile ilgili tahrir defterlerindeki kayıtlarla Bedreddin Gühertaş’a ait olduğu kesinleşmiştir. Bedreddin Gühertaş’ın I. Alâeddin Keykubad’ın lâlâsı olduğu ve Sultanülulema’ya büyük saygı duyduğu, Mevlâna için de bir medrese inşa ettirdiği bilinir. Bu şahıs, Sultan II. Keykavus’un İstanbul’a kaçtıktan sonra Konya üzerine gönderdiği kuvvetlerle irtibatı bulunduğu iddiası ile Muiniddin Pervâne tarafından bazı emîrlerle birlikte Moğol komutanı Alıncak Noyan’a gönderilmiş ve bir komplo ile hepsi yok edilmiştir (660 / 1262). Türbenin bu yıllarda yapılmış olması gerekir.

Ahilik Ansiklopedisi

Menteşe Beyliği ve Osmanlı döneminde kaza merkezi olup bugün köy haline gelmiş olan Aydın’ın Çine ilçesine bağlı Eskiçine köyünde bulunmaktaydı. Osmanlı dönemi kayıtlarında vergilerden muaf olarak kaydedilmiş olması, zaviyenin Menteşe Beyliği döneminden intikal ettiğine işaret etmektedir. XVI. yüzyılın başlarında zaviyenin yöneticisi olarak Baba Nazar’ın oğlu Hacı Derviş görünmektedir. 1562’de ise zaviyedâr Hüsam adlı kişiydi. Daha sonra mütekaid Kadı İshak Efendi görev yaptı. XVIII. yüzyıl belgelerine yansıyan zaviyedâr ve mütevelliler ise şunlardır: Mustafa Efendi, Şeyh Hacı Veli Efendi, Şeyh Mehmed Efendi, Şeyh İbrahim Efendi, Abdullah Efendi, Ali Efendi ve Hafız Ahmed Efendi. Zaviyeye ait vakfın çok sayıda gayrimenkulü vardı. XVI. yüzyılda arazilerin bulunduğu yerler ve miktarları şöyleydi: Karalar kesiğinde 16, zaviye yakınında 8, Akdutbükü’nde 20, Seveklü gölünde ve Mal kayasında yarım çiftlik (30-75), Bağarası’nda 10, Elmalı’da 16, Davudoğlu’nda 4, Geneviskırı’nda 30, Çaltı’da 40, Banayır’da 2, Dalama’da 20 ve Gökyaka’da 20 dönüm kadar tarlaları vardı. Çine (Eskiçine) çarşısında ise 14 dükkânı bulunuyordu. Bu vakıf akardan XVI. yüzyılda yıllık 2.040 akçe gibi nispeten yüksek bir gelir sağlanıyordu. 1849 yılında zaviye vakfına ait gelirlerden Evkaf Nezareti’nce bazı harçların tahsil edilmesi, bu tarihlerde zaviyenin faal olduğunu göstermektedir. Söz konusu muhasebe defterine zaviyenin ismi Ahi Bayram Veli olarak kaydedilmiştir.

Ahilik Ansiklopedisi

Konya’nın tanınmış Ahilerindendir. Ahi Türk’ün kardeşi ve Hüsameddin Çelebi’nin amcasıdır. Debbağlıkla (dericilikle) uğraşan Ahi Başara’nın adı, Ahi şecerenamelerinde “Büyük Ahi” diye geçer. Anadolu’daki Moğol nüfuzu ve baskısı esnasında birçok Ahi ve Türkmen gibi Konya’yı terk etmek zorunda kaldı. Bu sırada Ahi Başara da kendisine bağlı diğer Ahi ve Bacılarla beraber Konya’nın 40 km kadar kuzeyinde bugün adı Başarakavak olan yere yerleşti. Bu köyde kendine has desen ve motifi ile imal edilen halılar, Başara Halısı adıyla meşhurdur.

Ahilik Ansiklopedisi

Zaviyesi: Amasya’nın Gümüş nahiyesinde 1367 yılında kurulmuş olan Ahi Barak Baba zaviyesi hakkında Osmanlı devri kaynaklarında bilgi yoktur. Hüseyin Hüsameddin, zaviyenin kurucusunun Sühreverdi tarikatı şeyhlerinden Ahi İbrahim-i Basri olduğunu, oğlu Ahi Barak Baba zamanında vakıflarının tanzim edildiğini ve zaviyenin işlerlik kazandığını belirtmektedir.

Amasya ili Gümüş kasabasında Cami-i Kebir mahallesi Canikli sokakta bulunmaktadır. Halk arasında Burak Baba-Hasan Ağa Tekkesi olarak da bilinir. Barak Baba’nın kim olduğu konusunda farklı görüşler vardır. Yazıcızâde Ali, eserinde Barak Baba’nın Selçuklu Sultanı İzzeddin Keykavus’un oğlu olan bir Selçuklu şehzadesi olduğunu söylemektedir. Bazı tarihçi ve edebiyatçılar, Barak Baba’nın Tokat köylerinden birinde doğan bir kâtibin oğlu olduğunu ileri sürmektedir. Özellikle Yunus Emre’nin eserlerinde Barak Baba ile ilgili bilgilere ulaşılmaktadır. Kaynaklarda Barak Baba’ya mensup olanlara Barakıyun (Baraklılar) denilmektedir. Bu konuda Abdülbaki Gölpınarlı ve Hüseyin Hüsameddin eserlerinde bu türbe için “şehr-i verdiyeden Ahi İbrahim el-Basri bu kasabada neşri füyûzat ve bir tekke inşa ve mahdumu Ahi Barak Baba evkafını tanzim ettiği münasebetle Gümüş kasabası ‘kesb-i ma‘rifet’ etmişdir” şeklinde geçmektedir. 1367 yılarında Gümüş’te yaşayan ve Selçuklular zamanında Anadolu’ya gelen Sühreverdi tarikatı şeyhlerinden Ahi İbrahim-i Basri tarafından tekke olarak yaptırılmış; oğlu Ahi Barak Baba tarafından vakıfları tanzim edilmiştir. Türbe, kuzey-güney doğrultusunda kareye yakın dikdörtgen planlıdır. Kerpiç duvarlı ve üzeri kiremit kaplıdır. Batı cepheden açılan bir kapı ile girilmektedir. Yola bakan kuzey cephesinde bir çeşme bulunmaktadır. Yapıya biri doğu, diğeri batı cephede olmak üzere iki yönden giriş sağlanmaktadır. Kapılar dikdörtgen formlu olup düz atkı taşlıdır. Batı giriş kapısı iki kanatlı, doğudaki ise tek kanatlıdır. Batı giriş kapısı önünde iki ahşap ayak tarafından taşınan bir sundurması bulunmaktadır. İçerisi oldukça sadedir. Batı duvarının güneye yakın olan bölümünde ahşap kapaklı bir dolap nişi yerleştirilmiştir. Bunun üzerinde tuğladan bir hafifletme kemeri mevcuttur. Türbe içerisinde giriş kapısının sağ duvarı üzerinde kireç badana üzerine siyah renkli boya ile 705 (1305) tarihi yazılıdır. Sandukalar zeminden 0.25m yükseltilmiş bir kaide üzerine oturmaktadır. Girişin önünde yer alan ve baş uçunda kitâbe bulunan sandukanın yan yüzleri ise oyma tekniğinde yapılmış çiçek motifleri ile tezyin edilmiştir. Başucunun alt bölümünde kare bir pano içerisinde ortada bir sekizgen, sekizgenin ortasında ise çıtalarla bir kare oluşturulmuş, ortadaki karenin her bir köşesinden çıtalarla ana panonun köşelerine birleştirilmiştir. Sekizgenin etrafında daha küçük kare şekiller yer almaktadır. Bu karelerin içlerine de oyma tekniği ile çiçek motifleri işlenmiştir. Alttaki kare panonun üzerindeki üçgen alınlığın içerisine oyma tekniğinde kitâbe yerleştirilmiştir. Üç satırdan oluşan kitâbenin ikinci ve üçüncü satırları ortadan enine atılan çıtalarla ikiye ayrılmıştır. Kitâbe iki yönden çıtalarla sınırlandırılmıştır. Sandukanın baş uçunda bulunan kitâbedeki tarih 705’e (1305) denk gelmektedir. Diğer iki sandukanın baş ve ayak bölümleri ise üçgen bir alınlıkla sonlandırılmıştır. Yüzeyleri çıtalarla karelere bölünmüş, içleri ise eşit üçgenlere ayrılmıştır. Bu sandukalar Barak Baba’nın ailesine ait olmalıdır. Türbenin kuzey ve güney cephelerine ikişer pencere açılarak iç mekânının aydınlatılması sağlanmıştır. Kuzey cephede bulunan pencereler dikdörtgen formlu, düz atkı taşlı ve içeri doğru şevli olarak tasarlanmıştır. Güney cephedekiler ise dikdörtgen formludur. Kaynaklarda türbenin bulunduğu bahçenin içerisinde bir mescid ve imarethanesi.

Ahilik Ansiklopedisi

Konya’da Taşra Karaaslan köyünde, Bedreddin Gühertaş Türbesi’nin az ilerisinde, Sultan Selim caddesinde, Ahmet Efendi Camii’nin avlusundadır. Taştan yapılmış türbe daha önce toprak damlı olup tavanı kamışla örtülüydü. Toprak dam çökünce bir hayırsever tarafından 1998’lerde tamir ettirilmiş, Ahi Baba’nın mezar yeri betonla yükseltilerek ortaya çıkartılmıştır. Ahi Baba’nın hüviyeti ile ilgili türbede herhangi bir kitâbe olmamasına rağmen türbedeki mezarın yerini belirlemek için, mezar taşı yerine daha önce konulmuş bir çift camız boynuzu olduğu mahallenin ihtiyarlarınca anlatılır. Türbenin çevresinde, 1970’lerde Konya’da Hıdırellez de kutlanmakta idi. Bu nedenle Ahi Baba’nın bir diğer adı Hıdır Baba olarak bilinir. Türbe çevresinde zamanla bir velî kültünün oluştuğu anlaşılıyor. Bu bağlamda son zamanlarda unutulmaya yüz tutmuş olsa da eskiden “aydaş” diye tabir edilen zayıf ve hastalıklı çocuklar türbeye getirilir, yıkanır, mezarın üzerine yatırılarak yuvarlanır, çocukların iç çamaşırları oraya bırakılırdı. Bu arada hasta sahipleri dua ettikten sonra üç kez türbenin etrafında dönerlerdi. Gelen ziyaretçiler bozuk para bırakırlar, camız boynuzuna çaput bağlarlar, ekmek, kaynamış yumurta ve tuz bırakırlardı.

Ahilik Ansiklopedisi

Aydın vilayetine bağlı İzmir sancağı sınırları içindeki Tire kazasının Fata köyündeydi. XX. yüzyılın başlarında faal durumda idi. Bânisi ve inşa tarihi belli olmayan mescidin küçük bir yapı olduğu anlaşılmaktadır. Mescidte imamlık vazifesini yürüten Mehmed Efendi’nin vefat etmesi üzerine yerine 29 Zilkade 1334 (27 Eylül 1916) tarihinde Hasan Hüseyin Efendi b. Hüseyin’e imamlık beratı verilmişti. Vakfın akarlarına dair bilgiye rastlanmamıştır.

Ahilik Ansiklopedisi

Ahi Baba olarak bilinen Mustafa Karagüllü tarafından 1963 yılında Ahiliğin manevî merkezi Kırşehir’de kuruldu. Halihazırda Ahi Evran külliyesinin yanında Ahi Esnaf Çarşı’sının üçüncü katında yer alır. Dört odalı 100 metrekarelik bir alanı kapsayan ocağın odalarının her biri, kütüphane, geleneksel Kırşehir evi ve sohbet toplantıları için tefriş edilmiştir. Bu mekânın en önemli özelliği, Ahilikle ilgili başta bilimsel toplantılar olmak üzere eski geleneklerden yaran sohbetleri, nasihatler ve çeşitli konularda istişarelerin yapıldığı bir yer olmasıdır. Her türlü etkinliğin bütün halka açık şekilde düzenlendiği bu toplantılara Ahilik üzerine uzman bilim adamları ile iş ve meslek hayatında başarılı olan kimseler davet edilir. Kütüphaneden ise her yaş grubuna hitap edebilecek düzeyde özellikle orta dereceli okul ve üniversite öğrencileri yararlanır.

Ahilik Ansiklopedisi

Kanuni dönemi (1520-1566) kayıtlarına göre Konya’nın Hoca Habip mahallesindeydi. XVII. yüzyıl ortalarında harap hale geldiği için Ahi Baba Hacı Süleyman tarafından yeniden yaptırılmış, bu sırada minber konarak camiye çevrilmiş, bunun için Ahi Baba Hacı Süleyman Camii adını almıştır. Günümüzde Süleyman Ahi Baba Camii olarak bilinmekte olup mevcut bina 1939’da yaptırılmıştır. Hoca Habib Mescidi vakıflarına dair ilk kayıtlar, 1530’dan sonraki vakıf defterlerinde geçmektedir. Bu durum mescidin XVI. yüzyıl başlarında inşa edildiğine işaret etmektedir. Ahi Baba Hacı Süleyman Camii’nin tecdit kitâbesi de mevcut değildir. Buraya yapılan atamalar ve bu zatın hayatına dair belgelere yansıyan bilgilerden hareketle cami olarak inşa tarihini tahmin etmek mümkün olmaktadır. Camiye hatip atamasına dair ilk belgenin tarihi Ramazan 1115 (Ocak 1704) olup bu berat tecdîden verilmiştir. Öyleyse bundan önce de bir beratla hatip tayin edilmiştir. Bu durum caminin inşasının 1700’den önce ve muhtemelen XVII. yüzyılın son çeyreğinde olduğunu gösterir. 15 Safer 1125 (13 Mart 1713) tarihli bir KŞS kaydında “Ahî Baba el-Hâc Süleyman bin Mustafa”nın şahitler arasında yer alması, XVIII. yüzyıl başlarında bânisinin hâlâ hayatta olduğunu gösterir. Hoca Habib Mescidi vakıflarının vakfiyesi şimdilik tespit edilememiştir. Kanuni dönemindeki vakıfları; Hoca Habib mahallesinde bir ev, bir bahçe, bir yer ile Aymanas köyünde bir zemin olarak kaydedilmiştir. Hoca Habib Mescidi’ni camiye çeviren Ahi Baba Hacı Süleyman, Konya Debbağhanesi’nde mülkü olan Ahi Dükkânı adıyla tanınan kireçliğinin on ikide dördünü bu Ali Baba esnaf ileri gelenleriyle camiye vakfetmiştir. Ahi Baba Camii için üçüncü vakıf, 3 Cemaziyelevvel 1331’de (10 Nisan 1913) Hacı Veli Ağazâde Hacı Veli Efendi tarafından kurulmuştur. Zikredilen bu Ahi Baba Camii Vakfiyesi ile Konya’nın Ortaavlu mevkiinde bir bağın geliri Ahi Baba Camii’nde hatip olanların ücretlerinin ödenmesi için tahsis edilmiştir. Ahi Baba Hacı Süleyman Camii, onarımlarla günümüze kadar gelmiştir. Bunun için orijinal yapıdan eser kalmamıştır.

Vakfiyesi

Ahi Baba Hacı Süleyman Camii, Kanuni dönemi (1520-1566) kayıtlarında Konya’da Hoca Habib mahallesinde, Hoca Habib Mescidi olarak geçmektedir. XVII. yüzyıl sonlarında bu mescidi camiye çeviren Ahi Baba Hacı Süleyman’ın adından dolayı Ahi Baba veya Ahi Baba Hacı Süleyman Camii adıyla belgelerde yer almıştır. Ahi Baba Hacı Süleyman’ın camiye bazı gayrimenkuller vakfettiği belgelerden anlaşılmakta, ancak bu hususta tescil edilmiş bir vakfiye tespit edilememektedir. Ahi Baba Camii ile ilgili bilinen tek vakfiye, Konya’nın Yunusoğlu mahallesinden Hacı İsmail Ağaoğlu Hacı Veli Ağazâde Hacı Veli Efendi’ye ait olup, tescil tarihi 3 Cemaziyelevvel 1331 (10 Nisan 1913)’dir. Hacı Veli Ağazâde Hacı Veli Efendi, tanzim ettiği Ahi Baba Camii Vakfiyesi’ni Konya Şer‘iye Mahkemesi’nde tescil ettirmiştir. Vakfiyenin aslının nerede bulunduğu bilinmemektedir. Sureti VGMA, nr. 2181, s. 103’te kayıtlıdır. Buna göre vâkıf, Konya’da Ortaavlu mevkiindeki 800 eski zirâ (459 yeni arşın) büyüklüğünde olan, içinde ağaç ve üzüm çubukları bulunan mülk bağını tüm müştemilatıyla birlikte Ahi Baba Camii’ne vakfetmiş ve bağın tüm gelirlerini de adı geçen camide hatip olarak görev yapanlara tahsis etmiştir. Zamanla şartlar değişirse vakıf bağdan elde edilen gelir, Müslümanların fakirlerine harcanılacaktır. Vakfın mütevelliliğini vâkıf Hacı Veli Ağazâde Hacı Veli Efendi yürütecektir. Onun ölümünden sonra Ahi Baba Camii’nde hatiplik yapanlar mütevelli olarak atanacaklardı.

Ahilik Ansiklopedisi

Ahiliğin kurucusu Ahi Evran’dan sonra gelen Ahilerin reisine “Ahi Baba” denirdi. Ahi Baba, bir şehirdeki esnaf teşkilatının başındaki en büyük reis idi. Osmanlı döneminde her şehir ve kasabadaki esnafın, kendine has bir yapılanması vardı. Bu bağlamda bir şehir veya kasabadaki her esnaf grubu kendi içinde teşkilatlanır ve her birinin ayrı ayrı reisleri olurdu. Bu reislerin en büyüğü Ahi Baba adıyla bilinirdi. Ahi Baba’nın seçimi, belli usuller dahilinde gerçekleşirdi. Bir Ahi Baba’nın vefatından sonra yerini alabilecek bir oğlu var ise o Ahi Babalığa gelirdi. Eğer yoksa esnaf reisleri bir araya gelir ve içlerinde güvenilir, dürüst, dindar, işinin erbabı bir kişiyi Ahi Baba adayı olarak seçerdi. Daha sonra aday olan bu kişiyle ilgili işlerin resmen tamamlanması için, o yerin kadısına gidilir ve durum tespiti yapılırdı. Kadı ise adayın adını merkeze yani İstanbul’a arz ederdi. Arz üzerine padişahın beratıyla resmen Ahi Baba’nın tayin işlemi tamamlanmış olurdu. Ahi Babaların bulundukları şehir veya kasabalardaki esnaf üzerinde hissedilir saygınlığı ve ağırlığı vardı. Bu bağlamda esnafın pek çok meselesi, mahallin kadısına veya İstanbul’a sunulmadan önce Ahi Babalar tarafından halledilme yoluna gidilirdi. Bu arada esnafın ihtiyacı olan hammadde üretiminin düzenli bir şekilde yürütülmesine nezaret eder, haksız kazanç sağlayanların ve esnaflık mesleğine riayet etmeyenler için icabı halinde yargı yoluna giderdi. Şehir ve kasabalardaki Ahi Babalar, özellikle manevî yönden Kırşehir’deki Ahi Evran Zaviyesi postnişinine bağlıydılar. Bu bakımdan Kırşehir’de Ahi Evran Zaviyesi’nde postnişin olan Ahi Baba, yıllın belli dönemlerinde şehir ve kasabalara gider, esnafı ziyaret eder, onların meselelerini yerinde halletmeye çalışır, ustalık mertebesine erişenlerle ilgili törenlere katılır, şed kuşatır ve nihayetinde Kırşehir’e dönerdi.

Ahilik Ansiklopedisi

Elmalı kazasının Ortalaz köyünde tesis edilmişti. İsmi 1455 ve 1479 tarihli tahrir defterlerinde geçmemektedir. Bu bağlamda söz konusu tarihlerden sonra inşa edildiği söylenebilir. Bugün ayakta olmayan medresenin arşiv belgelerinde altı oda ve bir dershaneden meydana geldiği ifade edilmektedir. Medresenin vakıfları arasında 1530 ve 1567 yıllarında değirmen, bahçe ve arazi gelirleri bulunmakta idi. Kayıtlarda ayrıca Hızıroğlu Ahi’nin, hayatta olduğu sürece Mevlâna Alâeddin’in müderrislikte bulunmasını ve vefatından sonra da bu görevi evlatlarının sürdürmesini şart kıldığı belirtilmektedir.

Ahilik Ansiklopedisi

Eretnalılar döneminin ileri gelen emîrlerindendir. Bu beyliğe bağlı olarak Erzincan’da hüküm sürmüş ve faaliyetlerini Erzurum ve Bayburt’a kadar genişletmiştir. Esterâbâdî’nin Bezm u Rezm isimli eserinde Erzincan’ı satın aldığının ifade edilmesi, onun yörenin nüfuzlu emîrlerinden olduğuna işaret etmektedir. Emîrliği sırasında civardaki bazı Hıristiyan ülkelerine karşı akınlarda bulunan Ahi Ayna, 1348 yılında Akkoyunlu Tur Ali Bey ve Bayburt Emîri Mehmed Rikâbdâr ile birlikte Trabzon seferine katılmıştır. 762 (1360-1361) yılında ise Gürcistan üzerine bir sefer düzenleyerek Ahalsıhı, Samsıhı ve Azgur gibi belde ve kaleleri fethetmiştir. Bu seferden kısa bir süre sonra da vefat etmiştir

Ahilik Ansiklopedisi

Sivrihisar’a bağlı Kavuncu köyünde idi. 1466 yılı vakıf kayıtlarına göre Osmanlı Sultanı I. Murad zamanında (1362-1389) kurulduğu anlaşılıyor. Bu tarihte zaviye Emîr Han evladından Ahi Nasuhoğlu Elvan ve kardeşi Süleyman’ın müştereken tasarrufundaydı. XV. yüzyılın sonunda ise Elvanoğlu Yusuf, zaviye ve vakfın yönetimini müştereken yürütüyordu. Vakıf akarı olarak Melikşah Bey’in Kavuncu mezrasındaki bir çiftlik yeri vardı. Vakfın gelirlerinin bir kısmı, gelen geçen yolcuların iaşesi ve konaklamaları ile diğer ihtiyaçlarını karşılamak için kullanılıyordu. Zaviye ve müştemilatından günümüze herhangi bir şey ulaşmamıştır.

Ahilik Ansiklopedisi

Kütahya’nın Sultanbağı mahallesinde Gediz caddesi üzerindedir. Ahi Arslan tarafından yaptırıldığı anlaşılan ve bugün ayakta olan mescidin kitâbesi yoktur. 48 A h i l i k Ansiklopedisi Bu yüzden ne zaman inşa edildiği de bilinmemektedir. Arşiv kayıtlarında XIX. yüzyıl sonlarına doğru harap durumda olduğu, imam Rafet Efendi’nin vazifesini terk ettiği ve yapının tamiratı için tahsisat ayrıldığı belirtilir.

Ahilik Ansiklopedisi

Afyonkarahisar’a bağlı Sandıklı kasabasındaki Ahi Arap mezrasında olan zaviye ile ilgili ilk bilgilere XVIII. yüzyıldan itibaren rastlanmaktadır. Sandıklı kırsalına yerleşen Ahiler tarafından kurulduğu anlaşılan zaviyenin bânisi ve yapıldığı tarih hakkında bilgi yoktur. Zaviyenin Kavak Baba Zaviyesi ile birlikte zikredilmesi, her iki zaviyenin birbirine yakın olduğunun işareti olmalıdır. Muharrem 1144 (Temmuz-Ağustos 1731) tarihinde Kavak Baba zaviyesi ile birlikte zaviyenin mutasarrıflığı, Sandıklı kasabası Cami-i Kebir müezzini Veliyyüddin’in üzerindeydi. Zaviyenin XIX. yüzyılda faal olduğu anlaşılıyor. Ancak bu tarihte Veliyyüddin’in görevinden feragat etmesi üzerine büyük oğlu Mehmed atanmıştı.

Ahilik Ansiklopedisi

Ankara Samanpazarı’nda, Koyunpazarı, Bakırcılar Çarşısı, Asker sokakta, Ahi Elvan Camii’nin yakınındadır. Duvarları altta taş, üstte ahşap hatıllı kerpiçle örülen sade basit yapı, ahşap tavanlı olup üstü kiremit kaplı kırma çatı ile örtülüdür. Enine dikdörtgen planlı olan ve minaresi bulunmayan caminin girişi kuzeydedir. Kesme taştan yapılmış kemerli kapının önüne sonradan bir sofa ilave edilmiştir. Kapının sağında duvardaki çeşme üzerinde sivri kemerli sağır bir niş içinde devşirme iki kemer taş üzerinde epey silinmiş tek satırlık bir kitâbe yer almaktadır. İçerisi doğu ve batıdan üçer adet büyük dikdörtgen pencerelerle aydınlatılmış, kuzey duvarında sadece bir üst pencere açılmıştır. Kıble duvarı sağır bırakılmıştır. Caminin kuzey, doğu ve batı cephelerinin düzgün olmasına karşılık, pencere açıklığı bulunmayan güney duvarın doğu kanadı dışarı doğru çıkıntı yaparak iki bölüm halinde düzenlenmiş, bölümlere de ayrı ayrı birer alçı mihrap yapılmıştır. Birbirine benzeyen mihraplardan doğu taraftaki kıble duvarı ortasından tavana kadar yükselmektedir. Kenar çerçevesi iç mekâna doğru biraz taşıntı yapan 2.26 m genişlik ve 3.82 m yükseklikteki mihrap, Ankara’daki bütün alçı mihraplardaki gibi kalıplama tekniği ile önceden levhalar halinde dökülüp kuruduktan sonra birleştirilmiştir. Süslemesi alçak kabartmadır. Sonraki tadilatlarda yazılar siyaha, diğer tarafları yağlı boya ile beyaza boyanmıştır. Duvara çokgen bir niş şeklinde oyulan mihrabın mukarnas dolgulu kavsarası kademe kademe yükselerek bir tepelikle tamamlanmış, niş derinliğiyle kavsara arası diğerlerinde olduğu gibi kelime-i tevhid’in tekrarlandığı bir yazı kuşağı ile ayrılmıştır. Alttaki süslemede; merkezdeki on iki kollu yıldızların kol uzantılarının çeşitli yönlere kırılıp kesişmeleriyle geometrik kapalı bir ağ teşekkül etmiş, merkez ve yan boşluklardaki çokgenlerin içi çarkıfelek, kolların arasındakiler ise lale motifleriyle doldurulmuştur. Aynı süsleme kompozisyonu mihrap nişinin köşeliklerinde de tekrarlanmıştır. Alınlıktaki yatay dikdörtgen kitâbe panosunda istifli simetrik sülüs yazı ile Türkçe: “ Apaçık gerçeğin sahibi Allah’tan başka ilah yoktur ve doğru vaadi söyleyen Muhammed Allah’ın elçisidir” anlamına gelen Arapça dua iki kere tekrar edilmiştir. Nişin kenarlarını sınırlayan sütuncelerin gövdeleri sarmaşıklara bezenmiş, kare başlıkları ise mukarnas sırasıyla dekorlanmıştır. Mihrabın cephesini çevreleyen üç sıra kenar bordüründen dıştaki ince saplarla birbirine geçme yaparak palmetlere bağlanan bitkilerle tezyin edilmiş, daha geniş olan sonraki bordürde sülüs yazı ile kelime-i tevhit ibaresi tekrarlanmıştır. İçte kalan üçüncü bordürde “S” şeklinde ritmik kıvrımlar yaparak ilerleyen dörtlü kavisli saplar belli aralıklarda kesişip birbirine dolanarak sarmaşık oluştururlar. Batıda kalan mihrap 1.64 x 3.34 m ölçüsüyle doğudakinden daha küçük tutulmuştur. Diğeri gibi kavsarası mukarnas dolgulu olan bu mihrap da kıble duvarı ortasına çokgen kenarlı olarak oyulmuş, kavsara ile niş arası kelime-i tevhidin tekrarlandığı yazı kuşağı ile bölünmüştür. Nişin kenarlarında öncekindeki gibi çok kollu yıldızların kesişmesinde müteşekkil geometrik bir kompozisyon dikkati çekmektedir. Daha sade olan bu mihraptaki iki çerçeve bordüründen dıştakinde yine dörtlü kavisli ince sapların birbirine dolanmasıyla bitkisel bir düzenleme göze çarpmaktadır. Farklı olarak burada yazıya yer verilmemiştir. Minber bu iki mihrabın arasında ve dışarıya çıkıntı yapan meyilli duvarın bitişiğindedir. Dönemine ait olmayan sade basit ahşap minber sanat tarihi açısından öneme haiz değildir. Üzerinde kitâbesi olmayan ve aynı zamanda Hacı Arap Camii olarak bilinen yapının inşa tarihiyle ilgili herhangi bir belgeye rastlanmamış, mihrapların haricinde yenilenerek eski karakterini kaybetmiştir. Bazı kaynaklar daha çok mihrapların üslubuna dayanarak XIV-XV. yüzyıl Ankara mescidleri arasında bir Ahi mescidi olması gerektiğini belirtmekte, mihrapları XVIII. yüzyılın ikinci yarısına tarihleyenler de bulunmaktadır.

Ahilik Ansiklopedisi

Aydın vilayetine bağlı İzmir sancağında Tire kazasının Manda köyündeydi. Bânisi ve tesis tarihi bilinmeyen zaviye, XIX. yüzyılda faal durumda idi. Evlatlık vakıf statüsünde olup tevliyet ve zaviyedârlık vâkıf soyundan gelenlerin uhdesindeydi. Bu dönemde vakfiyesi kaybolduğundan ve vakıf kayıtlarını ihtiva eden sicil defterleri tamamen yandığından vâkıf evladının tespiti yapılamamış; bundan dolayı mütevelli ve zaviyedâr atanmasında bir süre sorun yaşanmıştır. Bu bağlamda hazinede bulunan eski bir berata müracaat edilmek suretiyle vâkıfın evladının tespiti yapılabilmiştir. Müteakiben 4 Rebiülevvel 1257 (26 Nisan 1841) tarihinde tevliyet ve zaviyedârlığın yarım hissesi Hacı Ahmed ve Süleyman ile diğer yarım hissesi 24 Zilhicce 1223’te (10 Şubat 1809) Saime ve Emine adlı kız kardeşlerin müştereken üzerindeydi. Vakıf gelirini hububat ekimi yapılan arazinin kirası oluşturmaktaydı. Gelirin bir kısmı ile zaviye müştemilatı dışında bulunan misafirhanenin ve gelen giden misafirlerin ihtiyaçları giderilmekteydi.

Ahilik Ansiklopedisi

Konya’nın ileri gelen Ahilerinden idi. Mevlâna Celâleddin Rumi’nin (ö. 1273) torunu Ulu Ârif Çelebi’nin evladındandır. Fatih döneminde (1444-1446, 1451-1481) Konya’daki Şems-i Tebrizi Zaviyesi’nin mütevellisi olduğu bilinmektedir.

Ahilik Ansiklopedisi

Kastamonu’da Ahi önderlerinden Ahi Ali’ye ait olduğu iddia edilen mezar taşındaki kayıttan bu Ahi önderinin 1300 yılında vefat ettiği anlaşılıyor. Muhtemelen ölümü üzerine zaviye yanına defn edilmiş ve zamanla türbe haline dönüşmüştür. Ahi Ali Baba olarak da bilinen bu Ahi önderinin mezarının bulunduğu yer bugün Kastamonu’da Halk Eğitim Merkezi civarındadır. Aynı bölgede Ahi Ali Mescidi ve Sadi Tekkesi de bulunmaktadır. XVI. yüzyıl kaynaklarında türbenin vakıf kayıtlarına rastlanmaması, türbenin geleneksel olarak XIX. yüzyılın ikinci yarısında inşa edildiğini gösteren en önemli ipucudur. Mesud İbn Şerefşah Hânkahı kitabesi Hatta cami ve dergâhın 1905’te bir restorasyon geçirdiği göz önüne alınacak olursa, türbenin bu süreçte inşa edildiği düşünülebilir.

Ahilik Ansiklopedisi

Konya’da Darı (Deri) kapısı dışında, bugün Uluırmak Hoca Ali mahallesi olarak bilinen yerdeydi. Şimdi burada Ali Hoca Mescidi bulunmaktadır. Belgelerden Konya’da Osmanlı hâkimiyetinden (1476) kısa bir süre sonra Ahi Ahmed ile oğlu Ahi Ali tarafından inşa ettirildiği anlaşılmaktadır. Ahi Ali ile babasına Fatih (1444-1446, 1451-1481)’in oğulları olan ve Konya’da valilik yapan Sultan Mustafa, Sultan Cem ve Sultan Abdullah muafnâme vermişlerdir. Araştırmacılar, Ahi Ali Tekkesi’yle Şeref Şahoğlu Mesud Hânkahı’nı karıştırırlar. Nitekim İbrahim Hakkı Konyalı, 1940’lı yıllarda Ali Hoca Mescidi’nin avlu kapısının üstünde bulunan Mesud ibn Şerefşah Hânkahı’na ait bir kitâbeye dayanarak bu mescidin yerinin Şeref Şahoğlu Mesud Hânkahı’nın olduğunu, Hoca Ali’nin sonradan buraya vakıflar tahsis ettiğini iddia etmştir. Oysa aynı tarihlerde Hânkah-ı Şeref Mesud da ayrıca mevcut olup, II. Bayezid (1481-1512) ve Kanuni (1520-1566)’nin yaptırdığı vakıf tahrirlerinde “nefs-i Konya” yani Konya suru içinde gösterilmiştir. Ahi Ali Tekkesi’yle ilgili kayıtta ise Konya merkezinde bulunduğuna işaret eden herhangi bir şey bulunmamaktadır. O halde Konya suru dışında Ali Hoca Mescidi’nin bulunduğu yerdeki tekke Şeref Şahoğlu Mesud Hânkahı’ndan ayrı, Ahi Ali adına kaydedilen tarikat yapısıdır. Ahi Ali Tekkesi’nin XVII. yüzyıldan sonra adı belgelerde geçmemektedir. Bu durum tekkenin artık faal olmadığına işaret etmektedir. Ancak mescid bölümü mimarisi değişerek Ali Hoca Camii olarak günümüze kadar gelmiştir. Ahi Ali Tekkesi’nin vakıfları; Seydi dolabı, Deri (Darı) kapısı dışında bir parça yer, Eskipazar’da iki dükkân, Gündüzoğlu Bahçesi olarak bilinen bir parça yer, Şadi Bey Fırını’nın bir kısmı, Filoros’ta bir bağdır. Ayrıca bu tekkenin vakıfları çift resmi, bağ ve bostan haracı ile öşür, ağnam resmi, avarız-ı divaniye ve tekâlif-i örfiyeden muaf idi.

Ahilik Ansiklopedisi

XIV. yüzyıl Anadolusu’nun tanınmış mutasavvıflarındandır. Rükneddin Alâüddevle’nin müritlerinden olup, Anadolu ve Şam’da tasavvufi faaliyetlerde bulunmuştur. Esterâbâdî, “âriflerin ileri geleni”, “mutasavvıfların şeyhi” ve “devrinin kutbu” gibi sıfatlarla övdüğü Ahi Ali’den bir mülakat vesilesiyle bahseder ve onun tabiatının iyiliği, zekâsının parlaklığından dolayı Kadı Burhaneddin Ahmed’in (1381-1398) iltifatına mazhar olduğunu belirtir.

Ahilik Ansiklopedisi

Kastamonu’da Ahi Ali adında bir mahallenin varlığına 1530 yılı tahririnde rast gelinmektedir. Bu mahallenin 1487 yılındaki tahrirde yer almaması, 1487 ile 1530 yılları arasında ortaya çıkmış olduğunu gösterir. Ahi Ali’nin kim olduğuna ve ne işle iştigal ettiğine dair bir bilgi bulunmamaktadır. Kendi adıyla bir mescid inşa ettirecek gelirinin olması, şehrin önde gelenlerinden ve esnafından olduğuna işaret eder. Ahi Ali tarafından tesis edilen mescid, evkaf defterlerinde ve bir sicilde Küpçüğez Mahallesi Mescidi olarak kayıtlıdır. Şer‘iyye sicillerinde ise Ahi Ali Mescidi şeklinde kayd olunmuştur. 1487 tarihli tahrir defterinde mescid kaydının bulunmaması ve sadece Küpçüğez mahallesi kaydının yer alması, mescidin bu tarihten sonra yapılmış olabileceğini düşündürür. 1530 tarihli tahrir defterinde Küpçüğez mahallesi yanında bir de Ahi Ali mahallesi kaydının bulunması, mescidin 1487 ile 1530 tarihleri arasında inşa edildiğini ortaya çıkarır. XVI. yüzyıl ortalarında mescidin vakıf kayıtları arasında nakit 3.900 akçelik bir meblağ bulunmaktadır. Bunun yanı sıra 1582 tahririnde bir aydınlatma yağı, Frenkşah Hamamı yakınında altı adet dükkân ve bir de bahçe kayıtlıdır. Ahmet Gökoğlu, Kastamonu Müzesi’nde bulunan mermerden bir mezar taşının üzerinde 909 (1503) yılında vefat eden Çelebi bin Ahi Ali kaydının bulunduğunu yazmaktadır. Şayet burada geçen mescidin bânisi Ahi Ali ise ve oğlu 1503 tarihinde öldüğüne göre, kendisinin bu tarihten önce mescidi yaptırmış olması lazım gelir. Bu durumda mescid XV. yüzyıla ve Osmanlı dönemine ait olmalıdır. 1272 (1855-56) tarihinde Rabia Hatun adında bir hayır sahibi tarafından tamir ettirilen mescid, Cumhuriyet döneminde vakıflar idaresince Halk Partisi’ne satılmış ve parti tarafından semt ocağı olarak kullanılmıştır.

Ahilik Ansiklopedisi