Kastamonu şehir merkezinde Ahi önderlerinden Ahi Ali adına tesis edilmişti. XVI. yüzyıldaki arşiv kayıtlarında isminin geçmemesi, sonraki dönemlerde kurulduğunu gösterir. Bu dergâhın Ahi Ali adına kurulan diğer tesislerden bir dönüşüm süreci geçirerek ortaya çıktığı anlaşılıyor. Özellikle 1227 (1812) yılında Şeyh Mustafa Efendi postnişin olarak dergâha yeni gelirler tahsis etmişti. Sadi, Seherzâde ve Sığırpazarı Dergâhı adları ile de anılan dergâhın muhasebe kayıtlarına göre, cami bitişiğinde tekke ve şeyhin ikamet dairesi, iki konak, ahır ve şadırvan bulunduğu; fukara ve misafirlere yemek ikram edildiği tespit edilmektedir. Zamanla dergâhın bazı kısımları harap olmaya yüz tuttuğundan 1321 (1906) yılında han odaları ve harem dairesi onarılmıştır. Dergâha ait konaklar daha sonra Cumhuriyet döneminde Çiftçi Yurdu Derneği ve Muallimler Cemiyeti tarafından kiralanmıştır.

Ahilik Ansiklopedisi

Ahi Carullahoğlu Ahi Ali Çelebi tarafından Arapça olarak evahir-i Rebiülahir 873 (8-17 Ekim 1468) tarihinde tanzim ve tescil ettirilmiştir. Sureti VGMA, nr. 600, s. 239, sıra 307’de kayıtlıdır. Vakfiyede Sivas şehir merkezinde bulunan zaviyeye çok sayıda gayrimenkul vakfedilmiştir. Ahi Ali Zaviyesi Vakfiyesi, Allah’a hamd, Hz. Muhammed’e selatüsselamla başlar. Arkasından vakfın önemiyle ilgili hadislere yer verilir. Bundan sonra vâkıf Ahi Carullahoğlu Ahi Ali Çelebi’nin vakfı kurma sebebi üzerinde durulur. Vakfettiği gayrimenkullerin kendine ait olduğuna vurgu yapılır. Bunları Allah’ın rızâsını kazanmak için vakfettiği söylenir ve vakfedilenler şöyle sıralanır: Sivas’a bağlı Nevdergâh nahiyesinde Yenice diye bilinen Eşhanibanu; Hafik’e tabi Yersilik ve Ekend; Kızlarovacık nahiyesinde Kınıkarız; Ovacık nahiyesinde Elperk, Kızılcakışla, Felendon, Çincik, Beydili olarak da bilinen Evdek; Tuzalanlı nahiyesinde Eyiniyetli; Perkinik nahiyesinde Gedaban ve Sivas’a bağlı Kanabad nahiyesinde Ahi Ali Çelebi Zaviyesi Vakfiyesi Bayat köyleri ile Perkinik nahiyesindeki Elegözsam, Sükler Hasan ve Kanabad’da Sıcak mezralarının tamamı. Ahi Carullahoğlu Ahi Ali Çelebi, yukarıda isimleri verilen gayrimenkullerin cümlesini, şer‘î usuller çerçevesinde soyundan gelenlere ve Sivas şehir merkezinde Hoca Ulubey mahallesinde bina edilen zaviyenin ihtiyaçlarının karşılanmasına vakfetmiştir. Vakfın gelirleri, soyunun kesilmesi durumunda, nesline en yakın olan akrabalarına, bunlardan da müstahak kimse kalmazsa Sivas’ta ikamet eden fakirlere ve miskinlere sarf edilecekti. Vakıf gayrimenkulleri, güzel bir şekilde işletilecek; elde edilen gelir öncelikle zaviyenin ihtiyaçlarının karşılanmasına, eğer zaviye binası bakıma muhtaç olursa onarılmasına harcanılacaktır. Bundan sonra artan gelir on parçaya ayrılacak, bunun bir sehmi vakfın mütevellisine; bir sehmi yukarıda adı geçen zaviye müştemilatı kapısında bina edilmiş olan çeşmeye; diğer sehimler ise Regaip, Şaban’ın yarısı, Kadir ile Ramazan ve Kurban bayramlarının gecelerinde helva pişirilmesine; Pazartesi ve Perşembe günleri vâkıf Ahi Ali Çelebi ile ev halkının kabirlerinde sürekli Kur’an okuyan bir hafıza verilecektir. Bu üleşmeden sonra gelir artarsa vâkıfın evladına verilecektir. Ahi Ali Çelebi, vakıf görevlileri için de birtakım şartlar koymuştur. Bunlar şöyle sıralanmaktadır: Vakfın tevliyeti ile zaviyenin şeyhliği ölümüne kadar vâkıfın kendisine ait olacaktır. Vefatından sonra ise evladından eslah ve en bilgili olanına, soyunun kesilmesi durumunda ise adı geçen zaviyeye şeyh olan kimseye verilecektir. Vakfiyede vakfın hiçbir şekilde değiştirilmeyeceğine vurgu yapılmakta; devlet başkanı, vali ve kadı başta olmak üzere hiçbir kimsenin vakfı tebdil edemeyeceğine, Allah’ın, meleklerin ve tüm müminlerin lanetinin değiştirenlerin üzerine olacağına dikkat çekilmektedir.

Ahilik Ansiklopedisi

Kuruluş tarihi tespit edilemeyen zaviye, şehir çarşılarının merkezinde, günümüz Mahkeme Çarşısı civarında bulunan Hoca Ulu Bey Mahallesi’nde kurulmuştur. İlk defa 1454-55 tarihli tahrir defterinde Ahi Carullah Zaviyesi ismiyle yer almıştır. Aynı tarihte zaviyede Ahi Ali Çelebi bin Ahi Carullah Şeyh olarak görev yapmaktadır. Muhtemelen Ahi Carullah’ın kurduğu ve oğlu Ahi Ali Çelebi’nin 1468 tarihinde ilave bir vakfiye yaptığı zaviye, Osmanlı dönemi boyunca Ahi Ali Çelebi ismiyle anılmıştır. XV. yüzyıldan itibaren zaviye binası, kurucu şeyhin türbesi ve zaviye kapısı önünde bina edilmiş olan çeşmesi bulunmaktadır. Ahi Ali Çelebi Zaviyesi’nin müştemilâtından olan zaviye binası XVIII. yüzyılın ilk yarısına kadar mevcut ve faal iken, 1742 tarihinden itibaren maalesef tamire muhtaç ve nihayet 1766 tarihinde harap olduğu arşiv belgelerine yansımıştır. Zaviye gelirlerinin paylaşımı için evlâd-ı vâkıf arasında batn-ı evvel, batn-ı sânî mücadelesi, zaviyenin boş ve gelirsiz bırakılması ile gelirin kendi nefislerine harcanma şikâyetleri söz konusu olmuştur. Bilhassa vakıf evlâdından Seyyid Hasan, Seyyid Hüseyin, Seyyid Ömer ve Seyyid Mehmed’in 1742-1766 yıllarındaki mücadelesi zaviye binasının bakımsızlığına ve tamamen harap olmasına sebep olmuştur. Diğer Ahi Zaviye müştemilâtlarında olduğu gibi, önce zaviye binası, çeşmesi ve nihayet türbesi harap olmuş ve günümüze gelememiştir. Ahi Ali Çelebi’nin vakfiyesinde 10’u aşkın köy zaviyeye gelir olarak vakfedilmiştir. Ahi Ali Çelebi, gelirlerden önce zaviyenin ihtiyaçlarının karşılamasını, gerektiğinde de tamirinin yapılmasını şart koşmuştur. Bu harcamalardan arta kalanı ise, 10 hisseye bölünerek zaviye kapısında bulunan çeşmenin tamirine, mütevelliye, Regaib, Kadir ve Bayram geceleri gibi mübarek gecelerde helva pişirilerek halka dağıtılmasına, Pazartesi ve Perşembe günleri vâkıfın türbesinde Kur’ân okutulmasına ve artan olursa vakıf evlâdına ayrılmıştır. Ayrıca evlâd-ı vâkıfın zaviye şeyhliğinin yanı sıra, tevliyet görevini üstlenmesi de vâkıfın şartları arasında yer almıştır.

Ahilik Ansiklopedisi

Amasyalı bir Ahi olan Ahi Ali’nin hayatı, faaliyetleri ve zaviyesi hakkında kaynaklarda bir bilgiye ulaşılamamıştır. Osmanlı devri kaynaklarında Argoma nahiyesine bağlı Şücaeddin köyünün 1520 yılında 2200 akçe, 1576 yılında ise 1070 akçe olan malikâne geliri, Ahi Ali Çaşnigir Zaviyesi’ne vakfedilmişti.

Ahi Ali, 708 (1309) tarihli vakfiye kaydına göre, Zile’de bir vakıf tesis etmişti. Vakfiyede vakıf kurucusu, Ahi Ali bin el-merhûm Emîr Hüseyin bin el-merhûm Aytemür olarak ifade edilir. Vakıf akarı olan Devecisaray köyünün 1/5 hissesi, Şeyh Mu‘ineddin’in Zile’de bina ettirdiği zaviyeye aitti. Vakfın tevliyeti ise Şeyh Mu‘ineddin’in oğlu Şeyh Edhem’in erkek evlatlarına şart koşulmuştu. Muhtemelen bu vakıf, Osmanlı döneminde Zile’de bulunan Edhem Çelebi Zaviyesi vakfına dönüşmüştü. 1574’te Edhem Çelebi Zaviyesi vakfının akar yerleri arasında Ahi Ali vakfının akarı olan Deveci köyü de yer almaktaydı. Zaviyenin daha sonraki devirlerde de varlığını devam ettirdiği görülmektedir.

Ahilik Ansiklopedisi

Denizli şehir merkezinde idi. Ahi Alâeddin ismiyle maruf bir Ahi şeyhi tarafından kurulmuştur. XVI. yüzyıl tahrir defterlerindeki vakıf kayıtlarından şehrin en eski tarihli zaviyelerinden biri olduğu anlaşılmaktadır. Buna göre, dördü sonradan harap hâle gelmiş olan sekiz dükkân, bir kirişhane ile bir miktar bağ ve tarla tahsis edilmiştir. Vakıf kayıtlarından anlaşıldığı kadarıyla, zaviyenin kurucu şeyhinin vefatından sonra meşihatlık makamına kendi adını vermiş olduğu oğlu Ahi Alâeddin tayin edilmiştir. Alâeddin’in ölümü üzerine görevi devralmış olan oğlu Süleyman’dan sonra XV ve XVI. yüzyıllarda zaviyedârlık makamında görev yapan Emrullah ve Kılıçzâde Hüsam isimleri dikkati çekmektedir. Ahi Alâeddin Zaviyesi müştemilatından herhangi bir yapı günümüze ulaşmamıştır.

Ahilik Ansiklopedisi

Tokat’ta tesis edilen zaviyenin bânisi Ahi Akbal Bey’dir. 1455 tarihinde adına rastlanan zaviye, XVIII. yüzyıl başlarında bir ara Ahmed Bey Zaviyesi adıyla da anılmıştır. Zaviyenin vakıf gelirlerini, Tokat’ta bir bahçe ve birkaç dükkânın senelik kiraları ile Kazabad ve Osmancık kazasına bağlı köy ve çiftlik oluşturmaktaydı. Bu gelirlerden zaviyede şeyh, nazır ve câbî olarak bilinenlerin ücretleri ile zaviyenin masrafları karşılanmaktaydı.

Ahilik Ansiklopedisi

Gümüşhane’nin Kelkit ilçesi Çamur köyünün 5 km batısındaki mezarlık içinde yapılmıştır. Doğu cephesinde giriş üzerinde bulunan ancak yerinden sökülmüş kitâbe üzerinde sadece Ahmed ismi okunmakta, tarihlendirilmesiyle ilgili herhangi bir bilgi yer almamaktadır. Zaviye, eğimli bir arazinin üzerine kurulmuştur. Yapı kaçak kazılarla önemli ölçüde tahrip edilmiştir. Dıştan sekizgen gövdeli, içten silindirik ve tek katlı inşa edilmiştir. Doğu cepheden başlayıp batı cephede yükselerek devam eden toprak seviyesi, kümbetin batı cephesini yarı yüksekliğine kadar kapatmıştır. Yapının kuzeybatı köşesinin duvar örgüsü günümüzde oldukça tahrip olmuştur. Bu yüzden üzerinde herhangi bir süsleme unsuru kalmamıştır. Doğu cephesinde düz lentolu giriş açıklığı ile hemen üzerinde bir mazgal pencere yer almaktadır. Girişin her iki yanındaki duvar örgüleri tahrip edilmiştir. Bu pencerenin dışında kümbetin özgün halinde, iki mazgal pencerenin daha olduğu, fakat bunların günümüzde kapatıldığı görülmektedir. Beden duvarları dıştan kesme, içten moloz taşla örülmüş, zemini tuğla ile kaplanmıştır. Kubbesi içten yatay tuğla ile örülerek sıvanmış, dıştan ise sonradan beton sıva ile kaplanmıştır. Dıştan sade bir saçağa sahip olan eser günümüzde sağlam durumdadır.

Ahilik Ansiklopedisi

Erzurum şehir merkezinde Ahi Emîr Ahmed Zengâni adına halifelerinden biri tarafından tesis edilmişti. Tesis tarihi bilinmemekle beraber XVI. yüzyıl tahrir kayıtlarında zaviyenin isminin geçmemesi, daha sonraki dönemlerde kurulduğunu gösterir. 18 Safer 1154’te (5 Mayıs 1741)zaviyedâr Şeyh Ali halifenin vefatı üzerine postnişinlik görevi oğlu Seyyid Şeyh Hasan Halife’ye tevcih edilmişti. Bu tarihten sonra zaviyenin ismine rastlanmamaktadır.

Ahilik Ansiklopedisi

Ahi Ahmed b. Ahi Mahmud Zaviyesi, Gaziantep şehrinde tesis edilmişti. XVI. yüzyılın ortalarına ait vakıf tahrirlerinde, Ahi Ahmed b. Ahi Mahmud Zaviyesi adı geçmektedir. Baba ve oğulun her ikisinin isminin başında “ahi” unvanının bulunmasına bakılırsa, zaviyenin kuruluş tarihi, Ayntab’ın Osmanlı hâkimiyetine geçişinden (1516) önceye gitmektedir. Zaviyenin şehrin neresinde kurulduğu kayıtlarda açık olarak belirtilmemektedir. Ayntab evkaf defterinde zaviyenin ismi: “Vakf-ı Zâviye-i Ahi Ahmed ibn Ahi Mahmud tâbi‘-i Ayntab” olarak kaydedilmiştir. Burada, zaviyenin vakıf gayrimenkulleri arasında şehirde mevkii belirtilmeyen iki dükkân, Gökmeydan yakınında bir bostan zemini (zemin-i bostan-ı Kırkbudak), Babilge köyü yakınında içinde ceviz ağaçları da bulunan bir zemin (tarla), Karaöyük köyü yakınında içinde ağaçlar da bulunan bir zemin ve şehir yakınında Çakırbuçağı ve Karamercimek adında iki ayrı zemin yer almaktadır. Zaviye vakfının burada belirtilen gayrimenkullerinden tahsil ettiği yıllık gelir, 1557’de 600 akçedir. Aynı yıla ait kayıtta, zaviye vakfının masrafları arasında vakfın yöneticisine tevliyet ücreti 180 akçe, zaviyede Kur’an-ı Kerim’den cüzler okuyan cüzhâna da 180 akçe olmak üzere senede 360 akçe tahsis edilmiştir. Vakfın toplam gelirinden artan 240 akçenin harcama yeri ise öncelikle vakıf gayrimenkullerinin tamiri, artanın da yılda bir defa olmak üzere aşure gününde yemek pişirilip fukaraya dağıtılması olarak belirlenmiştir . Ahi Ahmed Zaviyesi ile ilgili gerek gelir gerekse harcamalar noktasında yaklaşık 30 yıl öncesinden farklı bir bilgi bulunmamaktadır. Gelir ve gider kalemleriyle miktarları aynıdır. Her iki defterde yer alan kayıtta, vakfın mütevellisine yüklenen bir görev de cüzhâna okunacak cüzlerde yardımcı olmasıdır. Sonraki yıllara ait gerek vakıf gerekse zaviye ile ilgili kayıtlarda Ahi Ahmed Zaviyesi ve vakıfları hakkında fazlaca bir bilgi yoktur. Zaviye ile ilgili ulaşılabilen yegâne kayıt, Maraş eyaletinin 11 Zilkade 1145 (3 Mayıs 1733) tarihli vakıf muhasebe defteri içinde yer alan Ayntab sancağı vakıfları arasındaki “Vakf-ı Zâviye-i Ahi Ahmed” kaydıdır. Burada zaviyedeki görevli sayısı bir, günlük masraf da yine bir akçe olmak üzere ayda 30 akçe olarak yer almaktadır. Bu kayıt, zaviyenin XVIII. yüzyılın ilk yarısında tek bir görevli ve aylık 30 akçe masrafla faal olduğunu; ancak vakıf akarı ve harcama kalemleri hakkında ayrıntılı bilgiyi vermemektedir. Muhtemelen bu zaviye ve vakfının, zamanla şehir içinde önemini kaybetmesinden ya da zaviyenin kurucusunun neslinin kesilmesinden dolayı zaviye ve vakıf battal hale gelmiş olmalıdır.

Ahilik Ansiklopedisi

Konya Ahilerinin lideridir. Kaynaklarda yiğitliği, zenginliği ve cömertliği ile öne çıktığı anlatılır. Anonim Selçuknâme’de ismi ilk defa Alâeddin Siyavuş hadisesi sırasında geçer. Bu hadisede Karamanoğlu Mehmed Bey (1263-1277), Alâeddin Siyavuş ile birlikte Konya’yı kuşattığı zaman Ahi Ahmed Şah, Ahi Ahmed ile beraber şehrin savunmasına katılmıştır. Bunun yanında Sâhib Fahreddin Ali’nin vezirliği zamanında Konya’da çıkan karışıklığın yatıştırılmasında ve Fahreddin Ali’den sonra vezirliğe getirilen Fahreddin Kazvini’nin baskılarına karşı muhalefet bayrağının açılmasında önemli rol oynamıştır. İlhanlı hükümdarı Geyhatu’nun (1291-1295), Konya’ya geldiği zaman Ahmed Şah’ı huzuruna kabul ederek kendisine Ahi Ata diye hitap etmesi onun nüfuzunu göstermektedir. Ahi Ahmed Şah, bir ara Konya’da zulüm yapmaya başlayan Gazan Han’ın (1295-1304) elçisine de karşı gelmiş ve onu şehirden kovmuştur. Bu olayın akabinde Gazan Han’a yaranmak isteyen Şarap-sâlâr, Ahi Ahmed’i öldürmüştür. Onun bu ölümü Konya halkını mateme boğmuştur. Kaynaklarda Ahi Ahmed Şah’ın bir kardeşinden de söz edilir. İsmi bilinmeyen bu şahıs vefat ettiğinde (1295) Konya’da 15 bine yakın kişi, başı açık bir vaziyette cenazesine katılmış, şehir yasa bürünmüş ve 40 gün boyunca hiç kimse dükkânını açmamıştır.

Ahilik Ansiklopedisi

Niksar şehir merkezi ile Niksar’a bağlı Fidi köyünde Ahi Nahcivan Zaviyesi olarak bilinen iki tesis için evâsıt-ı Şevval 690 (6-16 Ekim 1291) tarihinde tanzim ve tescil edilen vakıfnâmedir. Aslı Ankara Etnografya Müzesi, nr. 11842 / 245’te kayıtlıdır. Vâkıf, Ahi Nahcivan olarak bilinen Fütüvvet ehli Doğan Şahoğlu Şemseddin Ahi Ahmed’dir. Vakfiye, 0.94×0.19 m ebadında bir kâğıt üzerine Selçuklu nesihi ile yazılmış olup 46 satırdan meydana gelmektedir. Ahi Nahcivan’ın düzenlettiği vakfiye ile Niksar’a bağlı Fidi köyünün tamamı; tüm hudutları, ekleri, bu köye bağlı yerler vakfedilmiştir. Buralardan elde edilen gelir ise üçe ayrılarak yarısı Ahi Nahcivan tarafından Niksar’da, diğer yarısı Fidi köyünde inşa ettirdiği ve kendi adıyla anılan iki zaviyenin yararına sarf edilecektir. Üç hisseden biri de mütevelliye ücret karşılığı verilecektir. Ahi Nahcivan, kurduğu vakfın tevliyetini vefatına kadar kendisi yürütecek, vefatından sonra ise soyundan gelenler mütevelli olacak, evladı kalmazsa Niksar hâkimi mütevellilik yapacaktır. Ahi Nahcivan, vakfın şartları bozulmadan muhafazası için gerekli kurallara da vakfiyesinde yer vermiştir. Buna göre, vakfın gayrimenkulleri satılmayacak, hibe edilmeyecek, rehin bırakılmayacak, üç seneden fazla icara verilmeyecek ve değiştirilmeyecektir. Vâkıf, Allah’a ve ahiret gününe inanan mütevelli, fakih, vali, hâkim, kadı ve hükümdarın vakfiyedeki şartları değiştiremeyeceğine ve bozamayacağına işaret ettikten sonra vakfın şartlarını değiştirenleri lanetlemiş; “kim ki vakfı bozarsa Allah’ın meleklerin ve bütün insanların laneti onun üzerine olsun” demiştir. Vakfiyenin sonunda tanzim ve tescil edildiğine dair tarih ibaresi yer almaktadır. Müteakiben vakfiyenin tesciline şahitlik yapan on kişinin ismi yazılmıştır.

Ahilik Ansiklopedisi

Ahi Ahmed ve Ahi Tosun, Osmanlı Sultanı Murad Hudâvendigâr zamanında (1362-1389) Ankara’ya bağlı Bayındır köyü timar ehlinden ve Ahi önderlerinden biri idi. Yaşadığı dönemde Ankara merkezde bir medrese inşa etmişti. Ahilerin seyfiye kolundan olan Ahi Ahmed ve Ahi Tosun’un vefatından sonra Ahi Ahmed’in hissesi kızı Havize Hatun’a; Ahi Tosun’un hissesi ise damadı Edhemoğlu Emîr Han’ın uhdesine geçmişti. 929 (1522-23) tarihinde vakfın dörtte bir hissesi, Edhem evladından Ayşe Hatun’un uhdesinde idi.

Ahilik Ansiklopedisi

Sivas şehir çarşılarının merkezi durumunda bulunan Penbeciler Çarşısı ve Şubaşı Hanı civarında bulunan Ahi Ahmed Çelebi (Ahi Çelebi) Zaviyesi’nin kuruluş tarihi tespit edilememiştir. İlk defa İbn Batuta’nın Ahi Çelebi olarak bahsettiği ve misafir olarak kaldığı zaviyedir. Ayrıca, 1369 tarihinde Hacı Emin Yusuf Oğlu Ahmed Çelebi tarafından kurulduğu bilgisi de kaynaklarda yer almış ve kuruluş tarihi konusunda kesin bir bilgiye ulaşılamamıştır. Vakfiyesi bulunmamakla birlikte, Osmanlı dönemi kaynaklarında zaviyenin ismi ve zaviyenin yanında bulunan vâkıfın türbesinin ismi Ahi Ahmet Çelebi olarak kayıtlıdır. Osmanlı dönemi boyunca zaviye, türbe ve mescidinin mevcut ve faal olduğu, evlâd-ı vâkıfın zaviyedarlık görevini yürüterek âyende ve revende hizmetlerini yerine getirdiği görülmektedir. XV. yüzyılda zaviyede bulunan vakıf evlâdı sayısının sonraki dönemlerde ve bilhassa XIX. yüzyıl kayıtlarında önemli bir artış gösterdiği tespit edilmiştir. Ayrıca şehirde bir diğer Ahi zaviyesi Ahi Mehmed Külâh-dûz evlâdıyla da tarihi belirlemeyen bir akrabalık tesis edildiği anlaşılmaktadır. 1835 tarihinde Ahi Ahmed Çelebi Zaviyesi evlâd-ı vâkıfından zaviyedarlık ve tevliyetine mutasarrıf olan Seyyid Ahi Mehmed, Seyyid Hasan, Seyyid Abdurrahman ve Seyyid Mehmed Arif aynı zamanda Ahi Mehmed Külâh-dûz Zaviyesi evlâd-ı vâkıf ve görevlileri arasında yer almışlardır. Aynı tarihlerde zaviye, vâkıfın türbesi mevcut iken, günümüze maalesef gelememiştir. Gelir kaynakları daha çok karye ve bostan nevinden olup, 16.Yüzyılda yıllık geliri 2973 akçe iken, 19.Yüzyılın ilk yarınsında yıllık 3290 kuruş olarak belirlenmiştir.

Ahilik Ansiklopedisi

Mevlâna Celâleddin Rumi (ö. 1273) ve Sultan Veled (ö. 1312) zamanının tanınmış Ahilerinden idi. Bazı araştırmalarda Evhadiyye Tarikatı’nın kurucusu Evhadüddin Hamid el-Kirmânî’nin Anadolu’daki önde gelen müritlerinden olduğu ve Malatya’da şahne iken Sâdeddin Köpek (ö. 1238) taraftarları arasında yer aldığı gerekçesiyle Konya’ya getirilip tutuklandığı ileri sürülür. Anonim Selçuknâme’de Cimri Olayı sırasında Konya’daki Ahilerin Ahi Ahmed ve Ahi Ahmed Şah tarafından idare edildikleri belirtilir. Ahmed Eflâkî (ö. 1360), inatçı diye andığı Ahi Ahmed’in, hem Mevlâna hem de Sultan Veled döneminde Mevlevilere muhalefet ettiğini ve oğlu Ahi Ali’nin, onun vefatından sonra Sultan Veled’in müritleri arasına katıldığını belirtir.

Ahilik Ansiklopedisi

XIII. yüzyılın ikinci yarısında yaşadığı anlaşılmaktadır. Ankara’da Ayaş kazasında bir zaviyesi bulunmaktaydı. XVI. yüzyıl tahrir defterlerinde zaviyenin eskiden beri faal olduğuna işaret edilir.

Kadı Burhaneddin devrinde Zile kazası Ahilerinden olan Ahi Âdil Şah’ın hayatı hakkındakaynaklarda çok fazla bilgi bulunmamaktadır. Esterabadi’nin Bezm u Rezm’ine göre, Kadı Burhaneddin Zile’yi hâkimiyeti altına aldığında, 1385 yılında buraya bir medrese yaptırmış ve Ahi Âdil Şah’ı bu medreseye hem müderris hem de Zile’ye emîr olarak atamıştır. 1386’da Amasya Emîri Ahmed’e bağlı olan Çekerek Kalesi beyi Seyyidi Hüsam, Ahi Âdil Şah’ı ele geçirmek için medresesine saldırmışsa da başarılı olamamıştır. Ancak bir müddet sonra Seyyidi Hüsam, hile ile Ahi Âdil Şah’ı ele geçirip tutuklamış; ancak bölgeyi zapt edemeyeceğini anlayınca, Ahi Âdil Şah’ı serbest bırakmıştır. Bilahare Kadı Burhaneddin’in Kayseri valisi Şeyh Müeyyed’in Karamanlılarla Uçhisar Kalesi savaşında 150 askeri ile Zile Emîri olarak yardıma giden Ahi Âdil Şah, bu savaşın Şeyh Müeyyed tarafından kazanılmasında önemli bir rol oynamıştır.

Ahilik Ansiklopedisi

Sinop merkezinde yaşayan Ahi önderlerinden biridir. Türklerin Anadolu’yu fetihleri sırasında Sinop ve Kastamonu bölgesinde önemli hizmetlerde bulunmuştur. XV. yüzyıl yazılan Saltukname’de kendisi ile beraber oğulları Muhammmed ile Ali’den bahsedilmektedir. Şu halde Abdüsselam ailesinin Osmanlı öncesi Candaroğulları döneminin siyasî ve yerleşim yapılanmasında önemli görevler üstlendikleri söylenebilir. Osmanlı tahrir defterlerinde ismine rastlanan ailenin mülk sahibi olarak varlığını devam ettirdiği anlaşılıyor.

Şanlıurfa şehir merkezinde Et Balık Kurumu’nun batısında, Ahırvan denilen Aşağı Tabakhane suyunun bulunduğu mekândır. Halk arasında kötülüklerin def edilmesi amacıyla ziyaret edilen Ahırven Suyu’nun etrafında üç defa dönülür ve dua edilir. Özellikle genç kız ve kadınlar çocuk larıyla birlikte ziyaret ederler ve sudan yanlarında getirdikleri kaplara doldurarak evlerine götürürler. Kendilerine musallat olan kötülükten kurtulmak için kapılarının önüne, odalarının köşelerine dökerler. Ayrıca evde kalmış genç kızlar bu su üzerinden üç defa atlarlar ve kısmetlerinin açılacağına inanırlar.

Ahilik Ansiklopedisi

Ağda, üzümün kaynatılıp çok koyu ve yapışkan bir macun haline gelmesiyle elde edilen pekmez veya şekere denir. Bu işi icra eden kişiye ise ağdacı adı verilir. Bu bağlamda şeker, tatlı ve helva yapımında ağda hazırlayan kişi de ağdacı olarak bilinir. Ağdacılar, öncelikle kara üzüm olmak üzere üzümden yapılan pekmezle ağdalarını hazırlarlar. Hazırlanan bu ağda, renkli, güzel kokulu ve besleyici özelliğe sahip bir gıdadır. Bu meslek bugün Anadolu’nun bazı yörelerinde hâlâ yapılmakta ve ağda üretilmektedir.

Türk fikir adamı ve yazarı olan Samet Ağaoğlu, Azerbaycan-Bakü’de doğdu. 1910’da Türkiye’ye göç eden, Meşrutiyet ve Cumhuriyet döneminin ünlü fikir adamlarından Ahmet Ağaoğlu’nun oğludur. İlk ve orta öğrenimini Feyziye Mektebi’nde tamamladı. 1926 yılında Ankara Lisesi’ni, 1931 yılında ise Ankara Hukuk Fakültesi’ni bitirdi. Daha sonra ihtisas yapmak üzere Strazburg’a gitti. Ancak çalışmasını tamamlayamadan 1932 yılında Türkiye’ye döndü. İktisat Bakanlığı İş ve İşçiler Bürosu Tetkik Memurluğu’nda memuriyete başladı. 1946’da avukatlık mesleğine geçti. Kısa bir süre sonra ise Demokrat Parti’nin kuruluş çalışmalarına katıldı. Böylece Samet Ağaoğlu, avukatlığa başladığı 1946 yılında Demokrat Parti’ye katılarak siyasete girdi. 14 Mayıs 1950’de yapılan seçimlerde Manisa milletvekili seçildi. 1950 ile 1960 arasında Manisa milletvekili olarak Adnan Menderes hükümetlerinde Başbakan Yardımcılığı, Çalışma, Sanayi, İşletmeler ve Devlet Bakanlığı görevlerinde bulundu. 27 Mayıs 1960 ihtilalinin ardından yargılanarak ömür boyu hapse mahkum edilen Samet Ağaoğlu, İmralı ve Kayseri cezaevlerinde tutuklu kaldı. Ancak 1964’de Yassıada hükümlüleri için çıkarılan af sonucu serbest bırakıldı. Samet Ağaoğlu, siyasete girdikten sonra edebî çalışmalarına ara verdi. Samet Ağaoğlu’nun yayımlanmış altı hikâye kitabı, yedi anı, bir inceleme, bir gezi, bir günlük, iki siyasî ve beş bilimsel eser olmak üzere yirmi üç eseri bulunmaktadır. 1933-1946 arasında Varlık, Yücel, Şadırvan, Çığır, Ülkü gibi dergilerde hikâyelerinin yayımlan dığı görülür. 6 Ağustos 1982’da İstanbul’da vefat etti. Ağaoğlu’nun birçok eseri bulunmaktadır.

Ahilik Ansiklopedisi

Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı’nda Bedrettin Akar tarafından 2013 yılında Yüksek Lisans Tezi olarak hazırlanmıştır. Giriş hariç dört ana bölümden oluşan tez, 264+XIII sayfadır. Giriş bölümünde, çalışma konusunun tespiti ve araştırma yöntemi; Sandıklı’nın coğrafi özellikleri ve tarihçesi; Sandıklı’da folklorik hayat ve tarihî mekânlar üzerinde durulur. Birinci bölüm, üç ana başlıktan oluşur. Öncelikle yâren ve yârenlik kavramları ele alınır. Akabinde yârenlik geleneğinin beslendiği kaynaklardan tasavvuf anlayışı ve loncalar irdelenir. Üçüncü başlık, yârenlik geleneğinin coğrafyasına ayrılır ve Uygur, Özbek, Kazak ve Balkanlardaki yârenlik geleneği incelenir. Müteakiben Türkiye coğrafyasındaki 18 farklı ilde yârenlik geleneğinden bahsedilir. İkinci bölüm, Sandıklı Yâren Geleneği adını taşır. Bu bölüm antik medeniyetlerin, Türk-İslam kültürünün, tasavvuf anlayışının, Anadolu Yörük ve Türkmenlerinin bu gelenek üzerindeki izlerini içine alır. Sandıklı gezek geleneği, Sandıklı’da yâren meclisinin teşekkülü, genel yapısı ve özellikleri, yârenliğe kabul şartları, yârenlerin unvan ve görevleri, yâren meclisinin oturuş düzeni ve tefrişatı, sazendeler ve sazları ayrıntısıyla ele alınır. Sandıklı yâren fasıllarının tasnifi yapılmış; fasıl türküleri, orta oyunları ve halk oyunları tanıtılmıştır. Yârenlerin yemek kültürü ve sofra adabı üzerinde durulur. Yunus Emre’yi yâd etkinlikleri, ilahiler, şed bağlama töreni, manileşme, seyirlik oyunu hakkında bilgi verilir. Üçüncü bölüm, yârenlerin meclis dışındaki faaliyetlerine ayrılır. Sandıklı Kültür Varlıklarını Koruma ve Yaşatma Derneği (SAN-DER) hakkında bilgi verilir; yârenlerin çınar fidanı dikme, sanat evi ve çeşme onarımları, aşure dağıtma, huzurevi ve çocuk esirgeme kurumu ziyaretleri, asker uğurlama töreni, kültürel ve doğa gezileri, nevruz kutlamaları, hıdrellez şenlikleri, fener alayı gibi dernek faaliyetleri anlatılır. Afyon, Ankara, İzmir ve Almanya’daki özel yâren programlarından bahsedilir. Sandıklı Yâren Meclisi’nin Diğer Özellikleri başlıklı dördüncü bölümde, yârenlerin toplumsal birlikteliğe katkısı, eğitim ile ilgili iş levleri, ferfane geleneği, yâren geleneğinin ulusal ve uluslararası konumu üzerinde durulur. Ekler bölümünde yâren meclisinin ziyaretçi defterinden örnekler, basında çıkan haberler, fasıl türkülerinin notaları, yaren sözlüğü, yaren meclisindeki genel ve özel oturuş şeması ile Sandıklı Yâren kültürüyle alakalı fotoğraflar vardır. Tez, bibliyografya ve dizinle son bulur.

Afyon merkezinde, Sinan Halife Mahallesi Köprübaşı Caddesinde yer alan eser, günümüzdeki haline ancak köklü değişimler sonucu gelebilmiştir. Daha önce buraya Cağaloğlu Rüstem Paşa tarafından 1550-1553 yıllarında Mimar Sinan’a bir bedesten yaptırılmış, fakat bu bedesten yapılışından bir asır kadar sonra harap duruma düşmüştür. Bu sebeple yeri ve binası XVII. yüzyılın ikinci yarısında bir mimara (Musa Beşe’ye) satılmış, lakin yıkılmasına izin verilmemiştir. Bu bedesten XX. yüzyıl başlarına kadar ayakta kalmış, daha sonra yıkılarak yerine şimdiki Hacı Bekir Tiryaki Bedesteni, muhtemelen Fransız Mimar Ermeni Usta tarafından, inşa edilmiştir. Dört yönden sokağa açılan yapının güneyde ana girişi vardır. Kuzeydeki parseli iki katlıdır; öteki parseller tek katlı olan bedestenin kuzey kenarı düzgün olmayan yaklaşık dörtgen kesitli, kâgir bir yapıdır. Eğimli alana yapılmış olması nedeniyle tuğla tonozlu alt kat odaları depo olarak kullanılmaktadır. Altı kapısı olan bedestenin kapıları iç yollarla birbirine bağlantılı olup, yolların her iki yanlarında dükkânlar dizilidir. Taç kapı konumunda olan güney-kuzey doğrultulu bir kapısı mevcuttur. Güney kapısı yuvarlak kemerlidir. Birbirine benzeyen dikdörtgen açıklıklı doğu kapıları iri kesme taştandır. Atkı üstünde tuğla büyüklüğünde kesme taşlardan yapılmış üçgenalınlığın ortası süslemelidir. Doğu kapılardan güneyde olanın önüne ahşap çatılı sundurma eklenmiştir. Zeminleri hafif yükseltilmiş olan dükkânlar kesme taş ayaklarla birbirinden ayrılmışlardır. Ayaklar üzerinde yine kesme taştan yapılma atkılar ve çıkma saçaklar yapılmıştır. Kuzey kesimdeki üst kat yapısı moloz taş duvarlıdır, dikdörtgen pencerelerin çerçeveleri de kesme taştandır. Dükkânlar iç yollar boyunca yan yana karşılıklı ve ardarda, dışarıda ise yan yana dizilmişlerdir. Dış taraftakiler zamanla yenilenerek büyük oranda özgünlüğünü kaybetmiştir.

Ahilik Ansiklopedisi

Adana ili, Seyhan ilçesinin Ali Münif Yeğenağa Caddesi Karasoku-Sarıyakup Mahallesinde, Büyük Saat Kulesi’nin tam karşısında bulunmaktadır. Bugün, Bakırcılar Çarşısı, Kapalı Çarşı (Bezzasistan), Gön Hanı (Vakıf Çarşısı) ve tarihi Ramazanoğlu Çarşısı’nın merkezini teşkil etmektedir. Halk arasında “bedesten”, “Adana Çarşısı” veya “Üstü Örtük Çarşı” olarak da bilinen eser, Ramazanoğlu Piri Bey tarafından kentin ticari hayatını canlandırmak üzere inşa edilmiştir. Arşiv kaynaklarında 8 kapılı çarşı olarak geçer. Bu kapıların, dördü güneyde, ikisi kuzeyde, biri batıda ve diğeri doğuda yer almakta, yerinde yaptığımız tespitlerde bu ifadeleri doğrulamaktadır. Bedesten büyükçe bir avlu içine alınmıştır. Avlu etrafında ise çeşitli dükkânlar ve hanlar yer alır. Çarşıda ehl-i sanayi dükkânlarının bulunması, dükkânların bir kısmında üretim yapıldığını göstermektedir. Çarşı merkezinde Çarşı Hamamı bulunur. Hamamın yanında “Pamuk Kapanı Hanı”, onun yanında boş bir arsa ve ekmek fırını bulunmaktadır. Arastanın güneyinde bugün Bakırcılar Çarşısı olarak bilinen çarşıda bakkal, attar ve diğer sanatkârlara ait 186 dükkân ve 14 fırın bulunduğu bilinmektedir. Bu dükkânların yanı sıra 2 kıl dokuma dükkânı ve 1 deri işleme dükkânı yer alır. Arastanın içerisinde toplam 51 adet dükkân olduğu kaynaklarda geçmektedir. Ancak bugün yeni yapılan dükkânlarla bu sayı artmış ve çarşının etrafı yeni dükkânlarla kapatılmış durumdadır. Bu yapı, bedesten olarak adlandırılsa da klasik bedesten mimarisinden çok arasta planına daha uygun olup, uzunlamasına dikdörtgen planlıdır; bir orta koridor ile üç bölüme ayrılmış ve orta bölüm yanlara göre daha geniş ve yüksek tutulmuştur. Her iki yanda üstleri beşik tonozla örtülü karşılıklı dükkânlar sıralanmaktadır. Bedestenin kuzey ve güney duvarlarına açılan dikdörtgen birer pencereyle aydınlatılan yapının, biri doğuda ve diğeri batıda olmak üzere iki kapısı vardır. Doğu kapısının sağ üst köşesinde XIX. yüzyıla ait bir onarım kitabesi bulunmaktadır. Günümüzde çarşı içinde yer alan dükkânların çoğu yapılan onarımlar sonucunda özgünlüğünü kaybetmiştir. Adana Büyükşehir Belediyesi’nin yürüttüğü yenileme çalışmaları ile özgün durumuna getirilmesi amaçlanmaktadır. Bugün Vakıflar Çarşısı olarak adlandırılan yapı, XVI. yüzyıla ait olup, onarım kitabesinden 1267 / 1850 yılında Kel Hasan Paşa tarafından tamir ettirildiği anlaşılmaktadır.

Ahilik Ansiklopedisi

Mevlâna Müzesi Arşivi’nde nr. 67’de bulunan Mevlâna Celaleddin Rumi’nin soyundan gelen postnişin Şeyh Cemaleddin Çelebi oğlu Abid Çelebi (ö. 1496)’ye ait Arapça vakfiye sureti 8 Cemazyelevvel 895 / 30 Mart 1490 tarihinde tanzim ve tescil edilmiştir. Mevcut vakfiye sureti 20 Rebiyülahir 1160/1 Mayıs 1747’de istinsah edilmiştir. Abid Çelebi Vakfiyesi’nin sureti 23×61 cm ebadında yekpare bir kâğıda bozuk nesih diyebileceğimiz bir hatla yazılmıştır. Tescil ve istinsah edenlerle sonundaki şahitler dışında vakfiye suretinin esas metni 50 satırdan meydana gelmektedir. Çok yakın bir zamanda tamir edilmiş; arkasına naylon karışımı gri bir bez yapıştırılmıştır. Vakfiye suretinin sol üst tarafında vakfiyeyi tescil eden İstanbul kadısı Hamid bin Efdalü’l-Hüseynî el-Mübtelâ (ö. 1503)’nın, sağ üst tarafında ise istinsah suretini onaylayan el-Hâc Emrullah bin Abdülaziz el- Mevlânâ’nın isimleri bulunmaktadır. Vakfiyeyi tanzim eden Mevlâna Muslihiddin Mustafa bin Hızır Fakih’tir. Abid Çelebi Vakfiyesi’nde Konya Meram’da bulunan iki taşlı Ahi İlyas Değirmeni’nin Mevlâna Dergâhı’na vakfedildiğine dair kayıt dikkat çekicidir. Vakfiyede Ahi İlyas Değirmeni dışında vakıf gayrimenkulleri de bulunmaktadır. Bunlar sırasıyla şöyledir: Konya Bedesteni’nde dükkânlarla aynı yerde arazi, Sudirhemi nahiyesine tabi Başara, Saidili’ne bağlı Tekürsıyan, Hatunsaray nahiyesine tabi Kayıhüyüğü ve Boyalıca köyleri, Boyalıca köyü yakınında Devletşah mezrası, Konya dışında Mevlâna Türbesi dolabı yakınında Türbe Hamamı. Abid Çelebi, sağlığında kendisi mütevelli olacaktır. Ölümünden sonra ise eşi Sitti Hatun, onun ölümü halinde de Abid Çelebi’nin kız kardeşi Azize Ayşe Hatun’a mütevellilik verilecektir. Onun vefatından sonra Konya Mevlâna Dergâhı’nda şeyhlik yapanlar mütevelliliğe atanacaklardır. Vakfın gelirlerinin sarfı ise şöyledir; Abid Çelebi kendi, eşi Sitti Banu Hatun ve kız kardeşi Azize Ayşe Hatun’un mütevelliliği sırasında vakfın gelirlerinden yarısının mütevelliye verilmesini, geri kalan yarısının ise Mevlâna Türbesi’nde her gün Kur’an’dan beş cüz okuyacak beş cüzhan için harcanmasını istemiştir. Vakıf gelirinin dağıtımında, Abid Çelebi ve eşi ile kız kardeşinin ölümlerinden sonra tevliyetin Mevlâna Dergâhı şeyhine geçince farklı bir uygulama yapılması hususu vakfiyede özellikle belirtilmiştir. Bu durumda mütevelliye ayrılan paranın miktarı azalmış olmaktadır.

Ahilik Ansiklopedisi

Ahilik konusunda önemli bilgiler veren Ahmed Eflâkî’nin Menâkıbü’l-Ârifîn adlı eserinin kısaltılmışı olan Sevâkıbü’l-Menâkıb-ı Evliyâullâh’ı hazırlayan âlimdir. Hemedanlı olup, Babası Celâleddin Muhammed, bir Nakşi şeyhi idi. Bunun için Nakşibendi Tarikatı’nın büyüklerinin yanında yetişti. Şah Tahmasb (1524-1576), Hemedan’ı aldıktan sonra Sünnilere karşı baskı uygulayınca, birçok Sünni âlim gibi İran’ı terk ederek Osmanlı Devleti’ne sığınmak zorunda kaldı. Kınalızâde’ye göre önce Anadolu’ya, Esrar Dede’ye göre ise Mısır’a gitti. Olaylar, onun Mısır’a gittiğine işaret etmektedir. Kahire’de o sırada Mevlevi şeyhi olan Abdülcelil Efendi’ye intisap etti. Kınalızâde Ali Çelebi’nin Kahire’de iken onunla görüştüğünü ve şairi pek fazla sevdiğini oğlu Hasan Çelebi tezkiresinde kaydeder. Esrar Dede ise ömrünün sonlarına doğru Hicaz’a gittiğini ve Hz. Peygamber’i ziyaretinden sonra Medine’de vefat ettiğini, Kınalızâde Hasan Çelebi de Şam’da gömülü olduğunu yazar. 945 (1538) senesinde Mısır’da bulunduğu kendi ifadelerinden anlaşılmaktadır. Kahire Mevlevihanesi’nde ikamet ettiği sırada bu tekkenin kütüphanesinde bulunan Eflâkî’nin Menâkıbü’l-Ârifîn adlı eserinin özetini çıkararak buna Sevâkıbü’l-Menâkıb-ı Evliyâullâh adını verdi. Mevlevihane’nin şeyhi vefat edince kendisine onun makamı teklif edildi. Uzleti sevdiği için bunu kabul etmedi. Kısa süre sonra Kahire’den ayrılarak Medine’ye gitti. Burada vefat edince Ravza-ı Nebi yakınındaki Mevlevihane’nin haziresine defnedildi.

Ahilik Ansiklopedisi

Karacaşehir’de olan zaviyenin kuruluşu ve bânisi hakkında bir bilgi yoktur. XV. yüzyılın son çeyreğinde zaviye şeyhliğini Ahi Mehmed’in oğullarından Ahi Salih Fakih, Hacı ve Orhan müştereken yürütmekteydiler. Zaviyenin akaratı arasında Karacaşehir’de bir çiftlik ve değirmen vardı. XVII. yüzyılın sonuna kadar faal olan zaviye ile ilgili bir yapı günümüze ulaşmamıştır.

Ahilik Ansiklopedisi

Küçükbaş hayvan yününün uzun süre suda dövülmesiyle yapılan kaba ve kalın kumaşa aba denir. Aba yapımı oldukça meşakkatli bir iştir. Abacılar, abalarını yaptıktan sonra dinge verirler ve dinkte dövüldükten sonra tekrar alırlar. Hayvan yetiştiriciliği taşrada yaygın olmasından dolayı abacılık Balıkesir, Gaziantep, Antakya gibi yerlerde gelişme gösterir. Osmanlı döneminin ilk zamanlarında yoksul giysisi olarak bilinen abayı dervişler, ilmiye sınıfı ve medrese talebeleri giyerdi. Abanın sağlam ve suya dayanıklı olmasından dolayı sonradan askerin yağmurluk, şalvar, yelek, dizlik, tozluk, zıbın gibi giyecek eşyaları ile binek hayvanlarının teçhizatı olarak da kullanılırdı. Osmanlıların XIX. yüzyılda Amerika Birleşik Devletleri’ne yaptığı ihracatın bir kısmını aba kumaşı oluşturuyordu.

Ahilik Ansiklopedisi

Genel Kurulda yapılan konuşmaların ve okunan evrakın, belirli bir sistematik içerisinde kayda alınan ve deşifre edilen tutanakların düzenlenmesi suretiyle oluşturulan süreli yayındır. Tutanak Dergisi’nde; geçen tutanak özeti, Genel Kurul gündemi, gelen kâğıtlar listesi, komisyon raporları (sıra sayıları), yazılı sorular ve cevapları gibi diğer metinler de yer alır.

[the_ad id=”2876″]

Anayasa’yla kurulan ve temel işlevi bütçe ve kesinhesap kanun tekliflerini görüşmek olan komisyondur. Komisyon; kalkınma planıyla ilgili teklifleri, kamu harcama veya gelirlerinde artış veya azalış gerektiren teklifleri yahut sadece belirli maddeleri bu niteliği taşıyan teklifler ile TBMM Başkanlığının kendisine havale ettiği diğer teklifleri görüşür. Ayrıca, Sayıştay Başkanı ve üyelerinin ön seçimi görevi de Plan ve Bütçe Komisyonuna verilmiştir (Any. m. 161; İçt. m. 20, 21; 3067 sayılı Kn.; 6085 sayılı Kn. m. 16).