“Andolsun zamana ki, insan gerçekten ziyan içindedir. Ancak, iman edip de sâlih ameller işleyenler, birbirlerine hakkı tavsiye edenler, birbirlerine sabrı tavsiye edenler başka. (Onlar ziyanda değillerdir).” (Asr, 103/1-3)

Kitabımız Kur’an-ı Kerim’de kapsadığı alan itibariyle oldukça küçük, ancak ih-tiva ettiği anlam itibariyle ve İmam-ı Şafii’nin deyimiyle Kur’an’ın üçte birine denk düşen bu suresinde vakit kavramına dikkat çekilmekte ve ona kasem edilmektedir. O nedenle hepimiz Cenab-ı Hakk’ın uğruna yemin ettiği bu olguyu ziyan etmemek ve iyi değerlendirmek zorundayız. Üstelik mensup olduğumuz din, kişiden talep ettiği ibadetleri belirli vakte bağlamış, hatta vakti ibadetin şartlarından biri saymış-tır. Ramazan gelmeden oruç tutamıyor, vakti girmeden iftar edemiyoruz. Yine vakti gelmeden ezan okuyamıyor, namaz kılamıyoruz.

İşte böylesine önemli olan vaktin kıymetlendirilmesi gerektiği hususunda Hz. Peygamber Efendimiz (s.a.s)’in de bir ikazı vardır. Peygamberimiz bir hadislerinde kıymeti iyi takdir edilemeyen iki nimetten birinin boş zaman olduğunu belirtmek-tedir (Buharî, “Rikak”, 1). Bütün bu ifadelerden hareketle hayat ve zamanı bize Al-lah tarafından verilen bir emanet olarak algılamalı ve ona göre değerlendirmeliyiz. Mazi-hal-müstakbel her üçü de vakitle ilintili kavramlardır. Hiç şüphesiz her üçü de önemlidir. Bu nedenle insan maziyi düşünerek ibret almalı, yaptığı hatalardan pişmanlık duyarak doğruyu bulmalı ve gençliğinin ne çabuk gittiğini hesap ederek kendine çeki- düzen vermelidir! Ancak bütün bunlar yapılırken sadece geçmişi dü-şünmek ve geçmişle uğraşmak, hâli ziyan etmekten başka bir işe yaramaz. Gelecekle meşgul olmak da öyledir. Nitekim milli şairimiz Mehmet Akif;

“Geçen geçmiştir artık, ân-ı müstakbelse müphemdir.

Hayatından nasibin bir şu geçmek isteyen demdir” derken, bir diğer şair; “Geçti mazi, çekme istikbale gam,

Gün bugün, saat bu saat, dem bu dem” ifadesini kullanmaktadır. Malatyalı Niyazı-î Mısrî,

“Ne maziyem ne müstakbel, her anın ânesiyim ben” demekle içinde bulunulan vaktin önemine vurgu yapmaktadır.

Aynı sure içerisinde dikkatimizi çeken üç kavramla daha karşılaşıyoruz. Zararda ve ziyanda olmayan kişilerin ancak iman eden, salih amel işleyen ve birbirlerine hakkı ve sabrı tavsiye edenler olduğunu görüyoruz. Gerçekten de iman her şeyin başıdır. İmanda şüphe olmaz. İman dünya ve ahirette kurtuluşun en önemli şartı-dır. Ancak bununla yetinmemeliyiz. İmanımızı takviye edecek, onu ispata çalışacak amele ihtiyacımız vardır. Bu ameli sadece namaz, oruç, zekât gibi İslam’ın şartları diye bildiğimiz ibadetlerle sınırlandırmak doğru değildir. İnsan ve hayvanların men-faatine olan her şeyi amel-i salih olarak görmek mümkündür.

Bir diğer husus inananların birbirlerine daima hakkı, hakikati, doğruyu, güzeli tavsiye etmeleri ve bu hususta adeta birbirleriyle yarışmalarıdır. Bizler daima bu çizgide olmalı, bunların aksi davranış cümlesinden olan batıl, yanlış, haksız ve çir-kin işlere tevessül etmemeliyiz. Yine aynı surenin son kısmında söz konusu edilen sabır göstermek de Müslüman’ın en büyük hasletlerinden biri olmalıdır. Bir nimete kavuştuğumuz zaman şükretmeyi bilmeli, ancak bir musibet ve sıkıntıyla baş başa kaldığımızda ise isyan değil sabretmeliyiz.

“Savaştan geri kalan üç kişinin de tövbelerini kabul etti. Yeryüzü bütün genişliğine rağmen onlara dar gelmiş, vicdanları da kendilerini sıktıkça sıkmış, böylece Allah’(ın azabın)dan yine O’na sığınmaktan başka çare olmadığını anlamışlardı. Sonra (eski hâllerine) dönsünler diye, onların tövbelerini de kabul etti. Şüphesiz Allah, tövbeyi çok kabul eden ve çok merhamet edendir.” (Tevbe, 9/118)

Peygamberimiz gücü yeten bütün müslümanlara Tebük seferi için hazırlık yap-malarını bildirince, ashab hazırlıklarını tamamlayıp Peygamberimizle birlikte yola çıktılar. Ancak ayette belirtilen üç sahabi yola çıkmadı. Bunlar değişik hadislerden anlaşıldığı kadarıyla Ka’b b. Malik, Hilal b. Ümeyye ve Murare b. Rebi isimli sa-habiler idi. Bunların dışında da seksen küsur münafık da bu sefere katılmamıştı, fakat bunların katılmamaları önem arz etmiyordu. Bu katılmayanlar Peygamberi-mize gelerek çeşitli mazeretler ileri sürdüler, özür dilediler, ardından ayrılıp gittiler. Peygamberimiz dediklerini kabul etti, bağlılıklarını onayladı, onlar için bağışlanma diledi. Niyetlerini de Allah’a bıraktı.

Ancak ayetin nüzulüne sebep olan bu üç kişi mazeret belirtmediler. Yalan ko-nuşup Allah’ın Resûlünü ikna etmeye çalışmadılar. Çünkü onlar İslam’dan kuşku duymayan ve münafık olmayan, sadece tembellikten ve dinlenme arzusundan do-layı geride kalan müminlerdi. Olayın kahramanlarından Ka’b b. Malik daha sonra olayı şöyle anlatır:

“Resûlullah (s.a.s), seferden dönünce mescide gelir, iki rekât namaz kılar ve evi-ne dönerdi. Peygamberimiz daha mescitten çıkmadan, kendi kendimi ölçtüm-biç-tim, yalan konuşmanın bir çıkış yolu olmadığını biliyordum. Doğruyu konuşmam gerektiği inancını taşıyordum. Bu inançla mescide girdim ve o gün hiçbir maze-retimin olmadığını, müslümanlar sefere çıktığı zaman güçlü ve rahat bir vaziyette olduğumu bildirdim. Allah Resûlü de “bu adam doğru söylüyor” dedikten sonra, bana da “kalk Allah’ın senin hakkında vereceği hükmü bekle” dedi. Ben de kalktım gittim. Çıkarken bazı insanlar yanıma yaklaşıp, “sen niye bir mazeret belirtmedin, falan falan kimseler mazeret belirtip kurtuldular”. Ka’b diyor ki, beni o kadar teşvik ettiler ki az kalsın bir daha Allah’ın Resûlünün yanına gidip yalan uyduracaktım. Fakat benim gibi konuşan yok mu? diye sorunca; onlar “evet senin gibi mazeret belirtmeyen iki kişi daha var” dediler. “Kim bunlar” dedim. Murare b. Rebi, Hilal b. Ümeyye dediler. Ben de Bedir savaşına katılan bu iki insanı kendime örnek alarak, yaptığımın doğru olduğu kanaatine vardım. Kararımda her ne pahasına olursun sebat göstermeye karar verdim.”

Allah Resûlü, müslümanlardan bu kimselerle konuşmamalarını, selam alıp ver-memelerini istedi. Ashab bu emre uydu. Yeryüzü bütün genişliği ile bu insanlara dar gelmeye başladı. Kırk gün boyunca hiç kimse ile hasbıhal edemediler, konuşa-madılar. Kırk günden sonra Allah Resûlü bu üç kişinin ailesine de haber göndererek konuşma yasağı koydu. Onlar Medine’de bu ayette anlatıldığı gibi çok kötü bir duruma düştüler. Artık toplum içinde yapayalnız kaldılar, sıkıntıları arttı. Yeryüzü bütün genişliğine rağmen onlara dar gelmeye başladı.

Bu mü’minlere uygulanan konuşma yasağının üzerinden on gün daha geçince konumuzun başında zikrettiğimiz ayet-i kerime nazil oldu. Bütün müslümanlar ve özellikle bu üç sahabi coşkuyla sevindiler, birbirlerine sarıldılar. Genel olarak hâkim olan sıkıntı, gergin bekleyiş böylece sona ermiş oldu.

Allah Teala’nın onları sadece affettiğini bildirmekle kalmayıp, aynı zamanda Tev-vab ve Rahim sıfatları ile zikretmesinin nedeni de bu üç kişinin gerçekten tövbekâr oluşları, her ne pahasına olursa olsun yaptıkları hatadan dönme azimleri idi. Eğer onlar böyle yapmayıp kabahat işledikten sonra küstahlık gösteren ve gururu rencide olan biri gibi hoşnutsuzluk gösterselerdi tövbeleri kabul olmayacak, diğerleri gibi cezalarını ahiret gününde çekeceklerdi.

Bu tablodan çıkarılacak en önemli derslerden birisi de şudur. Ben bugüne kadar çok ibadet yaptım, hayırlı hizmetlerde bulundum. Allah rızası için şu kadar mal harcadım. Yeter, artık şu hizmette de bulunmasam, bu yıl da sadaka vermesem ne olacak tavrı içinde bulunmamamız gerekir. Son nefesimize kadar hizmet ve ibadet aşkımızı, duyarlılığımızı muhafaza etmeli, samimiyetimizi sürekli canlı tutmalıyız.

Şunu iyi bilmeliyiz ki, her şeyimiz gidebilir bu dünyada. Tüm yakınlarımızı kay-bedebiliriz. Ama asıl olan, dinî hassasiyetlerimizi kaybetmememizdir. Yeter ki Allah bizi kulluğundan kovup çıkarmasın. Bu üç sahabi de bu tavır içinde oldular, sadakat gösterdiler ve Allah’ın bağışlamasına nail oldular.

“O gün cennetliklerin kalacakları yer daha hayırlı, dinlenecekleri yer daha güzeldir.” (Furkân, 25/24)

“Ah! Cennetin kokusu!” diye mırıldandı; sonra dudakları titreyerek arkadaşı Sa’d bin Muâz’a, “o koku, biliyorum ki, Uhud’un yanında beni bekliyor” diyebildi. Bu sözler Enes’in sözleriydi, Nadr oğlu Enes’in. Uhud savaşının en şiddetli anlarıydı. Gözleri dolmuştu Sa’d’ın. Çünkü Enes’in, Bedir’i kaçırdığını, o günden beri şehit olma arzusu ile yandığını biliyordu. Şimdi Enes, Uhud dağının eteklerine doğru yürüyordu, hayır yürümek denemezdi buna, koşuyordu.

Toz, toprak, taş, mızrak, birbirine karışmıştı. Göz gözü görmüyordu, bağırışlar, iniltiler, kılıç sesleri savaşın şiddetini kulaklara fısıldıyordu. Bir taraftan dünya ar-zusuyla ağızlardan dökülen ‘Zafer Hübel’in’ yaygaraları, diğer taraftan gönüllerden taşıp gelen ‘Allahu ekber’ nidaları! Yerden yükselen toz bulutu genizleri yakıyor, güneş, susuzluk ve tozun etkisiyle, yutkunmak ve nefes almak imkânsız hâle geli-yordu. Enes bu hengâmede Uhud dağına ilerliyordu, kimse alıkoyamıyordu, onu yolundan.”

Bu, İslam tarihinden bir alıntı, güvenilir kaynaklarda geçiyor. Olayı aktaran, ya-zık ki, anlatımını tam burada kesiyor. Anlatan kişi, olayın kahramanı Enes’in yeğeni küçük Enes’ten başkası değil. O, amcasının adını gururla taşımış olmalı. ‘Enes’e ne oldu?’ diye merak etmeden yapamıyoruz. Bereket versin, yeğeni Enes, amcasının Uhud’a doğru ilerleyişini anlatmayı, ufak bir notla bitirmeyi uygun bulmuş. Hüzün-lü; ama mağrur bir not, bu: “Amcamın cesedinde seksenden fazla kılıç, ok ve mızrak yarası vardı. Öyle ki halam amcamı sadece parmak uçlarından tanıyabilmiş.” Böyle anlatıyor, amcasının durumunu.

Enes, Uhud’a koşarken, hiçbir şeye aldırmadı. O sadece Uhud’a mı koşuyor-du? Hayır! Herhalde o, Uhud’un ardında kokusunu duyduğu cennete koşmuştu, Allah’ın rızasına koşmuştu. Bazıları gerçeği görmemekte, duymamakta ısrar ederler-ken, Enes gerçeği hem görüyor, hem duyuyor, hem de kokluyordu. Özümsemişti o, hakikati. Enes’e daha sonra ne olduğunu, aslında Kur’an bize anlatmaya devam ediyor. Nasıl mı? Cenneti anlatarak tabi.

Kur’an’ın cennet tasvirlerinden anlıyoruz ki, Enes’e: “İşte yaptığın (iyi işler) saye-sinde kendisine varis kılındığın cennet!” diye seslenilmiş olmalı, orada (A’râf, 7/43). O da “Eğer Allah’ın bizi eriştirmesi olmasaydı, biz hidayete ermiş olamazdık. Ne mutlu ki, Rabbimin Peygamberi bize hakkı getirmiş” demişti, herhalde (A’râf, 7/43).

Sonrasını Rabbimiz anlatıyor yine, bize. Hak edersek eğer, Enes gibi gireceğimiz cennet bahçelerini:

Her zaman yemyeşildir oradaki bahçeler (Rahmân, 55/54).

Yeşili bozan bir renk varsa arada,

Ak pak, emre amade dilberler… (Sâffât, 37/49)

Bahçelerin altında çağlayan ırmak kenarlarında (Ra’d, 13/35),

Saraylar, kâşaneler, köşkler (Tevbe, 9/72).

Kurulmuş, otururlar tahtlarında (Kehf, 18/31),

İnci, altın murassa ipekler içinde müminler (Hac, 22/23). Yakıcı sıcaktan eser yoktur, orada (İnsân, 76/13). Gölgeleri hiç eksik olmayan ağaçların dalları altında, Zahmetsizce yemişlere uzanırken müminler (İnsân, 76/14).

İki bahçeli köşklerde: ağaçlar, meyveler rengârenk çiçekler (Rahmân, 55/48). Uşaklar pervane olurken etrafında müminlerin, Kadehlerine dökerler, en kalitelisini şerbetin (Sâffât, 37/45-46).

Meyveler, kızarmış tavuklar, ördekler (Vâkıa, 56/17-21).

Kuş sütü eksik olmayan mönüler…

Allah’ın konukları, bazen,

Çevreyi temaşa ederlerken,

Pınar başlarında sohbete tutuşurlar, tatlı ve şen! (Hicr, 15/45).

Pınarlardan akar, billur sular, şaraplar ve süzme ballar (Muhammed, 47/15). Adn, Firdevs, Me’vâ ve Naîm bahçelerinde kalanlar,

Eşleri, çocukları mutluluk içinde, sonsuz hayat yaşayacaklar… (Bakara, 2/25) Biliyorlar ki, onlar,

Bunların hepsinden kıymetlisi Allah’ın sevgisi! (Tevbe, 9/72)

Öyleyse cenneti arzulayan kişi koşmalıdır Uhud’a.

Uhud bir sembol!

Hiçbir engel bahane değil ulaşmaya, O’na, Firavun’un karısı olsa da insan, Eğer sahip çıkabiliyorsa imanına!

İçi yanmıştı, Firavun’un mümin karısının,

Yalvarmıştı Rabbine:

‘Rabbim bana cennette bir ev bahşet’ diye! ‘Firavundan ve zulmünden uzakta olayım. Zalimlerden yakamı kurtarayım!’

Enes, çölün ortasında kokusunu duyarken cennetin, Firavun’un karısı sarayda hayalini kurdu, cennette bir evin. İster çölde olalım, ister sarayda, cennet hepimiz için. Allah bunun için sadece iki şart koşuyor: İnanmak ve inancın gereğini yapmak.

Var mısınız, Uhud’a koşmaya,

Cennetin kokusunu duymaya!

O halde Allah hepimizi kavuştursun,

Cennetine ve rızasına.

Âmin!

“Âd ve Semûd kavimlerini, Ress halkını ve bunların arasında pek çok nesilleri de helak ettik.” (Furkân, 25/38)

Yüce Allah, Âd ve Semûd kavimlerini, Kur’an’da Tevbe, İbrahim, Furkân, Sâd, Kâf, Necm ve Fecr gibi pek çok surede beraberce anmıştır. İbrahim suresinde ifade edildiğine göre, Hz. Musa da kendi kavmini Nuh, Âd ve Semûd kavminin başına gelenlerle uyarmıştır (İbrahim, 14/9). Musa Peygamber’in bu kavimlere ilişkin bilgi sahibi olduğu Kur’an’da açıkça ifade edilmektedir.

Âd kavmi! Nuh kavminden sonra putlara tapan ilk kavim!

Âd kavminin başkenti, şehirler içinde benzeri kurulmamış olan, sütun ve kulelerle dolu İrem şehriydi. Bu şehre arkeolojik kaynaklarda Ubar adı da verilir. Yemen’de, Hadramut’un kuzeyinde yer alan bu görkemli şehir, sekizgen kuleleri ve on beş metreye varan sur duvarlarıyla muhteşemdi. Şehrin temel geçim kaynağı reçine ve tütsü üretimiydi. ‘Âdlılar, yüksek yerlere şato gibi binalar yaparak, lüks ve eğlence içinde günlerini gün ediyorlardı. Bazı sarayları o kadar şatafatlıydı ki, bu sarayların içinde ölümsüzlüğü bulacaklarına inanmışlardı. Âdlılar sahip oldukları güç ve teknolojiyi güçsüzlerin üzerinde bir zorbalık ve yıkım aracı olarak kullanmayı da ihmal etmiyorlardı.’ (Şuara, 26/128-130). Dahası Âd kavmi, Allah’a inanmıyor, ahiret gününü yalanlıyor, fuhuş ve lezbiyenlik gibi günahlarda ısrar ediyordu. Onlar, sahip oldukları teknolojiyle böbürlenerek “Bizden daha güçlü kim var?” diyorlardı (Fussilet, 41/15). Allah, içinde bulundukları günah batağından kurtarmak için onlara Hûd’u peygamber olarak gönderdi, fakat Âdlılar onu yalanladılar.

Bir diğer kavim, çöl patikalarının, kum tepelerinin çocukları Semudlular!

Âd kavminin soyundan geldiği sanılan Semud kavminin yurdu, Medine’nin kuzeyinde, Hicaz ile Tebük arasında Hicr denilen yerdedir. Bu yüzden Semudlulara Hicirliler anlamında ashâbu’l-hicr de denilir (Hicr, 15/80). Semudluların da, ataları Âdlılar gibi teknolojiyle arası iyiydi. Semudlular, vadide kayaları yontarak kurdukları şehirlerinin görkemi içinde, her türlü ahlaksızlığı yapıyor, bu kayaların kendilerini her şeyden koruyacağını düşünüyorlardı. Oysa Allah demiyor muydu, ‘sağlam ve tahkim edilmiş kaleler içinde bulunsanız bile ölüm size ulaşacaktır’ diye! (Nisâ, 4/80).

Allah, Semud halkına Hz. Salih’i peygamber olarak gönderdi. Semudlular bir insanın peygamber olduğuna inanmanın delilik olduğunu düşünüyorlardı (Kamer, 54/23-24). Onlara göre, Salih Peygamber’in olağanüstü şeyler yapması gerekirdi. Salih Peygamber’den, kayadan bir deve çıkartmasını istediler. Mucizevî biçimde kayanın yarılmasıyla bir deve yaratıldı da onlar için. Fakat bu olayın ardından zorlu bir sınav da başlıyordu. Allah, Semudlulara su kaynaklarını bir gün onların, bir gün de bu devenin kullanmasını emrediyordu. Semudlular buna dayanamadı ve deveyi, ‘suyumuzu bitirecek’ diye öldürdüler (A’râf, 7/73).

Bir diğer kavim kuyu sahipleri, Ress Halkı! Peygamber katilleri!

Ress kavminin yaşadığı yer ihtilaflı! Ress kavmi, bazı Kur’an yorumcularına göre, Yemâme’de, bazılarına göre Azerbaycan’da, bazılarına göre ise Antakya’da yaşamış. Resslilerin, ‘Kur’an’da ashâbu’l-uhdûd adıyla anılan ve müminleri diri diri ateşe atan Yemen’deki inkârcı topluluğun’ torunları olduğu da söyleniyor. Başka görüşler de var. Fakat genel görüş, Ress kavminin Ad ve Semud’un devamı olduğu yolunda.

Âd, Semûd ve Ress kavmi zengin ve ileri görüşlü bir kavim olmakla beraber (Ankebût, 29/38) kendi akıbetlerini fark edememişlerdir. Çünkü şeytan, yaptıklarını onlara güzel göstermiştir. Sonları da korkunç olmuştur.

Âd kavmi, küfründe direnince üç sene yağmur yağmamıştı topraklarına! Derken sekiz gün yedi gece rüzgâr esti. Nihayet bir gün uzakta bir bulut gördüler, ‘İşte!’ dediler, ‘beklediğimiz yağmur bulutu nihayet geldi!’ Ne fayda ki, bu bulut, çöl kumunu kaldırarak ilerlemekte olan bir kasırgadan başka bir şey değildi. Aslında Âdlılar da bilirlerdi ya! Çöllerde bir kum fırtınasının ilk işareti, kuvvetli rüzgârlarla savrulan ve yükselmekte olan akımlarla yüzlerce metre yükseğe çıkan kum kasırgalarıdır. Uğultulu ve dondurucu şiddetli bir rüzgârla gelen kum kasırgası helak etti Âd kavmini (Hâkka, 69/6). İçi boş hurma kütükleri gibi boylu boyunca devrildi yere, cansız bedenleri (Kamer, 54/20). Sonunda yıkılmaz denilen İrem şehri, sanki hiç olmamış gibi, metrelerce kalınlıktaki kum tabakasının altında kaybolup gitti. Artık İrem, Kumların Atlantissi olmuştu. Seneler sonra sevgili Peygamberimiz ‘Bize doğudan esen saba rüzgârlarıyla yardım edildi; Âd ise (kuzey) batıdan esen dondurucu debûr (karayel) kasırgasıyla helâk oldu’ derken, bu azgın kavmin nasıl yok edildiğine işaret ediyordu (Buharî, “Cuma”, 1035).

Semûd kavmi atalarının başına gelenlerden ibret almamıştı hiç! Onlar da ‘Bizden daha güçlüsü yok!’ diyorlardı. Oysa Allah demiyor muydu? ‘Biz nice güçlü kavimleri helak ettik’ diye! (Zâriyât, 50/36) Hem de ne helâk! Ne yerle bir oluştu onlarınki. Gök başlarına yıkılmıştı, gümbür gümbür! Yer sallanmıştı, zangır zangır! Yıldırımlar düşmüştü, gökten alev alev! Dünya yeni bir güne merhaba derken, bir sabah vakti, Semudlular oldukları yerde kalakaldılar. Salih’in devesini öldürmüşlerdi öldürmesine, ama kendileri de ağıldaki samana dönmüşlerdi (Kamer, 54/31). Çünkü onlar suçlu, günahkârlardı (Duhân, 44/37).

Allah bir kavimden rahmet elini çektiğinde böyle oluyor. Âd kavmini kurtaramadı İrem şehri! Semud kavmini kurtaramadı kaya evleri! Ress’i kurtaramadı kuyu ve madenleri! Ve Firavun’u kurtaramadı piramitleri!

“Allah, sizin tövbenizi kabul etmek istiyor. Şehvetlerine uyanlar ise sizin büyük bir sapıklığa düşmenizi istiyorlar.” (Nisâ, 4/27)

Bu âyet-i kerimede yüce Allah, yapacağımız tövbeleri kabul edeceğini beyan et-mektedir. Tövbe, işlenmiş olan günahtan, suç ve kabahatin bir daha işlenmeyece-ğine dair verilen söz demektir veya kabahatten pişmanlık duyarak vazgeçmektir. Yüce Allah’ın güzel isimlerinden biri de “et-Tevvâb”dır. Yani Allah tövbeleri kabul edendir.

Tövbenin kabul olması için bir kısım şartlar vardır. Bunlar;

• Günaha pişmanlık duymak,
• Günahı derhal terk etmek,
• Bir daha eski hâle dönmemeye azmetmektir.

Ayrıca kul hakkı varsa, ona hakkının verilmesi veya ondan helallik dilenmesi gerekir.

Tövbe, bizleri yeniden hayata bağlayan, bizlere ümit ve yaşama isteği veren, biz-leri Allah’a yöneltip inanç ve imanımızı kuvvetlendiren, doğru ve dürüst davran-mamızı sağlayan önemli bir davranıştır. Peygamberler dışında hiç kimse masum değil, yani günahtan korunmuş değildir. Herkes günah işleyebilir. Peygamberimiz bu hususu şöyle ifade etmektedir:

“Bütün insanlar hata yapar, hata yapanların en hayırlısı ise tövbe eden, yani hatasın-dan dönendir.” (İbn Mâce, “Zühd”, 37/30)

Yüce Allah, insanı şerefli bir varlık olarak yaratmış, onu yeryüzüne halife tayin etmiş ve verdiği nimetlerle diğer yaratıklara onu üstün kılmıştır. İnsan, her ne kadar Allah’ın mükemmel bir biçimde yarattığı varlık olsa da zaman zaman bilerek ya da bilmeyerek hata, kusur, günah, kan dökme ve fitne çıkarma gibi kötü davranışlar sergileyebileceğini yüce Allah Kur’an’da beyan etmiştir (Bakara, 2/30).

Gazzâlî de insan için tövbenin gerekliliği ve kaçınılmaz olduğunu Hz. Âdem’i örnek vermek suretiyle şöyle açıklamaktadır: “İnsanoğlunun babası bile tövbeden müstağni kalamamıştır. Babanın güç yetiremeyeceği şeye, çocukları hiç güç yetire-mez.” (Gazzâlî, İhyâu Ulûmi’d-Dîn, Beyrut, trs., IV/2)

Günahlar, gönül dünyamızı, ruhî yapımızı kirleten davranış ve eylemlerdir. Hz. Peygamber (s.a.s);

“Kul, bir günah işlediği zaman kalbinde siyah bir leke oluşur. Günahı bırakıp tövbe ederse kalbi temizlenir” (Müslim, “İman”, 231) hadisiyle bu duruma işaret etmektedir. Gazzali, “İhya” adlı eserinde bu durumu bir benzetmeyle şöyle izah eder: “Cilalı aynanın karşısında duran insanın aynaya yansıyan nefesi, aynayı kararttığı gibi, kişinin uyduğu şehvet ve işlediği günahlardan oluşan karanlıklar da kalp üzerinde birikerek onu paslatır, karartır. Aynanın yüzünde biriken pas zamanla madenin içine işleyip maddesini bozduğu gibi, kalbin üzerinde biriken pas da onun tabiatı hâline gelir, kalbin üzerini kapatır.” (Gazzâlî, İhyâ, IV/10)

Allah Teâlâ o kadar engin merhamet sahibidir ki, günahkâr olanların O’na yö-nelmesinden, O’ndan af ve bağışlanma dilemesinden büyük memnuniyet duyar. Peygamberimiz bunu çok çarpıcı bir örnekle şöyle bildiriyor:

“Kulunun günahlarına tövbe etmesinden dolayı Allah’ın sevinci, sizden birinizin ıssız çölde devesi ile giderken, onu üzerindeki yiyecek ve içecekle birlikte elinden kaçırması üzerine bir ağaç altına gelerek ümitsiz (ve bitkin) bir halde yaslanıp beklerken, devesini yanı başında görmesi üzerine, devenin dizginini tutarak sonsuz sevinç ve heyecanından (şaşırarak) (Ey Allahım, Sen Rabbimsin ben de senin kulunum diyecek yerde) yanlışlıkla, ‘Allahım, sen benim kulumsun, ben de senin Rabbinim’ dediğindeki sevincinden daha çok-tur.’’

Tövbe kapısının açık olması, doğası gereği hayır ve şer işlemeye yatkın olan in-san için bir fırsattır. Ama erdem ve gerçekten iman sahibi mümin, işlediği günah veya yaptığı hatadan, pişmanlık duyarak hemen yüce Rabbine sığınır ve O’ndan af dileyerek tövbe eder. O günah ve hatada, bile bile ısrar etmez. Tövbeleri kabul merciinin sadece Allah olduğunu bilir ve O’na yönelir. Allah, kendisine samimiyetle açılan elleri, yönelen gönülleri asla boş çevirmez.

Bu gerçeği göz önünde bulundurarak, eğer işlediğimiz günahlarda kul hakkı varsa hemen bu hakkı sahiplerine ödemeli veya onlardan helâllik almalı ve böylece bizi bağışlamasını Allah’tan dilemeliyiz. Böyle yaptığımız takdirde Allah’ın bizi ba-ğışlayacağında şüphe yoktur. Çünkü yüce Allah şöyle buyuruyor:

“Muhakkak Allah bütün günahları bağışlar. Şüphesiz ki O, çok bağışlayan, çok esirge-yendir.”

“Ey iman edenler! Siz kendinizi düzeltin. Siz doğru yolda olursanız yoldan sapan kimseler size zarar veremez. Hepinizin dönüşü Allah’adır. O zaman Allah, size yaptıklarınızı haber verecektir.” (Maide, 5/105)

Kur’an-ı Kerim’in değişik âyetlerinde emri bi’l-mâruf ve nehyi ani’l-münker üzerinde hassasiyetle durulmuş, bu toplumsal görevin terk edilmemesi istenmiş-tir. Çünkü toplumların sağlıklı bir şekilde hayatlarını sürdürebilmeleri, maddî ve manevî değerlerini koruyabilmeleri için iyilikleri emredip, kötülükleri nehyetmele-ri, diğer bir ifadeyle toplumsal denetim mekanizmasını işletmeleri gerekmektedir.

Yüce Allah, yukarıda metnini ve mealini verdiğimiz âyetiyle hem görev ve sorumlu-luklarını yerine getirmeyen Müslümanları uyarmakta, hem de iman çağrılarına olumlu karşılık vermeyip, kötülüklerine devam eden inkârcıların durumuna üzülen mümin-leri teselli etmektedir. Âyet-i kerimede bireysel sorumluluktan toplumsal sorumluluğa doğru bir görev sıralaması yapılmaktadır. Çünkü bir toplumda dirlik ve düzenin sağ-lanması ve korunması, bireylerin görev ve sorumluluklarını yerine getirmeleriyle müm-kündür. Sağlıklı bir toplumsal yapı, görev bilincine sahip, önce kendisini düzeltmeye çalışan fertlerden oluşur. Âyet-i kerimede müminlerden istenen budur.

Bazı âlimlere göre, Kur’an’ın emri bi’l-maruf hakkında en kuvvetli âyeti budur. Bu âyette geçen “enfüseküm”, yani “kendiniz” kelimesi ile kastedilen, bütün mü-minlerdir. Çünkü Müslümanlar, İslamî bilincin bir gereği olarak tek vücut gibidirler. Nitekim Tevbe sûresinin 71. âyetinde de bu görev ve sorumluluk şöyle hatırlatıl-maktadır:

“Mümin erkekler ve mümin kadınlar birbirlerinin dostlarıdır. İyiliği emreder, kötülük-ten alıkoyarlar. Namazı dosdoğru kılar, zekâtı verirler. Allah’a ve Resûlüne itaat ederler. İşte bunlara Allah merhamet edecektir. Şüphesiz Allah mutlak güç sahibidir, hüküm ve hikmet sahibidir.”

Bu durumda yukarıda zikrettiğimiz âyete şöyle mana verilebilir: “Ey Mü’minler! Siz kendinizle ve dindaşlarınızla ilgilenin ve onları vaaz ve nasihatle ıslah edin, on-lara Allah’ın emir ve yasaklarını anlatın. Hem kendiniz ve hem de din kardeşleriniz istikamette olursanız azıp-sapmışlar size zarar veremez (Konyalı M. Vehbi, Hulasatü’l-Beyan, IV/1341-1342).

Diğer bir ifadeyle, “Siz hidayet üzere olur, Rabbinize hakkıyla iman eder, emret-tikleri ve yasakladıkları hususlarda ona itaat eder, helâl kıldığını helal, haram kıldığı-nı haram bilir, kendinizi ıslah eder, salih amel işler, Rabbinizin rızasını kazanıp ona yakınlık sağlayacak işler yapar; iyiliği emreder, kötülükten nehyederseniz; o zaman azıp-sapmışlar size zarar veremez.”

Şüphesiz bu âyet-i kerimeden, “Kimse kimseye karışmasın, herkes kendini dü-zeltsin, başkalarının yanlışları beni ilgilendirmez” gibi bir anlam çıkarmak doğru de-ğildir. Konuya ilişkin âyetlerin bütününü birlikte değerlendirdiğimizde anlaşılması gereken mana şudur: Herkes kendine, ailesine ve çevresine karşı görev ve sorum-luluklarını yerine getirmekle yükümlüdür; iyiliği emretme, kötülükten sakındırma da bu göreve dâhildir. Kişi bütün bu vazifeleri yaptıktan sonra başkalarının yoldan sapması ona zarar vermez.

Rivayete göre Hz. Ebû Bekir (r.a.), bazı Müslümanların zamanla bu âyeti, nemelâzımcı bir anlayışa neden olabilecek şekilde yorumlamaya kalkıştıklarını gö-rünce, onlara şöyle demiştir: “Ey insanlar! Siz bu âyeti okuyor ve gerçek anlamının dışında yorumluyorsunuz. Ben Resûlullah’tan şöyle işittim: İnsanlar bir kötülüğü/ haksızlığı görür de değiştirmezlerse, yüce Allah hepsine birden ceza verir. Bunun için iyilikleri emredip kötülüklerden sakındırınız. Bu âyeti yanlış anlayarak, aldanıp da hiç biriniz “Neme lâzım, ben kendime bakarım, gerisi beni ilgilendirmez”, de-mesin. Vallahi, ya iyiliği emredip kötülükten sakındırırsınız, ya da Allah, üzerinize kötülerinizi musallat eder de onlar size en kötü azapları yaşatırlar. Sonra da iyileriniz dua eder ama duaları kabul edilmez.” (Tirmizî, “Tefsir”, 6) buyurdu.

Bu konuda insanların yaptıkları yanlışlıklardan birisi de kendi görev ve sorumlu-luklarını yerine getirmedikleri halde, sürekli olarak başkalarını eleştirmeleridir. Yüce Allah, böyle davrananları işte bu âyet-i kerimesiyle uyarmakta, onlara sorumluluk-larını hatırlatmaktadır. Unutulmamalıdır ki, bireysel ve toplumsal kimliğin koru-nabilmesi görev ve sorumlulukların karşılıklı olarak yerine getirilmesiyle mümkün olur.

“Böylece biz sana Arapça bir Kur’an vahyettik ki, şehirlerin anası olan Mekke’de ve çevresinde bulunanları uyarasın. Hakkında asla şüphe olmayan toplanma günüyle onları uyarasın. Bir grup cennette, bir grup ise cehennemdedir.” (Şûrâ, 42/7)

Yüce kitabımız Kur’an-ı Kerim, bizi uyarmak ve öğüt vermek için Cenab-ı Hak tarafından sevgili Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.s)’e indirilmiş, ilahî bir ke-lamıdır. Kur’an-ı Kerim’de sıklıkla vurgulanan iman esaslarından biri de bu âyette olduğu gibi ahirete yani ölümden sonraki hayata inanmaktır. Mealini okuduğum bu âyette Kur’an’ın Arapça olarak sevgili Peygamberimize indirilmesinin amacının, Mekke ve civarındaki insanları uyarmak olduğu haber verilmektedir. Âyet-i kerime-de yüce Allah tarafından Peygamberimizden, özel olarak Mekke ve çevresinde bu-lunanların genel olarak da bütün insanların “toplanma günü” hakkında uyarılması istenmektedir. Âyette “toplanma günü” diye ifade edilen husus, Dinimizin inanç esaslarından biri olan ahirete iman hakkındadır. Bu âyet, mahşer ve hesap günü-nün vuku bulacağı konusunda hiçbir şüphemizin olmaması gerektiğini bize haber vermektedir. Bu itibarla biz müminler, yaşadığımız bu dünya hayatının bir gün son bulacağına; yani kıyametin kopacağına inanırız. Yüce Allah, Peygamber Efendimizin şahsında bizleri ve bütün insanları bu âyette “toplanma günü” olarak ifade edilen “kıyamet günü” ya da “mahşer günü” hakkında uyarmaktadır.

Âyet-i kerime Hz. Peygamber’e öncelikle Mekke ve civarının “toplanma günü” yani öteki âlem hakkında uyarılmasını emreder. Bununla insan hayatının ölümle son bulmadığı hatırlatılmaktadır. Zira Kur’an-ı Kerim’in indirildiği dönemde gerek Mekkeliler gerekse Mekke civarındaki Araplar ölümden sonra bir hayatın varlığına inanmıyorlardı. Câsiye Suresi 24. âyette bu husus şöyle belirtilir:

“Dediler ki: ‘Dünya hayatımızdan başka hayat yoktur. Ölürüz ve yaşarız. Bizi ancak zaman yok eder.’ Bu hususta onların bir bilgisi yoktur. Onlar sadece zanda bulunuyorlar.” Bu ayette belirtildiği üzere o dönemde Arapların büyük çoğunluğu ölümden sonra bir hayatın varlığına inanmıyorlardı. Zamanın geçmesiyle hayatın bittiğini zannediyorlardı. Bu itibarla Allah, hayatın ölümle son bulmadığını, ölümün ancak ahiret hayatına açılan bir kapı olduğuna işaret etmektedir. Âyet-i kerime aynı za-manda bizi cennet ve cehennem konusunda da uyarmaktadır. Zira Kur’an’ın diğer âyetlerine baktığımızda, bu “toplanma günü”nde, insanların hesapları görüldükten sonra dünyada yapmış oldukları amellere göre, bir kısmının cennete ve bir kısmının da cehenneme gideceği haber verilmektedir. Bu itibarla ahirete iman aynı zaman-da cennet ve cehennemin varlığına da iman etmek demektir. Hesap gününe, ahi-ret hayatının varlığına, cennet ve cehenneme inanmak bize büyük bir sorumluluk yüklemektedir. Bu dünyada yaptıklarımız zayi olmayacaktır. İyilik ya da kötülük cinsinden olsun her şeyin o hesap gününde karşılığını göreceğiz. Dolayısıyla bu inanç bizi, yaptığımız iyiliklerin zayi olmayacağı bilinciyle daha çok iyilik yapmaya, kötülüklerden ve yasaklardan da uzak durmaya sevk etmiş olmaktadır.

Bu itibarla âyetteki uyarı, sadece bir ikaz, öğüt ve haberden ibaret olmayıp aynı zamanda ahiret hayatı için daha dünyada iken ibadet, amel ve ahlak bakımından ha-zırlıklı olmamız gerektiğini de bildirmektedir. Bu hazırlık, sadece ahiret hayatımız için değil, bu dünyadaki hayatımızı da sorumluluk duygusu ve disiplin içerisinde, gönül huzuru ve mutlulukla yaşamamız için en büyük kazanım olacaktır.

“Ölçüde ve tartıda hile yapanların vay hâline! Onlar insanlardan (bir şey) ölçüp aldıkları zaman, tam ölçerler. Fakat kendileri onlara bir şey ölçüp yahut tartıp verdikleri zaman eksik ölçüp tartarlar. Onlar, büyük bir gün; insanların, âlemlerin Rabbinin huzurunda duracakları gün için diriltileceklerini sanmıyorlar mı?” (Mutaffifîn, 83/1-6)

Dürüstlük, kişisel ilişkilerden toplumsal ilişkilere, ticari ve mesleki faaliyetlerden kamu görevlerine kadar hayatın bütün alanlarını kapsayan ve mutlaka riayet edil-mesi gereken bir erdemdir. Unutulmamalıdır ki, amir memuruna, memur amirine, işçi işverenine, işveren işçisine, müşteri satıcısına, kişi dostuna, eşler birbirlerine vs. güvenmezlerse, böyle bir toplumda huzur ve mutluluktan söz edilemez. İktisa-di ve ticari hayatın devamı ve verimliliği de insanların birbirine karşı dürüst dav-ranmalarına bağlıdır. Ölçtüğünü eksik ölçen, tarttığını eksik tartan, malın gerçek fiyatını söylemeyen, kalitesiz malı kaliteli gibi piyasaya süren, konuştuğu zaman yalan konuşan, karşısındakilere dürüst davranmayan insanların bu davranışlarını Müslümanlıkla bağdaştırmak mümkün değildir.

Üzülerek ifade edelim ki, günümüzde dürüst ve güvenilir insanların sayıları azal-dıkça; can, mal, namus ve nesil emniyeti tehlikeye girmekte, servetler yağmalan-makta, çek ve senetler karşılıksız çıkmakta, sahte ürünler piyasaları doldurmakta, alışveriş esnasında insanlar aldatılmakta, birçok alanda ahlaki çöküş ve çürümeler baş göstermektedir.

İşte yukarıda meallerini verdiğimiz Mutaffifîn suresinin ilk altı âyetinde bu konu ele alınmakta; bir yandan alışveriş esnasında eksik ölçüp tartanlar kınanırken, diğer yandan da böylesine çirkin bir işe kalkışan ve insanların haklarını üzerine geçiren-lerin âhirette maruz kalacakları cezalara dikkat çekilmektedir.

Ticarette dürüst davranmak, eksik ölçü ve tartı ile satış yapmaktan sakınmak hususu Kur’an-ı Kerim’in diğer âyetlerinde de yer almaktadır:

“Göğü Allah yükseltti ve ölçüyü O koydu. Sakın tartıda haksızlık etmeyin. Tartıyı doğru tutun, terazide eksiklik yapmayın.”

“Ölçüyü tam yapın. Eksik verenlerden olmayın. Doğru terazi ile tartın. İnsanların mallarını ve haklarını eksiltmeyin. Yeryüzünde bozgunculuk yaparak karışıklık çıkarma-yın.” (Şuarâ, 26/181-183; ayrıca bk. En’âm, 6/152; İsrâ, 17/35)

Sevgili Peygamberimiz de geçmiş milletlerin helakine sebep olan günahlardan birinin eksik ölçüp, eksik tartmak olduğunu haber vererek (Tirmizî, “Büyû”, 9) bu konuda ticaret erbabını dürüst ve dikkatli olmaya davet etmişlerdir.

Nitekim kendileri bir gün pazarı dolaşırken, tahıl satan birisinin yanına gelmiş, elini buğday yığınına daldırmış, altının ıslak olduğunu görünce sormuş: “Nedir bu?”, Satıcı: “Yağmur yağmıştı, ondan dolayı ıslandı” şeklinde cevap verince; Resûlullah; “Niçin o ıslak tarafı halkın görebilmesi için üste getirmedin?” diye sert bir şekilde mu-kabelede bulunduktan sonra, “Bizi aldatan bizden değildir”

Dâvûd, “Büyû”, 50) ikazını yapmıştır. Yine diğer bir hadislerinde de, “Kusurlu bir malı, ayıbını söylemeden satmak bir Müslüman’a helâl olmaz.” (Müslim, “İman”, 43, 164; İbn Mâce, “Ticârât”, 45); “Alıcı ve satıcı doğru söyler, her şeyi açıkça ortaya koyarlarsa, alış-verişleri helâl ve mübarek (bereketli) olur.” (Buharî, “Büyû”, 19) buyurarak, varsa malın ayıp ve kusurunu söylemenin ve tarafların birbirlerine karşı dürüst davranmalarının alışverişin helal ve bereketli olmasının en önemli şartlarından biri olduğunu belirt-mişlerdir. Aynı şekilde; “Doğru sözlü ve güvenilir tacir (ahirette) peygamberler, sıddîklar ve şehitlerle beraber bulunacaktır.” (Tirmizî, “Büyû”,4; İbn Mâce; “Ticârât”,1) hadisleriyle de doğru sözlü ve güvenilir tüccarı övmüşlerdir.

O halde Müslüman tüccar/esnaf özüyle, sözüyle, iş ve icraatlarıyla doğru olmalı, ölçerek veya tartarak bir şey satarken adeta “kılı kırk yararcasına” dikkatli davran-malı, ölçü ve tartıda hile yapmamalı, kul hakkından sakınmalıdır. Müşterinin gafle-tinden veya bilgisizliğinden yararlanıp, sağlam ve kullanılışlı olmayan bir malı ona satmamalı, kalitesiz malı kaliteli malla karıştırmamalı, kötüyü iyiden ayırmalı, müş-terisine mal satarken malının cinsini, özelliğini, kalitesini, varsa ayıp ve kusurunu mutlaka söylemelidir. Özü ve sözü doğru olmadıkça işinin de doğru olmayacağını bilmelidir. Sevgili Peygamberimizin şu hadis-i şerifini devamlı zihninde tutmalıdır:

“Kişinin kalbi doğru olmadıkça imanı doğru olmaz. Dili doğru olmadıkça da kalbi doğru olmaz. Kötülüğünden komşusu emin olmadıkça kişi cennete giremez.”

“Sen, o ölümsüz ve daima diri olana (Allah’a) tevekkül et. O’nu her türlü övgüyle yücelterek tesbih et. Kullarının günahlarından hakkıyla haberdar olarak O yeter.” (Furkân, 25/58)

Allah’a yönelmemiz ve O’ndan yardım istememiz, başarılı olmamızın ve karşılaş-tığımız sıkıntılarımızın çözümünün başlangıç noktasını teşkil eder. O’na dayanma-mız ve güvenmemiz bize güç kazandırır. Yüce Rabbimiz umulmayan, beklenmeyen yer ve yönlerden kolaylıklar ihsan eder. Çünkü O’nun her şeye gücü yeter.

Bu âyet, özelde Peygamberimize genelde ise biz Müslümanlara nasıl hareket ede-ceğimiz konusunda yol göstermektedir. Peygamberimiz (s.a.s) âyetteki bu buyruk uyarınca daima Allah’a dayanıp güvenmiş, O’ndan aldığı güçle tek başına giriştiği mücadeleyi, başladığı gündeki kararlılık ve cesaretiyle ömrünün sonuna kadar sür-dürmüş; en sonunda yüce Allah ona vaat ettiği zaferleri nasip etmiş ve insanların kitleler hâlinde, Allah’ın dinine girdiği günleri kendisine göstermiştir. Kur’an’da ıs-rarla Allah’a tevekkül etmemiz emredilmiştir. “Tevekkül”, üzerimize düşen görevi en iyi şekilde yerine getirip bütün tedbirleri aldıktan sonra her hususta Allah’a güven-mek, dayanmak, teslim olmak ve işlerimizi Allah’a havale etmektir.

Tevekkül, yalnızca işi Allah’a havale etmemiz demek değildir. Ne iş yapıyor-sak yapalım, o işi kurallarına uygun olarak yapacağız, çalışacağız, sabredeceğiz, Allah’tan başarımız için yardım isteyeceğiz ve sonra da Allah’ın muvaffak kılacağına itimat edeceğiz. Bunları yapmadan Allah’a tevekkül etmemiz, tevekkül değil mis-kinliktir. Buna göre, çalışma, sabır ve tevekkül birlikte olacaktır. Çalışmadan işleri Allah’a havale etmemiz doğru olmadığı gibi başarıyı Allah’ın yardımı olmaksızın sadece çalışmamıza bağlı görmek de asla doğru değildir. Çünkü Allah’ın izni ve yardımı olmadan başarılı olmamız kesinlikle mümkün değildir. Güveneceğimiz ve dayanacağımız gerçek güç sahibi Allah’tır. Öyleyse biz de ölümden kurtulamayacak olan fânilere değil; üzerimize düşen görevi bütün gücümüzle ve imkânlarımızla ye-rine getirdikten sonra, sadece ve sadece ölümsüz ve daima diri olan Allah’a dayanıp güvenelim.

Millî şairimiz Mehmet Akif’in de dediği gibi: “Allah’a dayan sa’ye sarıl hikmete râm ol, Yol varsa budur bilmiyorum başka çıkar yol.”

Üzerimize düşen görevler; dünyevi işlerin gerektirdiği şartları yerine getirmek olduğu gibi, bundan daha da önemlisi sadece bununla yetinmeyip Rabbimizle iliş-kimizi sağlayacak kulluk görevlerimizdir ki, bu ayetteki ifadesiyle “O’nu hamd ile tesbih etmek”tir.

“Hamd”, Allah’ı bütün kemal sıfatlarıyla övme ve sena etmedir. “Elhamdü li’llah”, “Bütün kemal sıfatlar ve övgüler Allah’a mahsustur” demektir.

“Tesbîh” ise; Allah’ı noksan sıfatlardan tenzih etme ve ululamadır. “Sübhanallah” ‘eş ve çocuk, zulüm, âcizlik, ortağı bulunma vb. ilahlıkla bağdaşmayan her türlü noksan sıfatlardan Allah’ın uzak olduğunu kabul ederim’ anlamına gelir. Öyleyse yüce Rabbimizin nimetlerine şükür için, her türlü yüce sıfatlara/niteliklere sahip ve bütün noksan sıfatlardan uzak olduğunu kabul ederek, O’nunla irtibatımızı/bağımı-zı sağlayacak kulluk görevlerimizi daima yerine getirelim ki O da bize güç versin ve gerçek dayanağımız olsun.

Peygamberimizin, Abdullah İbn Abbas’a yaptığı nasihate kulak verelim:

“Yavrucuğum, sana bazı kaideler öğreteyim’ dedi ve şöyle buyurdu: ‘Allah’ın emir ve yasaklarını gözet ki, Allah da seni gözetip korusun. Allah’ın (rızasını) her işte önde tut, Allah’ı önünde bulursun. Bir şey isteyeceksen, Allah’tan iste. Yardım dileyeceksen, Allah’tan dile! …’”

Rabbimizle bu irtibatı sağlayan biz müminlerin başkalarının günahlarıyla meşgul olmak yerine, sadece kendi görevlerimizi en güzel şekilde yerine getirmeye çabala-mamız ve yalnızca Allah’a tevekkül etmemiz gerekir.

“Hayır, insan kendini yeterli gördüğü için mutlaka azgınlık eder.” (Alâk, 96/6-7)

Tevazu, alçak gönüllü olmak demektir. Bunun azlığı kibir, aşırılığı ise zillettir. Her şeyde olduğu gibi bu konuda da ifrat ve tefriti tasvip etmeyen dinimiz, bunların yerine mütevazı tasvip etmektedir. Çünkü kibir ve gurura kapılmak insanı, âhirette Allah’ın rahmet nazarından mahrum edecektir. Sonunda bu gibi kimselerin akıbe-ti de hayır olmayacaktır. Üstelik bu gibi davranışlar, kişiyi sadece Hâlik’ın gözün-de değil, O’nun yarattığı insanların yanında da daha itibarsız bir hâle getirecektir. Hâlbuki bunun yerine tevazu sahibi olmak, kişiye hem Allah, hem de kulları yanın-da saygınlık ve itibar kazandıracaktır.

Nitekim Cenâb-ı Hakk, kullarının bu erdeme sahip olmasını isteyerek, “Onlar yeryüzünde tevazu içinde yürürler” (Furkân, 25/63) buyurmaktadır. Böylesine güzel bir haslet olan tevazuu Allah, ilk olarak sevgili elçisi Hz. Muhammed (s.a.s)’e emret-mekte ve şöyle buyurmaktadır: “Sana tâbi olan müminlere alçak gönüllü davran!” (Şua-ra, 26/215) Bunun üzerine o güzel insan da hayatında hep bu düstur ışığında hareket etmiş, her şey onun hürmetine yaratılmasına karşın, diğer hiçbir varlığın göstereme-yeceği oranda alçakgönüllü davranmıştır. Kendisine korkarak yaklaşanlara, “Ben de sizin gibi bir insanım” diye cevap verdiği bilinmektedir. Ashabın Peygamberimizi en fazla bu hasleti nedeniyle sevdiklerini söylemek abartılı olmasa gerektir. Çünkü her statüdeki insan onunla çok rahat konuşmuş, arkadaşlık etmiştir.

Bütün bu tevazu örneklerini o güzel peygamberin yaşantısında görmek müm-kündür. Örneğin Hz. Peygamberimiz kendi elbisesini kendi yamar, ayakkabılarını tamir eder, koyunlarını sağardı. Mescidin inşası esnasında sırtında kerpiç taşıması da bu tevazu örneklerinden sadece biridir. İnsanlık tarihine baktığımız zaman, ellerine maddî ve manevî güç geçiren pek çok kişinin kibir ve gururlu davranması, insanlığa zulmetmesi sonucu yerle bir olduğu ve bu gibi güç sahiplerinin günümüzde isimlerinin dahi hatırlanmadığı görülmektedir. Buna karşın başkasına hep yararı dokunmuş, herkese iyilik etmiş şahsiyetler hayırla yâd edilmektedir.

Pek çok yönüyle aciz olarak yaratılan biz insanoğlunun kibirlenmesine, gurur-lanmasına sebep olacak bir neden de yoktur. Çok iyi dikkat edildiği takdirde hepi-miz tepeden tırnağa acz içinde yaratılmış varlıklarız. O halde gurura kibire ne gerek vardır? Göz kapaklarının açılıp kapanmasına, saç ve tırnaklarının büyümesine engel olamayan, daha pek çok şeye muhtaç olan insanın kendini Yaratandan müstağni görmesi mantıklı bir anlayış olmasa gerektir. Nitekim Kitabımız da bu durumu göz-ler önüne serip; “Yeryüzünde böbürlenerek dolaşma. Çünkü sen (ağırlık ve azametinle) ne yeri yarabilir ne de dağlara ululuk yarışına girebilirsin” (İsrâ, 17/37) buyurur. Günü gelip öleceğimize, öldükten sonra her şeyden hesaba çekileceğimize göre davranış-larımıza, hâl ve hareketlerimize dikkat etmek en doğru olanıdır.

Zira Cenab-ı Hak, göklerde ve yerde ne varsa hepsini biz insanoğlunun emrine amade kılmış, (Câsiye, 45/13) fakat onu başıboş bırakmadığını da bildirmiştir (Kıyame, 75/36). İnsan, ilahî yaratılış hikmeti ve imtihanın sırrının bir gereği olarak hayra ve şerre meyillidir. Gerçekten de onun fıtrî olarak sahip olduğu aklî ve kalbî tüm tema-yüller hayra ve şerre kullanılmaya müsaittir. Zaten peygamberlerin gönderiliş amacı da ona doğruyu, Hakk’ı ve hakikati bulmakta rehberlik etmek; ikaz, irşat, örneklik ve nasihat yoluyla iyiye ve güzele yönlendirmek içindir. Çünkü bizim dinin emir ve yasakları doğrultusunda hareket etmemiz, hem kendimize hem de çevremizdekilere dünyada huzur ve mutluluk verecek, ahirette ise kurtuluşumuza vesile olacaktır.

“Hani o, Rabbine temiz bir kalple gelmişti.” (Sâffât, 37/84)

İnsanın dünya ve ahiret saadeti kalbinin selametine bağlıdır. Çünkü kıyamet gününde Allah’ın azabından kurtulup ebedî cennet nimetlerini ancak selim kalp sahipleri elde edecektir. Mevlamız bu konu hakkında şöyle buyuruyor:

“O gün ki ne mal fayda verir ne oğullar! Allah’a arınmış bir kalp ile gelen başka.”(Şuara, 26/88-89)

Evet, bu dünyada birçok şeye sahip olabiliriz. Büyük bir servetin üzerinde otu-ruyor olabiliriz. Önemli bir makamda işimiz olabilir. Geniş bir sosyal çevreye, ka-labalık bir aile yapısına sahip olabiliriz. Ancak tüm bu nimetler, bizim inançlı ve ahlaklı bir insan olmamızla bir değer kazanır. İşte yukarıdaki ayette, tüm dünya nimetlerinin burada kalacağı, ahirete götürülecek yegâne şeyin ise, temiz bir kalp olduğu belirtilmektedir.

Peki! Kalp temizliği nasıl olacaktır? Kalbin selameti Allah’ın bize haber vermiş olduğu şeylere ters düşen kötülüklerden ve nefsin Allah’ın emir ve nehiylerine zıt olan isteklerinden kalbimizi korumakla gerçekleşir. Böylece fıtrata uygun bir kalbe sahip olan kimse, kötü düşüncelerden uzaklaşacağı gibi, bu kötülükleri yapmaya da asla yanaşmaz, uzak durur.

Bedenimizin birtakım hastalıklardan dolayı rahatsızlanması ve vücut sağlığımızı yitirmemiz her zaman mümkündür. Dolayısıyla sağlığımızı muhafaza etmek ve has-talanmamak için nasıl kendimizi soğuk ve sıcaktan koruyor, uygun elbiseler giyiyorsak, kalp hastalıklarına karşı çok daha fazla hassasiyet göstermeliyiz. Çünkü kalp sağlığımız, beden sağlığımızı korumaktan daha zordur ve daha uzun zaman alır.

Kötü duygu ve düşüncelerden kurtulmanın yolu, kalbi korumakla sağlanabilir. Zira günahlar kalbimizi yaralar, parçalar ve bizi tüm güzel duygu ve düşüncelerden uzaklaştırır. Ayette, günahların kalbi kararttığı, paslandırdığı belirtilmektedir:

“Hayır hayır! Doğrusu onların kazanmakta oldukları kalplerini paslandırmıştır.” (Mu-taffifin, 83/14)

Tertemiz, pırıl pırıl yaratılan insan, zamanla çevrenin etkisiyle kirlenmeye baş-lar. Aynanın üzerindeki tozlar zaman aralıklarıyla silinmeyince bir süre sonra cismi göstermez hâle geldiği gibi, günahlar da kalbi kaplar. Sevgili Peygamberimiz (s.a.s), kalbin günahlarla kirlenmesini şöyle açıklamaktadır:

“İnsan, bir günah işlediğinde gönlünde siyah bir nokta belirir. Eğer kişi, günahına tövbe eder, pişman olursa, o siyahlık gider, yeri yeniden parlar.” (İbn Mâce, “Zühd”; 29; Müsned, 2/297)

Kalbin kararmasının ve hastalıklı bir hâle gelmesinin birçok sebepleri vardır. Nedir bunlar diye baktığımızda, en başta Allah ve O’nun dini hakkında şüpheye düşmek ve maazallah inancı yitirmek gelir. Bunu takip eden şey ise insanın hiçbir kaide ve kural tanımadan, nefsinin istekleri doğrultusunda hareket etmesidir.

Şüphesiz ki nefis, insana her türlü kötülükleri yaptırmaya çalışır. Öyle ki nefis artık ilahlaşır. Günahlara dalan ve kalbini kirleten insanı Mevlamız şöyle tanımlamaktadır:

“Kendi nefsinin arzusunu kendisine ilah edineni gördün mü?…”

Ahirette Rabbimizin huzuruna salim bir kalple çıkabilmemiz için Dinimizin ya-sakladığı her türlü günahtan kaçınmamız gerekir. Çünkü günah bir iç çöküntü, bir terslik ve fıtratla zıtlaşmadır. Günaha giren kimse, kendini vicdani azaplara ve kalbî sıkıntılara bırakmış bir talihsiz ve bütün ruhi meleke ve kabiliyetlerini şeytana teslim etmiş bir zavallı durumuna düşer. Bir de o günahı işlemeye devam ederse, bütün bütün ipi elden kaçırır ve artık ne bir irade, ne bir direnme ne de kendini yenilemeye mecali kalır.

Elbette hiç günah işlememe gücüne sahip değiliz. Zaman zaman bilerek ya da bilmeyerek birçok hata ve günahlarımız olmaktadır. Bu günahlar kalbimizi kirletir ama bu kiri silme ve yeniden kalbimizi temizleme yolunu yüce Allah bize bildirmiş-tir. Yeter ki günahlarda ısrar etmeyelim ve tövbe kapısına daima yönelelim. Rabbi-miz şöyle buyurmaktadır:

“Yine onlar, çirkin bir iş yaptıkları yahut nefislerine zulmettikleri zaman Allah’ı ha-tırlayıp hemen günahlarının bağışlanmasını isteyenler -ki Allah’tan başka günahları kim bağışlar- ve bile bile, işledikleri (günah) üzerinde ısrar etmeyenlerdir.” (Âl-i İmran, 3/135)

Bu ayetten de anlaşılacağı gibi Allah (c.c) bizi daima tövbeye çağırmakta ve gü-nahlarımızı affedeceğini belirtmektedir. Ta ki kendi katına, günahlarla kirlenen bir kalple değil, temiz bir kalple çıkalım. Bazen insan günahlarla kirlenen kalbinin artık arınmayacağını sanır ve ümitsizliğe düşebilir. Asla böyle bir kanaate varmamalıyız. Çünkü Allah’ın merhameti sonsuzdur ve her el açanı ve arınmak isteyeni affedece-ğini bildirmiştir. Bir ayette bu müjde şöyle verilmektedir:

“De ki; ‘Ey kendilerinin aleyhine aşırı giden kullarım! Allah’ın rahmetinden ümidinizi kesmeyin. Şüphesiz Allah bütün günahları affeder. Çünkü O, çok bağışlayandır, çok merhamet edendir.”

Sevgili Peygamberimiz (s.a.s), insanın arınmasına işaret ederken bunun ilk önce kalpte gerçekleşeceğini bildirir:

“Vücutta bir et parçası vardır. O sağlamsa, bütün vücut sağlam olur; o bozulursa bütün vücut bozulur. İyi bilin ki, işte o et parçası kalptir.”

Hepimiz de ahirette cennet nimetleri ve cemalullah ile mutlu olmak isteriz. Kur’an-ı Kerim ve sevgili Peygamberimiz bunun yollarını açık bir şekilde göstermiş-tir. Bize düşen ise, bu emir ve yasaklara uymak, nefsimizin esiri olmadan temiz bir kalple Rabbimizin huzuruna çıkmaktır.

Kuşkusuz, “Nefsini arındıran kurtuluşa ermiştir.” (Şems, 91/9)

“Gerçek şu ki, muttakiler için ‘bir kurtuluş ve mutluluk’, nice bahçeler ve üzüm bağları vardır.” (Nebe, 78/31-32)

Hayat, sadece içinde yaşadığımız şu fani dünyadan ibaret değildir. Rabbimiz, dünya hayatını belli bir zamana kadar bize emanet etmiştir. Bize verilen bu emanete gereği gibi riayet edebilir ve Rabbimizin rızası doğrultusunda bir hayat sürdürebilir-sek, dünya nimetleri ile kıyaslanamayacak nice nimetleri ve mutluluğu elde ederiz.

Ahiret gününde, cehennemdekilerin aksine, Allah’ın takva sahibi kulları için bir kurtuluş, başarı ve kazanç vardır. Takva sahibi kullara müjdelenen cennete nail ola-bilmek için takvanın ne olduğunu ve nasıl elde edilebileceğini de bilmek gerekir. Takva, farklı şekillerde tarif edilmiştir. Bunlardan bir kısmını şöyle ifade edebiliriz:

Takva, Mevla’nın seni, yasakladığı amel üzere görmemesidir.

Takva, gereksiz ve faydasız şeylerden sakınmaktır.

Takva, Allah’ın dışındakileri Allah’a tercih etmemektir.

Takva, insanlar yanında dilinden, meleklerin gözetiminde fiillerinden, arşın sahi-bi yüce Allah’ın bilgisinde de gizli hâllerinden dolayı bir ayıbının bulunmamasıdır.

Dünyanın şerefi zenginlik, ahiretin şerefi takvadır.

İmamı Gazâli, şüpheli şeylerden uzak durma ile takva arasındaki alakayı şu şe-kilde izah ediyor: “İnsan, Allah’ın celâlini, sıfatlarını, fiillerini bilmesi ve kendi kusurla-rıyla kendini bekleyen tehlike ve korkuları bildiği nispette Allah’tan korkar. Bu korkunun hareketlerimize tesir eden en az derecesi, dinen sakıncalı sayılan işleri yapmaktan bizi alıkoyan korkudur.” (Gazali, İhyâ, IV, 153) O halde takvayı elde etmek için gayret göster-meli ve Allah’tan muvaffakiyet dilemeliyiz.

Yukarıda zikrettiğimiz ayetlerin öncesinde cehennemliklerin durumundan onla-rın çekeceği azaptan bahsedilmiş, buna karşın muttakilerin ‘bahçeler ve üzüm bağ-ları’ şeklinde simgelenen kurtuluş yerine ve barınağa gidecekleri haber verilmiştir. Burada şunu belirtmeliyiz ki yüce Allah’ın bunca meyvenin arasından üzümden bahsetmesi ve onu belirlemesi, Kur’an’ın ilk kez seslendiği o günkü Arap toplumun-da üzümün herkes tarafından biliniyor olmasından kaynaklanmaktadır.

Takva sahipleri için bahsi geçen nimetler, yüzeysel olarak kavranabilen somut nimetlerdir. Ancak gerçek tatlarının nasıl olacağını tam olarak kavrayamazlar. Çün-kü insan içinde bulunduğu şartlara ve düşünce yapısına bağlı olarak olayları de-ğerlendirir. Nitekim bir hadiste de ifade edildiği gibi müminler için âhirette ha-zırlanan nimetler, lütuf ve ikramlar “gözlerin görmediği, kulakların işitmediği ve hiçbir beşer aklının tam olarak tasavvur edemeyeceği türdendir” (Buhârî, “Tevhîd”, 35; Müslim, “Îmân”, 312). Ancak, yüce Allah, kullarının uhrevî nimetlere dair yaklaşık bir fikir edinmelerini sağlamak ve onlarda bu nimetlere yönelik bir arzu ve istek uyandırmak için, birçok âyette olduğu gibi burada da idrak ve anlama gücüne göre bu dünyada en çok ihtiyaç duydukları, sevdikleri nesneler ve hazlardan örnekler vermiştir. Yüce Allah’ın gönülden inanmış kulları için hazırlamış olduğu bu nimetler dünyadaki nimetlerden çok daha üstündür.

Günümüzde insanlar çalışmaktan ve muhtelif meşguliyetlerden yorulup da din-lenme ihtiyacı hissedince, yorgunluklarını atmak ve streslerinden uzaklaşmak için, ses ve görüntü kirliliğinden uzak, su ve ağacın bol olduğu, nezih dinlenme yerlerine gitmeyi tercih ederler. Nitekim zikrettiğimiz ayetlerde de muttakilerin yerinin cen-net olduğu ifade edilmiş ve oradaki nimetlerden bahsedilmiştir. O cennet müminler için sevinç kaynağıdır. Bir ayet-i kerimede de şöyle buyurulmuştur:

“İman edip salih ameller işleyenlere gelince, işte onlar cennet bahçelerinde sevindiri-lirler.”

Cennetin en belirgin özelliği, dinlenmek için arzu edilen ağaç ve suyun orada bol bulunmasıdır. Cennete girmeyi hak eden her bir insana, dünyadaki ameline, mutluluk anlayışına ve beklentisine göre nimetler verilecektir. Bu husus şöyle beyan edilmektedir:

“İnanıp yararlı işler yapanlar da cennet bahçelerindedirler. Onlar için Rableri katında diledikleri her şey vardır. İşte bu büyük lütuftur.” (Şûrâ, 42/22)

Özetle şunları söyleyebiliriz: Takva sahibi müslüman, Allah ve Resûlünün reh-berliğinde yolunu bulan ve yüce Allah’ın korumasına giren kimsedir. O, gerçek kurtuluşa ermiştir. Bu kurtuluş, ebedî bir kurtuluştur. Bu kurtuluşun sonucunda, bıkkınlık vermeyen, tükenmeyen, dünyada hiç tadılmamış, idrak kapasitemizin üzerinde nice nimetler vardır. Bu kurtuluşa erebilmek, dünya hayatını iyi değerlen-direrek Rabbimizin rızasını kazanabilmeye bağlıdır.

“Onların etleri ve kanları asla Allah’a ulaşmaz. Fakat O’na sizin takvanız (Allah’a karşı gelmekten sakınmanız) ulaşır. Böylece onları sizin hizmetinize verdik ki, size doğru yolu gösterdiğinden dolayı Allah’ı büyük tanıyasınız. İyilik edenleri müjdele.” (Hac, 22/37)

Yüce Rabbimiz bu ayette kurban örneğinden hareketle bütün ibadetlerin özünde olması gereken ortak ilke ve amaca dikkatimizi çekmektedir. Kulun hiçbir ibadetine Allah’ın ihtiyacı yoktur. Fakat insanın Allah’a, O’na yakın olmaya, rıza ve sevgisini kazanmaya ihtiyacı vardır. İşte bu ihtiyacını giderme ve kulluğunu ortaya koyma adına yapıp ettiği her ne varsa hepsinde aslolan, “takva” şuuruyla ortaya konulma-sıdır. O halde takva nedir?

Takva, bir tehlikeden ve zarardan bir şey aracılığıyla korunmak, sakındırmak ve korkmak anlamlarına gelir. Kur’an-ı Kerim’de, Mekke’de inen ayetlerde müş-riklerin, Allah’ın ahiretteki azabından korkup, çekinmeleri bağlamında, Medine’de inen ayetlerde ise Allah’a duyulan derin saygı ve dindarlık anlamında kullanılmıştır. Anlıyoruz ki takva, kulun Yaratanıyla olan münasebetinde en önemli tutum ve dav-ranışların başında gelmektedir.

Kur’an-ı Kerim, insanlar arasında dil, din, ırk, cins, renk vb. ayırımın bir anlam taşımadığını, asıl üstünlüğün takva, yani sorumluluk bilincine sahip olmak olduğu-nu söyler. Nitekim ayette;

“Ey insanlar! Şüphe yok ki, biz sizi bir erkek ve bir dişiden yarattık ve birbirinizi tanı-manız için sizi boylara ve kabilelere ayırdık. Allah katında en değerli olanınız, O’na karşı gelmekten en çok sakınanızdır…” (Hucurât, 49/13) buyurulmuştur.

Takva, Allah’a karşı derin bir saygıyı ve saygının gereği olarak, rıza ve sevgisini kaybetme endişesinden kaynaklanan bir korkuyu içermektedir. Ayrıca takva, kulluk bilincine sahip olarak yaşamaktır. Sınırları belli bir hayat sürme ve sınırlara riayet, hem de sınırı çizene itaat anlamı taşımaktadır.

İbadetler, onunla sıradan ve içi boş bir davranış kalıbı olmaktan çıkar, yüce ma-nalar taşır ve insanın o yüce değerlere erişmesini temin eder. Her ibadetin kendine ait bir formu, şekli ve kuralı vardır. Bu kurallar manzumesini uygulayan kulu, de-ğerli hâle getirir. Dolayısıyla takva, Allah’ın iradesine boyun eğme, yapmamızı iste-diği şeyleri yapmak ve yapmamamızı istediği şeylerden uzak durmaktır.

İncelemekte olduğumuz ayet bağlamında söylersek, kurban kesmek görünür-de kan dökmek, can almak, et paylaşmak gibi algılanabilirse de, hakikatte tam bir ibadettir. Zira kurban kesmenin altında yatan mana, Allah’ın emrine boyun eğerek rızasına erişme arzusudur. İşte bu işlemi anlamlı kılan ve yüce Rabbimize ulaştıran da bu takva boyutudur.

Kur’an-ı Kerim bizlere, takvaya erişmiş/muttaki olanların özelliklerinden bah-sederken bunların, varlıkta ve darlıkta Allah için harcayanlar, öfkelerini yenenler, insanları affedenler, bir kötülük yaptıklarında ya da kendilerine zulmettiklerinde Allah’ı hatırlayıp, günahlarından dolayı tövbe istiğfar edenler olduklarını hatırlat-makta (Âl-i İmran, 3/134-135), böyle davrananları cennetle müjdelemekte (Âl-i İmran, 3/136) ve Allah’ın onları sevdiğini bildirmektedir (Âl-i İmran, 3/76; Tevbe, 9/4, 7).

Sevgili Peygamberimiz de, kim olursa olsunlar ve nerede bulunursa bulunsunlar insanların kendisine en yakın olanlarının takva sahipleri olduklarını belirtmiştir (Ah-med b. Hanbel, Müsned, V, 235).

Mademki, yapılan işler değil onun arka planındaki takva, Rabbimize ulaşmakta ve takvaya erenler Allah ve Resûlü tarafından bu şekilde övgüye değer görülmekte-dir. Öyleyse takva boyutlu bir hayat sürebilmenin gayreti içinde olmalıyız.

“Onlar, Allah ile beraber başka bir ilaha kulluk etmeyen, haksız yere, Allah’ın haram kıldığı cana kıymayan ve zina etmeyen kimselerdir. Kim bunları yaparsa ağır azaba uğrar. Kıyamet günü onun azabı kat kat artırılır ve horlanmış olarak orada ebedî kalır.” (Furkân, 25/68-69)

Bizleri yaratan, rızık veren ve yaşatan Rabbimizin yapmamızı emrettiği istekle-ri olduğu gibi yapmamamız ve kesinlikle kaçınmamız gereken istekleri de vardır. Bunların başında da Allah’a ortak/şirk koşma gelmektedir. Bu ise günahların en bü-yüğüdür (Buharî, “Edeb”, 6).

Allah’a ortak koşma/şirk; “birden fazla ilâhın varlığını kabul etmek, O’nun ilâhlardan meydana geldiğine inanmak, O’na yaklaştırır veya şefaatçi olur ümidiyle başka varlıklara tapmak, onları “Allah’ı sever gibi sevmek” (Bakara, 2/165), onlardan yardım dilemek, itaat etmek, korumalarına sığınmak, eşyanın ve tabiatın hakikî mü-essir olduğuna inanmak” şeklinde olabilir. Nefsimizin şerrinden, şeytanın şerrinden ve onun Allah’a şirk koşmaya davet etmesinden sabah/akşam ve yatağa yattığımızda Allah’a sığınalım (Ebû Dâvûd, “Edeb”, 110) bilerek/bilmeyerek şirke düşmüş isek Rab-bimizden af dileyelim.

Rahman olan Rabbimiz özenerek yarattığı, sayısız nimeti emrimize verdiği biz insanların yaşama hakkını da kutsal ilan etmiştir. Yüce Allah Kur’an’ın başka ayetle-rinde de cana kıymayı haram kıldığını ve cezasının cehennem olduğunu (Nisâ, 4/93) belirtmiş, “haksız yere bir kişiyi öldürmeyi bütün insanlığı öldürmek, bir kişiyi kur-tarmayı da bütün insanlara hayat vermek” olarak nitelemiştir (Mâide, 5/32).

Peygamberimiz (s.a.s) de Vedâ Haccı hutbesinde, bütün insanlığa hitap ederek, “Şüphesiz bu gününüz, bu ayınız ve bu beldeniz nasıl kutsal ise, canlarınız, mallarınız ve ırzlarınız da öylesine kutsaldır, her türlü tecavüzden korunmuştur; yani toplumun sorumluluğu ve hukukun güvencesi altındadır…” buyurmuştur.

Allah’a kul olmanın idraki içinde Rahman sıfatından tecelli eden rahmetin anlam ve hikmetini bilen biz mü’minler savaşma, nefsi müdafaa vb. hukukî bir gerekçeye dayanmaksızın asla hiçbir cana kıymamalıyız.

“Evlilik dışı cinsel ilişki” anlamına gelen zina da, dinen kesinlikle yasaklanmış büyük günahlardandır. Zina sadece tarafları ve onların yakınlarını ilgilendiren şahsî bir suç değil, bütün toplumu ilgilendiren; toplumun temel taşını oluşturan aileyi kökünden sarsan, insanlardaki namus/iffet duygusunu yok eden ve ahlaksızlığın yaygınlaşmasına neden olan sosyal bir suç/cinayettir.

Zinanın önlenebilmesi için sadece zina değil, zinaya götüren sebepler de ya-saklanmıştır. Nitekim Yüce Allah, “… Çirkinliklere, bunların açığına da gizlisine de yaklaşmayın.” (En’âm, 6/151) buyurmaktadır. Konuyla ilgili bir başka ayette de, “Zina etmeyin” denilmeyip “Zinaya yaklaşmayın” (İsrâ, 17/32) denilmesi, zinaya götürme tehlikesi bulunan tutum ve davranışlardan, cinsel duygularımızı tahrik edici yayın-lardan da uzak durmamızın çok önemli olduğunu ifade eder.

Bu âyette belirtilen günahları işleyenlere bunun azabının “kat kat” verileceği ifadesiyle, bir günahın cezasının katlanarak verileceği değil; şirk, katil, zina gibi suçların cezalarının birbirine ekleneceği bildirilmiştir. Zina, adam öldürme ve hırsızlık gibi büyük günahların, günah ve haram olduğunu kabul edip de nefis ve şeytana yenilerek bunları işleyen ve tövbe etmeden ölen kişiler, İslam dininden çıkmadığı için, günahkâr Müslümanlardır. Affedilmeyip cehennemde ebedî kalma cezası da, sadece tövbe etmeyip şirk ve küfür üzere günahkâr olarak ölenler içindir.

Öyleyse sadece Allah’ın birliğini kabul edip O’nun hoşnutluğunu gözeterek, herhangi bir çıkar peşinde olmadan yalnızca Allah’a kulluk edelim. İnsan hayatına saygı göstererek, zinadan ve zinaya düşürecek yollardan sakınarak tertemiz, insanca ve müslümanca bir hayat sürelim.

“İş bitirilince şeytan da diyecek ki: Şüphesiz Allah size gerçek olanı söz verdi. Ben de size söz verdim ama yalancı çıktım. Zaten benim sizi zorlayacak bir gücüm yoktu. Ben sadece sizi çağırdım, siz de hemen bana geliverdiniz. O halde beni kınamayın, kendinizi kınayın. Artık ben sizi kurtaramam, siz de beni kurtaramazsınız. Şüphesiz ben, daha önce sizin, beni Allah’a ortak koşmanızı kabul etmemiştim. Şüphesiz, zalimlere elem dolu bir azap vardır.” (İbrahim, 14/22)

Allah’ın mesajlarını umursamayan toplum önderleri ile onları körü körüne taklit eden zayıf karakterli zavallı insanlar arasında cereyan edecek olan ve yararsız piş-manlıkların dile getirildiği ibret verici konuşmanın ardından bir başka ibret dolu sahne ile karşı karşıyayız. Bu çarpıcı tabloda ise, artık herkesin yeri yurdu kesinleş-tikten sonra şeytanın, cehennemi hak edenlere son bir çift sözü olduğunu görüyo-ruz. Gerçekte Allah’ı inkâr etmeyen ve dünyadayken insanlara hep yalan söylediğini itiraf eden şeytanın bu konuşmasından çıkaracağımız ders şudur: Şeytanın gücü bizim zayıflığımızla doğru orantılıdır. Yüce Rabbimiz bu ahiret sahnesinde şeytanın insan üzerinde gerçekte bir yaptırım gücüne sahip olmadığını bizzat şeytanın ağzıy-la söyletmiş olması ise bu gerçeği zihinlerimize iyice yerleştirmemiz içindir.

Bu ayet her şeyden önce bizlere sorumluluk duygusu ve bilincini aşılamayı he-deflemektedir. Şöyle ki, şeytanın davranışlarımız üzerinde zorlayıcı bir etkisi olma-dığına göre hatalarımızdan kendimizi sorumlu tutmaktan başka çaremiz kalmıyor. Bizim zaaflarımızdan ve yanlış eğilimlerimizden yararlanan şeytan, Allah’ın haram kıldığı çirkin şeylere sanal bir güzellik görüntüsü vermek suretiyle bu eğilimlerimizi davranış düzeyine aktarmamıza sadece yardımcı oluyor. Yani ahirette “beni değil kendinizi suçlayın” diyecek olan şeytan aynı zamanda ilk defa doğru konuşmuş ola-cak. Dolayısıyla istemediğimiz bir neticeyle karşılaşacak olursak şeytanı ve de onun görevini icra eden dostlarını kınama hakkımız olmayacak. Çünkü kendi özgür ira-demizle yaptığımız tercihler neticesinde bu kötü sonuca ulaşmış olacağız. Bir başka ayette bu gerçek yine şeytanın dilinden şu şekilde ifade edilmektedir:

“Rabbimiz! Ben onu azdırmadım, fakat kendisi derin bir sapıklıktaydı.”

Şeytanın yaptığı ise vesveseden ibarettir. O bize bir kötülüğü yapmamız için an-cak telkinde bulunabilir. Bundan öteye geçemez. Asıl kararı verecek olan irademiz-dir. Ama o her fırsatta zihnimizi kurcalamaya devam edecektir. En basit yanlış bir eğilimimiz bile onu harekete geçirecektir. Allah Resûlü’nün “şeytan, insanda kanın aktığı yerlerde dolaşır” (Buharî, “İtikâf”, 8) hadisi, şeytanın bu fonksiyonunu en güzel bir şekilde izah etmektedir.

Tam bu noktada Kur’an ünlü müfessir, Fahrettin er-Râzî’nin “nefis” ile şeytanı özdeşleştiren yorumu kayda değerdir. Şöyle diyor Büyük Müfessir: “Bu ayet göste-riyor ki, asıl şeytan nefistir. Çünkü şeytan sadece kötü telkinde bulunduğunu açıkça söy-lemektedir. Şayet insanın nefsinde şehvete, öfkeye, yanılgılara ve boş şeylere yönelik bir eğilim olmasaydı, şeytanın bu vesvesesinin hiçbir etkisi olmazdı.”

Şu halde irademiz ne kadar zayıf olursa şeytanın üzerimizdeki gücü ve etkisi de o kadar fazla olacaktır. Yüce Rabbimizin bizler için koyduğu ilkeler ve gönderdiği elçi-lerinin rehberliği doğrultusunda hareket etme kararlılığını gösterdiğimiz müddetçe şeytan ve dostlarının bizi yanlış yollara düşürmek için yaptıkları planlar, kurduk-ları tuzaklar ve sinsi çabaları hiçbir sonuç vermeyecektir. Öyleyse ahirette şeytanla yüzleşmemek için bu dünyada sık sık kendimizle yüzleşmeli, nefsimizi hesaba çek-meliyiz. Aksi halde pişmanlığın fayda sağlamayacağı o gün ne şeytan ne de onun huyunu kapmış dostları bize yardımcı olabilirler.

“Ey iman edenler! (Aklı örten) içki (ve benzeri şeyler), kumar, dikili taşlar ve fal okları ancak, şeytan işi birer pisliktir. Onlardan kaçının ki kurtuluşa eresiniz. Şeytan, içki ve kumarla, ancak aranıza düşmanlık ve kin sokmak; sizi Allah’ı anmaktan ve namazdan alıkoymak ister. Artık vazgeçiyor musunuz?” (Maide, 5/90-91)

Yeryüzünde en saygın varlık insandır. Rabbimiz bizi diğer varlıklar arasında farklı bir özellik ve kabiliyette yaratmıştır. Ayrıca, dünya ve ahiret mutluluğunu elde edebilmemiz için de birtakım emir ve yasaklar koymuş, dinin, canın, aklın, neslin ve malın korunmasını teminat altına almıştır. Ayet-i kerimede bahsi geçen içki, ku-mar, dikili taşlar ve fal oklarıyla ilgili yasaklar da bu hususla doğrudan bağlantılıdır.

Alkollü içkilerin sağlığımıza verdiği zararlar bugün daha iyi anlaşılmaktadır. Nitekim trafik kazalarının en önemli sebeplerinden birisi alkollü içkilerdir. Aile geçimsizlikleri ve boşanmalar ile yaralama, gasp, cinayet gibi her türlü suçun meydana gelmesinde, artmasında en önemli faktörlerden biri de yine alkollü içkilerdir.

Bazı kimseler içkinin birtakım yararlarından bahsederek az miktarda ve kontrollü alınması hâlinde sakıncalarının ortadan kaldırılabileceğini iddia etmektedir. Buna mukabil Kur’an, zararı yararından fazla olan, kontrolü de imkânsız bulunan sarhoşluk veren içkinin muhtemel her türlü zararlarından bireyi ve topluma korumak için yasaklamıştır.

Günümüzde kumar, tüm dünyada oldukça yaygın olan, hatta birçok kişi için bir tür eğlence sayılan bir sektör hâline gelmiştir. Kumar tutkunu kişilerin bu yolla çok büyük miktarlarda para ve servetlerini israf ettikleri ve sonuçta perişan oldukları yaşanmış gerçekliklerdendir. Diğer taraftan sırf zevk için kumara tevessül etmek ve bu yolla yapılan para israfı da, birçok muhtaç insanın refaha kavuşmasına yetecek boyutlardadır. Kumarın insanlara ne kadar büyük zararlar verdiğini her gün ga-zetelerde ve televizyonlarda görmek mümkündür. Kumar borcu yüzünden intihar eden, her şeyini kaybettiği için ailesi dağılan, senelerce uğraşıp kazandığı mal var-lığını birkaç saat içinde tamamen kaybedip bunalıma giren, bundan dolayı gözünü kırpmadan cinayet işleyebilen insanların haberleri her gün karşımıza çıkmaktadır.

Kazancımız şansa ve tesadüfe bağlı olmamalı, çabamızın ve alın terimizin ürünü olmalıdır. Bu husus Kur’an-ı Kerim’de şöyle vurgulanmaktadır:

“İnsan için ancak çalıştığı vardır.” (Necm 53/39)

Bu itibarla, taraflardan birine menfaat sağlayan her türlü bahis kumardır ve di-nimizce yasaklanmıştır.

İçki ve kumar, bizi, Yaratıcımızı anmaktan ve O’na ibadet etmekten alıkor. Ayrıca boşa geçirdiğimiz zaman da büyük bir kayıptır ve bu zamanı bir daha geri getirme imkânımız da yoktur. Hâlbuki bu geçen zaman içinde çalışıp üretebilir; okuyup öğrenebilir veya başkalarına öğretebilirdik. Söz konusu kötü alışkanlıkların aramıza kin ve nefret tohumları ekmesi de işin cabası. O halde; her türlü kötülüğe açık bu alışkanlıkları terk etmeliyiz. Bunu da herhangi bir baskı sebebiyle değil, iman etmiş ve ikna olmuş bir Müslüman olarak yapmalıyız.

Dinimizde inanç esasları ile haram ve helaller açıkça beyan edilmiştir. Bu esaslara aykırı her anlayış ve davranış kesinlikle yasaklanmıştır. Bu sebeple, Allah’tan baş-kasına kulluk anlayışını çağrıştıracak ve kişinin teşebbüs ruhunu birtakım temelsiz inanışlara kilitleyecek uygulamalar, ayet-i kerimede içki ve kumar yasağının peşi sıra zikredilmiş ve yüce Allah’ın hoşnut olmadığı, bir mümine yaraşmayan çirkin fiillerden sayılmıştır. Çalışıp kazanma yerine, ümitlerini ve geleceğini aniden zen-gin olma hayalleri üzerine kurmayı doğal sayar hâle gelmiş bir zihniyetin ve ayet-i kerimede sakınılması emredilen diğer hususların yaygınlık kazanması, sağlıklı din bilgisinin ve din ve ahlak eğitiminin ne kadar önemli olduğunu ortaya koymaktadır.

“İnsanlardan kimi vardır ki, hiçbir bilgisi olmadığı halde, Allah hakkında tartışmaya girer ve her azgın şeytanın ardına düşer. Şeytan hakkında, ‘Her kim onu dost edinirse, mutlaka o kimseyi saptırır ve onu cehennem azabına sürükler’ diye yazılmıştır.” (Hac, 22/3-4)

Asıl adı İblis olan şeytan, kibir ve gururundan Allah’ın “Âdem’e secde et” emrine, kendisinin daha üstün olduğunu ileri sürerek karşı gelmiş ve bu sebeple Allah’ın rahmetinden uzaklaştırılmış bir varlıktır. O, bu isyandan sonra Hz. Âdem’in şahsın-da tüm insanlara karşı kin ve düşmanlıkla dolmuş ve bu şekilde yola koyulmuştur. Özellikle de Allah’a ve O’na inanan kişilere kesin bir düşmanlık beslemeye başlamış, Allah’ın kullarını, O’nun yolundan ve rızasından ayırmak için uğraşmayı kendine görev edinmiştir. Nitekim Kur’an-ı Kerim’de, şeytanın şu ifadeleri söylediği bildi-rilmiştir:

“Şeytan dedi ki: ‘(Öyle ise) beni azdırmana karşılık, yemin ederim ki, ben de onları saptırmak için senin dosdoğru yolunun üzerinde elbette oturacağım. Sonra (pusu kurup) onlara önlerinden, arkalarından, sağlarından ve sollarından sokulacağım ve sen onların çoğunu şükreden (kimse)ler bulamayacaksın.

“İblis: ‘Rabbim! Beni azdırmana karşılık, andolsun ki yeryüzünde kötülükleri onlara güzel göstereceğim, içlerinde ihlâsa erdirilmiş kulların hariç, onların hepsini azdıracağım’ dedi.”

Şeytan, insanları yanlışa sürüklemek için olmadık hile ve oyunlara müracaat ederek, onları kendi safına çekmeğe var gücüyle gayret sarf eder. Ayette de belirtildi-ği gibi, sağdan, soldan, önden, arkadan, kısaca her taraftan insanı kuşatarak, Allah’a ibadete, O’nu anmaya ve her türlü iyi işleri yapmaya engel olmak ister. Bu demektir ki, onun bizim için hazırladığı tuzaklar her an her taraftan gelebilir. Bunun için çok dikkatli olmamız gerekir. Yani o, bir anlamda bizim için sinsi bir düşmandır.

Şeytan, nankördür, bencildir, kıskançtır, inatçıdır, kibirlidir. O, insanlara gurur vaat eder. Yapılan yanlışlıkları süslü gösterir. Bizden yalnızca kötü ve çirkin şeyler yapmamızı ister. Bizleri haramlara ve edep dışı davranışlara, Allah hakkında onun yüceliği ile bağdaşmayan sözler söylemeye teşvik eder. O, Allah’ı inkâr edip küf-re düşmemizi, ahiret hayatını, cenneti, cehennemi, hesap vermeyi inkâr etmemizi, böylece dilediğince bir hayat sürmemizi telkin eder. Yine şeytan, bizlerin geleceğe yönelik ümitlerimizi yıkmak, hayır ve sadaka gibi her türlü iyiliklere engel olmak, bizi riya, kibir, haset, kin, düşmanlık, fitne, israf ve dedikodu gibi kesin olarak ya-saklanmış olan davranışlara sürüklemek ister. Ayrıca her türlü olumsuz duygu ve düşünceyi telkin ederek, Allah’ın emir ve yasaklarına uymalarına engel olarak, in-sanları harama sürüklemek ister. Allah için hayır yapmak isterken fakirlikle korku-tur. Bir hata yaptığımızda onu artırmamızı ister. Bunun için şeytan, öncelikle kişiye Allah’ı unutturur. Allah ile irtibatı kopuk bir kalbe sahip olmak, insanı şeytana ya-kınlaştırır. Zira Allah’a ibadetten yüz çevirerek, O’nu anmamak, şeytanı mutlu eder. Bu hâle gelen kişinin artık arkadaşı, yandaşı, dostu şeytan olur (Zuhruf, 43/36-37). Böylece insan, yanlış ve doğruyu ayırt edemez hâle gelir. Bu da sapma ve sapıtmay-la sonuçlanır. Kur’an-ı Kerim’de bizlere, Allah’ı unutan kişinin, şeytanın hâkimiyet sahasına gireceği beyan edilmektedir (Mücadele, 58/19).

Şeytana dost olmak, ona ait olan ahlakî özelliklere ve karaktere sahip olmak demektir. Çünkü ona dost olan, Allah’ın çizmiş olduğu sınırların dışına çıkarak, O’na isyan eder. Gereği gibi Allah’ı anıp, O’na ibadet etmez. Şeytanın emirlerine ve vesveselerine/çağrılarına uyarak/kulak vererek, iyi insan olma vasfını kaybeder. Kıskanır, kibirlenir, cimrileşir, ahde vefa etmez, yalan söyler: Haset, kibir, gurur, kin, dedikodu, iftira, öfke vb. kötü huylar onun davranışlarının bir parçası hâline gelir. Zekât, sadaka ve yardımlaşma onun için bir anlam ifade etmez. Yardıma muhtaç kişiler, onu ilgilendirmez.

Şeytanı dost edinenler şükürsüzlük içinde bir hayat sürerler. Çünkü şeytan, nankör ve inkârcıdır. Nimetin sahibini takdir etmemektir. Bu hâliyle insan, doğuş-tan sahip olduğu saf ve temiz yaratılışını giderek kaybeder ve tanınmaz hâle gelir. Hüsrana uğrar. Bu nedenle insan, şeytana ait özellikleri taşıdığı ve ibadetten yüz çe-virdiği için şeytanın dostu hâline gelir. Bu onu azaba ve ilahî rahmetten uzaklaşmaya götürür. Şeytanı dost edinen, Allah’ın dostluğunu kaybeder.

Allah’a yürekten bağlı olup, bütün içtenliğiyle ve tam bir kararlılıkla O’nun yo-lundan giden, Allah’ın rızasını bütün ölçülerden üstün tutan kişilere şeytanın telkinleri işlemez (Hicr, 15/40; Sâd, 38/83). Çünkü şeytanın bizim üzerimizde aslında bir egemenlik ve hâkimiyeti yoktur. Onun hâkimiyeti, sadece onu dost edinenler ve Allah’a ortak koşanların üzerinedir (Nahl, 16/100). Şeytanın tuzak ve hileleri gerçek mümin ve ihlâs sahibi kişiler için çok zayıftır (Nisa, 4/76). Onun yaptığı kötülüklere bir davettir. Bunun için insanların zaaflarından yararlanır, onları çirkin ve zararlı şeylere çağırır. Eğer insan bu davete uyar ve çağrıya olumlu cevap verirse sapıtır ve şeytana dost olur. Gerçek mümin, ondan gelebilecek olan her türlü telkin ve ves-veseye kulağını tıkar. Allah’ın emrettiği tarzda bir hayat sürmeye gayret eder. Ve bu konuda bir yanlış yaptığını fark ettiği anda pişman olarak tövbe denilen arınmayı gerçekleştirir. Dolayısıyla imanımız, samimiyetimiz ve iyi işlerde devam ve sebatı-mız bizi şeytanın hile ve tuzaklarına karşı koruyacaktır.

Netice olarak şeytan, mahiyetinde var olan kötü duyguları, kötü yolda kullanma-sı sebebiyle Allah’ın rahmetinden uzaklaştırılmıştır. Şeytanın varlığı, insan için bir imtihandır. Ona insanları doğru yoldan saptırma fırsatı verilmekle birlikte, kendisi-ne uyanların, Allah’ın vermiş olduğu irade ve aklı bu yönde kullanıp, peygamberlere ve onların getirdikleri kutsal kitaplara kulak tıkadıkları, tüm uyarılara rağmen şeyta-na özgür iradeleriyle tabi oldukları için, sorumluluk kendilerine aittir.

O halde Allah’a gönülden bağlanıp, O’na gerçekten iman edenler, kulluk bilin-ciyle ibadet ve sorumluluklarını yerine getirenler, kısaca yaratılış ve var oluş gayesine uygun bir hayat tarzı benimseyenler, şeytanın hile ve aldatmalarından uzak kalırlar.

“Şeytan onları hâkimiyeti altına alıp kendilerine Allah’ı anmayı unutturmuştur. İşte onlar şeytanın tarafında olanlardır. İyi bilin ki, şeytanın tarafında olanlar ziyana uğrayanların ta kendileridir.” (Mücadele, 58/19)

Şeytan; Allah’a isyan ederek Hz. Âdem’in şahsında Allah’a secde etmediği için Allah’ın huzurundan kovulan ve Kur’an’da ismi “İblis” olarak geçen bir varlıktır.

İblis, hatasını anlayıp tövbe ederek suçunu affettirme yoluna gitmedi. Aksine, insanoğluna karşı duyduğu düşmanlık nedeniyle, yüce Allah’tan kıyamete kadar insanları ilahî rahmetten uzaklaştıracak ve Allah’a ibadetten alıkoyacak bir mühlet verilmesini istedi.

Görüldüğü gibi, yüce Allah isyanından dolayı şeytanı hemen huzurundan kov-mamış, önce ona konuşma fırsatı vermiş, hatasını anlayıp tövbe etme imkânı ta-nımış fakat o, inat ve küfründe ısrar edince, bulunduğu makamdan indirmiş ve tasarladığı plânlarını şöylece sınırlayıvermiştir: Kendisine istediği mühlet verilen şeytanın gönlünü intikam duyguları bürümüştü. Cüretkâr bir eda ile bu duygularını yüce Allah’a şöyle açıkladı:

“Beni azdırdığın için yemin ederim ki, yeryüzünde kötülükleri onlara güzel gösterece-ğim ve onların hepsini saptıracağım.” (Hicr, 15/39) dedi.

Allah Teala’da “Halis kullarım üzerinde senin bir nüfûzun olamaz. Ancak sana uyan sapıklar bunun dışındadır.”

“Yerilmiş ve kovulmuş olarak defol. Yemin olsun ki, insanlardan sana kim uyarsa; sizin hepinizi Cehennem’e dolduracağım.”

Şu halde şeytana uyan ondan, onun tebaasından olup onun akıbetine uğraya-caktır. Bu âyetlerden de anlaşılacağı gibi şeytana, Allah’ın halis kulları üzerinde et-kili olabilecek hiçbir güç verilmemiştir. Binaenaleyh düşüncesinde, yaşayışında ve huyunda şeytana karşı olan insan, “Allah’ın kulu” sıfatını koruyacaktır. Şeytana ait bir vasfı taşıyan kimsede ise, şeytandan bir haslet var, demektir (Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, 3/2138).

İblis’in amacı, insanlara kötü şeyleri iyi göstermek, onları doğru yoldan saptırmak ve insanlara vesvese vermektir. İşte bunun içindir ki yüce Allah; “Ey Âdemoğulları! Siz beni bırakıp İblis’i ve soyunu dost mu ediniyorsunuz? Hâlbuki onlar size düşmandır. Kendilerine yazık edenler için bu ne kötü değişmedir.”

“Onlar azgınlar ve İblis’in adamları hepsi tepetakla oraya (cehenneme) atılırlar.” (Şua-ra, 26/94-95) buyurulmak suretiyle, İblis ve taraftarlarının dikkati çekilmektedir.

Şeytan, insana (Allah’ı) “inkâr et” der; insan inkâr edince de, “Şüphesiz ben senden uzağım. Çünkü ben âlemlerin Rabbi olan Allah’tan korkarım” der. Nihayet ikisinin de (azdıranın da azanın da) akıbeti, ebediyen ateşte kalmalarıdır. (Haşr, 59/16-17)

Mümin olarak gayemiz, Allah’ın rızasını kazanmaktır. Materyalistlerin amacı, nefsini tatmin etmektir. Şeytanın yolundan gidenlerin amacı ise şeytanı memnun etmektir.

Ülkemizin gelişmesini istemeyenler, ailelerimizi, gençlerimizi sapık düşünce ve grupların maşası hâline getirmek için çeşitli yollar denemektedirler.

Aile içi iletişim yollarını açık tutalım. Baskı, korkutma, küçümseme ve azarlama metotlarından kaçınalım. Gençlerimizin hoşuna gidecek çözüm yolları deneyelim. Çünkü gençlerimiz kendilerine haksızlık ve saldırı yapıldığını düşünerek öç alma duygusu içinde anne-babayı cezalandırmak maksadıyla onların hoşlanmadığı şey-leri yapmaya başlar.

Öyleyse bizler de kendimize çeki düzen vererek, şeytanın izinden gitmeyelim. Şeytanın vesvesesinden ve davet ettiği tüm yollardan kendimizi, ailemizi ve çocuk-larımızı koruyalım. Ailemizde ve toplumumuzda karşılaştığımız problemlerimizi çözme gayreti içinde olalım. Suçlu aramak yerine sorumluluk almaya çalışalım; çocuklarımızdan önce kendimizi sorgulayalım; çocuklarımızı anlama çabası içinde olalım.

Yüce Allah cümlemizi şeytandan ve şeytanın şerrinden muhafaza eylesin. Allah ve Resûlünün yolundan gidenlerin cümlesine ilhak eylesin. Âmin.

“Ey Âdemoğulları! Avret yerlerini kendilerine açmak için, elbiselerini soyarak ana babanızı cennetten çıkardığı gibi, şeytan sizi de saptırmasın. Çünkü o ve kabilesi, onları göremeyeceğiniz yerden sizi görürler. Şüphesiz biz şeytanları, iman etmeyenlerin dostları kılmışızdır.” (A’râf, 7/27)

Yüce Rabbimiz, atamız Hz. Âdem’i yaratınca meleklere, ona secde etmelerini emreder. İblis (şeytan) dışında hepsi Hz. Âdem’e secde ederler. Şeytan, ateşten ya-ratılmış olmasını öne sürerek, çamurdan yaratılmış olan Âdem’den üstün olduğu iddiasıyla Allah’ın bu emrine karşı çıkar ve secde etmez. Bu kibirli davranışı sebe-biyle huzurdan kovulan şeytan, kıskançlık, haset ve bencilliğin verdiği düşmanlıkla insanoğluna karşı kıyamete kadar sürecek amansız mücadele kararı alır ve bunu uygulamaya koyulur (A’râf, 7/11–22).

İnsanoğlunu saptıracağına dair güçlü bir şekilde yemin eden şeytan, bu ama-cını gerçekleştirmek için her türlü yola başvuracağını, insanlara önlerinden, arka-larından, sağlarından, sollarından sokulacağını ve bu sayede insanların birçoğunu Allah’a şükretmekten alıkoyacağını ifade eder (A’râf, 7/17). Şeytan, insanoğluna karşı yürüttüğü mücadelesinde ilk başarısını, atamız Âdem (a.s)’i ve eşi Havva validemizi kandırarak, onların cennetten çıkarılmalarını sağlamak suretiyle elde etmiştir (A’râf, 7/19). Ancak, Âdem (a.s) ve eşi, daha önce şeytanın yaptığı gibi, hatalarında ısrarcı olmamışlar ve derhal yüce Yaradan’ın rahmet ve mağfiretine sığınarak bağışlanma talebinde bulunmuşlardır. Yüce Rabbimiz de kendisine yapılan bu tövbeleri kabul etmiştir (Bakara, 2/37; Tâ-hâ, 20/122).

Şeytan, ezeli düşmanı olarak gördüğü insanoğlunu saptırmak ve nihayetinde onun cehennemlik olmasını sağlamak için birtakım hile ve tuzaklara başvurur. Yüce Mevlâmız Kur’an-ı Kerim’de bu tuzaklara dikkat çekmekte ve bizlerden bunlara karşı devamlı teyakkuzda olmamızı istemektedir. Şeytan, bu uğursuz emelini ger-çekleştirmek için, insan neslini saptırmak (Kasas, 28/15), aldatmak (Lokman, 31/33), şüpheye düşürmek (Sebe’, 34/20), onlara kötü işleri güzel göstermek (Ankebût, 29/38), içki, kumar ve fuhuş gibi eylemleri sevdirmek (Mâide, 5/91-92) ve vesvese vermek (Nâs, 114/4-5) gibi yollara başvurur. Ancak, Rabbimizin bildirdiğine göre şeytanın gücü, daha çok onu dost edinenlere ve Allah’a şirk koşanlara yetmektedir (Nahl, 16/100). Kulluk vecibelerini yerine getirenlere ve Allah’a sığınanlara hiçbir zararı do-kunmayacaktır (Nahl, 16/99). İhlâslı kulları azdıramayacağını şeytanın bizzat kendisi itiraf etmektedir (Hicr, 15/40).

Damarlarımızdaki kanın vücudumuzun her tarafını dolaştığı gibi, gönül dün-yamıza girip çeşitli batıl vesvese ve telkinleriyle bizleri etkilemeye çalışan şeytana (Ebû Dâvud, “Sünnet” 18) karşı en büyük silahımız Allah’a sığınmak ve O’ndan yardım dilemektir (Fussilet, 41/36). Rabbimizle aramızdaki iman bağımızı zayıflatmak ve biz-leri birbirimize düşürmek için içki, kumar ve fuhşu en güçlü vasıta olarak kullanan şeytanın (Mâide, 5/91) tuzağına düşmemeli, dünya ve ahiret mutluluğunu elde edebil-mek için yüce Mevlâ’mızın ve sevgili Peygamberimizin emir ve yasaklarını dikkate alarak yaşamalıyız.

“Şeytan sizi fakirlikle korkutur ve size, çirkinliği ve hayâsızlığı emreder. Allah ise size kendi katından mağfiret ve bol nimet vaat ediyor. Şüphesiz Allah, lütfu geniş olandır, hakkıyla bilendir.” (Bakara, 2/268)

Yüce Rabbimiz bu âyeti ile şeytanın bizi fakirlikle korkutacağını ve bize “fahşâ”yı emredeceğini bildirmektedir. Fahşâ, hayâsızlık, fuhuş, kötü şeyler, çirkin söz ve davranışlar, her türlü aşırılık gibi anlamları taşır. Bu itibarla her türlü fuhşiyattan, maddî ve manevî tüm aşırılıklardan uzak durmamız gerekir. Şunu da iyi bilmeliyiz ki fakir kalırız korkusuyla ve aşırı mal biriktirme hırsıyla infak ve sadaka vermek-ten kaçınmak şeytanın verdiği bir duygudur. Zira mümin kendi gayret ve çalışması karşılığında rızkı verenin ve insanlar arasında taksim edenin Allah olduğunu bilir. Dolayısıyla Allah rızası için yaptığımız yardımlar elimizdekileri eksiltmez, bilakis arttırır. Yüce Allah verdiklerimize karşılık kat kat fazlasını ve bağışlamayı vaat eder. Rabbimiz asla vaadinden dönmez.

Zikrettiğimiz âyetten anlaşıldığı üzere şeytan, Allah yolunda infak etmek iste-yen müminleri sürekli fakir düşmekle korkutur ve onlara cimriliği emreder. Şeytan, eğer mallarınızın en iyisinden ve bolca verirseniz fakir düşersiniz, başkasına muh-taç olursunuz diyerek insanlara korku salar. İnsan bu konuda şeytanın vesvese ve aldatmalarına kapılır ve infaktan vazgeçerse şeytanı sevindirmiş ve Allah’ın rızasına aykırı hareket etmiş olur. Hâlbuki Allah yolunda infak etmek ve sadaka vermek biz müminlerin en önemli özelliklerindendir. Bizler sadaka vererek muhtaçları sevin-dirmiş, Rabbimizin de rızasına ermiş oluruz. Cimrilik edip fakir kalırız korkusuyla infakı ve sadakayı terk etmek ancak şeytanı sevindirecek bir davranıştır. Şeytan, biz insanları birtakım vehim ve korkulara düşürmek suretiyle doğru yoldan, hayır işle-mekten ve tasaddukta bulunmaktan alıkoymak çabasındadır.

İnfak ve sadaka konusunda biz insanların öne sürdükleri en büyük mazeret, mallarımızdan muhtaçlara verdiğimiz takdirde sahip olduğumuz malların eksilece-ği, ekonomik gücümüzü kaybedeceğimiz ve sonuçta da fakir düşeceğimiz korkusu-dur. Allah için harcama yapmak ilk bakışta sahip olduğumuz şeylerin eksilmesi gibi görünebilir. İşte şeytan, insanın bu zayıf yönünü çok iyi bildiğinden ona buradan yaklaşmakta ve onun Allah yolunda infakta bulunmasını engellemeye çalışmaktadır. Şeytan, “her şeyini vererek el açacak duruma geleceksin; herkes senin kadar verse bu toplumda fakir kalmaz; yeteri kadar hatta fazlasıyla verdin…” gibi vesveselerle biz insanların infakta bulunmalarını engellemeye çalışır.

Bizleri yoktan var eden, nice nimetleri bizim emrimize sunan yüce Allah da şeytanın tam aksine bize bolluk ve bağışlanma vaat etmektedir. Allah rızası için mallarından verenlere hem dünyada hem de âhirette daha fazlasını vereceğini vaat eder. Rabbimiz dünyada kendi rızası uğrunda mallarından harcayanların dünyada ayıplarını örter, kusur ve günahlarını bağışlar ve rızıklarını bereketlendirir. Ahirette de günahlarını bağışlamak suretiyle büyük mükâfatlar verecektir. Bizler sevdikleri-mizden vererek Allah’ın lütuf ve ihsanına ermiş oluruz.

Yüce Rabbimizin emrine uyarak sadaka vermek şeytanı kızdıran bir davranıştır. Bizler şeytanı sevindirmekten, cimrilik yapmaktan ve fakir düşeriz, malımız eksilir gibi korkulardan uzak durarak Allah yolunda vermeye çalışalım. Zira şeytan fuhşi-yat, korku ve cimrilik yoluyla da insanı dalalete düşürecek şeyleri yaptırmaya çalışır. Hâlbuki zekât vermekle mükellef olanların malının kırkta birinin zekâtını vermesi, zekât verecek durumda olmasa da bir müslümanın imkânı nispetince infak ve yar-dımda bulunması, ev sahibinin misafirine ikram etmesi; bir şeyler yedirip içirmesi maldan bir eksilme gibi görünse de gerçekte bu durum Allah katında hayır ve hase-nat olarak en güzel kazanım, mal ve sağlığımızda bir bereketlenme ve artış demektir. Zira paylaşmak, kanaat etmek aslında bir artış ve en güzel zenginlik olduğu gibi aşırı tüketim ve gösteriş peşinde olmak gibi arzuların peşinde esir olmak ise gerçekte bir kimsenin kendine ve topluma yabancılaşması ve fakirleşmesi anlamına gelir.

“De ki: Bizim için siz, (şehitlik veya zafer olmak üzere) ancak iki güzellikten birini bekleyebilirsiniz. Biz de, Allah’ın kendi katından veya bizim ellerimizle size ulaştıracağı bir azabı bekliyoruz. Haydi bekleyedurun. Şüphesiz biz de sizinle birlikte beklemekteyiz.” (Tevbe, 9/52)

Bu âyet-i kerime savaşa katılmaktan kaçınıp bu konuda Hz. Peygamberden izin isteyen münafıklara karşı, Hz. Peygamberin buyruklarına mal ve canlarıyla gönül-den boyun eğip seferber olan müminlerin akıbetini müjdelemektedir. Âyet, insanlık tarihinin kaçınılmaz gerçeği olan savaş hâline işaret ederek müminlere bu konuda manen destek olmakta, onların moral bozukluğuna düşmemeleri gerektiğini bildir-mektedir. Zira gerek Allah yolunda gerekse özgürlük ve yurtlarını koruma uğrunda Müslümanların verdiği savaşın sonucu, iki güzelliği beraberinde getirir: Ya şehitlik ya da gazilik. Gerçekte inananlar için bir muharebenin sonucunda üçüncü bir şık söz konusu edilmez. Yani mümin hak uğrunda mücadele edip, bunun için elinden gelen gayreti gösterdiği takdirde sonuç istediği gibi tecelli etmemiş olsa da Allah indinde yine zafer olarak yazılır. Yeter ki hadiseleri iyi değerlendirip ibret almasını bilelim. Tıpkı bizzat Peygamberimiz Hz. Muhammed’in iştirak edip kumanda ettiği Bedir ve Uhud savaşlarında olduğu gibi. Bedir mutlak zafer iken, Uhud, müminle-rin gönül burukluğuyla sonuçlanmıştı. Ama Uhud ibret alma yolunda müminlerin önünü açan ve daha nice başarıları peşi sıra getiren gerçek bir zafere dönüşmüştü.

Önemli olan vatan müdafaası, hakikat ve hak uğrunda gerektiğinde savaşabil-mek, canını ve malını vermekten kaçınmamaktır. Böyle bir iman ve anlayışla verilen her mücadelenin mutlak sonucu Allah indinde başarı ve mükâfattan başka bir şey değildir. Allah’ın kullarından istediği, inanç, amel ve samimiyetle işine sarılmaktır. O, hiçbir kimseyi kendi güç ve kudretini aşan işlerden dolayı sorumlu tutmaz. Bu itibarla bize göre mağlubiyet gibi görünen bir sonuç Allah katında zafer olarak ya-zılabilir. Bunun zafer, ölümün tecelli ettiği durumda “şehitlik” makamına ulaşmış olmak, ölümün tecelli etmediği durumda ise “gazilik” denilen manevi rütbeyi hak etmiş olmaktır.

Yine âyet-i kerimede iki güzellik olarak nitelendirilen sonuç şu şekilde anlaşı-labilir: Müslüman hayatta ya hayır ve bereketlerle karşılaşır; Allah’a şükrederek sa-yısız sevap alır, ya da bela ve musibetlerle karşılaşır; sabır ve tahammül göstererek karşılığında yine büyük sevaplar alır. Öyle ki ölüm bile mümin için güzelliklerle doludur. İnsanlar çalışarak ve emek sarf ederek birçok rütbe elde edebilir. Ancak bu rütbelerin, gerek Allah katında gerekse insanların yanında en ulvi olanı şehitlik ve gaziliktir. Bu fedakârlığın ne kadar ulvî bir davranış olduğu hepimizce malumdur. Nitekim yüce Allah; “Allah yolunda öldürülenlere ‘ölüler’ demeyin. Hayır, onlar diridir-ler, ancak siz bunu bilemezsiniz” (Bakara, 2/154) buyurmuş ve şehitliğin ne kadar ulvi olduğunu bize ifade etmiştir.

Aynı şekilde Allah Resûlü de gaziliğin ne anlama geldiğini anlatırken; “Bir kimse Allah yolunda şehit olmayı can-ü gönülden isterse, yatağında ölse dahi Allah onu şehitler derecesine ulaştırır.” (Müslim, “İmare”, 46) buyurarak hem şehitliğin hem de gaziliğin önemini vurgulamıştır.

“Yoksa Allah’tan başka şefaatçiler mi edindiler? De ki: ‘Hiçbir şeye güçleri yetmese ve düşünemiyor olsalar da mı?’ De ki: ‘Şefaat tümüyle Allah’a aittir. Göklerin ve yerin hükümranlığı O’nundur. Sonra yalnız O’na döndürüleceksiniz.” (Zümer, 39/43-44)

Bir kimsenin bağışlanmasını istemek; bir kimseden, başka bir kimse için iyilik yapmasını ve zarardan vazgeçmesini rica etmek; yardım etmek; başkası hesabına yalvarmak, rica etmek; birinin önüne düşüp işinin görülmesi için yardımcı olmak, her gün yaptığımız işlerdendir. Şefaat günlük hayatımızın bir vazgeçilmezi durumundadır.

Ahiretteki şefaate gelince, dünyada yaşanan bazı günahların âhirette affı için talepte bulunmak, aracı olmak ve bunun için dua etmektir. Şu halde şefaat, bir müminin günahlarının bağışlanması için Allah’a dua edip yalvarmaktır. Nitekim Hz. Peygamber (s.a.s), “Her Peygamberin bir duası vardır. Ben ise, inşallah duamı kıyamet gününde ümmetime şefaat etmek için saklamak istiyorum.” buyurmuştur.

Ahirette şefaatin olacağı Kitab ve Sünnetle sabittir: Peygamber, velî, şehit ve bildikleri ile amel eden imanlı âlimler ve kâmil mü’minler gibi Allah’ın müsaade ettiği, rızasına mazhar olmuş, nezdinde bir değer ve yakınlığa erişmiş kimselere şefaat etme izni verilebilecektir (Bakara, 2/255; Yûnus, 10/3; Meryem, 19/87; Tâ-hâ, 20/109; Zuhruf, 43/86).

Peygamberler ve diğer şefaatçilerin şefaatleri, Allah’ın razı olacağı ve haklarında şefaat edilmeğe izin verdiği kimseler hakkında olacaktır (Enbiyâ, 21/27-28; Duhân, 44/41-42; Buharî, “Cihad”, 189; Müslim, “İmare”, 6).

Her peygamber, kendi ümmetine şefaat edecektir (Buhârî, “Tefsiru Sûre”, 18). İnsanlar, muhakeme olunmak için mahşerde toplandıklarında, peygamberler, “Allah’ım! Selâmet ver, Allah’ım! Selâmet ver” diye dua edeceklerdir (Buhârî, “Rikak”, 52; Müslim, “İman”, 81). Peygamberlerin ve Hz. Peygamberin şefaati, “Şüphesiz ki Allah, kendisine eş tanınmasının (şirk koşulmasının) günahını bağışlamaz. Ondan başka dileyeceği kimsenin günahını mağfiret eder” (Nisâ, 4/116) âyeti gereği, Allah’ın izniyle inananlara olabilecektir. Nitekim Hz. Peygamber (s.a.s), hadislerinde büyük günah işleyenler de dâhil, müminlerin şefaatine nail olacaklarını söylemiştir (Buhârî, “Rikak”, 51).

Peygamberler içinde ilk defa şefaat edecek ve şefaati kabul olunacak peygamber, Hz. Muhammed (s.a.s)’dir (Müslim, “Fedâil”, 2). Âhirette Hz. Muhammed (s.a.s)’in bu ilk şefaati, mahşer halkının muhakemeye başlanılması hakkındaki umumî ve büyük şefaattir. Bundan sonra Hz. Peygamber’in şefaatiyle imanlılardan bir miktar cehennemden çıkarılır. Resûlullah, birkaç defa daha secdeye kapanarak Allah’a hamd ve dua eder. En nihayet onun şefaatiyle, Allah’ın izin ve takdiri dâhilinde müminlerden büyük bir çoğunluk cehennemden çıkarılacaktır. İşte Hz. Peygamber (s.a.s)’in haiz olduğu bu şefaat makamı “Makâm-ı Mahmûd”dur (İsrâ’, 17/79; Buhârî, “Tevhid”, 24; Müslim, “İman”, 84).

Dinimizdeki şefaat inancını, günlük hayatımızda, ticaret ve dünya işlerinin hallinde olduğu gibi görmek ve sanmak son derece yanlıştır. Özellikle de gönül birliğimiz olan her insanı âhirette “kesin şefaatçimiz” gibi görmek son derece yanlıştır. Zira her kulun uhrevi durumunu ancak Allah bilir. Her kul şefaate ihtiyaç duyabilir veya Allah’ın lütuf ve ihsanıyla şefaatçi olabilir. Buna dünyada karar vermek veya bazı fertleri “kesin şefaatçi” kabul etmek bizi hüsrana uğratabilir.

Yüce Allah, bizleri, şefaat ehli kullarının sevgisine muvaffak eylesin!

“O, göklerden sizin için su indirendir. İçilecek su ondandır. Hayvanlarınızı otlattığınız bitkiler de onunla meydana gelir.” (Nahl, 16/10)

Su hayatımızın olmazsa olmaz şartlarından en önde gelenidir. İnsanların, hay-vanların, bitkilerin kısacası bütün canlıların hayatını devam ettirebilmesi suyun var-lığına bağlıdır. Şu ana kadar yapılan bilimsel çalışmalarda, kâinattaki diğer gezegen-lerde suyun ve dolayısıyla canlıların varlığına rastlanmamıştır. Bu durum susuz bir hayatın olmadığını ortaya koymaktadır. Rabbimiz kâinata ve yeryüzüne dair yüce Kitabımızda özlü bilgiler vermiştir. Bu bilgiler arasında su ve suyun önemi de büyük yer tutmaktadır. Onlardan birkaçı şöyledir:

“Allah o su ile size; ekin, zeytin, hurma ağaçları, üzümler ve her türlü meyvelerden bitirir. Elbette bunda düşünen bir kavim için bir ibret vardır.” (Nahl, 16/11)

“Gökten bir ölçü ile su indirdi de onunla ölü bir ülkeyi canlandırdık…” (Zuhruf, 43/11) “Allah O’dur ki gökleri ve yeri yarattı, gökten su indirdi de onunla size rızık olarak çeşitli meyveler çıkardı. Buyruğuyla denizde akıp gitmesi için gemileri emrinize verdi, ır-makları emrinize verdi… Ve kendisinden istediğiniz her şeyden size bir parça verdi: Eğer Allah’ın nimetini saymak isteseniz sayamazsınız! Doğrusu insan çok haksızlık edendir, çok nankördür.” (İbrahim, 14/32-34)

Bu ve benzeri ayet-i kerimelerden de anlayacağımız gibi yüce Rabbimiz sağlık, temizlik ve enerji kaynaklarımız olan denizleri, ırmakları ve diğer doğal kaynakları insanın hizmetine vermiştir.

Su insanın zorunlu ihtiyaçlarının giderilmesinde çok önemli rol oynadığı gibi ruhsal açıdan da kişiye ferahlık verir. Ovalardan, vadilerden çağlayıp akan ırmaklar, suladıkları araziye canlılık, tabiata hayat verdikleri gibi çevreye de bambaşka bir letafet ve güzellik kazandırır. Irmak kıyısına gelen insanlar, ırmakta yıkanarak, güzel manzarayı seyrederek, akıp giden duru, berrak suyun etkisiyle kafalarını bulanık düşüncelerden arındırırlar, neşe ve zindelikle dolarlar. İşte bu akıp giden büyük güç kaynağı suları Allah, insanın hizmetine vermiştir.

Tabiatta yararımıza sunulan her şeyde olduğu gibi bizler için hayati önem taşı-yan suyun kullanımında da israfa kaçmadan, su kaynaklarını kirletmeden ve suyun varlığını tehlikeye düşürecek davranışlardan kaçınarak dengeli bir tutum sergileme-liyiz. Zira yüce Yaratanımız kâinatta her şeyi bir ölçüye ve dengeye göre yarattığını, bizlerin de bu ölçüyü aşmamamızı, dengeyi bozmamamızı çeşitli ayetlerde öğüt-lemiştir. Her alanda olduğu gibi doğal kaynakların kullanımında da israfın haram kılınması bu ölçünün korunmasına yöneliktir. Ölçüyü kaçırmamız ve dengeyi bo-zacak işler yapmamız bazı kötü sonuçları kaçınılmaz kılacaktır.

Nitekim çağımızın en önemli problemlerinden birisi de, bizlerin ölçülü ve den-geli tutum ve davranışlar sergilemeyişimizden dolayı ekolojik dengenin bozulması ve bununla bağlantılı olarak çevre kirliliği sorunudur. Şüphesiz çevre kirliliğinden en çok etkilenen su kaynakları olacaktır. Hatta günümüzde meydana gelen küresel ısınma ve bunun sonucunda meydana gelen kuraklık da çevreyi kirletmemizin so-nuçlarından biridir. Yüce Allah bizlerden tabiî çevrenin ve ekolojik dengenin korun-masını, onların doğal düzeninin bozulmamasını istemektedir. Aksi takdirde, bizzat insanın kendisinin bundan zarar göreceğini bir ayette şöyle ifade etmektedir:

“İnsanların kendi işledikleri kötülükler sebebiyle karada ve denizde bozulma ortaya çıkmıştır. Yanlıştan dönmeleri için Allah, yaptıklarının bazı kötü sonuçlarını (dünyada) onlara tattıracaktır.” (Rûm, 30/41)

Bu ayet-i kerime, genel anlamda eko sistemde bozulma ve kirlenme meydana geleceğini ve bunun sebebinin de insan olduğunu ortaya koymaktadır. Havanın ve suyun kirlenmesi, bunların sonucu olarak iklim değişikliklerinin meydana gelmesi ve insanların bundan olumsuz bir şekilde etkileneceği asırlar önce haber verilmiş ve insanoğlu yüce Yaratanımız tarafından uyarılmıştır.

Bu dünyada istifademize sunulan bütün nimetler gibi suyu da kendi ihtiyacımız ölçüsünde kullanarak israfa sapmamalıyız. İsrafa gidersek, ekolojik dengenin bozulmasına sebep oluruz. Ekolojik dengenin bozulması ise, tabiatta sağlıksız bir ortamın oluşmasını, bu da canlıların hayatlarını dengeli bir şekilde sürdürememesi sonucunu doğurur. Nitekim dinimiz de israfı yasaklamış, israf edenleri şeytanın kardeşleri olarak nitelemiş, şeytanın ise yüce Rabbimize karşı çok nankör olduğu vurgulanmıştır (İsrâ, 17/27). Bizler de Rabbimizin katında nankör olarak nitelenmek istemiyorsak israftan, özellikle de su israfından kaçınmalıyız.

“Sûr’a üfürüleceği ve Allah’ın dilediği kimselerden başka göklerdeki herkesin, yerdeki herkesin korkuya kapılacağı günü hatırla. Hepsi de boyunlarını bükerek O’na gelirler.” (Neml, 27/87)

Ahirete iman yüce dinimiz İslam’ın temel esaslarından biridir. Ahiret hayatı, vaktini Allah’tan başka hiç kimsenin bilmediği kıyametin kopmasıyla başlayacak-tır. Kıyametin kopması bu işle görevli melek olan İsrafil (a.s)’in sura üfürmesi ile başlayacak ve kıyamet kopacaktır. İlk sura üflenişte Allah’ın diledikleri müstesna yerde ve gökte ne varsa hepsi ölecektir. İkinci sura üflenişte ise, insanlar diriltilerek Allah’ın huzurunda hesap vermek üzere toplanacaklardır. Bu durum şu ayetlerde açıkça ifade edilmektedir:

“Artık Sûr’a bir tek defa üflendiği, yeryüzü ve dağlar kaldırılıp birbirine tek çarpış-la çarpılıp darmadağın edildiği zaman, işte o gün olacak olur (kıyamet kopar).” (Hâkka,69/13-15)

“Sûr’a üflenince, Allah’ın diledikleri müstesna olmak üzere göklerde ve yerde ne varsa hepsi ölecektir. Sonra ona bir daha üflenince, bir de ne göresin, onlar ayağa kalkmış bakı-yorlar!” (Zümer, 39/68)

“Nihayet Sûr’a üfürülecek. Bir de bakarsın ki onlar kabirlerinden kalkıp koşarak Rablerine giderler. (İşte o zaman:) Eyvah, eyvah! Bizi kabrimizden kim kaldırdı? Bu, Rahmân’ın vaat ettiğidir. Peygamberler gerçekten doğru söylemişler! derler. Olan müthiş bir sesten ibarettir. Bunun üzerine onların hepsi hemen huzurumuzda hazır bulunurlar.” (Yasin, 36/51-53)

İlk sura üfleniş yani kıyametin kopması çok şiddetli olacaktır. O anın dehşeti

Kur’an-ı Kerim’in pek çok ayetinde açık bir şekilde ifade edilmiştir:

“Fakat insan önündekini (kıyameti) yalanlamak ister. ‘Kıyamet günü ne zamanmış?’ diye sorar. İşte, göz kamaştığı, Ay tutulduğu, Güneşle Ay bir araya getirildiği zaman! O gün insan, ‘Kaçacak yer neresi!’ diyecektir. Hayır, hayır! (Kaçıp) sığınacak yer yoktur! O gün varıp durulacak yer, sadece Rabbinin huzurudur. O gün insana, ileri götürdüğü ve geri bıraktığı ne varsa bildirilir. Artık insan, kendi kendinin şahididir. İsterse özürlerini sayıp döksün.” (Kıyame, 75/5-15)

Kıyametin kopma anında kimsenin kimseyi düşünecek hâli olmayacak, insanlar en yakınlarından kaçacaklardır. Bu durum şu ayetlerde açıklanmıştır:

“Sûra üflendiği zaman artık aralarında akrabalık bağları kalmamıştır; birbirlerini de arayıp sormazlar.”

“Kulakları sağır eden o ses geldiğinde, işte o gün kişi kardeşinden, annesinden, baba-sından, eşinden ve çocuklarından kaçar. O gün, herkesin kendine yetip artacak bir derdi vardır.”

Kıyamet anı o kadar dehşetli olacaktır ki normal hâllerde herhangi bir durumda canı tehlikeye düşen evladını kurtarmak için bir an bile düşünmeden kendi canını tehlikeye atmaktan çekinmeyen anneler kıyamet anının şiddeti ve dehşeti ile em-zirdiği yavrusunu bile unutacaktır. Bu husus ise Hacc suresinde açıklanmaktadır:

“Ey insanlar! Rabbinizden korkun! Çünkü kıyamet vaktinin depremi müthiş bir şeydir! Onu gördüğünüz gün, her emzikli kadın emzirdiği çocuğu unutur, her gebe kadın çocuğu-nu düşürür. İnsanları da sarhoş bir hâlde görürsün. Oysa onlar sarhoş değillerdir; fakat Allah’ın azabı çok dehşetlidir!”

İşte yukarıda zikrettiğimiz Neml suresi 87. ayette de Cenab-ı Allah sura üfürül-düğü zaman insanların büyük bir dehşete kapılacağını ifade etmekte, o anın dehşe-tinin şiddetli olacağını bizlere haber vermektedir.

Kıyametin şiddetinin korkunçluğunu çok az da olsa tasavvur edebilmek için yaşadığımız deprem felaketlerinin korkunçluğunu düşünebiliriz. Dünyanın çeşitli yerlerinde olduğu gibi ülkemizde de bu türden felaketlere hepimiz zaman zaman şahit olmaktayız. Bu depremlere bizzat maruz kalan kimselerin sarsıntı hâlinde nasıl bir dehşet yaşadıkları ve çaresizlik anında nasıl bir tavır sergiledikleri görülmektedir. Herkesin can derdine düştüğü, ananın yavrusuna sarıldığı ve nasıl güven içerisinde olabileceğinin müthiş çelişkisinin yaşandığı bir an!

“Adam (Hızır) şöyle dedi: ‘İşte bu birbirimizden ayrılmamız demektir’ dedi. ‘Şimdi sana sabredemediğin şeylerin içyüzünü anlatacağım.’ ”(Kehf, 18/78)

Kur’an’da anlatılan ibretli kıssalardan biri de Hz. Musa – Hızır kıssasıdır. Kıssa şöyledir:

Hz. Musa yanındaki gençle yaptıkları yolculuk sırasında, Allah’ın sevgili bir ku-luna rastlarlar. Bu kimseye Allah tarafından rahmet ve özel bir ilim verilmiştir. Ri-vayetlere göre bu kimsenin “Hızır (a.s)” olduğu söylenir. Hz. Musa, onun ilminden yararlanmak için yolculuğa kendisiyle beraber devam etmek istediğini belirtir.

Sabretmesi ve işine karışmaması şartıyla Hızır (a.s), Musa’nın bu talebini kabul eder. Yola koyulup bir gemiye binerler. Hızır (a.s), kendilerinin ve halkın binmekte oldukları bu gemiyi anlaşılmaz bir şekilde deler. Musa sabredemez ve zararlı gördü-ğü bu eyleme tepki gösterir. Hızır (a.s) aralarında geçen sözleşmelerini hatırlatınca, Hz. Musa bu sabırsızlığından dolayı özür diler.

Yola devamla bir erkek çocuğa rastlarlar. Hızır (a.s) bu sefer de çocuğu öldürür. Hz. Musa verdiği sözü yine unutup Hızır (a.s)’ın bu eylemine de tepki gösterir. Hızır (a.s) ona sözleşmeyi tekrar hatırlatır. Hz. Musa, bir daha yol arkadaşının işine karış-mayacağını, şayet karışırsa, artık kendisinden tolerans beklemeyeceğini ifade eder.

Nihayetinde tekrar yola koyulurlar. Bir köye vardıklarında köy halkından yiye-cek isterler. Ancak köy halkı onları misafir etmekten kaçınır. Derken orada yıkıl-maya yüz tutmuş bir duvara rastlarlar. Hızır (a.s), hemen o duvarı doğrultuverir.

Musa yine sabretmesi gerektiğini unutarak bu işten ücret alabileceğini hatırlatır. Hz. Musa’nın bu sabırsızlıkları karşısında Hızır (a.s)’ın artık toleransı kalmamıştır. “Ar-tık ayrılmalıyız” der ve Hz. Musa’nın sabredemediği olayların iç yüzünü açıklamak ister ve söze başlar:

“Denizde giderken deldiğim gemi, denizde çalışan yoksul kişilere aitti. Onu ku-surlu hâle getirmek istedim. Çünkü arkalarında gelen ve sağlam gemileri gasp eden zalim bir kral vardı.

Öldürdüğüm erkek çocuğun anne-babası mümin idi. Çocuk ilerde bu anne-babayı nankörlük ve küfre sürükleyecekti. Bu çocuğun yerine, anne-baba için Allah’tan, temiz ve merhametli bir evlat vermesini istedim.

Doğrulttuğum duvar ise, şehirdeki iki yetim çocuğa aitti. Bunu kendi isteğimle yapmadım. Duvarın altında hazine vardı. Çocukların babaları da iyi bir kimse idi. Bunun için Allah, çocuklar yetişene kadar hazine orada korunsun ve ilerde bu ço-cuklar o hazineye sahip çıksınlar, istedi. Bu nedenle o duvarı doğrulttum. İşte sab-redemediğin olayların iç yüzü budur.”

Kıssadan anlamamız gerekenler:

Âyetlerde söz edilen bu üç olay, insanın dünya hayatında karşılaştığı her işte, ilahî hikmetlerin nasıl tecelli ettiğini göstermektedir. Her şeyden önce Allah’ın emir ve yasaklarına göre hayatımızı sürdürmek ve kötülüklere karşı gerekli tedbirleri almak bizim için önemli bir vazifedir. Bunun yanı sıra her türlü tedbiri almamıza rağmen bizim eylem ve irademiz dışında bize garip gelen ya da hoş görünmeyen olaylarla da karşılaşabiliriz. Böylesi durumlarda kötülük olarak bilinen şeylere usulünce engel olmaya ve onları ortadan kaldırmaya çalışmak, kul olarak sorumluluğumuzun bir gereğidir. Ancak, bizi aşan ve bize hoş görünmeyen olaylar karşısında sekinet içeri-sinde olmamız ve sabırlı davranmamız gerekir. Ne var ki insan kendine garip gelen olaya ilk planda tepki gösterir. Bu tepki insanın fıtratından kaynaklanır. Bize garip gelen olayların perde arkasını biz bilemeyiz. Tabiatta ortaya çıkan ve bize şer gibi gö-rünen her olayda mutlaka hayır hedeflenmiştir. Nitekim Kur’an-ı Kerim’de, “… Olur ki, bir şey sizin için hayırlı iken, siz onu hoş görmezsiniz. Yine olur ki, bir şey sizin için kötü iken, siz onu seversiniz. Allah bilir, siz bilmezsiniz.” (Bakara, 2/216) buyrulmaktadır.

Olayların perde arkasındaki hikmetler zamanla mutlaka ortaya çıkacaktır. Bize düşen irademiz dışında meydana gelen olayları hayra yorup, neticesini Allah’tan beklemektir. Unutmayalım ki bize hayır gibi görünen şey bazen şer olabilir. Şer gibi görünen de bazen hayır olabilir. Bazı olayların zararlı ve şer gibi görünmesi, kişinin kendi iradesini kötüye kullanmasından kaynaklanmaktadır.

“Ey iman edenler! Size açıklandığı takdirde, sizi üzecek olan şeylere dair soru sormayın. Eğer Kur’an indirilirken bunlara dair soru sorarsanız size açıklanır. (Hâlbuki) Allah onları bağışlamıştır. Allah çok bağışlayandır, halimdir (hemen cezalandırmaz, mühlet verir.) Sizden önceki bir millet o tür şeyleri sordu da sonra o yüzden kâfir oldu.” (Mâide, 5/101-102)

Soru sorarak öğrenmek bilgi edinmenin önemli bir yöntemidir. Nitekim çocuk-larımız, küçük yaşlarında gördükleri şeylerin ne olduğunu sorarlar. Bazen sorular o kadar çok olur ki, cevap vermekten yorgun düşeriz. Henüz okuma yazma bil-meyen ve öğrenmeyi merak eden çocuğun tek yapabileceği sorarak öğrenmektir. Nitekim Kur’an-ı Kerim’de 15 ayet-i kerime “Sana soruyorlar” ifadesiyle başlamak-ta ve bu soruların cevapları verilmektedir. Soru sormak, insanın kendi mantığını kullanarak içinde bulunduğu durumu fark etmesini sağlar. Bu bakımdan önemli bir tebliğ yöntemidir. Nitekim Hz. İbrahim bu yöntemi kullanmıştır: “İbrahim şöyle dedi: ‘Öyle ise siz, (hâlâ) Allah’ı bırakıp da, size hiçbir fayda, hiçbir zarar veremeyecek şeylere mi tapacaksınız?” (Enbiya, 21/66)

Kur’an-ı Kerim’de insanlar, çeşitli sorularla düşünmeye davet edilmiştir:

“İçtiğiniz suya ne dersiniz? Siz mi onu buluttan indirdiniz, yoksa indiren biz miyiz? Dileseydik onu acı bir su yapardık. O halde şükretseydiniz ya! Tutuşturduğunuz ateşe ne dersiniz? Onun ağacını siz mi yarattınız, yoksa yaratan biz miyiz? Biz onu bir ibret ve ıssız yerlerde yaşayanlara bir yarar kaynağı kıldık. O halde, O yüce Rabbinin adını tesbih et (yücelt).” (Vâkıa, 56/68-74)

Ayrıca, soru sormak düşünmekten kaçmayı da engeller. Bu sebeple şeytan, in-sanların, Allah’ın, ahiret gününün, cennet ve cehennemin varlığı gibi önemli konu-lar üzerinde düşünmelerini engellemek ister ve onları daima gerçeklerden kaçacak-ları bir tavra yöneltmeye çalışır.

Ashab-ı Kiram’ın birçok meseleyi Peygamberimize sorarak öğrendiğini biliyo-ruz. O halde ayet-i kerimelerdeki sakındırmanın soru sormakla ilgili olmayıp soru sormanın üslubu ile ilgili olduğu açıktır. Kişinin üzerine lazım olmayan, bilgi da-ğarcığına olumlu bir katkı sağlamayan, nezaket kaidelerine uymayan, cevap ve-rildiğinde soruyu soran kişinin üzülmesine yol açabilecek soruları sormak uygun görülmemiştir. Bazı kimseler Peygamberimize, “Hac her yıl mı farz, yoksa ömürde bir defa mı?”, “Benim babam kimdir?” “Babam cennette mi, cehennemde mi?” gibi sorular yöneltmişti. Bu sebeple yukarıdaki ayet-i kerimeler inzal buyurulmuştur.

Kaynaklarımızda hacla ilgili olay şöyle gerçekleşmiştir: Haccın farz olduğunu bildiren âyet indiğinde Peygamberimiz bir hutbe okumuş, Allah Teâlâ’ya hamd ve senâdan sonra “Allah size haccı farz kıldı” buyurmuştu. Bir sahâbî “Her yıl mı ey Allah’ın resûlü?” diye sordu. Resûlullah soruyu duymazdan geldi. Sorunun üçüncü defa tekrar edilmesi üzerine Hz. Peygamber “Şayet evet deseydim (her yıl haccetme-niz) farz olurdu. Siz ise buna tahammül edemezdiniz. Benim değinmediğim konularda soru sormayın. Sizden önceki bazı toplumlar peygamberlerine çok soru sormaktan ve sonra da bunlar üzerinde ihtilâfa düşmekten dolayı helâk olmuşlardır. Şu halde size bir şeyi emrettiğimde onu olabildiğince yerine getirmeye çalışın, size yasakladıklarımdan da kaçının.” (Müslim, “Hac”, 412) buyurmuştur.

Ayetlerdeki sakındırma ifadesinden, vahyin geldiği esnada soru sorulmasaydı dinin eksik kalacağı gibi bir anlam çıkarmak doğru olmaz. Zira bir hususun haram veya helal olmasını belirleme yetkisi yalnız Allah’a aittir. Şu halde bu âyetlerde ve-rilmek istenen mesajı şöyle açıklamak mümkündür:

Vahyin indiği dönemde bazı vecibelerin bildirilmesi soru sorulmasına bağlan-mış olduğundan, müminler yerli yerince soru sormaları, yersiz sorulardan ve ıs-rarcı tavırlardan kaçınmaları istenmiştir. Ayrıntılar üzerinde fazla sorular sorulması hâlinde, bu konudaki mükellefiyetlerin artabileceği haber verilmiştir.

Hacla ilgili hadisten de anlaşıldığı gibi ayet-i kerimelerdeki mesaj Kur’an’ın in-dirildiği dönemle sınırlı değildir. Müminler olarak dikkat etmemiz gereken husus-ları şöylece özetleyebiliriz:

1. Dinî yükümlülükler konusunda Resûlullah’ın buyruklarını olabildiğince ye-rine getirmeye çalışmalı, yasakladıklarından kaçınmalı, kendi anlayışımızı ve için-de yaşadığımız toplumun geleneklerini dine yamamaya kalkışmamalıyız.
2. Müslümanlar olarak asıl dinî vecibelerimizi bırakıp yeni yükümlülük arayışı içine girmemeliyiz. Aksi takdirde, dinin aslında olmayan hususları temel dinî yü-kümlülüklerimizden daha önemli hâle getirmiş
3. Dünya ve ahiretimiz için herhangi bir faydası olmayan ve bilgi dağarcığımıza olumlu bir katkı sağlamayan soruları sormaktan uzak durmalıyız.

“(Ey Muhammed!) Eğer sana kâğıda yazılı bir kitap indirseydik, onlar da elleriyle ona dokunsalardı, yine o inkâr edenler, ‘Bu apaçık büyüden başka bir şey değildir’ diyeceklerdi. Bir de dediler ki: ‘Ona (açıktan göreceğimiz) bir melek indirilse ya!’ Eğer (öyle) bir melek indirseydik artık iş bitirilmiş olurdu, sonra da kendilerine göz açtırılmazdı. (Hemen helak edilirlerdi) Eğer onu (Peygamberi) bir melek kılsaydık yine onu bir adam (suretinde) yapardık ve onları yine içinde bulundukları karmaşaya düşürmüş olurduk. Ey Muhammed! Andolsun, senden önce de birçok peygamber alaya alınmıştı da onlarla alay edenleri, alay ettikleri şey kuşatıp mahvetmişti. De ki:

‘Yeryüzünde gezin dolaşın da (peygamberleri) yalanlayanların sonu nasıl olmuş bir görün.” (En’âm, 6/7-11)

Peygamberlerle alay etmek, çeşitli bahaneler uydurarak onları inkâr etmek ve yalanlamak müşriklerin bilinen eski bir âdetidir. Peygamberleriyle alay eden bu gibi kavimlere Allah’ın azabının inmesi ve helak edilmeleri de değişmez bir gerçek ve âdil bir ceza olmuştur (Fâtır, 35/43). Tarih en doğru tanıktır. Kur’an-ı Kerim, sade-ce örnek vermek ve ibret için bazı toplumların helâk edilişinden bahseder. Yoksa tüm helâk edilen toplumların listesini vermez. Yüce Kitabımıza göre peygamberle-rini yalanlayan toplumların helâklerinin temel sebeplerini dört başlıkta özetlemek mümkündür:

a- Uyarıcıları Yalanlama (A’râf, 7/72 ),

b- Başlarına Gelen Belâ ve Musîbetlerden Ders Almama (A’râf, 7/130-136), c- Büyüklük Taslama (A’râf, 7/88; İsrâ, 17/16), d- Zulüm (Hacc, 22/45; Kehf, 18/59).

Yüce Kitabımız helak edilen kavimlerin helak edilme sebepleri ve helak ediliş şekilleri hakkında bilgi verdikten sonra bu kavimlerden bazılarının yerlerini de bildirmektedir. Mesela, birbirlerine komşu bölgelerde yaşayan ve helak olan Hz. Lût ve Hz. Şuayb kavimlerine ait şehirlerin bugün hâlâ var olduğu ve Ege bölge-sinde bir ana yol üzerinde bulunduğu beyan edilmiştir (Hicr, 15/76, 79). Vaktiyle kuzeydoğusunda Sodom ve Gomore bulunan Ölü Deniz’in kıyısını izleyerek ku-zeye, Suriye’ye doğru uzanan Kuzey Hicaz’daki bu yolun varlığı, Amerikan Doğu Araştırmaları Okulu tarafından yayımlanan hava fotoğraflarıyla şaşırtıcı bir şekilde doğrulanmıştır. Söz konusu fotoğraflar, bu eski yolu, Ölü Deniz’in doğu sahillerine az çok paralel bir seyir göstererek kuzeye doğru kıvrılan koyu bir çizgi hâlinde açıkça göstermektedir (Esed, Kur’an Mesajı, s. 524).

Peygamberimiz İslam dinini tebliğ etmeye başladığında müşrikler onunla alay etmişlerdir. Mekkeli müşriklerin bir kısmının teklif ettiği Allah’ın Resûlü ile birlik-te bir meleğin indirilmesi yahut bir meleğin peygamber olarak gönderilmesi gibi teklifler aslında istihza içeriyordu. Sevgili Peygamberimizin de bunları işitmekten dolayı kalbi daralıyordu. Bunun üzerine yüce Allah, Peygamber (s.a.s)’in karşı kar-şıya kaldığı saygısızlık, alay ve eğlenmeden dolayı çektiği sıkıntıları hafifletmek amacıyla bu iki ayeti indirdi. Bu ayetler bir yönden Peygamberimizi rahatlatırken, diğer yönden müşriklere de ders veriyordu. Yeryüzü peygamberleriyle alay ettikleri için helak edilen kavimlerle doludur ve bunlardan bazılarının kalıntıları hâlâ mev-cuttur. Bu kalıntılar ibret nazarıyla gezilmeli; Peygamberi inkâr etmekten ve onunla alay etmekten sakınılmalıdır.

Bu ayet-i kerimelerden şu dersleri çıkarabiliriz:

1. Peygamberleri ve hak yola çağıranları alaya almak neredeyse değişmez bir insanlık geleneğ Bu yüzden peygamberlerin ve hak yola çağıranların buna karşı sabırlı olması gerekir.
2. Tarihî gerçekler gösteriyor ki, yalanlamanın ve alaycılığın sonu yalanlayıcı-ların ve alaycıların yok olmasıdır. Ayrıca bunlar ebedî bir azapla da cezalandırıla-caklardır.
3. Bilgi edinmek, ticaret yapmak ya da akraba ziyaretleri gibi sebeplerle seya-hat etmekteyiz. Bu, olağan ve güzel bir davranıştır. Bununla birlikte, tarihî yerler, geçmişte yaşamış milletlerin kalıntıları ve eserleri, ayrıca; işledikleri günahlar sebe-biyle helak olmuş milletlerin yerleri ve kalıntıları gezilmeli ve bunlara ibret nazarı ile bakmalıdır.
4. Kabir ziyaretlerine de özen gösterilmeli ve bu yerlerden ders alınmalıdır.

“Onlar yeryüzünde dolaşıp, kendilerinden öncekilerin sonlarının nasıl olduğuna bakmadılar mı? Allah, onları yerle bir etmiştir. İnkâr edenlere de bu akıbetin benzerleri vardır.” (Muhammed, 47/10)

Tarihte birçok kavim zevk, sefahat gibi geçici lezzetlerin peşine koşarak işledik-leri günah nedeniyle helak olmuşlardır. Yüce Kitabımız, bu tür bazı kıssaları gözler önüne sermekte ve geçmiş olaylardan ders alabilmemiz için “yeryüzünde gezip do-laşmamızı” istemektedir. Bunun birçok yararları olacağı aşikardır. Kişi kendi doğdu-ğu yerden çıkıp başka diyarlara ve memleketlere gidip-gelmedikçe birtakım bilgi ve tecrübelerden yoksun kalır.

Çok gezen kişinin çok okuyan kadar olmasa bile bilgili olabileceğini kabul etme-miz gerekir. Çünkü gezen kişi her gittiği yerden birçok şeyler elde ederek geri döner. Elde ettiği bilgileri ve tecrübeleri kendi hayatına ve yaşadığı topluma yansıtan kişi de kendine ve topluma yararlı bir insan hâline gelecektir.

Tarihi olmayan bir milletin geleceği de olmaz. Geçmiş milletlerin hâllerinden ders alabilmemiz için imkânlar ölçüsünde onların yaşadıkları yerleri görmemiz ge-rekir. Onların memleketleri nasıl harap olmuş, niçin bu felaketle yüzleşmişler, ne-den tarihleri yok olmuş gibi soruları sormamız gerekir.

Kur’an önce yaşayan topluluklar hakkında geniş bilgi verir. Allah’ın emir ve ya-saklarını yeterince yerine getirmediklerinden, geçici lezzetlerin peşinde koştukların-dan sonlarının iyi olmadığını, mal ve mülkleri kendilerini kurtarmadığını, net bir şekilde bizlere aktarmakta ve bizleri ikaz etmektedir.

Akıl sahibi insanlar tarihteki kavimlerin başlarına gelen bela ve musibetlerden ders alarak bu gibi felaketlerden uzak kalmasını becermelidir. Onun için yeryüzünü imkânlar ölçüsünde gezip olan bitenlerden ibret almamız tavsiye edilmektedir. Bu da ancak araştıran bir göz, ince bir duyarlılık ve şeffaf bir kalp ile dünyayı dolaş-makla sağlanabilir.

Kur’an, daha önce yaşayan insanların hâllerini düşünmemizi, onların işledikleri helak edici günahlardan başlarına nelerin geldiğini bilmemizi ve bunlardan ibret almamızı şöyle öğütler:

“Onlar yeryüzünde dolaşıp, kendilerinden önce gelenlerin akıbetlerinin nasıl olduğu-na bakmadılar mı? Onlar kendilerinden daha çok, daha güçlü ve onların yeryüzündeki eserleri daha üstündü. Fakat kazanmakta oldukları şeyler onlara bir fayda vermemişti.” (Mü’min, 40/82)

O kavimlerin sayılarının çokluğu güç ve kuvvetlerinin fazlalığı, medeniyette çok daha ileri seviyede olmaları gibi hiçbir şey bunların yok oluşlarına mani olamamıştır.

Asıl ders alınması gereken husus: Helak olan kavimlerin birçoğu mal ve mül-künün yanında “bilge” olduklarını ortaya koyarak, kendilerini olduklarından çok daha fazla göstermeye çalışmışlardır. Ancak bilinen bir gerçek var ki, ilim imanla olursa sahibini mutlu, imansız ilim ise sahibini mutsuz, kör eder ve hatta yanlış kullanıldığında da felaketine sebep olabilir. Bu körlük kişiye birçok iş yapabileceğini zannettirir, fakat gerçek hiç de öyle sanıldığı gibi olmaz.

Bir insan bildiğini bilmedikleri ile karşılaştırsa ne kadar zayıf olduğunu anlaya-caktır. Böylece azgınlığa değil kul olma yollarını arayacaktır. Birçok insan yaratıldığı gayeyi unutarak azgınlık içine düşerek başına gelecek bela ve musibetin farkında olamıyor. İşte yüce Allah bizlere gezip dolaşarak bilgi ve görgümüzü arttırmamızı ve geçmiş milletlerin hâllerinden ders almamızı öğütlemektedir.

Netice olarak şunu söylemek mümkündür. Baktığını gerçek manada görebilen göz ve olaylardaki hikmetleri kavrayabilecek uyanık kalp ile yeryüzünde gezmek, geçmiş milletlerin kalıntılarını izlemek, o insanların ne olduklarını ve hangi mu-sibetlere duçar olduklarını görmek, düşünmek yüce Rabbimiz tarafından bizlere tavsiye edilmektedir.

“Sevdiğiniz şeylerden Allah yolunda harcamadıkça iyiliğe asla erişemezsiniz. Her ne harcarsanız Allah onu bilir.” (Âl-i İmrân, 3/92)

Âyet-i kerimede, iyiliğe erişebilmemiz için biz müminlerden infakta bulunmamız yani mallarımızı Allah yolunda harcamamız isteniyor. Ancak harcamaları yaparken beğenmediğimiz alelade bayağı şeylerden değil de sevdiğimiz, değer verdiğimiz şey-lerden yapmamız istenmektedir. Aksi halde yapılan harcamalarla hedeflenen gayeye ulaşılamayacaktır.

Elbette imkânlarımız nispetinde sahip olduğumuz şeylerden vermemiz ve gücü-müz oranında başkalarına yardımcı olmamız gerekir. Ama hangi şeylerden verece-ğiz? İşte vermek kadar belki ondan da önemli olan hangi şeyleri vereceğimizdir. Be-ğenmediğimiz, elden çıkarmayı veya çöpe atmayı düşündüğümüz şeyleri mi, yoksa sevdiğimiz, değer verdiğimiz şeyleri mi…? Dolayısıyla, yüce Rabbimizin sevgisine, hoşnutluğuna ve yardımına ulaşabilmemiz için sahip olduğumuz ve bizim için ol-dukça değerli olan şeyleri O’nun yolunda harcamamız gerekiyor. Bir başka ifade ile başkalarına yardım olarak verdiğimiz şeyler, hem bizce kıymetli bir şey olmalı, hem de ihtiyaç sahibinin bir ihtiyacını karşılamalı, sıkıntısını gidermelidir. Biz ancak bu sayede iyiliğe erer ve cennete girmeye hak kazanabiliriz. Konuyla ilgili olarak bir âyet-i kerimede şöyle buyurulmaktadır:

“Ey iman edenler! Kazandıklarınızın iyilerinden ve yerden sizin için çıkardıklarımız-dan Allah yolunda harcayın. Kendinizin göz yummadan alıcısı olmayacağınız bayağı şeyleri vermeye kalkışmayın ve bilin ki Allah, her bakımdan zengindir, övülmeye layıktır.”(Bakara, 2/267)

Âyet-i kerimeden açıkça anlaşılacağı üzere insanın tiksinerek alabileceği şeylerin zekât, sadaka veya yardım olarak verilmesi, insanların hoşuna gitmediği gibi yüce Rabbimizin de hoşuna gitmeyecektir. Ayrıca böyle bir harcamada bulunan kişi, har-camalarının karşılığında sevap da elde edemeyecektir.

Kuşkusuz, kişi Allah yolunda ve O’nun rızasını kazanmak amacıyla yaptığı harca-maları sayesinde cimrilik hastalığından kurtularak kendisini Allah ve insanlar katın-da yüceltecek cömertlik vasfını kazanır. Cimri insanların toplum tarafından sevilme-diği bilinen bir gerçektir. Toplumun sevgisini kazanmanın yolu da sevdiğimiz şey-leri toplum menfaati için seferber etmekten geçer. Sahâbîler yani Hz. Peygamber’in arkadaşları buna oldukça önem vermiş ve en çok sevdikleri mallarını Allah yolunda harcamaktan geri durmamışlardır. Örneğin, Medineli Müslümanlar arasında en çok hurma bahçesine sahip olan Ebû Talha, Mescid-i Nebevî’nin karşısında bulunan ve içindeki tatlı suyu Hz. Peygamber tarafından beğenilen Beyruhâ adlı bahçesini çok severdi. “Sevdiğiniz şeylerden Allah yolunda harcamadıkça iyiliğe asla erişemezsiniz. Her ne harcarsanız Allah onu bilir” mealindeki âyet inince, Hz. Peygamber’in yanına gide-rek bu bahçeyi Allah yolunda infak etmek istediğini bildirdi. Onun bu davranışını takdirle karşılayan Hz. Peygamber, bahçeyi akrabalarına vermesinin daha uygun olacağını söylemiş, bunun üzerine Ebu Talha, Übeyy b. Kâ’b ve Hassan b. Sâbit gibi amcazadelerine ve yakın akrabasına bağışlayarak Hz. Peygamber’in bu tavsiyesi-ni yerine getirmiştir (Buhârî, “Zekât”, 44). Hz. Peygamber, kendisine gelip en değerli malının Hayber’deki hissesi olduğunu, onu Allah yolunda harcamak istediğini ve bunun için ne yapması gerektiğini soran Hz. Ömer’e, “Aslını tut, meyvesini sadaka ver” buyurmuştur. Bunun üzerine Hz. Ömer, geliri gereken yerlere harcanmak üzere o bağı vakfetmiştir (Buhârî, “Şürût”, 19).

Gerçek şu ki, bu tür davranışlar sahâbe döneminde çokça yaşanmıştır. Âyet-i kerimede aynı zamanda, gösteriş amaçlı bazı davranışlarda bulunan ve kendilerini dindar olarak tanıtmak isteyen Yahudiler uyarılmakta, iyilik hakkındaki kanaatleri-nin yanlış olduğu vurgulanmakta ve asıl iyiliğin Allah’ı sevip O’nun emir ve yasak-larını her şeyden üstün tutarak yaşamak olduğu bildirilmektedir.

Sonuç olarak denilebilir ki, kişi herhangi bir şeyi Allah’tan daha çok seviyor ve onu gerektiğinde Allah yolunda feda edemiyorsa onun iyiliğe ulaşması mümkün değildir.

“Semûd ve Âd kavimleri, yüreklerini hoplatacak olan büyük felaketi (Kıyameti) yalanladılar. Semûd kavmi korkunç bir sarsıntı ile helâk edildi. Âd kavmine gelince onlar da uğultulu ve dondurucu şiddetli bir rüzgârla helak edildi. Allah onu kesintisiz olarak yedi gece, sekiz gün onların üzerine musallat etti. Öyle ki (eğer orada olsaydın), o kavmi, içi boş hurma kütükleri gibi oracıkta yere serilmiş halde görürdün. Şimdi onlardan geri kalan bir şey görüyor musun?” (Hâkka, 69/4-8)

Okuduğumuz ayetlerde Allah Teâlâ, Âd ve Semud kavmini helak ettiğini bildire-rek biz insanları bu olaydan ibret almaya çağırmaktadır. Şimdi bu iki kavmin helak sebeplerine birlikte kısaca göz atalım:

Ad kavmi Yemen’in Uman ile Hadramut arasındaki Ahkaf denilen geniş çöl böl-gesinde yaşamış eski ve önemli bir Arap toplumudur. Hûd (a.s) onları hak dine davet etmek üzere peygamber olarak gönderildi. Hz. Hûd, kavmini ikna etmeye çalışırken Allah’ın onlara olan lütuflarını hatırlatarak insanlara zulüm, zorbalık, az-gınlık, fesat çıkarmaktan vazgeçmelerini istiyordu. Allah’a ve ahiret yurduna imana çağırıyor, inkârcılıktan ve isyandan uzak kalmalarını öğütlüyordu.

“Âd kavmi ise yeryüzünde haksız olarak büyüklük taslamış, ‘Bizden daha güçlü kim var?’ demişlerdi. Onlar, kendilerini yaratan Allah’ın onlardan daha güçlü olduğunu gör-mediler mi? Onlar bizim ayetlerimizi inkâr ediyorlardı.”

“O, öldüğünüz, toprak ve kemik hâline geldiğiniz zaman sizin tekrar mutlaka (diril-tilip) çıkarılacağınızı mı vaat ediyor ‘Hâlbuki bu size vaat olunan şey, ne kadar da uzak. Hayat, bu dünya hayatından ibarettir. Ölürüz ve yaşarız. Biz tekrar diriltilecek değiliz Bu, Allah’a karşı yalan uyduran bir kimseden başkası değildir. Biz ona inanmayız. O pey-gamber, ‘Ey Rabbim! Yalanlamalarına karşı bana yardım et!’ dedi. Allah, ‘Yakın zamanda mutlaka pişman olacaklardır!’ dedi. Derken onları o korkunç ses kaçınılmaz olarak kıskıv-rak yakalayıverdi de kendilerini çör-çöp yığını hâline getirdik. Zalimler topluluğu Allah’ın rahmetinden uzak olsun!”

Ayetlerde açıkça görüldüğü gibi peygamberleri Hûd onlara, bu nimetlerin asıl sa-hibinin Allah olduğunu hatırlatarak buna göre davranmaları gerektiğini, kurtuluşla-rının buna bağlı olduğunu bildirmiştir. Fakat onlar bu uyarıyı dikkate alarak Allah’a iman ve şükran borçlarını eda etmeleri gerekirken, tam aksine Hûd’u eleştirip kına-dılar; üstelik nasıl olsa imkânsız olduğunu düşünerek ondan, doğruluğunu kanıtla-ması için kendilerini tehdit ettiği azabı veya felâketi başlarına getirmesini istediler.

Âd kavminin inkârcılıktaki ısrarı üzerine Allah onların üzerine kasıp kavuran bir fırtına göndermiş; bu fırtına Âd kavminin yurdunda yedi gece sekiz gün devam et-miş; sonunda insanları sökülmüş hurma kütükleri gibi yerlere serivermiştir. Âd kav-minin muhteşem sarayları ve köşkleri yerle bir olmuş; böylece yok olup gitmişlerdir.

Semûd kavmi ise Hicaz ile Şam arasındaki bölgede yaşamış olan bir kavimdir. Allah Teâlâ kendilerine Salih (a.s)’i Peygamber olarak gönderdi. Salih (a.s) kendile-rini puta tapmayı bırakarak bir olan Allah Teâlâ’ya iman ve ibadet etmeye çağırdı. İman etmedikleri takdirde Allah’ın azabına uğrayacakları konusunda da uyardı.

Onlar Salih (a.s)’ten karşılarında bulunan kayalıktan mucize olarak dişi bir deve çıkartmasını istediler. Deveyi çıkartması hâlinde iman edeceklerini, aksi takdirde de kendisini “yalancı” sayacaklarını belirttiler. Kur’an-ı Kerim’de olay şöyle aktarıl-maktadır:

“İşte size bir mucize olarak Allah’ın şu devesi… Bırakın onu da Allah’ın mülkünde ye-sin, içsin. Sakın ona bir kötülük etmeyin. Yoksa sizi elem dolu bir azap yakalar.” (A’râf, 7/73)

“Salih, şöyle dedi: İşte bir dişi deve! Onun (belli bir gün) su içme hakkı var, sizin de belli bir gün su içme hakkınız vardır.” (Şuara, 26/155) buyurularak, ona su verilmesi için nö-bet ve sıra usulüyle bir gün ayrılmış ve Allah’ın arzında yayılmak üzere bırakılması ve kötülükle dokunulmaması, dokunulduğu takdirde elem verici bir azap geleceği haber verilmişti ki, devenin yaratılışı bir mucize olduğu gibi, bu haber de bir mucize oluyordu.

Ne yazık ki Semud kavmi gözleri önünde cereyan eden bu mucizeye de inan-mamış, yalanlama ile karşılamıştır. Yalan kötü bir şey olduğu gibi, gerçek ve doğru olan bir haberin yalan olduğunu söylemek de kötü bir iş, bir yalan; bir peygamberin verdiği haberi yalanlamak ise onu gönderen Allah’ı inkârdır.

Şems suresinde olay şöyle tasvir edilmektedir:

“Semûd kavmi, azgınlığı sebebiyle yalanladı. Hani onların en bedbaht olanı (fesat çı-karmak için) ileri atılmıştı. Allah’ın Resûlü de onlara şöyle demişti: ‘Allah’ın devesini ve onun su içme hakkını koruyun. Fakat onlar, onu yalanladılar ve deveyi boğazladılar. Bu-nun üzerine Rableri, suçlarından dolayı onları helak etti ve kendilerini yerle bir etti. Allah, bunun sonucundan çekinmez de!” (Şems, 91/11-15)

Bu iki kavmin akıbetleri, biz Muhammed ümmetine birer ibret levhası olarak bil-dirilmiş, böylelikle bu felâketlerin isyan ve günahlardan geldiği hatırlatılarak Allah ve Resûlüne itaatkâr davranmamız gerektiği hatırlatılmıştır.