“Nerede olursanız olun, ölüm size ulaşacaktır. Sağlam ve tahkim edilmiş kaleler içinde bulunsanız bile. Onlara bir iyilik gelirse ‘bu, Allah’tandır’ derler. Onlara bir kötülük gelirse, ‘bu, senin yüzündendir’ derler. (Ey Muhammed!) De ki; ‘hepsi Allah’tandır.’ Bu topluma ne oluyor ki neredeyse hiçbir sözü anlamıyorlar!” (Nisa, 4/78)

Ölüm, insanoğlunun kaçınamayacağı ve görmezlikten gelemeyeceği bir gerçek-tir. Ölüm, Müslüman için bir yok oluş değil, yeni bir hayatın başlangıcıdır. Kitabı-mız Kur’an’ın kapağını açtığımızda, karşımıza çıkan ilk surenin daha üçüncü ayetin-de, “Din Günü”nden bahsedilmekte, dolayısıyla hesap-kitap, öbür âlem gerçeğine vurgu yapılmaktadır. O halde gerek ölüm, gerekse ölümden sonra meydana gelecek hadiselerin bu denli vurgulanması bize hangi gerçeği anlatmak istiyor? Ölümden kaçışın olmadığı, herkesin bir gün yaptıklarından sorguya çekileceği, dolayısıyla hazırlıkların buna göre yapılmasını hatırlatıyor.

Aslında sözlüklerde bile yan yana gelen “ölüm” ve “ömür” birbirini yadsımayan, aksine tamamlayan iki kardeş olarak görülmelidir. Nitekim bir başka ayette bu ger-çeğe işaret edilmekte ve “O, Allah ki, hanginizin daha güzel işler yapacağını sınamak için ölümü ve hayatı yarattı.” (Mülk, 67/2) buyrulmaktadır. Ölüm, farkına varsak da varmasak da, kelime olarak soğuk gelse de gelmese de, o hayatımızın en yalın ve en gerçekçi yanını temsil etmektedir.

Büyük İslam âlimleri, inanan için ölümden korkmaya gerek yoktur, derler. Çün-kü o her an ölüme hazırdır. Dağarcığında, Allah’ın huzuruna varacağında, kendisine orada yetecek kadar azık bulundurur. Nitekim ölümden korkmayan Mevlânâ gibi daha nice gönül erleri için ölüm adeta bir Şeb-i Arûs yani “düğün gecesi”dir. Bazıla-rının ölümden korkması ise onların bu büyük buluşmaya hazırlıksız olmalarından kaynaklanmaktadır. Ne var ki ancak bu defa da korkunun ecele faydası olmayacak-tır.

Gerek Mülk sûresindeki bahse konu ayetten, gerekse diğer ayetlerden çıkardı-ğımız sonuç, hayatın da ölümün de hikmetinin, insanın imtihanında saklı olduğu-nu öğrenmekteyiz. Bu duruma göre, ölümle birlikte hayat sona ermeyecek, bilakis ölümden sonra sonsuza dek sürecek olan ebedî bir hayat başlayacaktır. Bu hâliyle ölüm, bir taraftan insanın hesap vermesi ve sorumlu tutulması hakikatine kapı ara-larken, diğer taraftan da fani olan insanın ebedîleşmesinin de ilk basamağını teş-kil etmektedir. Öyleyse ölümü, aynen hayat gibi, ahiret yurdunda ebedî mutluluğa ulaştıran bir vasıta ve nimet olarak algılamak gerekir.

Ayrıca üzerinde konuştuğumuz ölüm biz insanlar için en büyük ibret ve en etkili öğüt olma özelliğine de sahiptir. Bu bağlamda, ölüm gerçeğinden uzak olarak sür-dürülen hayat, bir anlamda yitik ve ziyan edilmiş bir hayat demektir. Dünyaya hiç ölmeyecekmiş gibi bağlananlar, aldananlardır. Her şeyde olduğu gibi bunda da ifrat ve tefriti uygun bulmayan dinimiz, bir gerçeğe parmak basmakta ve hiç ölmeyecek-miş gibi dünyaya, ama yarın ölecek gibi ukbâya çalışmayı emretmektedir.

O halde Müslüman, dünyanın geçiciliğine, cazibe ve menfaatine uyarak ve alda-narak, ebedî yurdu olan ahiret hayatından uzak kalmamalı, ahirete gidecek yolun en önemli basamağı olan ölüm gerçeğine karşı da gözlerini kapamamalıdır. Ölümle her şeyin biteceğini zannedip, sürekli nefsin arzuları peşinde koşmak, hayatı zevki sefaya adamak ve bunu bir yaşam felsefesi hâline getirmek çok büyük yanlışlık olur. Mademki yadsınamayan bir gerçek, kaçışı olmayan bir durum, üstelik nerede olur-sak olalım peşimizi bırakmayan bir olgu ile burun burunayız; o halde yapılacak şey, kaçmak değil, hazırlıklı olmaktır. Onun için insan, zaman zaman yaşadığı hayata bakmalı, geçirdiği ömrünün aşamalarını gözden geçirmeli ve hesabı verilebilir bir hayat sürüp sürmediğinin muhasebesini yapmalıdır.

Ölüm sonrası bir hayatın mutluluk perdesini aralamak için dinî görevlerimizi, ibadetlerimizi ihmal etmeyelim, sosyal sorumluluklarımızın gereğini yerine getire-lim. Ölümün bize hiç de uzak olmadığını, ölümle hayat arasındaki çizginin çok ince olduğunu, hayata bağlanmanın gerçekten de pamuk ipliği kadar zayıf ve basit bulunduğunu göz ardı etmeyelim. Ölümün bizi nerede beklediğini bilemediğimize göre, biz ölümü her an her yerde bekleyelim ve hazırlıklı olalım!

“Biz, senden önce de hiçbir beşere ölümsüzlük vermedik. Şimdi sen ölürsen onlar ebedî mi kalacaklar? Her nefis ölümü tadacaktır. Sizi bir imtihan olarak hayır ile de şer ile de deniyoruz. Ancak bize döndürüleceksiniz.” (Enbiya, 21/34-35)

Yüce Allah, bizleri bu dünyada ebedî olarak kalmak için değil, imtihan ve kulluk için yaratmıştır. İmtihanın neticelenmesi, insanın ölüm dediğimiz gerçeği tatmasıyla mümkün olacaktır. Ölüm de, hayat gibi Allah’ın yaratmasıyla meydana gelmektedir.

Ölüm, görünüşte hayatımızın sona ermesi, cesedin dağılması, bedenin yok olması gibi düşünülse de o, bizim için yokluk, hiçlik değil, bir rahmet, nimet ve ebedî âleme açılan bir kapı/penceredir. Hepimizi, ölümden sonra sonsuza dek sürecek olan ebedî bir hayat beklemektedir. Bizler, misafir olarak gönderildiğimiz bu dünya hayatında yaptığımız her işten, söylediğimiz her sözden, kısaca tüm yaşadıklarımızdan ölümden sonraki hayatımızda/ahirette hesap vereceğiz. Bu nedenle ölüm ve ölümle başlayacak olan ahiret hayatına iyi hazırlanmalıyız.

Yukarıda zikrettiğimiz ayetler, bizim için hayatın en büyük gerçeğine, yani ölüme dikkatimizi çekmektedir. Beşerin ölümlü oluşu ve ölümün tüm yaratılmışlar için gerçekliği özellikle, bir peygamber bile olsa sevgili Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.s)’in ölümsüz olmadığı vurgusuyla hatırlatılmaktadır. Eğer ölümden kurtulan biri olsaydı, hiç şüphesiz sevgili Peygamberimiz olurdu. Allah’ın en sevgili kulu, peygamberler zincirinin son halkası, âlemlere rahmet olarak gönderilmiş, yaratılmışların en şereflisi, bir beşerin varabileceği en yüce mertebeye erişmiş Habibullah dahi öldükten sonra, kim bu ölüm gerçeğini değiştirebilir ve ölmeyecekmiş gibi davranabilir? Nitekim Allah Teala başka bir âyette Hz. Peygamber (s.a.s)’e hitaben, “(Ey Muhammed!) Şüphesiz sen öleceksin ve şüphesiz onlar da öleceklerdir.” (Zümer, 39/30) buyurarak, bu gerçeği açık bir şekilde ifade etmiş, ölüm ve ölümden sonraki hayat hakkında umursamaz tavır takınanlara, bu tutumlarının kendilerini hiçbir şekilde kurtaramayacağını haber vermiştir. Yine “Nerede olursanız olun, sağlam ve tahkim edilmiş kaleler içinde bulunsanız bile ölüm size ulaşacaktır…” (Nisa, 4/78) ayeti de, hiçbirimizin bu dünyada ölümden kurtulamayacağını bildirmektedir. Dolayısıyla Allah’ın koymuş olduğu bu genel kaideden hiç kimse kendisini hariç tutamaz.

Her gün binlerce insanın bu dünyadan ölümle başka bir âleme göçmesi, hepimiz için en büyük ibret ve etkili bir öğüttür. Ölümü düşünmek, bizim Yaratıcı ile olan bağımızı kuvvetlendirir. Bu hayatı anlamlı bir şekilde ve değerlendirerek yaşamaya, ömrümüzün muhasebesini yapmaya vesile kılar. Bize, dünya hayatının ve lezzetlerinin bir gün mutlaka sona ereceğini, zamanın kıymetini, ömrümüzün değerini/anlamını öğretir. Allah’ın bize ihsan ettiği sayısız nimetlere şükretmeyi, bir gün bunların elimizden gideceğini, kalben/gönülden bunlara bağlamamayı hatırlatır. Dünya ile ahiret arasında dengeli bir hayat yaşamamıza vesile olur. İyi bir insan ve iyi bir Müslüman olmaya, yararlı davranışlar yapmaya, kimseyi incitmemeye, iyilikte yarışmaya, barışa ve huzura götürür. Ölüm, kişiyi her türlü olumsuz alışkanlıklara sahip olmaktan ve nefsânî davranışları yapmaktan, geçici olan zevk ve eğlencelerin peşinden gitmekten alıkoyar. Bizi yalandan, hileden, aldatmaktan, fitneden, yetim malı yemekten, dedikodudan, cana mala, ırza namusa saldırmaktan korur.

Yaşamak kadar tabii ve gerçek olan ölümü kendimizden çok uzakta zannedersek bu âlemde gayesiz, hedefsiz ve sorumsuzca boş bir hayat yaşamış oluruz. Böyle yaparsak, dünyayı sadece yeme, içme ve eğlence yeri olarak kabul etmiş oluruz. Oysaki dünyada sadece bu anlayışa dayalı bir hayat, bizleri gerçek amacından saptırır ve her türlü kötülüğü işlemeye sevk eder.

Her geçen günümüz bizleri ölüme biraz daha yaklaştırmaktadır. Bu nedenle ölümü unutarak veya yok sayarak değil, aldığımız her nefesimizi ve içinde bulunduğumuz her anı, son olarak kabul edip, bilinçli bir hayat yaşamalıyız. Çünkü hayat, Allah’ın bize çok büyük bir hediyesidir. Sağlığımız, gençliğimiz, malımız, mülkümüz, ailemiz, kısaca sahip olduğumuz tüm servetimiz, bizlere bir emanet olarak verilmiştir. Bunlardan mutlaka hesaba çekileceğiz. Dünya hayatında sahip olduğumuz hiçbir şey, bize ölümü ve sonrasındaki ebedî hayatı/ahireti unutturmamalıdır. Nereye gitsek, neyin arkasına saklansak, hangi eğlenceye dalsak, onu unutmak için nelerle oyalansak netice yine de değişmeyecektir. Çünkü dünya hayatındaki her yol netice itibariyle ölüme çıkıyor. Bu nedenle sevgili Peygamberimiz bizlere şu çarpıcı uyarıyı yapıyor:

“Lezzetleri yok eden ölümü çok anın.” (Tirmizî, “Zühd”, 4)

Mademki ölüm, hepimiz için kaçınılmaz bir gerçek ise, bizi yoktan var eden ve kendisine kulluk için yaratan Rabbimize gönülden iman ederek, ibadetle bir hayat geçirmeli ve her an öleceğinin farkında olarak ahirete hazırlık gayreti içinde bir ömür sürmeliyiz. Bu durumda ölüm ebedî mutluluğun müjdecisi olup bizi cennete götürecektir. Aksi halde ölüm bizler için azaba açılan bir kapı olacaktır.

Netice olarak, hayatımız iyi ve kötü yönleriyle bir imtihan alanıdır. Sonunda her birimiz Hakk’ın huzuruna varıp hesap gerçeğiyle karşılaşacağız. Bu nedenle hesabını verebileceğimiz bir hayat yaşamak hedefimiz olmalıdır.

“(Ey Muhammed!) Şüphesiz sen öleceksin ve şüphesiz onlar da öleceklerdir. Sonra şüphesiz siz kıyamet günü Rabbinizin huzurunda muhakeme edileceksiniz.” (Zümer, 39/30-31)

Her canlı ölümü tadacaktır. Yüce Allah’ın bize verdiği hayat geçicidir. Allah’tan geldik ve neticede her birimiz tekrar O’na döneceğiz. İster inansın, ister inanmasın herkes, ölüm gerçeğini mutlaka tadacak ve kıyamet günü yüce Yaratıcının huzurun-da hesap verecektir.

İnsan hayatının farklı aşamaları vardır. Her insan doğar, büyür ve sonunda ölüm dediğimiz gerçekle karşılaşarak geldiği yere döner. Hayatımız, ölüm denen hakikate doğru durmadan akmaktadır. Kısa bir misafirliğin ardından, her gün binlerce insanı yolcu ettiğimiz ebediyet yurduna adım adım yaklaşıyoruz. Ölümle dünya hayatının perdesi kapanırken, kabir perdesi aralanır. Ardından ahiret kapısı açılacaktır. Peş peşe takip eden bu sahneler her insanın mutlaka karşılaşacağı yaratılış gerçeğinin farklı aşamalarıdır.

Ölüm, kişiyi yatağından ayırıp toprağa, dünyanın kalabalığından alıp kabirde yalnızlığa terk eder. Çoluk çocuğundan mahrum bırakıp toprağın kucağına iter. Ancak şunu unutmamalıyız ki hepimizin kapısını çalacak olan ölüm, bir son değil, yeni ve ebedî bir hayatın başlangıcıdır. İnsanlar belirli bir süre kabirde kalır daha sonra mahşer dediğimiz, kalpleri ürperten, nefesleri tüketen, renkleri solduran, ki-şiye en yakınlarını bile unutturan diriliş günü gelir. O gün, kişinin canından, malın-dan, yaptıklarından ve yapmadıklarından hesaba çekileceği gündür. O gün, küçük büyük demeden, dünyada işlenen her şeyin yer aldığı amel defterinin açılıp sahibine verileceği gündür.

Ahiret günü, herkes dünyada yaptığının karşılığını bulur. O gün, insanların kimi hazırlıklı, kimisi hazırlıksızdır. Hazırlıklı olanlar müminlerdir. Bu kimseler, dün-yada iman etmiş ve imanlarının gereğini yapmaya çalışarak Rablerini razı etmeye, Rablerinin rızası doğrultusunda bir hayat yaşamaya çalışmış kimselerdir. Hazırlıksız olanlar ise, dünya hayatında imandan yüz çeviren, Rablerinin rızasını kazanma gibi bir tutkuları olmayan, ahiret hesabı yapmayan kimselerdir. Her iki kesim de ame-linin karşılığını bulur. Neticede herkes, ne ekmişse onu biçecektir. O gün, orada herkes kendi hesabını vermek durumundadır. Müminler, kâfirler, haklılar, haksız-lar, zalimler, mazlumlar, zayıflar ve güçlüler birbirleriyle hesaplaşacaklardır. Herkes kendini haklı çıkarmaya çalışacak, neticede yüce Allah, hükmünü verecek, haklı olan haksız olandan ayırt edilecektir.

Kıyamet gününde gerçekleşecek bu hadiselerin Kur’an’da bize bildirilmiş olma-sından çıkaracağımız nice dersler vardır. Rabbimiz, bu ayetlerle kullarını ebedî ha-yata hazırlıyor. Dünya hayatının geçici olduğunu hatırlatıyor. Müminleri salih amel işlemeye teşvik ediyor. Herkesin kapısını çalacak olan ölümün, Hz. Peygamber de dâhil olmak üzere mevki, makam ve statüye bakılmaksızın herkesi teşmil edeceğine dikkat çekiliyor ve ölümden sonrası için hazırlık yapmamız isteniyor.

Ölüm hususunda insanlar müşterek olmakla beraber, ölümü karşılama ve al-gılama biçimi insanların durumlarına göre farklılık arz eder. Her şeyini dünyaya bağlamış, ahiret inancı taşımayan bir kimse için ölüm en büyük korku ve felakettir. Fakat Allah’a inanan ve bu doğrultuda yaşayan mümin için durum farklıdır. O, her ne kadar bir anlık dünyadaki sevdiklerinden ayrılma üzüntüsü taşısa da onun için ölüm, sevgiliyle buluşmadır, Rabbine olan vuslattır.

Ölümü düşünerek bundan ibret almalıyız. Zira öğüt verme açısından kişiye ölüm yeter. Bu manada kabirleri ziyaret etmek, İslam’ın geldiği ilk dönemde çeşitli mah-zurlar sebebiyle nehyedilmişken, tevhid inancı Müslümanların kalbine iyice yerleşip, İslam esaslarına bağlılık, Allah’tan başkasından yardım istememe ve yalnız O’na iba-det etme prensibi bütün inananların kalbinde kökleşince, teşvik edilmiştir. Peygam-berimiz (s.a.s) bu hususta, “Ben size kabirleri ziyaret etmeyi yasaklamıştım; artık ziyaret edebilirsiniz, çünkü bu, size ahireti hatırlatır.” (Müslim, “Cenâiz”, 106; Tirmizî, “Cenâiz”, 60) buyurmak suretiyle, kabirlerin ibret almak gayesiyle ziyaret edilmesinde bir sakınca olmadığını beyan etmişlerdir. Artık ölümden başka öğüt aramaya gerek var mı?

Neticede inansın veya inanmasın hiçbir canlının ölümden kurtulma imkânı ol-madığına göre, ölüme hazırlıklı olmalı, hayatımızı imanla, ibadetle, güzel ahlakla geçirmeye çalışarak Rabbimizi razı etmeye çalışmalıyız. Tutan ellerimiz tutmaz, yü-rüyen ayaklarımız yürümez olunca, nefeslerimiz tükenip dudaklarımız kapanınca artık ahiret için yapabileceğimiz bir şey kalmaz. O halde amel defterimizi salih amel-lerle doldurmaya çalışmalı ve hesaba çekilmeden önce nefsimizi hesaba çekmeliyiz.

“Yine inkâr edenler şöyle dediler: ‘Çürüyüp ufalandıktan sonra sizin yeniden diriltileceğinizi söyleyen bir adamı size gösterelim mi? Allah’a karşı yalan mı uydurdu, yoksa onda delilik mi var?’ Hayır, öyle değil! Ahirete inanmayanlar azap ve derin sapıklık içindedirler.” (Sebe’, 34/7-8)

Öldükten sonra dirilmek anlamına gelen “el-ba’sü ba’de’l-mevt”; ahiret hayatının en önemli safhalarından biridir. İman esaslarımızı topluca zikrettiğimiz ve adına “amentü” dediğimiz formülleştirilmiş ifadeleri okurken, “ve’l-ba’sü ba’de’l-mevti hakkun” diyoruz. Bunun anlamı “öldükten sonra dirilme, haktır, gerçektir” demek-tir. Biz hak olan bu dirilişe, şeksiz şüphesiz inanıyoruz. Bilindiği üzere İsrafil (a.s) sura ilk üfürdüğünde kıyamet kopacaktır. Kıyametin kopmasından sonra İsrafil (a.s) Allah’ın emriyle sura ikinci defa üfürecek ve bütün canlı yaratıklar tekrar diriltile-ceklerdir. İnancımıza göre diriliş, hem beden hem de ruh ile olacaktır.

İnkâr edenler, ölümden sonra dirilmeyeceklerini kesin bir şekilde iddia etmişler-di. Allah ise; durumun hiç de öyle olmadığını, herkesin mutlaka diriltileceğini, son-ra da yaptıklarının kendilerine haber verileceğini, hatta bu işin Allah için çok kolay olduğunu, elçisi aracılığıyla insanlara bildirmişti (Teğabûn, 64/7). İnsan öldükten ve çürüdükten sonra, Allah onun vücudunu tekrar diriltmeye muktedirdir. Ama bir-çok insan bunu kavramakta zorlanmıştır. Bazı insanlar da; çürümüş kemikler tekrar dirilir mi, çürümüş kemiklere kim can verecek, diyerek şüphelerini açığa vurmuş-lardır. Allah böyle düşünen insanlara cevap vererek; “Onları ilk defa yaratmış olan diriltecektir. Çünkü O, her türlü yaratmayı gayet iyi bilir.” (Yâsin, 36/79) buyurmuştur. Gerçekleri dikkatli bir gözle inceleyip, sağlam bir akılla değerlendirdiğimiz zaman, öldükten sonra diriltmenin Allah için çok daha kolay bir iş olduğunu anlayıveririz. Çünkü Allah hem bizi, hem de bütün kâinatı yoktan var etmiştir. Yoktan var etmeye muktedir olan ve onu bir kere yaratmış olan Allah, öldükten sonra tekrar diriltmeye muktedir olamaz mı? Elbette muktedir olur.

Sadece bir insanın değil, bütün insanların bile yaratılması; Allah için çok kolay ve basit bir iştir. Rabbimiz bunun basitliğini yüce kitabımız Kur’an-ı Kerim’de şöyle bildirmektedir:

“(Ey insanlar!) Sizin yaratılmanız ve öldükten sonra tekrar diriltilmeniz ancak bir tek insanı yaratmak ve diriltmek gibidir. Şüphesiz Allah hakkıyla işitendir, hakkıyla görendir.”

(Lokman, 31/28)

Öldükten sonra dirilmeye inanmanın; hem bu dünyaya hem de öbür dünyaya yönelik, çok çeşitli faydaları olduğu gibi, öldükten sonra dirilmeyi inkâr etmenin de çok çeşitli zararları vardır. Öldükten sonra dirileceğine inanan insan bu dünyada davranışlarına dikkat eder. Allah’ın yasak ettiği ve insanlara zararı dokunan işlerden uzak durur. Hırsızlık, yalancılık, dolandırıcılık, adam öldürme, insanların hakkına tecavüz etme, dedikodu etme, laf götürme gibi kötülüklerden uzak durur. Bu kadar çok iyilik yaptığı için de, bu dünyada insanların huzurlu ve mutlu olmasına yardım-cı olur, toplum düzenini korumaya hizmet eder. Öbür dünyada da Allah’ın cennet-lerine ve nimetlerine erişir. Bunun aksine öldükten sonra dirilmeye inanmayan in-sanlar ise; her türlü kötülüğe bulaşabilirler. Allah’ın yasak ettiği işleri yaparak, hem bu dünyada toplumun ve kendilerinin huzurunu bozarlar, hem de öbür dünyada cezalandırılmayı hak ederler. Her iki durumda da zarara uğramış olurlar.

Konumuzun başında arz ettiğimiz ayetlerin mealinde, öldükten sonra dirilmeye inananları ve inkâr edenleri anlatan Rabbimiz, inkâr edenlerin azabı hak edecekle-rini haber vermektedir.

“Medyen halkına da kardeşleri Şu’ayb’ı peygamber gönderdik. O, şöyle dedi: ‘Ey kavmim! Allah’a kulluk edin. Sizin O’ndan başka hiçbir ilahınız

yoktur. Ölçüyü ve tartıyı eksik yapmayın. Ben sizi bolluk içinde görüyorum. Ben sizin adınıza kuşatıcı bir günün azabından korkuyorum. Ey kavmim! Ölçüyü ve tartıyı adaletle tam yapın. İnsanların eşyalarını (mallarını ve haklarını) eksiltmeyin. Yeryüzünde bozgunculuk yaparak karışıklık çıkarmayın. Eğer inanan kimselerseniz Allah’ın bıraktığı helâl kazanç sizin için daha hayırlıdır. Ben sizin başınızda bir bekçi değilim.” (Hûd, 11/84-86)

Kulluk bilinciyle donanmamızı isteyen yüce Rabbimiz, yukarıda mealini ver-diğimiz ayetlerde bizlere Medyen halkına gönderdiği Şuayb (a.s)’ın kavmiyle olan mücadelesini haber vermektedir. Peygamberleri aracılığıyla kendilerine ölçü ve tar-tıyı tam yapın, haksızlık yapmayın, eğer içinde bulunduğunuz kötü duruma devam

ederseniz sonuçta cezaya çarptırılırsınız diye ikazda bulunmaktadır. Şuayb (a.s) da diğer peygamberler gibi inkârcı ve putperest halkına önce Allah’tan başka tanrı olmadığını anlatmış ve herkesi O’na kulluk etmeye çağırmıştır. Ancak Medyen halkı, putperestliğinin yanında toplumsal ahlak, özellikle ticaret ahlakı ba-kımından da bozulmuştu. Alışverişlerinde hep birbirlerini aldatırlardı. Hz. Şuayb bu konu üzerinde çok durdu; ölçüyü tartıyı eksik tutmamalarını, adaletle ve düzgün ölçüp tartmalarını, kendi çıkarları uğruna insanların mallarının değerini düşürmemelerini ve bozgunculuk yaparak toplum düzenini bozmamalarını söyledi. Böylece hak dinin tevhid ve adalet ilkelerini toplumda yerleştirmeye çalıştı. Özellikle dü-rüstlük ilkesi üzerinde durdu. Kişinin, insanî ilişkilerde dürüst olmadıkça Allah’a karşı da dürüst olamayacağını anlattı…

Bu ayette anlatılanlar her ne kadar özelde Şuayb (a.s)’ın kavmiyle ilgiliyse de ge-nelde hepimizi bağlayıcı mahiyette olup ölçü ve tartıya dikkat etmemiz gerekmekte-dir. Ayrıca Kur’an’daki bu tür kıssalarla geçmiş milletlerin başlarına gelen olaylardan ibret almamız istenmektedir. Zaten Kur’an’da ölçü ve tartının tam yapılması, adaletli davranılması ve hiç kimsenin hakkına tecavüz edilmemesi genel ifadelerle başka surelerde de emredilerek şöyle buyurulmaktadır:

“Ölçtüğünüzde ölçmeyi tam yapın, doğru terazi ile tartın. Bu daha hayırlı, sonuç ba-kımından daha güzeldir.” (İsrâ, 17/35)

“Ölçüyü tam yapın. Eksik verenlerden olmayın. Doğru terazi ile tartın. İnsanların mal-larını ve haklarını eksiltmeyin. Yeryüzünde bozgunculuk yaparak karışıklık çıkarmayın.”

(Şuara, 26/181-183)

Bu ayet-i kerimelerden de ölçü ve tartıda eksiklik yapmamamız, doğru teraziyle tartmamız ve insanların haklarını yemememiz gerektiğini çok açık bir şekilde anla-mış oluyoruz. Eğer ticarette doğru dürüst davranmazsak, bunun toplumda huzur-suzluğa ve karışıklığa sebep olacağı açıkça ortadadır. Toplumdaki huzursuzlukların sebeplerine şöyle bir bakacak olursak ya ticari işlerimizdeki aksaklıklardan ya da genel manada haksızlıklardan kaynaklandığını görürüz. Toplumumuzda da çokça söylendiği gibi haramın binası olmaz. Eğer Rabbimizin ticaretle ilgili bu uyarılarını dikkate almazsak, Mevla’mızın şu ayetlerine muhatap olur, kınanırız:

“Ölçüde ve tartıda hile yapanların vay hâline! Onlar insanlardan (bir şey) ölçüp al-dıkları zaman, tam ölçerler. Fakat kendileri onlara bir şey ölçüp yahut tartıp verdikleri zaman eksik ölçüp tartarlar. Onlar, büyük bir gün; insanların, âlemlerin Rabbinin huzu-runda duracakları gün için diriltileceklerini sanmıyorlar mı?” (Mutaffifin, 83/1-6)

İşte bu âyetlerde Rabbimiz, fazla izaha ihtiyaç bırakmadan ölçü ve tartıda adil ol-mamızı, kimsenin hakkını yemememizi belirtmiş, hile yapanların vay hâline diyerek bizleri uyarmıştır. Şunu unutmayalım ki, ahirette bu dünyadaki yaptıklarımızdan hesaba çekileceğiz. Allah’ın huzuruna kul hakkıyla gitmemeliyiz. Çünkü hak sahibi hakkını helal etmedikçe, bundan kurtulmamız mümkün değildir. Namaz kılıyoruz, oruç tutuyoruz, zekât veriyoruz… Kısaca ibadetlerimizi yerine getirmeye çalışıyoruz ama başkalarının hakkını yediğimizde hak sahibi hakkının karşılığı olarak sevapla-rımızı alınca ahirette elimizde sevap diye bir şey kalmayacak ve Peygamberimizin ifadesiyle “Müflis” durumuna düşeceğiz (Müslim, “Birr”, 15).

Şimdi hepimiz bir muhasebe yapalım. Acaba bizler ticaretimizde karşımızdakini aldatıyor muyuz? Ölçü ve tartıyı tam yapıyor muyuz? Yoksa bizler bir şeyler alırken fazla, başkalarına bir şeyler verirken de eksik mi veriyoruz? Bu sorulara; ben, ticare-timde, kimseyi kandırmıyorum ve rızkımı helalinden kazanıyorum, diyebiliyor mu-yuz? Eğer bu konuda eksiklerim var, kendimi düzeltmem lazım diyorsak bugünden tezi yok yanlışlarımızı hemen düzeltmeli ve Rabbimizin emrettiği çizgiye gelmeliyiz. Çünkü ilk başta verdiğimiz ayet-i kerimede de belirtildiği gibi biz inananlar için Allah’ın bıraktığı helâl kazanç bizim için daha hayırlıdır.

“Ölçtüğünüzde ölçmeyi tam yapın, doğru terazi ile tartın. Bu daha hayırlı, sonuç bakımından daha güzeldir.” (İsrâ, 17/35)

Kişinin mali haklarının korunması, aldanmaması için ölçü ve tartının doğru yapılması önem arz etmektedir. Çünkü karşılıklı olarak hakkın zayi olmaması karşı tarafa duyulan kin ve düşmanlık duygularının yok edilmesi bu iki hususa riayet etmekle mümkün olur. Konumuzu teşkil eden âyette de ölçü ve tartının tam ya-pılması hâlinde bunun sonucunun daha hayırlı olacağı vurgulanır. Ölçülü olmak kâinatın dengesini sağlar, adaletin gerçekleşmesine vesile olur. Zira ayette “Ölçüyü ve tartıyı adaletle tam yapın.” (En’âm, 6/152) diye buyrulmuştur. Cenab-ı Hak da kâinatı bir ölçüye göre yarattığını bize bildirmektedir: “Allah göğü yükseltti ölçüyü koydu. Ölçüde haddi aşmayın.” (Rahmân, 55/7-8) Çünkü plansızlık ölçülü olmamak kaosa kargaşaya haksızlığa sebep olur.

Ölçeği tam anlamıyla kullanmak, hile yapmamak ve doğru bir terazi ile tartmak yaşadığımız dünyada hakların korunması için önem arz eder. Ayrıca insanların bir-birlerine karşı güven duymalarına vesile olur. Mesela doğru ölçü yapmayarak veya tam olarak tartmayarak bizi aldatan kişiden elbette alışveriş yapmak istemeyiz. O tür insanlara asla güven duymaz ve daima kötülükle anarız. Buna karşılık ölçü ve tartıya riayet edenleri ise daima över ve takdir ederiz. Doğru olarak ölçmek tartmak hayırlı bir iştir, sonuç bakımından da güzeldir. Yani bu davranış dünyada zengin olmaya, ahirette de sevap kazanmaya vesile olur.

Ölçü ve tartıyı doğru tutmak, dinî bir emir olmakla beraber eksik yapmak büyük günahlar arasında sayılmıştır. Nitekim ölçü ve tartıda hile yapan kimselerin azapla tehdit edildiği ve yaptıkları davranışların onları helake götüreceğine dair Kur’an-ı Kerim’de ayet-i kerimeler bulunmaktadır. Cenab-ı Hak, ölçüyü eksiksiz, tam yap-mamızı ve tartıyı da zülüm ve haksızlığa sapmadan adaletle yapmamızı emretmektedir. Kendimiz için ölçüp tartarken tam, başkalarına karşı eksik yaparsak haksızlık etmiş ve kınanmış oluruz (Mutaffifin, 83/1-3). Bu bakımdan ölçü ve tartıyı tam olarak yapmamız emredilmektedir (Rahmân, 55/9, Hûd, 11/84-85).

Kur’an-ı Kerim’de, Medyen halkına gönderilen Şuayb (a.s) ticarette, ölçü ve tartıda hile yapmayı alışkanlık hâline getiren kavmini bundan sakındırdığı haber verilmektedir (Şuarâ, 26/181-183). Kureyşliler de Medyen halkı gibi ticarette hile yapıyor eksik ölçüp tartıyorlardı. Böylece fazla miktarda para kazanıyor, halkı ezi-yorlardı. Kur’an-ı Kerim’de bu yanlış davranışların önceki toplumları helak ettiği, böyle davrananların da onlar gibi mahvolacağı hatırlatılarak, Kureyşlilerin bu yanlış davranışlarından kaçınmalarının gereğine şu ayetle vurgu yapılmıştır: “Ölçüyü ve tartıyı adaletle tam yapın. Biz herkesi ancak gücünün yettiği kadarıyla sorumlu tutarız.” (En’âm, 6/152) Peygamberimizin hadisinde de ölçü ve tartıyı doğru olarak yap-mayanların dünyada da kuraklık ve kıtlık ile cezalandırılacağı bildirilmektedir(İbn Mâce, “Fiten”, 22). Rahman sûresinde de göklerin düzeninin dahi dengeye bağ-lı olduğu belirtilerek ölçü ve tartıda doğruluğun önemi vurgulanmıştır (Rahmân, 55/7-9).

Bütün bu emirler, ticari hayatta ölçü ve tartıya tam olarak riayet edip adaleti ger-çekleştirmenin, insanları aldatmamanın toplum düzenindeki önemini göstermekte-dir. Diğer yandan bu emirlere aykırı davranışların ise Allah’ın gazabına sebep olacağı vurgulanmaktadır. İnsanları ölçü ve tartıya riayet edip hileli davranışlardan alıko-yacak en büyük faktör ise, hiç kuşkusuz ahiret inancıdır. Ahirette hesap, ceza ve mükâfata kesin olarak inananlar, asla böyle aldatmalara cesaret edemezler, Allah’tan korkarlar. Ancak ahirete inanmayanlar, biraz daha fazla kazanabilmek için ellerin-den gelen her türlü haksızlığı yapmakta bir sakınca görmezler.

“Ey iman edenler! Allah’a karşı gelmekten sakınmanız için oruç, sizden öncekilere farz kılındığı gibi, size de farz kılındı.” (Bakara, 2/183)

Müminler için oldukça önemli kabul edilen ayların başında şüphesiz Ramazan ayı gelmektedir. Bu ayda tutulan orucun daha farklı bir yeri vardır. Oruç; dinen yükümlü kabul edilen bir şahsın, Allah’a ibadet niyetiyle, tan yerinin ağarmasıyla başlayan zamandan (imsaktan) güneş batıncaya (iftar vaktine) kadar yeme, içme ve cinsel ilişkiden uzak durması şeklinde tanımlanmaktadır. Şunu öncelikle ifade edelim ki, oruç sadece İslam dininde değil diğer ilahî dinlerde de farz kılınmış bir ibadet şeklidir. Nitekim yukarıda okumuş olduğumuz ayette yüce Mevla, “ Ey iman edenler! Kötülüklerden sakınmanız için oruç, sizden öncekilere farz kılındığı gibi size de farz kılındı.” (Bakara, 2/183) buyurarak, orucun geçmiş milletlere de farz kılındığı-nı dile getirmektedir.

Oruç, nefsin isteklerine iradi olarak uzak durma olması yönüyle bir irade eği-timine, açlık ve susuzluğun verdiği sıkıntıya dayanma yönüyle de sabır eğitimine dönüşmektedir. Toplumsal hayatta huzursuzluklara neden olan taşkınlıkların, bü-yük ölçüde insanın hayvanî yönünü tatmin eden maddi zevklere düşkünlüklerden kaynaklandığı görülür. Maddi zevk deyince de akla, genelde yeme, içme ve şehevî duygular gibi zevkler gelmektedir. İşte oruç, bu bağlamda insanı maddi zevk ve şehvetler peşinde koşmaktan alıkoyan bir ilaç niteliğindedir. Nitekim Sevgili Pey-gamberimiz (s.a.s), “Oruç bir kalkandır. Sizden biriniz oruçlu olduğu bir günde kötü söz söylemesin, kavga etmesin. O’na birisi sataşır veya kötü söz söylerse, ‘Ben oruçluyum’ desin …” (Buharî, “Savm”, 9) buyurmaktadır. Bu hadiste de dile getirildiği gibi oruç, bilenler için gerçekten bir kalkandır.

Şuurlu ve şartları özümsenerek tutulan oruç, kişiyi kötülüklere karşı korur. Top-lumsal barışın ve birlikteliğin sağlanmasında da oruç etkin rol oynamaktadır. Çünkü oruçlu kavgalara, kötü sözlere açık değildir. Onun sadece midesi değil aynı zamanda dili, eli, gönlü bütün uzuvları dünyada bu tür çirkinliklere karşı iftarı olmayan bir oruçtadır. Evet, kısa vadede onun dilinin iftarı güzel sözdür, gönlünün iftarı güzel duygulardır, elinin iftarı hayır işlerde kullanmaktır, gözünün iftarı güzelliklere bakarak yüce Rabbimizin kudret ve kuvvetini anlamaktır. Aklın iftarı, millet ve in-sanlığa huzur verecek bilgi ve düşünceler üretmektir. Uzun vadede ise bu uzuvların iftarı, yüce Rabbimizin müjdesine erdiğimiz andadır. İnancımıza göre, asıl müjde ve iftar da bu olsa gerektir. Orucun bu boyutu asla göz ardı edilmemelidir. Nice ma-sum hayatların sönmesinin, kanların akıtılmasının, aile ve dostlukların yıkılmasının temelinde, hiçbir değeri olmayan söz ve kavgaların olduğunu görmekteyiz. Bu tür olayların, gerek fert ve gerekse toplumsal boyutta tamiri imkânsız yaralar ortaya çıkardığı da bir gerçektir. İşte dar anlamda oruçlu, geniş anlamda ise Müslüman, kavga ve anlamsız sözlere kapalıdır. Diğer bir ifadeyle o, Allah’ın rızası olmayan her türlü eyleme karşı iftarı olmayan bir oruçtadır. Onun kapısı adeta iftar sofrası gibi hep güzelliklere açılır. Maddi ve manevî yönden aç susuz insanlar onda hayat bulur. O sofrada, nasıl gayrimeşru yiyecek ve içeceklere yer yoksa Müslüman’ın dünyasın-da da, gönlünde de meşrû olmayan davranış ve eylemlere geçit yoktur.

Oruç, aynı zamanda sabır ibadetidir. Zorluklara, güçlüklere şehevi baskılara kar-şı sabredemeyen kişiler böyle bir ibadeti yapmakta zorlanır ya da hiç yapmaz. Bu sabrı gösterenlerin mükâfatı, hem bu dünyada hem de ahirette elbette büyüktür. Ni-tekim Peygamber (s.a.s), “Bir kimse Allah yolunda bir gün oruç tutarsa, Allah bu tutulan oruç sebebiyle o kimsenin yüzünü cehennem ateşinden yetmiş sene sürecek mesafelik yere uzaklaştırır.” (Müslim, “Sıyâm”, 31) sözüyle, bu sabrın mükâfatını en güzel şekilde dile getirmektedir.

Müminler olarak oruçlarımızı bu bilinç ve duyguyla tutarak, Rabbimizin rızasını kazanma gayret ve hedefinde olalım. İftar sofrası misali, ahirette bir mükâfat sofrası (cennet) kurulacaktır. O sofranın davetiyesinin bu dünyadan alındığını unutmaya-lım. Bu sofranın davetlilerinin, Allah’ın emir ve yasaklarına uyma sabır ve başarısını gösteren kimseler olduğu bilinciyle yaşayalım. Ne mutlu böyle kimselere… Ama bu sabrı gösteremeyip, dünyanın aldatıcı lezzetlerine dalıp niçin yaratıldığını unutan, şehvetini ya da nefsini putlaştıran, Allah’ın hükümlerini çiğneyen, onlara aldırış et-meyen kimselerin, o sofranın davetlileri olmaları mümkün değildir. Herkesin, en ince detayına kadar iyi ve kötü adına yaptıklarından sorgulanacağı, eşinden, dos-tundan, yakınlarından kaçacağı o büyük günde, bu sofraya davet edilme herkesin beklentisi olacaktır. Ancak o davetiye burada kazanılır, burada kaybedilir. Yüce Rab-bimiz, bizi o seçkin davetlilerden eylesin…

“O gün ki ne mal fayda verir ne oğullar! Allah’a arınmış bir kalp ile gelen başka.” (Şuara, 26/88-89)

Gerek bu ayette ve gerekse Kur’an’ın bütününde ve sahih hadislerde, âhiret inan-cına ısrarla vurgu yapılmasının sebebi; yetkilerimizi ve bize verilen nimetleri doğru şekilde kullanmamız gerektiğini zihinlerimize iyice yerleştirmektir. Çünkü ahirette geçerli olacak ve bize fayda sağlayacak olan tek şey, başta imanımız olmak üzere İslam’ın yapılmasını emrettiği güzel amellerimizdir.

Dünya nimetleri biz müminler için yaratılmıştır (A’râf, 7/32). Bu sebeple Dinimiz meşrû yollardan mal edinmemize ve çocuk sahibi olmamıza karşı çıkmaz ve bunlara bir sınır da getirmez. Fakat Allah’ı bırakıp bunları kurtarıcı edinmemizi de kabul etmez.

Mallarımız ve çocuklarımız imtihan araçlarıdır. Önemli olan bunları, verenin isteği doğrultusunda, yerli yerince kullanmamızdır. Yüce kitabımız Kur’an’da bunların “Dünya hayatının ziyneti” (Kehf, 18/46) olduğu bildirilmiş, “mal ve çocuklarının müminleri Allah’ı anmaktan alıkoymaması istenmiş” (Münâfikûn, 63/9) ve “eşlerin ve çocukların bir kısmının insana düşman olabileceği” bildirilmiştir (Tegabün, 64/14-15).

Yüce kitabımız Kur’an’da ve sahih hadislerde ayrıca dünyaya aşırı düşkünlük göstermemizin tehlikelerine ve dünya hayatının varlık sebebi olan “ebediyet sınavı-nın” icaplarından olarak, biz insanlara bazı şeylerin cazip gösterildiğinden bahsedi-lir. Dünya hayatının fâni, mal ve evlatların da bu dünyanın süsü olduğu Kur’an’da bildirilip, asıl kalıcı ve hayırlı olanın imanımız ve salih amellerimiz olduğu hatırla-tılır (Kehf, 18/46).

Yunus Emre bu hususu;

“Mal sahibi mülk sahibi,

Hani bunun ilk sahibi;

Mal da yalan mülk de yalan,

Var biraz da sen oyalan” diyerek ne de güzel özetlemiştir.

Dinimizde kalbin de çok önemli bir yeri vardır. Cennet kapısını açacak anahtarı-mız olan “imanımız” kalbin tasdikinden ibarettir. Bütün ibadetlerimizin temeli olan “niyet” de kalpte gerçekleşir ve ibadetlerimize, “niyetimizin sırf Allah için olması” hâlinde sevap verilir (Buhârî, “Îmân”, 41; Müslim, “İmâret”, 155).

Kalbimiz, Rabbimizin çok değer verdiği, devamlı surette bakıp kontrol ettiği (Müslim, “Birr”, 33) bir merkezimizdir. Bu sebeple onu kötü duygulardan arındırma-mız, dinin tavsiye ettiği güzel hâl ve davranışlara sahip kılmamız gerekir.

“Kalb-i selîm”; küfür, şirk, şüphe, cehalet ve kötü huylardan arınmış, iman esas-larına samimiyetle inanmış, sünnete gönülden bağlı, bidatlerden uzak duran, mal ve evlât sahibi olduğu için şımarmayan, bir kalp demektir.

Bir hadîs-i şerifte şöyle buyurulmuştur:

“…Şunu iyi bilin ki, insan bedeninde küçücük bir et parçası vardır. O iyi olursa bütün beden iyi, kötü olursa bütün beden kötü olur. Dikkat ediniz, o kalptir.”

Rabbimizin huzuruna “kalb-i selim” ile çıkabilmeyi başardığımız takdirde; “Ey huzur içinde olan nefis! Sen O’ndan razı, O da senden razı olarak Rabbine dön! (İyi) kul-larımın arasına gir. Cennetime gir.” (Fecr, 89/28-30) hitabı bizleri beklemektedir.

Tekrarı olmayan ebediyet sınavımızda başarılı olabilmemiz için, her davranışı-mızda dünya-âhiret dengesini korumamız ve bunun sonucu olarak Allah’a selim/ arınmış bir kalp ile kavuşmamız şarttır. Zira bu ayetle birlikte başka ayetlerde de (Sâffât 37/84; Kâf, 50/33) vurgulandığı gibi; “Allah’ın huzuruna selim/arınmış bir kalple çıkmaktan başka hiçbir şeyin faydası yoktur.”

Bağdatlı Ruhi bu ayeti şiir diliyle şöyle ifade etmiştir: “Sanma ey hace ki senden zer u sim isterler, Yevme la yenfeu’da kalb-i selim isterler..!”

Yani, “Zannetme ki, ahiret gününde senden altın ve gümüş isterler, o gün senden kalb-i selim isterler!”

“Görmüyor musun ki, Allah bütün yerdekileri ve emri uyarınca denizde akıp gitmekte olan gemileri sizin hizmetinize vermiştir. İzni olmaksızın yerin üzerine düşmesin diye göğü O tutuyor. Şüphesiz ki Allah, insanlara karşı çok esirgeyici, çok merhametlidir. O, size hayat veren, sonra sizi öldürecek, daha sonra da diriltecek olandır. Şüphesiz, insan çok nankördür.” (Hac, 22/65-66)

Allah Teala, en seçkin varlık olarak yarattığı bizleri akıl, düşünme ve irade gibi üstün yeteneklerle donatmış, göklerde ve yerde ne varsa hepsini bir lütuf olarak hiz-metimize sunmuş ve bizlere sayılamayacak kadar çok nimetler vermiştir. Yeryüzü, karasıyla deniziyle, gecesiyle gündüzüyle içerdiği maddi ve manevi bütün nimetle-riyle hayatımızı devam ettirmemiz ve ihtiyaçlarımızı karşılamamız için mükemmel bir şekilde düzenlenmiştir. Bu ayetlerde yeryüzünde var olan her şeyin insanoğlu-nun hizmetine verildiği, yer ile gök arasındaki dengenin Allah’ın iradesi ve kudre-tiyle meydana geldiği belirtilmektedir. Ayrıca “görmüyor musun” sözüyle, bizlere verilen nimetlerle, evrendeki muazzam denge üzerinde düşünmemiz istenmekte, kısaca ayet bizi varlıklar üzerinde tefekküre davet etmektedir.

Yüce Allah, meali verilen âyetlerde nimetlerini hatırlatarak, bunların karşılığında bizlerden kendine şükretmemizi istemekte, nimeti vereni hiçe sayma, inkâr etme, yerli yerince nimeti kullanmama anlamına gelen nankörlükten de kaçınmamızı em-retmektedir. Nitekim bu gerçek başka ayetlerde bizlere şu şekilde haber verilmiştir:

“Allah şükredenleri mükâfatlandıracaktır.” (Âl-i İmran, 3/144)

“Bana şükredin, nankörlük etmeyin…” (Bakara, 2/152)

“Hani Rabbiniz şöyle duyurmuştu: ‘Andolsun, eğer şükrederseniz elbette size nimetimi artırırım. Eğer nankörlük ederseniz hiç şüphesiz azabım çok şiddetlidir.” (İbrahim, 14/7)

“Eğer şükreder ve iman ederseniz, Allah size niye azap etsin ki? Allah şükrün karşılı-ğını verendir, hakkıyla bilendir.” (Nisâ, 4/147)

Şükür, Allah’ın lütfettiği maddi ve manevi sayısız nimetlere karşı, O’na iman, itaat ve ibadet ederek, minnet ve şükran duygularımızı ifade etmektir. Dolayısıy-la bir insanın şükür sorumluluğunu yerine getirebilmesi için sadece, “Çok şükür Yarabbi, hamdolsun” gibi dil ile birkaç kelimeyi söylemesi yeterli değildir. Allah’a gerçek manada şükür; kalp, dil ve diğer organlarla birlikte yapılır. Bu itibarla şükür, Allah’ın varlığını, birliğini, yüceliğini ve rızık verici olduğunu ikrar edip, O’na iman etmek ve O’nu sevmektir. Ayrıca O’nu övmek, şükür ifade eden sözleri söylemek, itaat etmek, isyan etmemek, verilen her nimeti Allah’ın razı olacağı biçimde değer-lendirmektir. Yine şükür, Allah’ın insana verdiği nimetlerden başkalarını da fayda-landırmaktır. Buna göre helal kazancımızın şükrü, zekât, sadaka ve yardımlaşmadır. Öğrendiğimiz faydalı bilgileri önce kendi yaşantımızda uygulayarak başkalarına öğ-retmek, ilim nimetinin şükrüdür. Gençlikteki enerjimizi, insanlığın hizmetine ada-yarak faydalı birer insan olmak da gençliğimizin şükrüdür.

Allah Teala’nın tüm nimetleri, O’nun bizlere olan rahmet ve merhametinin ese-ridir. Hepimiz, Allah’ın sonsuz nimetleriyle hayatımızı devam ettiriyoruz. Kur’an-ı Kerim’de yer alan; “Göklerde, yerde ne varsa hepsini Allah’ın sizin hizmetinize verdiğini ve açıkça yahut gizlice üzerinizdeki nimetlerini tamamladığını görmediniz mi? Yine de insanlar arasında, hiçbir bilgisi, yol göstericisi ve aydınlatıcı bir kitabı olmadan Allah hak-kında tartışıp duranlar vardır…” (Lokman, 31/20); “Allah sizi, analarınızın karnından siz hiçbir şey bilmez durumda iken çıkardı. Şükredesiniz diye size kulaklar, gözler ve kalp-ler verdi.” (Nahl, 16/78) gibi ayetler de, bu hususu açık bir şekilde bize bildirmek-tedir. Bununla birlikte insan, kendisine hayat veren, yaşaması için tüm imkânları bahşeden Rabbine karşı nankörlük yapmakta, öncelikli var oluş nedeni olan O’nu tanıma ve O’na ibadet etme sorumluluğundan yüz çevirerek gaflet içinde bir hayat yaşayabilmektedir.

Allah Teala, insanları, şükredip etmemekte serbest bırakmakla beraber, cennet nimetlerini şükredenlere, azabını ise nankörlük edenlere tahsis ettiğini ve sadece şükreden kullarından razı olduğunu bildirerek onları nankörlükten sakındırmıştır. Bu hususta yüce Rabbimiz şöyle buyurmuştur:

“Eğer inkâr ederseniz şüphesiz ki Allah sizin iman etmenize muhtaç değildir. Ama kul-larının inkâr etmesine razı olmaz. Eğer şükrederseniz sizin için buna razı olur.” (Zümer, 39/7)

Şükür, Allah’ın bize ihsan etmiş olduğu nimetlerin artmasına, isyan ve nankör-lük ise bu nimetlerin kaybolmasına sebebiyet verir. Bu nedenle nimetlerin artışı veya yok oluşu bir manada bizim tutum ve davranışlarımıza bağlıdır. O halde, her birimiz Allah’ın vermiş olduğu sayısız nimetlere karşı şükrümüzü belirterek, bunu davranışlarımızla da ispatlamamız gerekir.

“İnsana nimet verdiğimizde yüz çevirip yan çizer. Kendisine şer dokununca da umutsuzluğa düşer.” (İsrâ, 17/83)

Yüce Rabbimiz bizleri en güzel bir şekilde yaratmış (Tin, 95/4) ve sayısız nimetler-le donatmıştır. Şükrettiğimiz zaman bu nimetlerin arttırılacağı, nankörlük etmemiz hâlinde ise sahip olduğumuz nimetlerden mahrum kalacağımız ayette açıkça haber verilmektedir (İbrahim, 14/7). Kulun Allah’a şükretmesi, Allah’ın nimet ve ihsanları-nı itiraf ederek O’na övgüde bulunması ve kulluğa devam etmesi ile olur. Çünkü insanın, kulluğa devam etmesi şükrünü ve Allah’a yakınlığını artırır. Diğer taraftan bazı nimetlere sahip olmak, başkalarına karşı haksızlık gerekçesi de yapılmamalıdır. Nimete şükür, o nimete sahip olamayanları küçümsemeye ve onlara zulmetmeye sebep olmamalıdır. Aksine insanın sahip olduğu nimetler, alçak gönüllülüğünü ar-tırmalı ve daha çok şükretmesine vesile olmalıdır. Zira Peygamberimiz (s.a.s) de çokça ibadet etmekle şükreden bir kul olmanın mutluluğuna erdiğini haber vermiş-tir (Buhârî, “Tefsirû Sûre”, (48), 2; Müslim, “Münafikîn”, 81).

Konumuzu teşkil eden ayette, kişinin şükürden ve Allah’ı anmaktan yüz çevir-mesi; O’na itaat etmemesi, büyüklük taslayarak arkasını dönmesi, bir hastalığa ya-kalandığı, fakirlik ya da sıkıntı ile karşı karşıya kaldığında Allah’ın rahmetinden ümidini kesmesi yahut tamamen ümitsizleşmesi şeklinde yorumlanmıştır.

İnsanın yapısında nimetlere karşı şükür borcunu yerine getirememe hususunun bulunduğu değişik ayetlerde ifade edilmektedir. Mesela, denizde boğulmak üzere iken kurtulup tekrar eski hâllerine dönenler, düşman, hastalık, fakirlik gibi bela-lardan Allah’ın inayeti ile kurtulduktan sonra yine nankörlük yapanlar nimetlere karşı şükür borcunu yerine getirmeyenlere örnek gösterilmektedir (Lokman, 31/32; En’âm, 6/62-63). Kişi, sanki içinde bulunduğu bu nimetleri, daha önce Rabbi vermemiş gibi, elinden gidince geçmişi tamamen unutur, gelecekten de umudunu keser. Oysaki bu nimetleri önceden veren Cenab-ı Hak bunları insana yine verir, O’na şükretmesi, tövbe ve istiğfara yönelmesi gerekirken hemen feryat eder ve nimetlere karşı nankörlük gösterir. İnsanın nankörlüğü ile ilgili olarak Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyurulmaktadır:

“O, istediğiniz şeylerin hepsinden size verdi. Eğer Allah’ın nimetlerini saymaya kalkış-sanız sayamazsınız. Şüphesiz insan çok zalimdir, çok nankördür.” (İbrahim, 14/34)

Ne yazık ki zaman zaman hepimiz ya nimetlere karşı nankörlük içinde bulunu-yor ya da nankörlük içinde bulunanlara şahit oluyoruz. Kur’an’da insanın musibet-ler karşısındaki zayıflık (Nisâ, 4/28), acelecilik (İsrâ, 17/11), hırslılık (Meâric, 70/19) ve nankörlük gösterdiğine dikkat çekilmiş, bu arzu ve isteklerin kontrol altına alınma-sı, esiri olunmaması istenmiştir. O hâlde fıtratımızda mevcut olan bu niteliklerimizi kontrol altına almamız, bu nimetleri dilediğine veren, dilediğinden alan kullarına rahmetiyle tecelli eden yüce Rabbimizin nimetlerine şükretmemiz bir kulluk bor-cumuzdur.

Yukarıda açıklamaya çalıştığımız ayetin devamında kendilerine nimet verilen kimselerin bu nimetlerden mahrum kaldıkları zaman ümitsizliğe kapıldıkları belir-tilmektedir. Öyle ki insan, hasta iken iyileştiğinde, fakir iken zenginleştiğinde, zayıf iken güçlendiğinde hemen şu düşünceye kapılır. “Bütün o kötülükler benden uzak-laşıp gitti. Bir daha başıma hiçbir sıkıntı gelmeyecek” zanneder. Bu sıkıntıdan ken-di kendine kurtulduğunu düşünerek şımarır, verilen nimetin hakkını eda edecek ve şükredecek yerde, onunla başkalarına tahakküm kurmaya başlar. Oysaki bazen yoklukla bazen de bollukla imtihan edildiğini unutur. Rabbimiz de; “Hayır, yalnız Allah’a ibadet et ve şükredenlerden ol.” (Zümer, 39/66) buyurarak nimetler karşısında nasıl davranmamız gerektiğini bizlere öğütlemektedir.

Nimetleri düşünürken daima bu nimetleri vereni akıldan çıkarmamalıyız. O nimetleri kaybettiğimiz zaman neden elimizden gittiğini, kötülüklerle karşılaştığı-mızda da neden başımıza geldiğini düşünmeliyiz. Bu niteliklere de ancak şükreden kullar sahip olurlar. Ayette ise, şükreden kulların sayısının azlığından söz edilmek-tedir (Sebe, 34/13).

“Eğer insana tarafımızdan bir rahmet (nimet) tattırır da, sonra bunu ondan çekip alırsak, şüphesiz o ümitsiz ve nankör oluverir. Ama kendisine dokunan bir sıkıntıdan sonra, ona bir nimet tattırırsak mutlaka, ‘kötülükler benden gitti’ diyecektir. Çünkü o şımarık ve böbürlenen biridir. Ancak sabredip salih amel işleyenler böyle değildir. İşte onlar için bağışlanma ve büyük bir mükâfat vardır.” (Hûd, 11/9-11)

Yüce Rabbimiz bizleri en güzel bir şekilde yaratmış (Tin, 95/4) ve bizlere sayısız ni-metler bahşetmiştir. Bu nimetlere şükredip yaratılışımıza uygun olarak yaşamazsak nimetin elimizden gideceğini ve aşağıların aşağısına indirileceğimizi unutmamalı-yız (Tin, 95/5). Açıklamaya çalıştığımız ayette Rabbimiz, “Eğer insana tarafımızdan bir rahmet (nimet) tattırır da, sonra bunu ondan çekip alırsak, şüphesiz o ümitsiz ve nankör oluverir” buyurarak insanın nimetlere karşı nankörlüğüne dikkatlerimizi çekmiştir.

Sanki içinde bulunduğu bu nimetleri daha önce Rabbi vermemiş gibi elinden bu nimet gidince geçmişi tamamen unutur, gelecekten de umudunu keser. Oysaki bu nimetleri önceden veren Rabbim bunları bana yine verir, O’na şükretmem lazım diyerek tevbe ve istiğfara yönelmesi gerekmez mi? Böyle olması gerekirken hemen feryat eder ve nankörlük gösterir. İnsanın nankörlüğü ile ilgili olarak Rabbimiz şöyle buyurmaktadır:

“O, istediğiniz şeylerin hepsinden size verdi. Eğer Allah’ın nimetlerini saymaya kalkışsanız sayamazsınız. Şüphesiz insan çok zalimdir, çok nankördür.” (İbrahim, 14/34)

Yukarıda açıklamaya çalıştığımız ayetin devamında “Ama kendisine dokunan bir sıkıntıdan sonra, ona bir nimet tattırırsak mutlaka, ‘kötülükler benden gitti’ diyecektir. Çünkü o şımarık ve böbürlenen biridir” buyrularak Rabbimiz biz in-sanların bir nimete kavuştuğumuzda göstermiş olduğumuz ruh hâline dikkatleri-mizi çekmektedir. Yani insan, hasta iken iyileşir, fakir iken zenginleşir, zayıf iken güçlenir, vazifeden azledilmiş iken yeniden önemli bir göreve atanırsa hemen şunu der, “Bütün o kötülükler benden uzaklaşıp gitti”. Bir daha başına hiç sıkıntı gel-meyecek zanneder. Bu sıkıntıdan kendi kendine kurtulduğunu düşünerek şımarır, verilen nimetin hakkını eda edeceği ve şükredeceği yerde, onunla başkaları üzerine tahakküm kurmaya başlar. Oysaki bizler bazen yoklukla bazen de bollukla imtihan edildiğimizi unutmamalıyız. Nimetleri elbette düşünmeliyiz ama bu nimeti vereni de asla aklımızdan çıkarmamalıyız. Rabbimiz biz insanların nimetler karşısındaki durumumuza şöyle işaret etmektedir:

“İnsan ise; Rabbi onu deneyip de kendisine ikramda bulunduğunda, ona bol bol ni-metler verdiğinde, ‘Rabbim bana ikram etti’ der. Ama onu deneyip rızkını daraltınca da, ‘Rabbim beni aşağıladı’ der.”

İşte, biz insanların nimetlere kavuştuğumuzda ve o nimetler elimizden gittiğinde ortaya koymuş olduğumuz tepki. Ancak bizim insan olarak acaba bu nimetler ne-den elimden gitti, bu kötülükler bana neden dokundu diye de düşünmemiz lazım-dır. Nitekim yüce Rabbimiz bu konuda şöyle buyurmaktadır:

“Eğer yüz çevirirlerse (bilesin ki), biz seni onlara bekçi göndermedik. Sana düşen, sa-dece tebliğdir. Gerçekten biz insana katımızdan bir rahmet tattırdığımızda ona sevinir; ama elleriyle yaptıkları işler yüzünden onlara bir kötülük dokunursa o zaman da insan pek nankördür.” (Şûrâ, 42/48)

Yukarıda vermiş olduğumuz ayetlerde de belirtildiği gibi biz insanların yapısı genel olarak böyledir. Ancak açıklamaya çalıştığımız ayet-i kerimenin son kısmında böyle olmayanların da varlığına işaret edilerek şöyle buyrulmaktadır:

“Ancak sabredip salih amel işleyenler böyle değildir. İşte onlar için bağışlanma ve bü-yük bir mükâfat vardır.”

Şu halde bizler de olaylar karşısında sabredip salih amel işlemeli ve Rabbimizin bağışlamasına ve büyük mükâfatına hak kazanmalıyız.

“Nimetlere karşı nankörlük etmeleri sebebiyle onları işte böyle cezalandırdık. Biz (bu şekilde) ancak nankörleri cezalandırırız.” (Sebe, 34/17)

İnsan yüce Allah’ın verdiği sayısız nimete karşı şükretmekle mükelleftir. Eğer şükretmezse nankörlük etmiş olur. Nankörlük ise, yapılan iyiliğin kadir ve kıyme-tini bilmemektir. Günlük hayatımızda kendisine iyilik eden kimseye teşekkür et-meyen kimseyi ne kadar da ayıplarız değil mi? Sık sık dile getirdiğimiz, “Bir fincan kahvenin kırk yıl hatırı vardır” atasözümüz de geçmişte kendisine iyilik yapan insan-ları unutmayalım diye söylenmemiş midir? Yani bir fincan kahve kadar az da olsa iyilik gördüğün insanı ve iyiliğini unutma, onu aklında, gönlünde yaşat, o iyilik ve ikram adına o kişiye saygılı davran, yeri gelirse daha güzeliyle karşılık vermeye çalış. Çünkü Müslümanlık ve insanlık bunu gerektirir.

Yüce Rabbimizin üzerimizdeki iyilik ve ikramları ise hiçbir kimseyle ya da varlık-la kıyaslanmayacak kadar sınırsızdır. Bu konuda Rabbimiz şöyle buyuruyor:

“O, istediğiniz şeylerin hepsinden size verdi. Eğer Allah’ın nimetlerini saymaya kalkış-sanız sayamazsınız. Şüphesiz insan çok zalimdir, çok nankördür.” (İbrahim, 14/34)

Demek ki, Rabbimize karşı şükretmemizi gerektiren nimetler o kadar çoktur ki ömrümüz boyunca bunları saymaya çalışsak sayamayız. Her şeyden önce kalbi-miz, beynimiz, elimiz, ayağımız, gözümüz, kulağımız, bütün vücudumuz vs. başlı başına birer şükür (teşekkür) vesilesidir. “Allah sizi, analarınızın karnından siz hiçbir şey bilmez durumda iken çıkardı. Şükredesiniz diye size kulaklar, gözler ve kalpler verdi.” (Nahl, 16/78) âyeti bu nimetleri hatırlatarak bizi şükre davet ediyor. Yine ana-baba, aile, eş, evlat; meyve, sebze, toprak; etinden, sütünden, balından, yumurtasından, gücünden vs. yararlandığımız büyük-küçükbaş hayvanlar; hava, su, deniz, güneş, ay, gezegenler, gece ile gündüzün peş peşe gelmesi, kısaca mikro varlıklardan makro varlıklara kadar hizmetimize verilmiş canlı-cansız her şey Rabbimizin bu nimetle-rine karşı şükrü gerektirmektedir.

Ancak bütün bu sayılan ve sayılamayan nimetlere rağmen “insan çok zalim ve çok nankör” olabilmekte, Rabbini tanımamakta ya da tanıdığını iddia ettiği halde O’nun emrettiği istikamette yaşamayarak Rabbine karşı gelebilmektedir. Bunun so-nucu ise dünya ve âhirette kaybeden ve zarara uğrayan insanın kendisi olmakta-dır. “Şükrederseniz nimetimi artırırım. Nankörlük ederseniz azabım şiddetlidir.” (İbrahim, 14/7) âyet-i kerimesi, açıkça bunu ifade ediyor.

Şu âyet-i kerimede de geçmişte kimi insanların nankörlüklerinden dolayı ilahî cezaya uğratıldıkları haber verilmektedir:

“Allah, şöyle bir memleketi misal verdi: Orası güven ve huzur içinde idi. Oraya her taraftan bolca rızık gelirdi. Fakat Allah’ın nimetlerine nankörlük ettiler; bu yüzden yap-tıklarına karşılık Allah onlara şiddetli açlık ve korku ızdırabını tattırdı.”

Şüphesiz âyet-i kerimede verilen bu misal, sayısız nimetlere muhatap olduğu halde bu nimetlere nankörlük eden bütün insanlar için geçerlidir.

Yine konumuzun başında mealini verdiğimiz âyet-i kerimeden öğrendiğimize göre Sebe halkı da nimetlere nankörlüğünün bedelini çok ağır bir şekilde ödemiş ve ilahî bir cezayla cezalandırılmıştır. Bu husus Sebe suresinin ilgili âyetlerinde şöyle ifade ediliyor:

“Andolsun, Sebe’ halkı için kendi yurtlarında bir ibret vardı: Biri sağda biri solda iki bahçe bulunuyordu. Onlara şöyle denilmişti: ‘Rabbinizin rızkından yiyin ve O’na şükredin.

Beldeniz güzel bir belde, Rabbiniz de çok bağışlayıcı bir Rabdir.”

“Fakat onlar yüz çevirdiler. Biz de üzerlerine Arim selini gönderdik. Onların bahçele-rini ekşi meyveli ağaçlar, acı ılgın ve biraz da sedir ağacı bulunan iki bahçeye çevirdik.”

(Sebe, 34/16)

“Nimetlere karşı nankörlük etmeleri sebebiyle onları işte böyle cezalandırdık. Biz (bu şekilde) ancak nankörleri cezalandırırız.”

O halde yüce Allah’ın ihsan ettiği maddî ve manevî nimetlerin şükrünü eda et-meyip o nimetlere karşı nankörlük edenler er veya geç ilahî cezaya maruz kalırlar. Nimetlerin şükrünü eda edenler ise dünyada da ahirette de böyle bir sıkıntı yaşa-mazlar, mutlu olurlar. Kur’an bu müjdeyi veriyor:

“Eğer şükreder ve iman ederseniz, Allah size niye azab etsin ki? Allah, şükrün karşılı-ğını verendir, hakkıyla bilendir.”

“İnsana bir zarar dokunduğu zaman Rabbine yönelerek O’na yalvarır. Sonra kendi tarafından ona bir nimet verdiği zaman daha önce O’na yalvardığını unutur ve Allah’ın yolundan saptırmak için O’na eşler koşar. De ki: ‘Küfrünle az bir süre yaşayıp geçin! Şüphesiz sen cehennemliklerdensin.” (Zümer, 39/8)

Rabbimiz insanı İslam’ı anlayıp kavrayabilecek bir surette yaratmış ve dünyaya göndermek suretiyle farklı şekillerde imtihana tabi tutmuştur. Bazen zorlukla, bazen de bollukla imtihan eder. Zikrettiğimiz ayette Rabbimiz, insanların bazı özellikleri-ne dikkatlerimizi çekmiş, dünya hayatının geçici olduğuna işaret ederek, insanın neticede O’na döneceğine, işlemiş olduğu amellerin karşılığını göreceğine vurgu yapmıştır.

İnsana bir zarar dokunduğu zaman Rabbine yönelerek O’na yalvarır. İnsan, has-talandığında, fakir düştüğünde, deprem anında, denizde fırtınaya maruz kaldığında veya başka bir sıkıntı ile karşılaştığında Allah (c.c)’a sığınır. O’na boyun eğer ve başına gelen musibetten kurtulmak için Rabbine yalvarır. Yüce Allah’a inanmayan insan bile genelde sıkıntı anında yaratılışındaki fıtrata dönüş yaparak Allah’tan yar-dım diler. Ancak, yüce Allah, kendisini içinde bulunduğu durumdan kurtarıp, ona nimetler bahşedince o, bu nimetlerin bir imtihan olduğunu unutur, Rabbine olan ihtiyacını görmezden gelir. Hâlbuki gerçek mümin, hem sıkıntılı anlarında, hem de rahat zamanlarında Allah’a güvenip dayanır. O, bu bağlılığını zor günlerinde isyan etmeden sabrederek, iyi günlerinde ise şükürle gösterir.

Yüce Allah’ın verdiği nimete şirk ve küfürle karşılık veren kimseler kendileri hak yoldan saptıkları gibi başkalarını da saptırmaya çalışırlar. Allah’a ortak koşmak, kişiyi hidayet yolundan ayırır. Çünkü yüce Allah, kendisine şirk koşulmasını iste-mez. Allah inancı, kalpte herhangi bir ortaklığa tahammül etmez. Dünyalık nimet-lere dalıp, yüce Yaratana karşı sorumluluğu unutmak, hiç ölmeyecekmiş gibi ahiret endişesi taşımadan, küfre sapmak, Allah’a ortak koşmak ve insanları hak yoldan alıkoymak, dünya hayatında kişiye belli bir zarar vermezse bile ahirette hüsrana uğratır, cehenneme sürükler.

Dünya hayatı geçicidir. Neticede dönüş Allah’adır. O halde, dünya hayatında temenni ettiğimiz iyilik ve güzelliklere ahirette de nail olmak ve Rabbimizin rıza-sını kazanmak istiyorsak, sadece zorluk anında, başımıza gelen musibet ve felaket anında değil, her an, O’na sığınabilmeli ve O’nun bizi sürekli gözettiğinin bilincinde olmalıyız. Karşılaştığımız sıkıntıların ve nimetlerin her birinin Rabbimiz tarafından verildiğini ve bir imtihana yönelik olduğunu düşünebilmeliyiz. Rabbimize karşı kulluk vazifemizi, en başta gelen sorumluluk olarak kabul etmeli ve ona göre haya-tımızı şekillendirmeliyiz. Bu gün Allah için ne yaptım? sorusunu kendimize her gün sormalı, hayatımızın bir gün son bulacağını, bizi yaratan Rabbimize işlemiş olduğu-muz amellerle döneceğimizi aklımızdan çıkarmamalıyız. Kişinin dünyada itibarlı, güçlü ve zengin olmasının kıyamet gününde bir yararı yoktur. Ancak her türlü dün-ya kirinden arınmış bir kalp ve salih amel ile Rabbimizin huzuruna varmak, kişiye o gün fayda sağlar. Nitekim bu hususta şöyle buyrulmuştur:

“O gün ki ne mal fayda verir ne oğullar! Allah’a arınmış bir kalp ile gelen başka.”

(Şuara, 26/88-89)

“O, çardaklı-çardaksız olarak bahçeleri, ürünleri, çeşit çeşit hurmalıkları ve ekinleri, zeytini ve narı (her biri) birbirine benzer ve (her biri) birbirinden farklı biçimde yaratandır. Bunlar meyve verince meyvelerinden yiyin. Hasat günü de hakkını (öşürünü) verin, fakat israf etmeyin. Çünkü O, israf edenleri sevmez.” (En’âm, 6/141)

Yüce Rabbimiz, bizleri hiç yokken var etmiş, varlık âleminde canlı kılıp, canlılar içerisinde akıl ve şuur sahibi insan olarak vücuda getirmiştir. Bizleri kendi varlığın-dan haberdar etmek suretiyle de nimetlerin en üstünü olan iman nimetini bizlere bahşetmiştir.

Allah Teala, Kur’an-ı Kerim’de zaman zaman bizlere verdiği nimetlere dikkat çekmekte ve bizleri bu nimetler üzerinde düşünmeye davet etmektedir (Nah, 16/66; Mülk, 67/30; Abese, 80/24; Beled, 90/8). Açık ve gizli, sayısız nimetleriyle bizleri dona-tan Mevla’mız, bizlerden bu nimetler mukabilinde şükür beklemektedir (Lokman, 31/20; Nahl, 16/18). Cenâb-ı Hakk’ın bizlere lütfettiği nimetlere şükretmek, öncelikle bu nimetlerin farkında olmak, bunların yüce Allah tarafından verildiğini bilmek ve verilen bu nimetleri israf etmeksizin yerli yerinde kullanmakla mümkündür. Ayrıca, yüce Yaratıcının bizler için belirlediği helâl ve meşrû dairenin dışına çıkmamak, O’na isyan etme anlamına gelebilecek her türlü düşünce ve davranıştan uzak dur-mak, bizden yapmamızı istediği ibadetleri eksiksiz yerine getirmek ve verdiği her türlü nimeti O’nun rızasını elde etme yolunda kullanmak da güzel bir şükrün ge-rekleri arasındadır.

Bilmemiz gerekir ki; sahip olduğumuz nimetler, yalnız bizim çaba veya gayre-timizin bir neticesi olmadığı gibi yalnız liyakatimizden dolayı da bizlere verilmiş değildir. Bize lütfedilmiş her nimetin aslında bir imtihan vesilesi olduğunu ve bun-ların hesabını bir gün vereceğimizi aklımızdan çıkarmamamız gerekmektedir (Neml, 27/40; Tekâsür, 102/8). Yüce kitabımız Kur’an-ı Kerim’de, zenginliğini sahip olduğu bilgiye bağlayan Kârûn’un hazineleriyle birlikte yerin dibine batırılışı, bağ ve bah-çeleriyle övünüp, sahip oldukları nimetlerden yoksulların payını ayırmayan kimse-lerin uğradıkları acı sonlar birer ibretlik olay olarak dikkatlerimize sunulmaktadır (Kasas, 28/78; Kalem, 68/17-18).

Sahip olduğumuz nimetleri ölçülü ve dikkatli kullanmamız, hem nimete hem de nimeti veren Cenâb-ı Hakk’a karşı göstermemiz gereken saygının ifadesidir. So-rumluluk sahibi her mümin, dünya üzerindeki maddî ve mânevî imkân ve nimetleri kendisine emanet edildiği bilinciyle tüketir, bu nimetler üzerinde kendisinin oldu-ğu kadar toplumun da hakkının bulunduğunu unutmaz, muhtaç kimseleri görüp gözetir, dinimizin hoş görmediği ve adına israf dediği her türlü gereksiz ve aşırı tüketimden uzak durur.

Verdiği nimetleri sorumsuzca kullanarak saçıp savuranları “şeytanın kardeş-leri” diye nitelendiren Rabbimiz, israf eden kimseleri sevmediğini belirtmektedir (İsrâ, 17/27; En’âm, 6/141; A’râf, 7/31). Bizleri ve sahip olduğumuz her şeyi yaratan yüce Mevlâ’mız, verdiği nimetlerin şükrünü îfâ ettiğimiz takdirde bu nimetleri sürekli kılacak, artıracak ve daha da önemlisi, bizleri nimetlerin en güzeli olan ebedî cennet ve rızası ile ödüllendirecektir (İbrâhim, 14/7). Karşılığında şükretmediğimiz veya nan-körlükle mukabele ettiğimiz nimetler ise, er geç bir gün mutlaka elimizden çıkacak ve bu tür davranışlarımızdan dolayı dünya ve ahirette cezalandırılacağız.

“İman etmedikleri sürece Allah’a ortak koşan kadınlarla evlenmeyin. Allah’a ortak koşan kadın hoşunuza gitse de, mümin bir cariye Allah’a ortak koşan bir kadından daha hayırlıdır. İman etmedikleri sürece Allah’a ortak koşan erkeklerle, kadınlarınızı evlendirmeyin. Allah’a ortak koşan hür erkek hoşunuza gitse de, iman eden bir köle, Allah’a ortak koşan bir erkekten daha hayırlıdır. Onlar ateşe çağırırlar, Allah ise izniyle, cennete ve bağışlanmaya çağırır. O, insanlara âyetlerini açıklar ki, öğüt alıp düşünsünler.” (Bakara, 2/221)

İnsan neslinin sağlıklı bir şekilde devam etmesi, erkek ve kadının cinsî ihtiyaç-larının meşru bir şekilde giderilmesi, hayatın paylaşılması için İslam evliliği teşvik etmiş, kadın ve erkeği birbirine eş olarak yaratmıştır:

“Kendileri ile huzur bulasınız diye sizin için türünüzden eşler yaratması ve aranızda bir sevgi ve merhamet var etmesi de onun (varlığının ve kudretinin) delillerindendir. Şüp-hesiz bunda düşünen bir toplum için elbette ibretler vardır.” (Rûm, 30/21)

“Sizden bekâr olanları, kölelerinizden ve cariyelerinizden durumu uygun olanları ev-lendirin” (Nûr, 24/32) ayetlerinde bu hususa işaret edilmektedir.

Hz. Peygamber de muhtelif hadislerinde Müslümanları evlenmeye teşvik etmiş, “Ey gençler, sizden evlenmeye güç yetirenler evlensin” (Buhârî, “Nikâh”, 3) buyurmuştur. Ev-liliği sadece cinsel ihtiyacın karşılanması ve şehevi arzuların tatmini olarak değerlen-dirmemeliyiz. Bu nedenle evlilikte şu üç temel unsur göz önünde bulundurulmalıdır:

1- Eşlerin birbirlerine destek olarak hayatlarını huzurlu ve mutlu bir şekilde sürdürmeleri,

2- Cinsel ihtiyaçlarının helal yönlerden karşılanması,

3- İnsan neslinin sağlıklı bir şekilde devamı.

İslam evliliğin ilkelerini de koymuş, kimlerle evlenmenin yasak olduğunu mad-de madde açıklamıştır (Nisâ, 4/21-25). Kur’an insanları evliliğe teşvik etmiş, evlili-ğin fayda ve hikmetlerine işaret etmiş (Nisâ, 4/3, 24; Rûm, 30/21), kadının kocası kocanın da karısı üzerinde birtakım haklarının bulunduğunu bildirmiştir (Bakara, 2/228, 233; Nisâ, 4/4, 20-21; Talâk, 65/7). Kur’an prensip itibariyle erkeklere, ka-dınlarla iyi geçinmeyi tavsiye etmiş ve her konuda her zaman uzlaşmanın olmaya-bileceğini de ima ederek, “Eğer onlardan hoşlanmadıysanız, olabilir ki, siz bir şeyden hoşlanmazsınız da Allah onda pek çok hayır yaratmış olur.” (Nisâ, 4/19) buyurarak er-keklerin daha büyük anlayış göstermelerinin önemine dikkat çekmiştir. Yüce Allah, erkeklere koruyucu şemsiye rolü vermiştir (Nisâ, 4/34). Kur’an, taraflar arasında geçimsizlik olduğunda da evlilik birliğini korumaya yönelik bütün adımların atıl-masını öğütlerken (Nisâ, 4/19, 34), nikâhsız birliktelikleri de haram kılmıştır (İsra, 17/32; Nûr, 24/32).

Evlilik gizlenmemeli, topluma ilan edilmelidir ki, toplum kişilerin evli oldukla-rını bilsin. Toplumdan saklanan, hele hele yakın akrabadan özelikle ana-babadan gizli yapılan nikahlar, nikahın ruhuna uygun değildir.

“Günümüzde resmî şekil ve kayıt bulunmadığı sürece iki şahidin, özellikle bü-yük yerleşim merkezlerinde alenîliği sağlamaya yetmeyeceği ortadadır. Fakihlerin çoğunluğunun iki şahidi yeterli görmesi dönemlerinin toplumsal telakkileriyle yakından ilgili olup böyle bir gizliliği tasvip ettikleri şeklinde anlaşılmamalıdır. Bu itibarla, ülkemizde iki şahitle fakat gizlilik içinde kıyılan nikâhların taşıdığı sakıncalar göz önüne alındığında Mâlikîlerin görüşünün tamamen yabana atılma-ması gerektiği ortaya çıkmaktadır (TDV, İlmihal, II/208). Malikilere göre, şahitlerle anlaşarak yapılan evlenmenin gizlenmesi ve etrafa duyurulmaması sıhhat şartlarına aykırıdır; dolayısıyla böyle olan nikâhlar geçersizdir.

Nişanlılık taraflara evliliğin verdiği beraber yaşama hak ve yetkisini vermez. Nikâh akdi yapılmadan nişanlıların, aralarındaki sıcak ilgiye ve ileriye mâtuf iyi ni-yetli beklentilerine rağmen, mahremiyet bakımından âdeta iki yabancı gibi olduk-ları ve bu mahremiyet sınırlarına dikkat etmeleri gerektiği gözden uzak tutulma-malıdır. Nişanlılık döneminde taraflar arasında örtünme vb. dinî yükümlülüklerin kalkması amacıyla dinî nikâh kıyılması İslam hukukunun öngördüğü mahiyette bir nikâh olmadığı gibi birçok sakıncayı da beraberinde getirmektedir (TDV, İlmi-hal, II/202).

Müslüman bir erkeğin Allah’a şirk koşan bir kadınla evlenmesi yasaktır. Kur’an-ı Kerim’de, “Müşrik kadınlarla iman edinceye kadar evlenmeyin…” (Bakara, 2/221) bu-yurulmaktadır. Müşrik Allah’ın birliğine inanmayan, ona ortak koşan kimse de-mektir. Yahudi ve Hıristiyan kadınlarla evlenilebilir (Mâide, 5/5). Buna mukabil Müslüman bir kadının gayrimüslim bir erkekle, isterse bu erkek Ehl-i kitap ol-sun evlenmesi dinen mümkün değildir. İslam hukukçuları bu konudaki görüşle-rini Mâide sûresinin 5 ve Mümtehine sûresinin 10. âyetlerine dayandırmaktadırlar (TDV, İlmihal, II/208). Evlilik dünya ve ahiret mutluluğumuzu ve nesillerimizi ilgi-lendirdiği için, titizlikle üzerinde durmamız ve sağlam temeller üzerine kurmamız gerekmektedir.

“Hani Rabbiniz şöyle duyurmuştu: ‘Andolsun, eğer şükrederseniz elbette size nimetimi artırırım. Eğer nankörlük ederseniz hiç şüphesiz azabım çok şiddetlidir.’ Musa şöyle dedi: ‘Siz ve yeryüzünde bulunanlar, hepiniz nankörlük etseniz de gerçek şu ki, Allah her bakımdan sınırsız zengindir, övgüye layık olandır.” (İbrahim, 14/7-8)

Bu ilahî hitap, peygamberler halkasının en önemli sîmalarından biri olan Hz. Musa’nın mücadelesinden bir kesit sunuyor bizlere. Firavun’un ağır zulmü altında perişan olmuş ve köleleştirilmiş olan İsrailoğulları, Allah’ın yardımıyla Musa pey-gamber tarafından kurtarılmış ve özgürlüklerine kavuşmuşlardı. Buna rağmen bu kavim, kendilerine yaptığı bu iyiliği unutarak çok geçmeden Hz. Musa’ya isyan et-mekten çekinmemişlerdi. Bu yüzden ilahî azapla tehdit edilmişlerdi. Kendilerine lütfedilen nimetlere karşı büyük nankörlük etmiş olan İsrailoğullarına kutsal Kita-bımızda yapılan bu uyarıdan, bizim de hissemize düşeni almamız gerekmektedir. Kur’an’daki kıssaların temel hedefi de budur zaten.

Peygamberler tarihi, bir bakıma şükredenlerle nankörlerin mücadelesinden ibarettir. Yüce Rabbimiz, nimetlerine şükretmek ya da nankörlük yapma arasında bizleri serbest bırakmakla (İnsan, 76/3) birlikte kendisine şükretmemizi ve nankör-lük etmememizi istemiş (Bakara, 2/152), şükredenleri mükâfatlandıracağı müjdesini vermiştir (Kamer, 54/35). Şu halde üzerinde durmamız gereken husus bu şükrümüzü nasıl yerine getirmemiz gerektiğidir. Ancak bundan önce niçin şükretmemiz gerek-tiği hususu ayrı bir önem arz etmektedir.

Niçin şükretmeliyiz? Bildiğimiz gibi insanlar arası ilişkilerde önemli bir nezaket kuralı olarak bilinen “teşekkür”, yapılan bir iyiliğe karşılık olarak sunulan bir min-net ifadesidir. “Şükür” de aynı şekilde bizi yoktan var edip sayamayacağımız kadar nimetlerle bizleri donatan (Nahl, 16/18) Rabbimize karşı duyduğumuz minnetin bir ifadesidir. Dolayısıyla biz, Yaratanımıza ettiğimiz şükürle, O’nun nimetlerini, iyilik-lerini itiraf etmiş oluruz. Ancak bu itiraf nimeti değil, onu vereni andığımızda asıl amacına ulaşmış olur.

Yüce Rabbimiz bu itirafı nasıl ifade edeceğimizi, diğer bir deyişle nasıl şükrede-ceğimizi de bizlere göstermiştir. “Eğer siz yalnız Allah’a kulluk ediyorsanız, O’na şükre-din” (Bakara, 2/172) buyuran yüce Mevlâ’mız, ancak kendisine ibadet etmemiz hâlinde şükretmiş sayılabileceğimizi bildirmektedir. Sevgili Peygamberimiz de Allah’ın en sevgili kulu olmasına karşın O’na şükretmeyi ihmal etmemiş, öyle ki ayakları şi-şinceye kadar namaz kılmak suretiyle Allah’a şükreden bir kul olmayı arzu etmiştir (Buharî, “Teheccüd”, 6). Kutlu Nebî’nin bu tavrından çıkaracağımız ders şudur:

Bizler, Allah’ın, ahirette vereceği cennet nimetine kavuşmak için değil, bizi bu dünyada sayısız nimetlerle donattığı için şükrederiz. Su, hava, güneş ve toprak gibi kevnî nimetler yanında başta bedenimiz olmak üzere sahip olduğumuz her şey şük-retmemizi gerektiren sebeplerdir, nimetlerdir.

Rabbimize şükrederken özen göstermemiz gereken çok önemli bir husus vardır ki, o da şudur: Sahip olduğumuz her nimete, o nimet cinsinden şükretmeliyiz. Ör-neğin çok para kazanıp zengin olmuşsak bu nimetin şükrünü, kazandıklarımızdan hayır yolunda harcayarak eda edebiliriz. Evlatlarımız da Allah’ın bizlere bir lütfu ve ihsanıdır. Çevrelerine faydalı hayırlı birer evlat olmaları için yetiştirmemiz, eğit-memiz de onların şükrüdür. Bunun dışında örneğin kıldığımız namazlarla bede-nimizin, Ramazan orucu ile de bir yıl boyunca yiyip içtiklerimizin şükrünü yerine getirmiş oluruz.

Şükür ve nankörlük anlam olarak birbirinin tam tersi kavramlardır. Şükür, ev-vela Allah’ın nimetlerinin farkında olmak sonra da bunun gereklerini yerine getir-mek olduğuna göre, nankörlük tam aksine Allah’ın nimetlerini umursamamak veya bilmemektir. Bunun bir ileri aşaması Allah’ı tanımamak veya O’nu inkâr etmektir ki, bu da imanın zıttı olan “küfür” durumudur. Zaten kâfirlerin bu ismi almalarının temelinde Allah’ın nimetlerini tanımamaları, O’nu ve gönderdiği hakikatleri inkâr etmeleri vardır. Durum böyle olunca Rabbimizin iyiliklerini unuttuğumuz takdirde bu tehlikeli konuma düşmekten emin olamayız.

İnananlar olarak şunu kesin olarak bilmeliyiz ki bizler şükrettikçe Allah daha fazlasını verecektir. Hem dünyada hem de ahirette verecektir. O’nun nimetlerine karşı nankörce bir tavır sergilememiz hâlinde ise bizleri şiddetli bir azabın bekledi-ğini unutmamalıyız.

“Arınan ve Rabbinin adını anıp, namaz kılan kimse mutlaka kurtuluşa erer.” (A’lâ, 87/14-15)

Yüce Allah insanı yaratmış, onu en güzel sıfatlarla süslemiştir ve onu dünyaya göndermek suretiyle vazifesini de belirlemiştir. Dünyayı bir imtihan yeri olarak dü-zenleyen Allah Teala insanın buradaki sorumluluğunun ne olduğunu belirtmiş ve onun önüne bir de hedef koymuştur. İnsan sorumluluk bilinci içerisinde yaşadığı takdirde, dünyada ve ahirette mutlu olur. O halde insan, Allah’a kul olduğunun farkında olmalı ve ona göre bir yaşantı sergilemelidir. Aksi takdirde insanın her an hedefinden sapma tehlikesi de vardır. Çünkü insan yaratılışında iyilik ve kötülüğü yapabilecek kapasitede yaratılmıştır.

Rabbimiz yukarıda zikrettiğimiz ayetlerde; kötülüklerden uzaklaşıp temizlenen-lerin, kasvetten uzaklaşıp Allah’ı zikredenlerin ve onun için namaz kılıp secdeye kapananların hüsrandan kurtulup kurtuluşa ereceklerini haber veriyor. Şimdi Rab-bimizin biz kullarına olan yukarıdaki mesajını kısaca açmaya çalışalım:

Ayette geçen arınma (tezekka) kelimesi maddi ve manevi her türlü kirden temiz-lenmektir. Yüce Allah, bize, yaratılış gayemize uygun olarak yaşamamızı, fıtrattan ayrılmamamızı öneriyor. Çünkü Rabbimiz bizi fıtrat üzere tertemiz yaratmış ve bu hâlimizi korumamızı istemiştir. Peygamberimiz bu konuda şöyle buyurur:

“Doğan her çocuk İslam fıtratı üzere doğar. Sonra anne babası onu Yahudi, Hıristiyan ve Mecusi yapar.”

Bu demektir ki her doğan, tertemiz bir fıtrat ve dini kabullenmeye yatkın bir şekilde yaratılır. Eğer o, bu hâl üzere bırakılacak olursa, fıtratının gereğini yerine getirecek ve başka bir şeye iltifat etmeyecektir. Çünkü bu dinin güzelliği, insanların yaratılışlarında mevcuttur. Bundan yüz çevirmek ise ancak kuru taklit ya da insan-ların yönlendirmesi ile gerçekleşir. Fakat bu, insanın sonuna kadar kötü kalacağı anlamına gelmez. Kulun Allah’a tövbe etmesi, her yerde, her zaman mümkündür. “Kullarının tövbesini kabul eden, kötülükleri affeden, yaptıklarınızı bilen, inanıp yararlı işler işleyenlerin duasını kabul eden, lütfuyla onların ecrini arttıran O’dur…” (Şûrâ, 42/25) ayeti bunu açıkça ortaya koymaktadır. Peygamber Efendimiz (s.a.s) de insanları tövbe edip günahlardan arınmaya teşvik ederek şöyle buyurmuştur:

“Bütün insanlar hatalıdır; hatalı insanların Allah katında en makbul olanları tövbe edenleridir.”

Rabbimiz kendisini anmamızı, ona olan inancımızı diri tutmamızı tavsiye buyu-rur. Bunu sağlamak için onu daima anmalıyız. Bunu davranışlarımızda ve dilimizde yansıtabilmeliyiz. Ancak öğütten yeterince faydalanan, nefsini arındırmak suretiyle her türlü kötülükten alıkoyan kimse bunu başarmıştır.

Bizi yaratan Rabbimize inancımızın ve kulluğumuzun gereği olarak namaz kıl-malı, onun için secdeye kapanarak benliğimizi kırmalı, samimi bir kalple O’nun huzuruna çıkabilmeliyiz. Kılmış olduğumuz her namazı sanki son namazımız imiş gibi kılabilirsek, bu bizi manevi olarak daha çok etkileyecek ve bu halet-i ruhiye davranışlarımıza da yansıyacaktır. Hakkı verilerek kılınan bir namaz en önemli arın-ma sebeplerinden biridir. Namazın düzgünlüğü hem bu dünyada bir arınma, hem de ahiret hayatında kurtuluş sebebidir. Yüce Allah bu konuda şöyle buyurur:

“Namaz kıl; muhakkak ki namaz hayâsızlıktan ve fenalıktan alıkoyar.” (Ankebût29/45)

Konumuzla ilgili ayetin başında zikredilen felaha ermiştir sözü, yüce Allah’ın bir müjdesidir. Rabbimiz, biz kullarını hayra ve iyiliklere teşvik ediyor. Her akıl sa-hibinin emin olmak istediği kötülüklerden uzaklaşıp elde etmek istediği nimetlere ulaşmanın yolunu gösteriyor.

Özetleyecek olursak arınmak; öncelikle batıl inanç ve düşüncelerden temizlen-mektir. Allah’ın bilgisiyle donanmak, sorumluluklarımızı yerine getirmektir. Dili-mizde Allah’ı anarak davranışlarımızda O’na muhalefet etmemektir. Allah’a kullu-ğun sembolü niteliğinde olan namaz ile Allah’a yaklaşmaktır. O’nun huzuruna her gün varabilmek ve bundan feyiz alabilmektir. İşte tüm bu güzellikleri gerçekleştiren insan felaha erer, huzura kavuşur ve Allah’ın rızasına nail olur. Rabbim cümlemizi bu nimetlere nail kılsın.

“Nefse ve onu düzgün bir biçimde şekillendirip ona kötülük duygusunu ve takvasını (kötülükten sakınma yeteneğini) ilham edene andolsun ki, nefsini arındıran kurtuluşa ermiştir.” (Şems, 91/7-9)

Yüce Allah, bizleri yaratırken birçok güzel hasletlerle süslemiş, aynı zamanda bir imtihan vesilesi olarak hırs, kin, nefret, haset gibi duygulara da yatkın kılmıştır. Açıklamasını yaptığımız Şems suresi 7, 8 ve 9. ayet-i kerimeleri bu gerçeği gayet açık bir şekilde dile getirmektedir. Bu duyguların bizleri nerede, ne zaman ve ne şekilde etki altına alacağı belli değildir. Yine yüce Yaratıcının hikmeti gereği insan, hayatının hemen her safhasında kendini yanlış yollara sevk edebilecek olan şeytanla karşı karşıyadır.

Kur’an-ı Kerim’de insanın apaçık düşmanı olarak nitelenen şeytan (Yasin, 36/60), çoğu zaman dost suretinde ve gizlice yaklaşmaktadır. Bunun doğal sonucu olarak da bizler, bazen doğruyu yanlış, çirkini güzel, batılı hak görerek yanılabilmekteyiz. Nitekim Kur’an, açık bir düşman olan şeytanın bu sinsi ve düşmanca tavrını şöyle ifade etmektedir:

“Elbette onlara önlerinden, arkalarından, sağlarından, sollarından sokulacağım ve sen, onların çoklarını şükredenlerden bulmayacaksın.”

O halde hepimiz, nefsin ve şeytanın aldatmalarına karşı daima dikkatli ve uyanık olmak zorundayız. Şeytanın ilgi alanındaki insanlar öncelikle, herhangi bir meşgu-liyeti bulunmayan, uyuşuk ve tembel kişilerdir. Boş insan, her akıntıya kapılmaya müsait olup yanılgıya açık yaşar, dolayısıyla da şeytana fırsat vermiş olur. Bu sebeple insan boş durmamalı ve daima kendini zinde tutacak, günahlara meyletmeye fırsat bırakmayacak güzel işlere yönelmelidir.

Görüldüğü gibi insan, nefsin ya da şeytanın aldatmalarından biriyle daima kar-şı karşıyadır. Bundan korunabilmek için öncelikle duygu ve düşüncelerimizde Allah’ın rızasına muhalif bir yön bulunup bulunmadığını sürekli kontrol altında bulundurmalıyız.

Hz. Ömer’e atfedilen “Hesaba çekilmeden önce nefislerinizi hesaba çekiniz” sözü bu konuyu gayet özlü bir biçimde ifade etmektedir. Zaten bu şekilde kontrollü hare-ket etmediği sürece, insanın bir şekilde, nefis veya şeytanın ağlarına takılıp kalması ve daha sonra telafisi mümkün olamayacak yanlışlara düşmesi kaçınılmazdır. Mağ-rur davranıp, hep kendinden emin olan ve dolayısıyla kendini bu yönde kontrol etme ihtiyacı hissetmeyen kişilerin her an hataya düşebilecekleri açıktır.

Kur’an-ı Kerim’de, şeytanın insan için açık bir düşman olduğu beyan edilerek şöyle buyrulmaktadır:

“Eğer şeytandan gelen kötü bir düşünce seni dürtecek olursa, hemen Allah’a sığın. Çün-kü O, hakkıyla işitendir, hakkıyla bilendir.”

Bu âyet-i kerimede, şeytandan Allah’a sığınmamız öğütlenmektedir. Peygamber Efendimiz (s.a.s) de, nefis ve şeytanın, çeşitli kandırmalarından korunmak için “Al-lahım, taşlanmış şeytandan sana sığınırım” (İbn Huzeyme, 472) şeklinde duasında oldu-ğu gibi, bizlere birçok dua örnekleri sunmuştur. Dualar, moral değerler açısından irademize kuvvet verip bizim hayra yönelmemizi sağlayacağı gibi, aynı zamanda nefis ve şeytandan gelebilecek tehlikelere karşı, dua vesilesiyle kazandığımız manevi güç bizi muhafaza edecektir.

Yüce Allah, bizleri toplum hâlinde yaşamaya müsait bir varlık olarak yaratmıştır. Birçok ihtiyaçlarımız nedeniyle bizler ancak toplum içinde yaşayabiliriz. Bu nedenle nefsimizin ve şeytanın aldatmalarından kurtulmanın bir yolu da güzel bir toplumda yaşamaktır. İslam, cemaat/toplum hâlinde yaşamaya önem verir ve ibadetlere dam-gasını vuracak şekilde buna vurgu yapar. Öyle ki, ibadetlerin cemaatle yapılması daima tavsiye edilen hatta emredilen bir husus iken, tek başımıza namaz kılarken bile, “İyyâke na’büdü ve iyyâke nestaîn” (Fatiha, 1/5) “Ancak Sana ibadet ederiz ve an-cak Sen’den yardım bekleriz” diyerek, cemaat ruhunu daima içimizde hissetmemizi hedefler. Böylelikle Kur’an ve sünnet ölçülerinde, müminin, günlük şahsi işlerinden ibadetlerine kadar her alanda cemaat ön plana çıkarılır, kendisine cemaat olmanın faydaları gösterilir ve hayatının büyük bir bölümü cemaatle irtibatlandırılır. Bu sa-yede nefsin ve şeytanın aldatmalarına karşı iyi bir korunma ve daha sağlıklı bir dinî hayat hedeflenir.

“Kendi nefsinin arzusunu kendisine ilah edineni gördün mü? Ona sen mi vekil olacaksın?” (Furkân, 25/43)

“İlah” veya “tanrı” kendisine ibadet, yani kulluk edilen şeydir. Hak veya batıl her mabuda/ibadet edilene, ilah/tanrı denir. Hak ma’bud ise sadece Allah’tır. “Heva” da; “nefsin, akıl ve din tarafından yasaklanan kötü arzulara karşı olan eğilimi” demektir. Bunun için dinimizde emredilen ve yasaklanan hususlar karşısında kayıtsızlık gös-terip kendi heva ve arzularımıza uyarak şeytan ve gayrimeşru nefsanî isteklerin pe-şine düşmek söz konusu âyette “hevayı/arzuları” ilahlaştırmak olarak zikredilmiştir.

İnsanı diğer varlıklardan farklı kılan, onun her türlü davranışlarına anlam kazan-dıran ve ilahî emirler karşısında sorumlu kılan aklıdır. Fakat akıl, sadece bilinmesi mümkün olan şeyleri bilme ve anlama gücü, iyiyi kötüden ayırt etme kabiliyetidir. Dinin kaynağı/temeli ise akıl değil vahiydir.

Kur’an’da, biz müminlerden aklımızı kullanarak hem kendi hevalarımıza hem de kâfir, zalim, Hak yoldan sapmış ve kalpleri mühürlenmiş kimselerin hevaları-na uymamamız istenmiştir. Bizleri yaratan, yaşatan ve rızık veren yüce Rabbimiz; kendisine nasıl inanacağımızı, kulluk görevlerimizi nasıl yerine getireceğimizi ve sonsuz hayatı nasıl kazanacağımızı Kur’an ve Peygamberimiz (s.a.s) aracılığıyla bize bildirmiştir. Bu itibarla her konuda olduğu gibi, nefsimizin arzu ve hevasını değil de Allah’ı nasıl ilah edineceğimizin ve O’na nasıl kulluk edeceğimizin ölçüsü için de yüce kitabımız Kur’an’a ve Peygamberimiz Muhammed Mustafa (s.a.s)’nın sünneti-ne/yoluna bakmamız, anlamamız ve inanmamız gerekir.

Öyleyse “Allah’ıma ve O’ndan gelene O’nun istediği şekilde inandım. Allah’ın Elçisi Peygamberim Hz. Muhammed Mustafa (s.a.s)’a ve ondan sahih olarak gelene de onun istediği şekilde inandım” diyerek bize gelenleri kayıtsız şartsız kabul etmemiz mümin olmamızın gereğidir. Dolayısıyla Allah’a kul olmak da kendi arzu ve isteklerimize göre değil, O’nun koyduğu ölçülere göre olacaktır. Çünkü bu ölçüleri koyma hak ve yetkisine sahip olan sadece O’dur. Bizi yaratan Rabbimiz dünya-ahi-ret mutluluğunu nasıl elde edeceğimizi en iyi bilendir:

“Yaratan bilmez mi hiç? O, en gizli şeyleri bilir, (her şeyden) hakkıyla haberdardır.” (Mülk, 67/14)

Şunu unutmayalım ki, Kur’an’da yer alan ne varsa ve bize Peygamberimiz (s.a.s)’den sahih olarak ne ulaşmış ise hikmetini anlasak da anlamasak da hepsine inanmamız ve gereğini gücümüz yettiğince yerine getirmemiz temel görevimizdir. Aklımızı dinimizle birleştirirsek duygu ve düşüncelerimizi iyiye, doğruya, güzele, tek kelimeyle meşru çizgiye ulaştırmış, yaratılanla yaratan arasındaki kulluk ve ilah-lık irtibatını sağlamış ve “nefsimizin arzusunu ilah edinmiş” olmaktan kurtuluruz. Ancak sadece arzu ve ihtirasları, bedensel hazları, geçici istekleri ve menfaatleri dik-kate alarak bir hayat sürmek bunları putlaştırmak anlamına gelir. Bu durumdaki kişileri Peygamberimiz (s.a.s) dâhil kimsenin kurtaramayacağı söz konusu âyetin sonunda vurgulanmaktadır:

“Ona sen mi vekil olacaksın?”

Yani ona vekil olamazsın, üzerine vekil olup da kurtaramazsın.

“Ben nefsimi temize çıkarmam, çünkü Rabbimin merhamet ettiği hariç, nefis aşırı derecede kötülüğü emreder. Şüphesiz Rabbim çok bağışlayandır, çok merhamet edendir, dedi.” (Yûsuf, 12/53)

Hz. Yusuf, kralın karşısında suçsuzluğunu ispat edip kendini temize çıkarmıştı. Vezirin karısı da Yusuf’un masum olduğunu, asıl suçlunun kendisi olduğunu itiraf etmişti. Ancak bununla beraber, Yusuf Allah’ın yardımı olmasaydı nefsine yenik dü-şebileceğini söylemişti. İşte bu âyet, bizi durmadan kötülüğe sürüklemeye çalışan nefis tehlikesinden bahsetmektedir. Bize görünmeyen düşmanımız ne kadar tehli-keli ise böyle bir nefis de o derece tehlike arz etmektedir. Çünkü o, karşımıza çıkıp bize kötülük etmek isteyen herhangi bir düşman değildir ki, fiziksel bir müdahaley-le mukavemet edebilelim. Onun tehlikeli oluşu, içimizden, kendi benliğimizden çı-kıyor olmasından kaynaklanmaktadır. Allah’ın Elçisi Yûsuf’a bulaşmış olan bu sinsî düşmandan hangimiz emin olabiliriz acaba? Peki, bu tehlikeyi bertaraf etmemiz mümkün değil midir? Elbette mümkündür. İşte bu âyet, nefsin kötülüğüne, aldat-masına nasıl karşı koyabileceğimiz hususunda bizlere rehberlik etmektedir.

Hepimiz birer nefis sahibiyiz ve nefsimizin doğal ihtiyaçları vardır. Ancak bu ihtiyaçlarımızı gayrimeşru yollarla gidermemeliyiz. Örneğin rızkımızı çalışarak alın terimizle kazanmaya çalışmalı, cinsel gereksinimlerimizi de aynı şekilde helal yol-lardan yani evlenmek suretiyle karşılama yoluna gitmeliyiz. Elbette zaman zaman karşı koymakta zorlandığımız isteklerimiz, arzularımız vardır. Zaten içinde bulun-duğumuz imtihan gereği bu olacaktır da. Şu var ki, nefsimizin bu ihtiraslarına karşı koyabildiğimiz ölçüde onurumuzu korumuş oluruz. Zîra iffetli insan, içinde kötü arzuların uyanmadığı kimse değildir. Asıl iffetli bu kötü arzularla mücadele edip onlara boyun eğmeyen kimsedir. Nitekim bir hadiste içinden kötü bir iş yapmayı geçiren, fakat ona yönelmeyene Allah katında sevap/ecir yazılacağı belirtilmektedir (Dârimî, “Rikâk”, 70). Öte yandan sevgili Peygamberimiz (s.a.s) bir diğer hadisinde nefsinin kötü arzularına hâkim olup ölümden sonrası için çalışan kimseleri akıllı davranmakla nitelerken, nefsinin her türlü arzu ve isteklerine uyarak hayatını de-vam ettirip Allah’tan her şeyi ve Cenneti isteyenlerin de aciz kimseler olduklarını söylemektedir (Tirmizî, “Sıfatü’l-Kıyâme”, 25). İşte doymak bilmeyen nefsimizin istekle-rine hâkim olabilmemiz diğer bir deyişle benliğimizi saran kötü arzularla mücadele edebilmemiz ancak yüce Yaratanımızın yardım ve lütfuyla mümkün olacaktır. Yusuf Peygamberimiz de Allah’ın yardımıyla nefsinin kötü arzularından kurtarabilmişti kendisini. Şöyle dua etmişti güzeller güzeli:

“Ey Rabbim! Benim için hapis, bu kadınların isteklerine boyun eğmekten daha hayırlı-dır. Çünkü sen, onların tuzaklarını benden uzak tutmazsan, o zaman ben, onların ayart-malarına kapılır ve (doğru nedir, yanlış nedir) seçemeyen şaşkın kimselerden olurum.”

(Yûsuf, 12/33)

Tıpkı Allah’ın Peygamberi Yusuf’un yaptığı gibi, bizler de Allah’ın yardımı olma-dan benliğimizdeki kötü duygularla mücadelede başarısız kalacağımızı itiraf etmek-ten çekinmemeliyiz. Nitekim nefis mücadelesinde zorluk yaşayanlara, “Ey Allahım! Senin rahmetini umuyorum, bir an bile beni nefsime bırakma…” (Ebu Davud, “Edeb”, 100- dualarını tavsiye eden sevgili Peygamberimiz (s.a.s) de bu hususta yüce Rabbi-mizin yardımına muhtaç olduğumuza dikkat çekmektedir.

Şüphesiz ki benliğimiz, hem iyi hem de kötü duygulara eğilimli bir tabiat üzeri-ne yaratılmıştır (Şems, 91/8). Bu tabiatının bir gereği olarak nefsimizin zaman zaman kötü hislerin baskısı altında kalması kaçınılmazdır. Dünya malı ve mevki-makam sevgisi veya şehevî arzular her birimiz için bir yere kadar doğal ihtiyaçlardır. İşte bu ihtiyaçlarımız, haram sınırlarını aşacak derecede hırsa dönüşmemelidir. Bunu engellememiz zor olmakla birlikte mümkündür. İrademiz, diğer bir ifadeyle bireysel mücadelemiz ve kararlılığımız bundan sonra kendini gösterecektir. Bizleri onur-landıracak ve yüce Allah’ın rızasına nail kılacak olan işte bu mücadele azmimizdir. Rahmet Peygamberi (s.a.s) de nefsiyle mücadele eden kimsenin önemli bir cihatta bulunduğunu dile getirmiştir (Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, VI, 21). Fakat nefisle müca-delemizdeki bu kararlılığımız, olumlu netice verdiğinde, “Sana gelen iyilik Allah’tan-dır. Başına gelen kötülük ise nefsindendir…” (Nisâ, 4/79) ayetinde de ifade edildiği gibi, bunun Allah’ın lütfu ve merhametiyle olduğunu asla unutmamalıyız. Bu bilinçle şu duayı sık sık tekrarlamaya gayret edelim:

“…Allah’ım! Nefsime, kötülüklere karşı koyabilmesini nasip et ve onu günahlardan arındır, onu en iyi temizleyecek olan Sensin. Onun velisi ve dostu sensin Allah’ım!…” (Nesaî,“İstiâze”, 13)

“Nefse ve onu düzgün bir biçimde şekillendirip ahenk verip ona kötülüğü (seçme yeteneğini) ve takvasını (kötülükten sakınma yeteneğini) ilham edene andolsun ki, nefsini arındıran kurtuluşa ermiştir. Onu kötülüklere gömüp kirleten kimse de ziyana uğramıştır.” (Şems, 91/7-10)

Nefis, insandaki şehvet ve gazap kuvvetlerinin toplandığı, şerrin kaynağı ve kötü huyların temeli olarak bilinmektedir. Ruhun akıl, nefsin heva ve arzu, bedenin de duyu sıfatları vardır. Kur’an-ı Kerim’e baktığımız zaman nefsin değişik anlamlarda kullanıldı-ğını görüyoruz. Ancak nefis daha çok insana vesvese veren (Kâf, 50/16); kötülüğü emre-dici duygu, arzu ve istek anlamında kullanılmıştır (Yusuf, 12/53; Nâzi’ât, 79/40; Şems, 91/7). Bundan dolayı olsa gerek Allah, nefsi kötü sıfatlardan arındırıp iyi sıfatlarla süsleyenleri kurtuluşa erenler olarak vasıflandırmış (A’lâ, 87/14; Şems, 91/9), bunun gerçekleşmesi için de onunla mücahede yapılmasını tavsiye etmiştir (Ankebût, 29/69).

Kutsal Kitabımızda nefsin beş derecesinden bahsedilmektedir. Bunlar, emmâre, levvâme, mülhime, mutmainne, râdiye şeklinde beyan edilmektedir. İslam âlimleri özellikle de sufilerin bu yüzden nefisle mücadele konusunda kulları eğitmeye büyük önem verdiklerini, onu terbiye ve tezkiye hususunda oldukça gayretli olduklarını görüyoruz. Hatta bu konuda İslam geleneğinde çok sayıda eserler kaleme alınmıştır.

İslam bilginleri nefis terbiyesinin beden terbiyesinden daha fazla gayret ve müca-hede istediğini belirtmektedirler. Çünkü kendisiyle sürekli mücadele istenen nefsin birçok kötü sıfatları vardır. Bunlar arasında aldatma, hile, haset, kötü zan besleme, hırs, cimrilik gibi hususları saymak mümkündür. İşte bütün bunlar, zamanında dizginlenemez ise insan yoldan sapmakla karşı karşıya kalabilmektedir. Buna karşı nefsini terbiye, tezkiye ve tasfiye eden kişi ise Allah’a yakınlıkta daha çabuk mesafe almaktadır.

XIII. yüzyılda yaşayan Kaside-i Bürde müellifi İmam-ı Busiri de nefsi süt emen çocuğa benzetmektedir. Busiri, onun arzu ve isteklerine bir sınır konulması gerek-tiğini tavsiye etmektedir. Ona göre eğer nefis her istediğini elde ederse şımaracak, böylece insana tahakküm etmeye başlayacaktır. Bu bakımdan onu zamanında diz-ginlemek gerekir.

Bütün bunlarla birlikte nefsine hâkim olamayan kişi eğer günah çukuruna düş-müş ise bunda ısrar etmemeli ve ümitsizliğe de kapılmamalıdır. Zira insanın suçu ve günahı ne kadar çok olursa olsun Allah’ın rahmeti, af ve bağışlaması bundan daha fazladır. Nitekim Kitabımızda bu durum şu ayetle net bir şekilde beyan edilmektedir:

“De ki: Ey kendilerinin aleyhine aşırı giden kullarım! Allah’ın rahmetinden ümidinizi kesmeyin. Şüphesiz Allah bütün günahları affeder. Çünkü O, çok bağışlayandır, çok merhamet edendir.”

O halde hepimiz dünyanın geçiciliğini fark edip nefsimizin şehvetlerini dizgin-lemeliyiz. Ancak böyle davranıldığı takdirde ahirette kurtuluşumuz gerçekleşmiş olacaktır. Nefsimizi aklımıza değil, aklımızı nefsimize hâkim kılmak zorundayız. Eğer buna rağmen nefsin arzularına yenik düşersek bu defa da Allah’ın rahmetini isteyip, tövbe ve istiğfar edip bunu telafi etmeliyiz. Nefsin bizi doğru yoldan çeviren etkenlerden biri olduğunu asla aklımızdan çıkarmamalıyız.

“Ey iman edenler! Allah’a karşı gelmekten sakının ve herkes, yarın için önceden ne göndermiş olduğuna baksın. Allah’a karşı gelmekten sakının. Şüphesiz Allah, yaptıklarınızdan hakkıyla haberdardır. Allah’ı unutan ve bu yüzden Allah’ın da kendilerine kendilerini unutturduğu kimseler gibi olmayın. İşte onlar fasık kimselerin ta kendileridir. Cehennemliklerle cennetlikler bir olmaz. Cennetlikler kurtuluşa erenlerin ta kendileridir.” (Haşr, 59/18-20)

Yüce kitabımız Kur’an, Cebrail (a.s) vasıtasıyla Hz. Muhammed (s.a.s)’e gönde-rilen bir kitaptır. Ayetler, konuşma üslubuyla Peygamberimize gönderilmiş ve onun talimatıyla vahiy katiplerince yazıya aktarılmıştır. Ayetlerdeki hitaplara baktığımızda Peygamberimize hitaben “De ki”, “Ey nebi”, “Sana soruyorlar, de ki” cümleleri ile “Ey İnsanlar”, “Ey İman edenler”, “Ey Kâfirler”, “Ey Ehl-i kitap” tarzında genel hitap-lar görmekteyiz. Böyle farklı hitapların pek çok hikmeti bulunmaktadır.

Mezkur ayette özel olarak inananlara “Ey iman edenler” hitabının muhtevası he-pimizi kapsamaktadır. Bu hitapta inananlar esas alınmış olup; kadın, erkek cinsiyet farklılığı olmadığı gibi dil, ırk, renk v.b. faktörler de bulunmamaktadır. Yüce dinimi-zin evrensel oluşu ve nefs muhasebesinin hepimize gerektiği anlaşılmaktadır. Mezkur ayet ve meallerinde, imanlarımızın gereği nefis muhasebesi yapmaya çağırılmakta, Allah’ı unuttukları için kötü âkıbete duçâr olanların durumuna düşmememiz konu-sunda da uyarılmaktayız. Zira bu dünyada insan olarak dilediğimiz yolu seçme öz-gürlüğümüz bulunmakta, akıl ve irademizle yaptıklarımızın hesabını da vereceğimiz hatırlatılmaktadır. Akıbet olarak da cennet ve cehennemden bahsedilmektedir.

Yüce Yaratıcımız bizlere değer vererek irade ve akıl nimetleri bahşetmiş, kitap ve peygamber göndererek ilahî vahye muhatap kabul etmiştir. Davranışlarımızdan da haberdar olmasına rağmen bizi ikaz ederek kendi yoluna davet etmektedir. Hz. Peygamber (s.a.s)’in tavsiyeleri doğrultusunda bu ayetleri düzenli olarak sabah ve akşam namazlarımızdan sonra okumaya çalışırız. Okuduğumuz bu ayetleri düşün-memiz ve ibret almamız son derece faydalı olacaktır. Zira bu ayetlerin devamında düşünüp ibret almazsak, yüce Allah “şayet biz bu Kur’an’ı bir dağın üzerine in-dirmiş olsaydık onu Allah korkusundan titremiş ve paramparça olmuş görürdün” ikazıyla dikkatimizi çekmektedir.

Günümüz insanı olarak kendimizi güvende hissedebilmek için en son tekno-lojiler ile üretilen kamera sistemleriyle sevdiğimiz değerli eşyalarımızı, evimizi, iş-yerimizi, vatanımızı ve devletimizi korumaya çalışmaktayız. Yüce Allah ise aletlere ihtiyaç duymadan bizleri takip ettiğini asırlar öncesinden haber vermektedir. Bu nedenle her nefesimizin, her anımızın kayıt ve kontrol altında olduğunu unutma-dan, hesaba çekilmeden önce kendimizi hesaba çekelim, nefs muhasebemizi yapa-lım. Bu bağlamda nefs ve nefes kelimelerini de birlikte düşünelim. Her iki anlamın insan üzerindeki hayatiyetini unutmayalım.

18. ayette geçen ve “yarın” anlamına gelen “gad” kelimesi Kur’an-ı Kerim’in farklı ayetlerinde farklı anlamlarda kullanılmakla beraber “yarın için” manasında kullanıldığı tek âyet budur (Kur’an Yolu, V/228-230).

Çağımızda vaktin önemi geçmişe kıyasla daha iyi anlaşılmakla birlikte, yeterin-ce ve hakkıyla zamanın idrak edildiğini söyleyemeyiz. Bu bağlamda “Sûfi ibnü’l-vakt’tir” yani “vaktin çocuğudur” denilir. Ancak bu sözü Arap atasözündeki “mazi geçip gitmiştir, istikbâl ise gaiptir, insan için bulunduğu an vardır” bağlamında değerlendirmeliyiz. Aksi takdirde gününü gün eden eyyamcı bir yaklaşım veya bir lokma bir hırka anlayışıyla dünyaya sırt çeviren züht hayatı anlaşılmamalıdır. Ger-çek mümin dünya için ahiretini, ahiret için de dünyayı terk etmeyendir.

Müslüman olarak Kur’an’ın bütününü kabul etmek ve hayatımıza yön verirken Kur’an ahlakıyla ahlaklanmamız gerekir. Zira Peygamberimizin ahlakı Kur’an’dır. Gerek bireysel yaşantımızda gerekse toplumsal konularda hayatımızın merkezine Hz. Ömer’in ifadesiyle “Bugün Allah için ne yaptım?” sorusunu oturtabilirsek gün-lük muhasebe yapmış oluruz. Aksi takdirde daha henüz gencim veya şu anda vak-tim yok diye kendimizi aldatıp, tembellik ve gevşeklik gösterirsek zararlı çıkarız.

Yaşadığımız sürece “yarın” endişesi ile sorumluluğumuzu hatırlamalı, uzun ve zor olan ahiret yolculuğu azığını dünyada hazırlamalıyız.

“İffetli ve (haklarında uydurulan kötülüklerden) habersiz mümin kadınlara zina isnat edenler, gerçekten dünya ve ahirette lanetlenmişlerdir. İşlemiş oldukları günahtan dolayı dillerinin, ellerinin ve ayaklarının kendi aleyhlerine şahitlik edecekleri günde onlara çok büyük bir azap vardır.” (Nûr, 24/23-24)

Ahlakî bakımdan temiz bir hayat yaşama gayreti içinde olan insanlar bazen ifti-raya maruz kalabilmektedir. Maalesef günümüzde asılsız iftiralar yüzünden pek çok masum insanın karalandığına şahit olmaktayız. Böylece kişiler işlemedikleri bir suç-tan, yapmadıkları bir işten dolayı toplum önünde küçük düşürülmüş olmaktadır.

İftiranın her türlüsü kötü olmakla beraber, yukarıda zikrettiğimiz âyet-i kerime-de namuslu kadınlara dil uzatarak onları karalayanların dünya ve ahirette lanetlen-miş oldukları bildirilmekte, bunlar için ahirette çok büyük bir azabın olacağı haber verilmektedir.

Dinimiz iffet ve namus kavramına büyük bir önem vermiştir. Namus hem erkek hem kadın için geçerli olan bir kavramdır. Kadın olsun, erkek olsun, insanın ahlakî bakımdan seçkin bir konuma gelebilmesi için zinadan uzak durması, aklını, gön-lünü, gözünü ve tüm azalarını haramdan uzak tutması gerekmektedir. Bir insana zina ya da fuhuş suçlamasında bulunmak büyük zararlara yol açar. Hiç kimsenin bir başkasının iffeti ve namusu hakkında ileri geri konuşmaya hakkı yoktur. Sevgili Peygamberimiz, hiçbir şeyden habersiz masum bir kadına zina iftirasında bulun-mayı insanı mahveden yedi kötülük arasında saymaktadır (Buhârî, “Vesâyâ”, 2766). İnsanın mahvına yol açan diğer altı kötülüğün ‘Allah’a şirk koşmak’, ‘büyü yapmak’, ‘adam öldürmek’, ‘faiz yemek’, ‘yetimin malını yemek’, ‘savaştan kaçmak’ gibi suçlar olduğunu dikkate aldığımızda masum kadınlara yapılmış bir iftiranın ne korkunç bir iş olduğu daha iyi anlaşılacaktır.

Kur’an bize bilmediğimiz bir şeyin ardına düşmememizi öğütlemektedir (İsrâ, 17/36). Nitekim müminlerin annesi Hz. Âişe’nin böyle bir iftiraya maruz kaldığını Kur’an haber vererek, ellerinde hiçbir delil olmadan bu iftiraya inananların Allah in-dinde yalancılardan olduğunu belirtmiştir (Nûr, 24/11-16). Yine Kur’an’da iffetinden övgüyle bahsedilen, kadınlığın ve anneliğin iftiharı, iffet timsali Hz. Meryem dahi, Hz. İsa’yı Allah’ın bir mucizesi olarak babasız dünyaya getirdiğinde zina etmekle suçlanmıştı (Nisâ, 4/156). Bu itibarla bir müslümanın, herhangi bir hadise hakkında, hele bu hadise insanın namus ve şerefiyle ilgiliyse olayın iç yüzünü araştırmadan hüküm vermesi günahtır, bir müslümana asla yakışmayan bir tavırdır. Hakkında ileri geri konuşulan bir kimsenin, Hz. Meryem veya Hz. Âişe gibi bir iftiraya uğramış olmadığı ne malumdur?

Hz. Âişe ki, Peygamberimizin tertemiz eşi, müminlerin annesi, Benû Mustalık savaşında düşürdüğü kolyeyi bulmak için ordunun biraz gerisinde kalmıştı. Arka-dan gelen sahabi Safvân b. Muattal onu deveye bindirmiş, Peygamberin emaneti-ni, müminlerin annesini orduya yetiştirmişti. Fakat münafıkların lideri Abdullah b. Übey, Hz. Âişe’ye iftira atmak için bu olayı fırsat bilmiş ve maalesef bazı müminler de ona kanmışlardı (İbn Hişam, es-Sîre, II, 298).

Kadınlara yönelik iftiralar ve dedikodular, kadınları, eşlerini, çocuklarını, yakın-larını ve bir insan olarak herkesi rencide etmekte, yuvaları yıkmakta, arkada gözü yaşlı çocuklar bırakmaktadır. Kısaca iftiralar çoğu zaman telafisi imkânsız sosyal bunalımlara neden olmaktadır.

Bilelim ki, iddiasını ispat edememesi durumunda toplum tarafından kınanması gereken asıl kişi, iftiracının kendisidir. İftiraya uğrayan kadın dünya hayatında çok zarar görebilir, fakat asıl zarar ve ziyanda olan, iftiracıdır. Haksız yere bir kadını in-citen kişi, cehenneme yuvarlanacak ve Allah’ın lanetine uğrayacaktır (Nûr, 24/23-24). Allah’ın lanetinden daha büyük bir azap var mıdır?

O halde, söylediğimiz sözlere dikkat edelim, insanları incitmeyelim. Kızlarımız, kız kardeşlerimiz, annelerimiz ve teyzelerimiz durumunda olan hanımlara karşı ge-reken saygıyı gösterelim.

“Onlar cennetlerdedirler. Birbirlerine suçlular hakkında sorular sorarlar ve dönüp onlara şöyle derler: ‘Sizi Sekar’a (cehenneme) ne soktu?’ Onlar şöyle derler: ‘Biz namaz kılanlardan değildik. Yoksula yedirmezdik. Batıla dalanlarla birlikte biz de dalardık. Ceza gününü de yalanlıyorduk. Nihayet ölüm bize gelip çattı.’ Artık şefaatçilerin şefaati onlara fayda vermez.” (Müddessir, 74/40-48)

Bu ayetlerde kişinin cehenneme girmesine sebep olan bazı günahlar sıralan-maktadır. Bunların başında da namazı özürsüz terk etme günahı gelmektedir. Na-maz kılmak önemli bir ibadet olduğu için terk edilmesi de büyük günahtır. Allah Teâlâ, şöyle buyurmuştur:

“Onlardan (peygamber ve salih kimselerden) sonra yerlerine öyle bir nesil geldi ki namazı zayi ettiler ve şehvetlerine uydular. Bunlar, cehenneme atılacaklardır.”

Peygamberimiz (s.a.s) de namazın önemi hakkında şöyle buyurmuştur:

“İman ile küfür arasındaki fark namazı terk etmektir.” (Tirmizî, “İman”, 9)

Kulun kıyamet günü, Allah haklarından ilk hesaba çekileceği ameli namaz, kul haklarından ise döktüğü kandır. Peygamberimiz (s.a.s) şöyle buyurmuştur:

“Kıyamet gününde kulun hesaba çekileceği ilk ameli onun namazıdır. Eğer namazı düzgün olursa, işi iyi gider ve kazançlı çıkar. Namazı düzgün olmazsa, kaybeder ve za-rarlı çıkar. Şayet farzlarından bir şey noksan çıkarsa, Azîz ve Celîl olan Rabbi:

– Kulumun nâfile namazları var mı, bakınız? der. Farzların eksiği nafilelerle tamam-lanır. Sonra diğer amellerinden de bu şekilde hesaba çekilir.” (Tirmizî, “Mevâkît”, 188)

Diğer bir hadislerinde ise, “Allah, beş vakit namazı (kullarına) farz kılmıştır. Kim abdesti güzelce alır, beş vakit namazı vaktinde kılar, rükûunu, secdesini ve huşûsunu tam yaparsa, bu kimseye Allah’ın onu bağışlayacağı (ve cennete koyacağına) dair ahdi (sözü) vardır. Namazlarını kılmayan kimseye ise Allah’ın bir sözü yoktur. Dilerse onu bağışlar (ve cennetine koyar), dilerse ona azap eder.” buyurmuştur.

Meleklerin, Allah’ın huzurunda lehimizde şahitlik yapmaları için de namaz kılmamız gerekmektedir:

“Birtakım melekler geceleyin, diğer birtakımı da gündüz vakti birbiri ardınca gelip sizin aranızda bulunurlar. Onlar sabah namazı ile ikindi namazında bir araya gelirler. Geceleyin aranızda kalmış olanlar Allah’ın huzuruna çıkarlar. Allah Teâlâ, kullarının hâlini çok iyi bildiği halde, meleklere:

–Kullarımı ne halde bıraktınız? diye sorar. Melekler:

–Onları namaz kılarken bıraktık; yanlarına da namaz kılarken varmıştık, derler.” (Buhârî, “Mevâkît”, 16)

Bir kutsi hadiste Allah Teala şöyle buyuruyor:

“Ümmetine beş vakit namazı farz kıldım. Katımda da bir ahd (söz) yazdım ki, na-mazlarını vaktinde, doğru olarak kılanı cennete koyacağım. Beş vakit namazı kasten ve mazeretsiz terk eden için benim bir ahdim veya sözüm yoktur.” (İbn Mâce, “İkametu’s-Salat”,1403)

Namaz, çok önemli bir ibadet olduğu için, namaz kılmayanın imandan yoksun olarak ölmesi gibi bir tehlike söz konusudur. Çünkü namaz kılmamak, iman za-yıflığından ileri gelir. İmanın kuvvetli olmasının alameti, dinimizin emirlerine se-verek ve isteyerek uymak ve ibadetleri bir yük olarak görmemektir. Nitekim Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur:

“Sabrederek ve namaz kılarak (Allah’tan) yardım dileyin. Şüphesiz namaz, Allah’a derinden saygı duyanlardan başkasına ağır gelir.”

Hadis-i şerifte, “Nasıl yaşarsanız öyle ölürsünüz. Nasıl ölürseniz öyle dirilirsiniz!” (Müslim, “Cennet”, 83-84) buyurulmuştur.

Namaz dinimizde o kadar önemli bir ibadettir ki, ölüm ve aklî dengeyi yitirme hâli dışında terk edilmesine asla izin verilmemiştir. Bu nedenle de normal şartlar-da namazı eda edemeyecek olanlara, durumlarına göre kılma ruhsatı verilmiş ve bu görevin yerine getirilmesi için dinimiz her türlü kolaylığı sağlamıştır. Şöyle ki, su bulamayanlar, teyemmüm ederek (Mâide, 5/6), savaş hâlinde olanlar, güçlerinin yettiği şekilde (Nisâ, 4/102), ayakta durmaya güçleri yetmeyen hasta ve özürlüler oturarak, buna da güçleri yetmeyenler, yatarak îma ile namazlarını kılabilirler (Âl-i İmran, 3/191).

“İnsanlardan öylesi de vardır ki, dünya hayatına ilişkin sözleri senin hoşuna gider. Bir de kalbindekine (Sözünün özüne uyduğuna) Allah’ı şahit tutar. Hâlbuki o düşmanlıkta en amansız olandır. O, (senin yanından) ayrılınca yeryüzünde bozgunculuk yapmağa, ekin ve nesli yok etmeğe çalışır. Allah ise bozgunculuğu sevmez. Ona ‘Allah’tan kork’ denildiği zaman gururu onu daha da günaha sürükler. Artık böylesinin hakkından cehennem gelir. O ne kötü yataktır.” (Bakara, 2/204-206)

Müslüman, hüsn ü zan sahibi insandır. Zira o, herkesi kendisi gibi iyi niyetli ola-rak görür. Toplumdaki bozulmalardan ve tuzaklardan fazla haberdar değildir. O, in-sanların beyanlarını asıl kabul eder, art niyet aramaz. Her gülüşü samimi bilir. Ama hayat her zaman Müslüman’ın inandığı gibi değildir. Hayat bazen hile ve tuzaklarla doludur. İyi insanların yanında kötü insanlarda vardır.

Âdem’in karşısında İblis’in durumunu göz önüne alalım. İblis, Âdem ile Havva’yı “Rabbiniz size bu ağacı ancak, melek olmayasınız, ya da (cennette) ebedî kalacaklardan olmayasınız diye yasakladı.” (A’râf, 7/20) diye güya onlara iyilik ediyormuş gibi tuza-ğa düşürmüş, hatta onları ikna edebilmek için Allah’ın adını bile istismar ederek yemin etmiştir (A’râf, 7/21). Bu olay sonucunda Âdem ile Havva bir anlık gafletle-rinin cezasını Cennet’ten yeryüzüne indirilerek ödemişlerdir (A’râf, 7/24). Bu konu üzerinde ciddiyetle durulmalıdır. Hayatta her zaman Âdemler ve Havvalar yoktur. Karşılarında onlara şirin gözükerek, onların iyi duygularını istismar eden ve emeline ulaşmak için Allah’ın adını, “Allah rızası için” sözünü kullanarak hedefine ilerleyen ve fırsatını bulunca da zehirini kusan, bozgunculuk yapan, ekonomik değerleri ken-di çıkarları uğruna kullanan, insan neslini değerlerinden uzaklaştırarak, Allah ile Peygamber ile bağlarını kesen, ikiyüzlü, maskeli, insan kılığına bürünmüş yaratıklar da vardır. Bunlar, Peygamberimizin zamanında değişik bir kılığa bürünerek Kur’an ifadesiyle “münafıklar” olarak ortaya çıktılar. Onlara soracak olursanız iman etmiş-lerdi. Ama Kur’an, onların maskelerini indirdi, onları deşifre etti:

“İman edenlerle karşılaştıkları zaman, ‘İnandık’ derler. Fakat şeytanlarıyla (münafık dostlarıyla) yalnız kaldıkları zaman, ‘Şüphesiz, biz sizinle beraberiz. Biz ancak onlarla alay ediyoruz’ derler.”

Bu ikiyüzlü insanlar, en zor anlarda, savaşlarda Peygamberimizi yalnız bıraktılar, ordudan kaçtılar, Müslümanların morallerini bozmak için “Bu konuda bizim elimizde bir şey olsaydı burada öldürülmezdik.” (Âl-i İmran, 3/154) diyerek Müslümanları savaş meydanından kaçmaya teşvik ettiler; fakat bir menfaat gördüklerinde de Kur’an’ın beyan ettiği üzere herkesten önce menfaat elde etmeye koştular:

“Onlar sizi gözetleyip duran kimselerdir. Eğer Allah tarafından size bir fetih (zafer) nasip olursa, ‘Biz sizinle beraber değil miydik?’ derler.”

Kötü insanlar olarak nitelendireceğimiz insanlar, ihtirasları uğruna her şeyi ya-parlar. Onlar için, insanların aç açık kalmaları, yerlerinden yurtlarından edilmeleri, bombalarla yerle bir edilmeleri, spekülasyonlar sonucunda bir anda her şeylerini kaybetmeleri önem arz etmez. Yeter ki, onların bencil duyguları tatmin olsun, yeter ki hâkimiyet ve kontrol onlarda olsun.

Müslüman sadece ibadet etmekle mükellef değildir. O yeryüzünün ıslahı için çalışacak ve “Yere muhakkak benim iyi kullarım varis olacaktır.” “ferman-ı ilahi”sini gerçekleştirmek için üzerine düşeni yapacaktır.

Müslüman uyanık olacak, sadece kendisini değil, tüm insanların refahını düşü-necek, dostunu düşmanını, ülkesinin, milletinin dostlarını ve düşmanlarını iyi tanı-yacak, daima teyakkuz hâlinde bulunacak, ufuk sahibi olacak, hadiselerin önünde yuvarlanmayacak, figüran değil aktör olacak; sezgi gücüne sahip olacak, yabancı ülkeler için duyduğumuz “gelecek 30-40 yılın planlarını yapıyorlar” sözünün de önüne geçerek daha uzun yılların planlamasını yapacak, olaylardan ders çıkaracak, oyuna gelmeyecek; bir defa oyuna getirilmiş olsa bile, ikinci defa aynı oyuna gelme-yecektir. Peygamberimizin şu sözü ne kadar manidardır:

“Mümin, bir yılan deliğinden iki defa ısırılmaz.”

“Yoksulluk korkusuyla çocuklarınızı öldürmeyin. Onları da, sizi de biz rızıklandırırız. Onları öldürmek gerçekten büyük bir günahtır.” (İsrâ, 17/31)

İnsanın gelecek endişesi ve fazla tüketim içerisinde bulunması, dünyaya aşırı bağ-lanması, kendisine birtakım korkular üretmesine sebep olmaktadır. Sahip olduğu imkânları başkasıyla paylaşmak istememesi, onu kendisinden başkalarına adeta hayat hakkı tanımamaya götürmektedir. İşte ayette de ifade edilen fakirlik korkusuyla kişi-nin en sevdiği çocuğunu öldürmesinin temelinde bu duygunun yattığı söylenebilir.

Kur’an-ı Kerim rızkımızın Allah tarafından garanti edilmiş olduğunu beyan etmektedir. Hiçbir canlı başkasının rızkına engel olamayacağı gibi kendi rızkının azalmasına da sebep olamaz. Çünkü onu taksim eden yüce Yaratıcıdır. Hiçbir can-lının ölümü gerçekleşmedikçe rızkının bitmeyeceği de zaten kutsi hadiste belirtil-miştir (Kenzu’l-Ummâl, IV, 23). Buna göre çocukları yoksulluk endişesiyle öldürmek hem Allah’ın kaderine aykırı davranmak hem de tevekkül anlayışından sapmadır. Bu bakımdan ayette de buyurulduğu gibi, o çocukların da onları öldüren kişilerin de rızkının Allah tarafından verildiği vurgulanmaktadır. Hatta ayette rızk endişesiyle öldürülen çocukların rızklarının garanti edildiği (En’âm, 6/151) görülmektedir. Buna göre onları öldürmenin büyük bir günah olduğu belirtilmektedir.

Diğer taraftan sadece o çocukların değil, yeryüzünde bulunan bütün yaratıkların rızkının Allah tarafından verildiği (Hûd, 11/6), gökte bile rızkımızın olduğu haber verilmektedir (Zâriyât, 51/22). Bu bakımdan geçim korkusuyla çocukların hayatına kıyılması büyük günah kabul edilmiştir. Hatta masum çocukları öldürmenin günah olduğu ve kıyamet gününde öldürülen çocukların hangi suçlarından dolayı öldürül-düğünün sorulacağı ayette açıkça beyan edilmektedir (Tekvîr, 81/8-9).

Kur’an-ı Kerim’de yine, beyinsizlikleri yüzünden bilgisizce çocuklarını öldüren-lerin büyük hüsrana uğrayacakları haber verildiği (En’âm, 6/140), hatta kadınlarla ya-pılan bey’atlarda da çocuklarını öldürmemeleri şartının koşulduğu bildirilmektedir (Saff, 61/12).

Peygamberimize en büyük günahlar hakkında sorulunca bunlar arasında “ken-disiyle beraber yemek yer, rızkını paylaşır korkusuyla kişinin çocuğunu öldürmesi” hususunu saydığı rivayet edilmektedir (Müslim, “İman”, 86). Hz. Peygamberimiz (s.a.s) bir yere gönderdiği ordu veya seriye komutanına çocukları öldürmemelerini emre-derdi (Müslim, “Cihad”, 3).

Cahiliyye döneminde Araplar özellikle kız çocuklarını, çalışıp kazanmadıkları, savaşlara katılamayıp düşmana karşı kabilelerini koruyamadıkları, dengi bir kimse ile evlenmemeleri durumunda kendi aile itibarlarını düşürmelerinden utanç duy-duklarından dolayı onları öldürüyorlardı. İşte kendisine kız çocuğu olduğu haberi verilen kişinin o şaşkın hâlini Kur’an-ı Kerim şöyle anlatıyor:

“Onlardan biri, kız ile müjdelendiği zaman içi öfke ile dolarak yüzü simsiyah kesilir. Kendisine verilen kötü müjde (!) yüzünden halktan gizlenir. Şimdi onu, aşağılanmış olarak yanında tutacak mı, yoksa toprağa mı gömecek? Bak, ne kötü hüküm veriyorlar.” (Nahl, 16/58-59)

Cahiliyye döneminde çocuk öldürme çok yaygındı. Geçimleri zor olur diye kız çocuklarına mirastan pay vermiyorlar ve onları öldürüyorlardı. Cenab-ı Hakk da özellikle onları mirasta hak sahibi yaptı. O bakımdan çocuklarınızı öldürmeyin, diye ayet (İsrâ, 17/31) nazil oldu.

İslam’dan önce güçlüler zayıfları eziyor, kadınlara işkence ve hakaret ediliyor ve hiçbir hak tanınmıyordu. Çocuklara ve özellikle de kız çocuklarına hayat hakkı verilmiyordu. İslam, adaleti gerçekleştirerek insan olarak herkesin yaşamını garanti altına aldı. Rızkın Allah tarafından taksim edildiğini vurguladı. Yiyeceklerle ilgili dü-zenleme yetkisinin Allah’a ait olduğunu, bize hayat ve nimet veren Cenab-ı Hakk’ın bizden sonrakilere de sayısız nimetler vereceğini bildirdi.

Buna göre çocukları öldürerek açlık tehlikesini önlemeye çalışmanın yanlış bir yol olduğu ortaya çıkmaktadır. Zira nüfusun artışı ile yeryüzündeki besin kaynakla-rının azalacağını iddia ederek nüfus planlaması yapanların bile yanıldıkları anlaşıl-maktadır. Çünkü günümüzde besin kaynaklarının nüfusun artışına oranla daha faz-la arttığı yaşam standartlarının yükseldiği açıkça görülmektedir. Burada önemli olan bu kaynakların herkesin istifade edebileceği şekilde paylaşımının sağlanmasıdır.

“Sen af yolunu tut, iyiliği emret, cahillerden yüz çevir.” (A’râf, 7/199)

Af, kasıtlı veya kasıtsız olarak kötülük ve haksızlık eden, suç veya günah işleyen birini bağışlama, cezalandırmaktan vazgeçme anlamına gelen bir ahlak terimi olup İslam’ın müminlerde bulunmasını istediği önemli erdemlerden biridir. Allah (c.c)’ın en güzel isimlerinden (Esma-i Hüsna) biri de; kullarının günahlarını bağışlayan (Afüv)dır. Nitekim Kur’an-ı Kerim’de; “Kuşkusuz Allah afüv’dür, gafur’dur (affecidir, bağışlayıcıdır).” (Hac, 22/60) buyrulmuştur. Ayrıca, Kur’an-ı Kerim’de Allah Tealâ’nın en çok tekrarlanan isimlerinin başında O’nun bağışlayıcı ismi gelmekte olup küfür ve şirkin dışındaki günahları dilediği kimseden bağışlayacağı bildirilmektedir (Nisâ, 4/48).

Hoşgörü ise, bir kimsenin kendisine kötülük edene aldırmaması, ondan yüz çe-virmesi, onu hoş görüp bağışlaması anlamına gelir; âyet ve hadislerde çoğunlukla af kelimesiyle birlikte kullanılır.

Mealini verdiğimiz bu âyette; Allah (c.c), Hz. Peygamber (s.a.s) aracılığı ile biz mü’minlere, bütün ilahî dinlerin üç temel ahlak kuralı olan; “affedicilik”, “iyiliği emretme” ve “cahillere aldırmama” gibi prensipleri hatırlatarak bizlerin bu güzel va-sıflarla iç içe olmamızı istemektedir. İlgili ayette; insani ilişkilerde kişinin kolaylaş-tırıcı olması, suç ve kusurlarını bağışlayarak onları affedip sıkıntıdan kurtarması ve onlara maddi-manevi yardımlarda bulunarak fedakârlık örneği sergilemesi, kısacası hoşgörülü olması öğütlenmektedir.

Yapılan yanlış harekete karşı gösterilecek tepkilerin çeşitleri çok olmasına rağ-men, af yolunu seçmek, kâmil insan olmanın en önemli göstergelerinden biridir.

Affı seçtikten sonra, iyi olanı emretme imkânını da yakalayabiliriz. Âyette verilen üçüncü emir ise, cahillerden yüz çevirmektir. Bunun anlamı, kötüye bulaşmamak, kötülere denk olmamak, onların seviyesine düşmemektir. Cahil insanlar kötü sözler söylerler, onların bu sözleri müslümanları asla etkilemez, onlar cahillerin seviye-sine düşmezler. Çünkü “İnananlar, faydasız işlerden ve boş sözlerden yüz çevirirler” (Mü’minûn, 23/3).

Konumuzla ilgili olan bu ayet nazil olunca Hz. Peygamber (s.a.s), kendisine va-hiy getiren Cebrâil (a.s)’e bu ayetin açıklamasını sorduğunda Cebrail (a.s), “Allah Tealâ, sana haksızlık edeni bağışlaman, sana vermeyene vermen ve seninle ilgisini kesen-lerle ilgilenmeni emrediyor” dedi (Alûsi, Ruhu’I-Maâni, 9/147).

Affetmek, iyiliği emretmek ve cahillerden yüz çevirmek, İslam’ın ahlakî değer ve eylemlerini oluşturmaktadır. İslam ahlakının evrensel boyutta üç temel direğini oluşturan bu emirler hepimiz tarafından hayata geçirildiğinde nasıl bir toplum olu-şacağı da aşikardır.

Cahiliye toplumunda kötülüğü kötülükle karşılamak genel bir anlayış ve uygu-lama idi. Bunun aksine davranış, çoğunlukla zayıflık ve âcizlik işareti sayıldığından insanlar affetmekten ziyade cezalandırma yolunu seçerlerdi. Buna karşılık Kur’an-ı Kerim’de Allah’ın affediciliği çeşitli vesilelerle dile getirilerek affın ilâhî bir sıfat ve yüksek bir meziyet olduğu ortaya konmuştur. Kur’an-ı Kerim’e göre; “Bir kötülüğün karşılığı onun gibi (denk bir cezadır). Ama kim affeder ve arayı düzeltirse onun mükâfatı Allah’a aittir” (Şûrâ, 42/40). Bu sebeple müslümanlar bu erdemi benimseyip uygula-maya çağırılırken “Onlar bağışlasınlar, hoş görsünler; Allah’ın sizi bağışlamasını arzu etmez misiniz!” (Nûr, 24/22) buyrulmuştur.

Hoşgörü ve affedicilik konusunda Hz. Muhammed (s.a.s) bizler için en güzel örnektir. Resûl-i Ekrem’in kısa sürede İslam dinini tebliğ etmesindeki başarısı, onun davranışlarındaki inceliğe, yumuşak kalpli olmasına bağlanmış ve kendisine ba-ğışlayıcı olması öğütlenmiştir (Âl-i İmrân, 3/159). Bu sebeple af ve hoşgörü, eğitimin vazgeçilmez ilkeleri arasında gösterilmiş ve eğitim metotları bu ilkeler ışığında geliştirilmiştir.

O halde, bizlere yakışan, insani ilişkilerimizin her safhasında muhataplarımıza kolaylık göstermemiz; dinen bir sakınca veya engel olmadığı sürece hoşgörülü olup bağışlamayı âdet edinmemiz; insanların kusur ve hatalarını görmezlikten gelmemiz; kötülüğe kötülükle karşılık vermememiz; eğer kamu vicdanını rahatsız edecek, hak-ları çiğnenecek, toplumun zararlarıyla sonuçlanacak bir durum yoksa suçluyu affet-memiz, toplayıcı, barıştırıcı ve birleştirici olmamız, kardeşlik bağlarımızı geliştirme-miz, kin ve öfkemizi yatıştırıp bu güzel hasletleri kendimize şiar edinmemizdir.

“(Ey Muhammed!) Münafıklar sana geldiklerinde, ‘Senin, elbette Allah’ın peygamberi olduğuna şahitlik ederiz’ derler. Allah senin, elbette kendisinin peygamberi olduğunu biliyor. (Fakat) Allah o münafıkların hiç şüphesiz yalancılar olduklarına elbette şahitlik eder.” (Münâfikûn, 63/1)

Sûreye ad olan “Münâfikûn” kelimesi, ilk âyette zikredilmekte olup, sûrede mü-nafıklar hakkında önemli bilgi ve tasvirlere yer verilmektedir. Münafıkların görü-nüşlerine aldanmamaları ve sinsi faaliyetlerine karşı uyanık davranmaları konusun-da Müslümanlar uyarılmaktadır. Ayrıca münafıkların bu tutumlarını sürdürmeleri hâlinde kendi aleyhlerine olacağı da ikaz edilmektedir.

Arapçada, tarla faresi veya Arap tavşanı denilen hayvanın iki yuvası vardır. Bun-lardan dışarıdan bilinmeyen, gizli ve tavanı yeryüzüne yakın olan yuvasına nafika, bilinen yuvasına ise kasia denilir. Bu hayvan tehlike hissederse hemen tavanı yüzeye yakın olan nâfıkanın tavanını delerek kasiaya kaçar. Münafıklar da buna benzediği için nifak, münafık kelimeleri bu kökten gelmiştir. Kur’an’da, kalben inanmadığı halde inanmış gibi görünen, inanç ve davranışlarında ikiyüzlü olanlara münafık, bu durumda olmaya da nifak denir.

Münafıklar, zahiren Müslüman görünmeleri ve Müslüman gibi kabul edilmele-rinin avantajlarını menfaatlerine kullandıklarından, Müslümanlar için açıktan düş-manlık edenlere göre daha tehlikeli olmuşlardır. Bu sebeple Kur’an ve hadislerde münafıkların özellikleri ve verebilecekleri zararlar genişçe açıklanmış, bu konuda daha dikkatli olmak için müminler uyarılmıştır.

Nifak, “kalpte olursa küfür, amelde olursa suçtur” (Kurtubî, VIII/212). Bu nedenle nifak hâli itikâdî ve amelî olmak üzere iki gruptur:

1. İtikadî Nifak: Dünyada iken müslüman muamelesi görüp, âhirette inançsızlığı kanıtlanınca cehennem ateşinin en aşağı kısmında (Nisâ, 4/145) kalacak nifak hâli. “Asıl münafıklık akidenin hilafına imanda mürâîliktir” (Elmalı, VII, 4997).
2. Amelî Nifak: Bazı yönlerde itikadî nifaka kısmen benzemekle beraber, inanç-larında açık bir nifak bulunmayan müslümanların durumu amelî (ahlakî) nifakı vurgulamaktadır.

“Münafığın alâmeti üçtür: Konuştuğunda yalan söyler, vaat ettiğinde vaadinden döner, kendisine bir şey emanet edildiğinde emanete hıyanet eder” (Tirmîzî, “Îman”, 14) hadisi vb. hadisler itikadî nifaka yaklaşılmaması için alınan tedbirler ve tenbihler mahiyetinde emirlerdir. Zira amelî nifak çoğalınca müslümanın itikâdî nifaka yaklaşma tehlikesi doğabilir (DİA.,XXXI/565-569).

Kur’an’da itikadî bakımdan insanlar mümin, kâfir ve münâfık olmak üzere üç gruptur (Bakara, 2/1-20). İnsanların en kötüsü ve ikiyüzlüsü olan münafıkların ana özelliklerine gelince:

Münafıklar samimiyetsiz ve fesatçıdırlar; Allah’ı aldatmaya çalışırlar. Allah da on-ların çabalarını başlarına geçirir. Namaza kalktıklarında tembel tembel kalkarlar. İn-sanlara gösteriş yaparlar. Küfür ile iman arasında bocalayıp dururlar (Nisâ, 4/142-143). İnsanları Allah yolundan döndürmek için yalan yere yemin ederler (Mücadele, 58/14; Münâfikûn, 63/2). “Yeryüzünde fesat çıkarmayın” denildiğinde; “ıslah edicileriz” (Bakara, 2/9-13) derler. “İnsanların inandıkları gibi inanın”, denilince; “biz de o akılsızlar gibi iman mı edelim?” derler, “inananlarla yan yana gelince de; “sizinle beraberiz” derler. Fakat şeytanlarıyla yalnız kalınca; “biz onlarla alay ediyoruz” derler (Bakara, 2/13-15).

Münafıklar, menfaatperesttirler. Allah’ı unutup cimrilik yaparlar. Allah’a kötü zanda bulunan erkek ve kadın münafıklar, birbirlerinin tamamlayıcılarıdır (Fe-tih, 48/6). Onlar ebedî cehennemliktirler (Tevbe, 9/67-69). Sıkışınca fitneye düşerler (Ankebût, 29/10), felâketin kendilerine çarpmasından korktuklarında, aralarında fı-sıldaşırlar (Mâide, 5/52-53). Olayların akışı kendi lehine ise, koşarak Peygamberimi-ze gelip (Nûr, 24/49); “Allah’a, Peygamber’e inandık, itaat ettik” derler, (Nûr, 24/47; Münâfikûn, 63/1); diğer taraftan Hz. Peygamber’e isyanı, düşmanlığı fısıldaşırlar (Mücâdele, 58/9-10). Münafıkların durumu tıpkı şeytanın durumu gibidir (Haşr, 59/16). Bunlar zâhiren iman etmiş ancak kalpleriyle kâfir olanlardır (Münâfikûn, 63/3).

Müslümanlar arasında hayâsızlığın yayılmasını isterler (Nûr, 24/19); kötülük ya-pınca sevinirler, yapmadıkları şeylerle övünürler (Âli İmrân, 3/188). Ayetlerle alay ederler (Nisâ, 4/140). İslam toplumunda yalan-yanlış haber yayarlar (Ahzâb, 33/60-61).

Özellikleri anlatılan münafıklar hakkında Kur’an’da Allah, Peygamberimize; “On-ları gördüğün zaman kalıpları hoşuna gider. Konuşurlarsa sözlerine kulak verirsin. On-lar sanki elbise giydirilmiş kereste gibidirler. Her kuvvetli sesi kendi aleyhlerine sanırlar.” (Münâfikûn, 63/4); “O münafıklara bağışlama dilesen de, dilemesen de onlar için birdir. Çün-kü Allah, fasıklar topluluğunu doğru yola iletmez.” (Münâfikûn, 63/6) buyurmaktadır.