“Allah, sözün en güzelini; âyetleri, (güzellikte) birbirine benzeyen ve (hükümleri, öğütleri, kıssaları) tekrarlanan bir kitap olarak indirmiştir.

Rablerinden korkanların derileri (vücutları) ondan dolayı gerginleşir. Sonra derileri de (vücutları da) kalpleri de Allah’ın zikrine karşı yumuşar. İşte bu Kur’an Allah’ın hidayet rehberidir. Onunla dilediğini doğru yola iletir. Allah kimi saptırırsa artık onun için hiçbir yol gösterici yoktur.” (Zümer, 39/23)

Rabbimiz bu ayet-i kerimede, göndermiş olduğu kitabın özelliklerinden bah-setmekte ve ondan istifade eden insanları överek, ona karşı sorumluluk bilincinde olmayıp karşı koymak için elinden gelen her şeyi sarf eden insanların da sonlarının hüsran olduğunu anlatmaktadır.

Allah, sözün en güzelini indirmiştir. Kur’an’ın en güzel söz olması onun Allah katından olmasının da en önemli delilidir. Edebiyatta çok ileri olan Arap toplumuna Kur’an indiği zaman onlar, Kur’an’ın üslubu karşısında şaşırıp kalmışlardır. İnanma-makta direnen kimseler bile, Kur’an’ın hiçbir beşer sözüne benzemediğini itiraf et-mişler ve hayranlıklarını gizleyememişlerdir. Kur’an, toplumda öylesine etkili olmuş-tur ki, onunla tarihin seyri değişmiştir. Cahiliyye toplumu olarak anılan, yol kesen, basit gerekçelerle başkasının canına kıyan, her türlü kötülüğü işleyebilen bir toplum; Rabbimizin insanlara uzattığı kurtuluş ipi olan Kur’an’a sarılıp onu öğrenince, en hayırlı toplum hâline gelmiş ve başkalarına yol gösterici olmuştur. Evet, Rabbimizin göndermiş olduğu o kitap elimizdedir. Kur’an’a aynı duygularla sarılıp onu anlamaya ve yaşamaya çalışırsak, Rabbimizi razı edebilir, dünya ve ahirette mutlu olabiliriz.

Zikrettiğimiz bu ayet, Kur’an’ı ve müminlerin onun karşısındaki durumlarını tasvir ediyor. Zira bu öyle bir kitaptır ki, ayetler birbirine benziyor, onlar arasında bir çelişki mevzubahis değildir. Mükemmel bir uyuma sahiptir. Bu kitapta bulunan bazı konular yer yer tekrar edilmektedir. Ancak bunlar, hiçbir aykırılık ve çelişki içermezler, bıktırıp usandıracak türden değildir. Yani tüm kitap boyunca aynı mak-sat gözetilmekte, her bölüm bir diğerini tafsil ve tefsir etmektedir. Anlam ve izahlar bir ahenk içinde birbirine bağlıdır. Bu kitapta Müslümanların ihtiyaç duyduğu her şey vardır. Bazı ayetlerin tekrar edilmesi müminlerin buna olan ihtiyacından kay-naklanmaktadır. Zira insanın yapı itibariyle buna ihtiyacı bulunmaktadır.

Rablerine karşı derin bir saygı içinde olanlar, tehdit ve korku içeren ayetlerini okuduklarında, ürperir, korkar ve endişelenirler. Rahmet ayetlerini, cennet nimet-leriyle ilgili ayetleri okudukları zaman ise tenleri ve kalpleri Allah’ın zikriyle yatışıp yumuşar ve sakinleşir.

İşte bu kitap doğruluk rehberidir. Allah, onunla doğruya yönelmek isteyip bu-nun için gayret sarf edenleri onda muvaffak kılar. Kim Allah’ın yolundan gitmek is-ter de Allah’ın hidayetine yönelirse, Allah ona hidayetini ve nimetini ulaştırır. Ancak kim de doğrulardan yüz çevirip şaşkınlık ve sapıklık içinde kalmayı ister, hidayeti başka tarafta ararsa, onu kimse doğru yola iletemez.

Kur’an’dan yararlanabilmenin en önemli şartı muttaki, yani kendisine karşı Allah’ın sevgisinin azalmasından korkan, hakla batılı ayıran ve salih kimselerden ol-maya çalışan biri olmaktır. Allah katından inmiş olan Kur’an, kulu Rabbine götüren hidayet rehberidir. Nitekim ayette şöyle buyrulur:

“Ey insanlar! İşte size Rabbinizden bir öğüt, kalplere bir şifa ve inananlar için yol gösterici bir rehber ve rahmet (olan Kur’an) geldi.” (Yûnus, 10/57)

Yüce Mevla, Kur’an-ı Kerim’in özelliklerini şöyle bildirmektedir: İnsanların dün-ya ve ahiret saadetini bozacak durumlara karşı bir öğüt, gönül dünyalarını aydın-latan manevi bir ışık, hayatlarını sürdürürken başvuracakları bir rehber ve bütün insanlığa gönderilen bir rahmet kaynağıdır. Bu ayetteki hitap genel olup, Kur’an’ın öğüt, şifa, rehber ve rahmet kaynağı olmasının bütün insanlığa yönelik olduğu ifade edilmektedir. Böylece ilahî kitabın bütün beşeriyeti kucaklayan evrensel kural ve ilkeler sunduğu anlaşılmaktadır.

Kur’an’ın bu ayette belirtilen özelliklerinden birincisi öğüt kitabı olmasıdır. Eş-siz merhamet sahibi olan yüce Allah emir ve yasaklarını öğüt şeklinde veya öğüt manasında bizlere bildirmektedir. Buradan anlıyoruz ki ilahî hitapta, insanları kır-madan, incitmeden, güzel bir üslupla kendilerine yapacakları bir nasihat şeklinde sunulmaktadır. Örneğin; “Allah size, emanetleri mutlaka ehline vermenizi ve insanlar arasında hükmettiğiniz zaman adaletle hükmetmenizi emrediyor. Doğrusu Allah, bununla size ne güzel öğüt veriyor.” (Nisa, 4/58) ayeti, Allah’ın insanlara yönelik istediklerini öğüt şeklinde beyan buyurmasının güzel bir örneğidir.

Kur’an-ı Kerim’in bir diğer özelliği de, hasta gönülleri tedavi eden manevi şifa kaynağı olmasıdır. Onun vasıtasıyla mühürlenmiş, kilitli, hasta kalpler; iman eden, toplumla dayanışma içerisinde olan, hidayet bulmuş, kinden arınmış, tertemiz kalp-ler şifa bulur. Kur’an, şirki, iman ile uygun olmayan davranışları, ibadet ve tövbe ile; kin, haset ve düşmanlığı, sevgi, kardeşlik ve yardımlaşma duygularını tavsiye ederek iyiye yönlendirmektedir. Böylece zihinlerde, gönüllerde, davranışlarda bulunan has-talıklar bu eşsiz yöntemle tedavi olmaktadır.

Kutsal kitabımız aynı zamanda bütün insanlığı hidayete eriştiren bir rehberdir. Biraz önce anlattıklarımıza ilave olarak, Kur’an rehber özelliği ile hidayeti sürekli kılar, hayat boyunca insanlara yol gösteren bir kılavuz ve ışık kaynağı olur.

Kur’an, iman eden gönüllere rahmet ve bereket kazandırır. Kurumuş, suya hasret toprakların yağmurla dirilip yeşermesi nasıl rahmet olarak tabir ediliyorsa, imandan yoksun kalplerin hidayet ile buluşması da ayet-i kerimede rahmet olarak tanımlan-mıştır. İmanın, takvanın ve kardeşlik duygusunun yerleştiği gönüller de aynı şekilde yeşerir, bereketlenir, etrafını şenlendirir.

İlahî kaynak olarak Kur’an, bütün beşeriyetin ihtiyacını giderecek özelliktedir. Samimi bir şekilde insanlar başvurdukları takdirde, ihtiyaç duydukları konularda kendilerine yol gösterir. Allah Teala, bu hususta şöyle buyurmaktadır:

“Kendilerine okunan kitabı sana indirmiş olmamız onlara yetmiyor mu? Şüphesiz bun-da inanan bir kavim için bir rahmet ve bir öğüt vardır.”

Peygamber Efendimiz, Kur’an’a başvurmayan, istifade etmeyen, hayat kitabı ola-rak okumayan insanları, “Ey Rabbim! Kavmim şu Kur’an’ı terk edilmiş bir şey hâline getirdi” (Furkân, 25/30) diye yüce Mevla’ya şikâyet edecektir.

Bu vesile ile Kur’an okumanın, anlamanın ve düşünmenin önemi ortaya çıkmak-tadır. İstifade amaçlı, düşünme amaçlı, anlama ve uygulama amaçlı Kur’an okuma bize, ailemize, toplumumuza yararlı olacaktır. Kur’an okuma halkalarının artırılması bizi ve nesillerimizi inanç ve amel konularında muhafaza edecektir. Allah Resûlü, Kur’an okumayı, anlamayı şöyle tavsiye etmektedir:

“Bazı insanlar, Allah’ın evlerinden bir evde toplanarak Kitâbullah’ı okurlar ve onu aralarında müzakere ederlerse üzerlerine sükûnet iner. Allah’ın rahmeti onları kaplar. Melekler de etraflarını kuşatır. Allah onları kendi yanındakiler yanında anar.” (Müslim,“Zikir ve Dua”, 38)

Kur’an mesajlarının bütün insanlığa öğüt, şifa, rehber ve rahmet kaynağı olması, O’nun ilahî kaynaklı, sürekli başvurulması gereken, tüm zamanların kitabı olduğu-nu göstermektedir. Bundan dolayı Kur’an’ın lafzını okurken mealini de okumalı, okuduğumuz ayetler üzerinde, düşünmeye, anlamaya çalışmalıyız. Böyle yaptığımız takdirde Kur’an’ın aslî gayesine uygun hareket ederek kazançlı çıkacağımızı unut-mamalıyız.

“Artık kim zerre ağırlığınca bir hayır işlerse, onun mükâfatını görecektir. Kim de zerre ağırlığınca bir kötülük işlerse, onun cezasını görecektir.” (Zilzâl, 99/7-8)

Yüce dinimize göre yerine getirmekle yükümlü olduğumuz hakları genel olarak, Allah’ın hakları ve kulların hakları olarak iki kısımda ele alabiliriz. Allah’ın hakla-rını, O’nun emir ve yasaklarına saygı göstermek ve yapılması emredilen ibadetleri yapmak, zekât, fıtır sadakası, kurban ve kefaretler şeklinde sayabiliriz. Bütün bunlar aynı zamanda kamu yarar ve düzeni ile ilgili konulardandır.

Kul hakkı denince de hayatın her alanını kapsayan birbirimize karşı sorumlu ol-duğumuz haklar anlaşılmaktadır Bu hak, daha çok insanların canları, bedenleri, ırz ve namusları, manevi şahsiyetleri, makam ve mevkileri, dinî inanç ve yaşayışları gibi konulardaki kişilik haklarıyla, mallarına ve aile fertlerine ilişkin haklardan oluşmak-tadır. Yüce Rabbimizin kişilere ait kıldığı menfaatler de kul hakkına girmektedir.

İnsanın her ne şekilde olursa olsun kendine ait olmayan bir şeyi meşru olmayan yoldan elde etmesi, kul hakkına girmektedir. Bu tür kazançlar dinimizde haram ola-rak tanımlanmıştır. Kul hakkı daha çok beşerî münasebetlerde dinimizin koyduğu ölçülere uymamak sonucu oluşur. Bunlar hırsızlık, yalan, sözünde durmamak, çe-şitli yollarla insanların işlerini zora sokmak ve çeşitli şekilde insanları aldatarak elde edilen kazançlardır. Bir de kul hakkının sırf manevi olanı vardır ki, bu da insanların manevi şahsiyetlerine saygısızlık etmekle başlar. Toplumda, kul haklarının daha çok bilinen şekli ise maddi olanıdır.

Kul hakkı ifadesi insan hakları tabirinden daha geniş ve dinî bir içeriğe sahiptir. Kur’an’ın geneline baktığımızda birçok ayetinde ya adaletten ya hak kavramından ya da bunları temin etmek üzere konulan ölçülerle karşılaşılır. Kullar arasındaki adalet esaslarını tespit eden birçok ayetten sonra, “İşte bu Allah’ın hudududur/ölçüsü-dür, onu çiğnemeyin” (Maide, 5/87; mealinde ilâhî ikazlar gelir. Demek ki, kul hakkını çiğnemek, Allah’ın hududunu çiğnemektir. Yaptığımız her ibadet bizi kul hakkın-dan korkma ve o konuda dikkatli olma seferberliğine itmelidir. Bir kimseden haksız olarak alınan bir kuruşu sahibine geri vermenin, yüzlerle lira sadakadan kat kat daha sevap olduğunu unutmayalım.

Peygamberimizin kul hakkıyla ilgi olarak söylemiş olduğu şu uyarıları dikkate alalım:

“Bir kimsenin diğer bir kimsenin haysiyetine yahut malına tecavüzden dolayı üzerinde bir hak bulunursa, altın ve gümüşün geçmediği hesap günü gelmeden helalleşsin. Aksi tak-dirde, yaptığı haksızlık ölçüsünde, iyi amellerinden alınıp hak sahibine verilir. İyiliği yoksa hak sahibinin günahından alınıp haksızlık eden kimseye yüklenir.”

“Kibri, hıyaneti ve kul borcu olmayan mümin, Cennet’e girer.”

Bu uyarılar ışığında kul hakkının Allah’ın hakkından önce geldiğini söyleyebi-liriz. Çünkü ahiretteki hesaplaşmada kullar haklarından vazgeçmedikçe Allah hak çiğneyeni affetmeyeceği gibi, bu hak tövbe ile de affedilmemektedir. Öyleyse, Allah’a karşı görevlerimizin yanı sıra insanlara karşı sorumluluklarımızı iyi bilmeli, özellikle de kul hakkına karşı oldukça duyarlı olmalıyız.

Kul hakkı konusunda Hz. Peygamber (s.a.s)’in şu uyarısı bizleri düşündürme-lidir:

“Müflis kimdir biliyor musunuz? Ümmetimden müflis kişi, kıyamet günü namaz, oruç, zekât gibi ibadetlerle geldiği halde; aynı zamanda birisine kötü söz söylemiş, birine iftirada bulunmuş, bir başkasının malını yemiş, başka birini dövmüş veya öldürmüş olarak Allah huzuruna gelen ve yaptığı ibadetlerin sevabı bu kişilere dağıtıldıktan sonra bile hak sahip-lerinin alacakları bitmediği için sevapları biten ve onların da günahlarını üzerine alarak cehenneme giden kişidir.” (Buharî, “Edeb”, 102) buyurur.

Peygamberimiz, vefatından birkaç gün önce, ashabına; “Benim üzerimde kimin hakkı varsa gelsin, hakkını benden alsın ve helalleşelim.” buyurarak kul hakkıyla ilgili sözlerinin yanında bizzat davranışıyla da bizlere örnek olmuştur.

O hâlde, başkalarıyla bir arada yaşamamızın bir gereği olarak, herkesin hakkına saygı göstermeliyiz. Kimsenin canına, malına, ırzına ve namusuna zarar vermemeli-yiz. Eğer zarar vermişsek, hak sahipleri ile helâlleşmeli, zarar maddî ise onun karşı-lığını ödemeye çalışmalıyız.

“Kim azgınlık eder ve dünya hayatını tercih ederse, şüphesiz, cehennem onun sığınağıdır. Kim de, Rabbinin huzurunda duracağından korkar ve nefsini arzularından alıkoyarsa, şüphesiz, cennet onun sığınağıdır.” (Nâzi’ât, 79/37-41)

Zikrettiğimiz ayetlerde Rabbimiz, kıyamet gününde iki insan tipinden bahsedi-yor. Mutlular ve bedbahtlar. Dünyayı âhirete tercih edip kendini müstağni hisseden, plan ve programını sadece dünyaya göre yapan, ahiret diye bir derdi olmayan; öm-rünü inkâr, isyan ve taşkınlıkla geçirerek tövbe ve iman etmeden Allah’ın huzuru-na çıkanlar bedbahtlardır. Bu gibi kimseler, yaratılış gayesinden uzak, sadece bu dünyaya yönelik yaşarlar. Onların varacağı yer Kur’an’ın ifadesiyle cehennemdir. Ancak Rabbinin huzurunda hesap vereceğine inanıp Allah karşısında kötü duruma düşmekten, O’nun huzuruna günahkâr olarak çıkmaktan korkanlar, düşünce, ey-lem ve planlarında Allah’ı hesap ederek kendini boş şeylerden uzak tutup nefislerini kötülüklerden arındıranlar ise, bahtiyar kimselerdir ve onların varacağı yer de yine Kur’an’ın ifadesiyle cennettir.

Rabbimiz bizlere müminin hayatında nelere önem vermesi gerektiğini bildir-miş, hesap günündeki ceza ve mükâfatın ölçüsünü açıklamıştır. Rabbimizin rızasına ve lütfuna nail olabilmek için dünyadaki sorumluluklarımızın bilincinde olmalıyız. Ona göre bir hayat tarzı yaşamalıyız. Henüz dünyada iken, elimizde imkân ve fırsat-lar varken, kendi muhasebemizi yapmalıyız. Yüce Allah’ın bizi daima gözettiğinin bilincinde olmalı ve buna göre hayatımıza çeki düzen vermeliyiz. Müminin Allah’a olan inancı ve sevgisi onu kötü bir iş yapmaktan ve nefsinin aşırı isteklerine boyun eğmekten alıkoymalıdır. Mümin kimse, Allah’a ve kullarına karşı sorumluluklarını bilerek ona göre yaşamalıdır. Şayet mümin, bu hassasiyetle yaşarsa, dünyada mutlu olduğu gibi ahirette de Cennete girmeye hak kazanır. Kişinin, günaha düşmekten kendini koruyup iyiliklere ciddiyetle yönelebilmesi için, Allah’a inancının tam ol-ması, O’nun emirlerine muhalefet etmekten korkması, O’nu sevmesi ve nimetlerini ümit etmesi gerekir. İnsan bu inanç ve yaklaşımıyla Rabbinin vaat etmiş olduğu cennete, ebedî huzur ve mutluluğa, bitmez tükenmez nimetlere ulaşır.

İnsan lehinde ve aleyhinde olan hususları iyi bilmelidir. Şu iki şey, insanın düş-manıdır: Nefsî arzular ve sonu olmayan emel. Nefsî arzulara uyarak onların peşi sıra koşmak, hakkı görüp ona tabi olmaya engeldir. Sonu olmayan emel ise, kişiye ahiret hayatını unutturur. Dolayısıyla ölüm, insanı gafil avlar ve kişinin çalışma zamanı bittiğinden yapabileceği bir şey kalmaz. Ebedî hayatta mutlu olabilmemizin yolu, dünyada iken Allah Teala’yı razı edecek bir hayat sürdürmemize bağlıdır. Bugün ne isek yarın da oyuz. O halde ölmeden nefis muhasebesi yapmalıyız. Allah bizi hesaba çekmeden önce biz nefsimizi hesaba çekmeliyiz.

Acaba bu gün ölürsek hâlimiz nice olur? Allah’ın hoşnut olacağı bir hayat yaşı-yor muyuz? Allah için ne yapıyoruz? gibi sorularla kendimizi her zaman yoklamalı, iman ve ibadetle bir hayat sürmeyi ve son nefesimizde iman üzere ölmeyi Allah’tan istemeliyiz. Zira yüce Rabbimiz Kur’an’da bizlere Müslüman olarak can vermeyi dilememizi öğütlemektedir:

“Benim canımı Müslüman olarak al ve beni iyilere kat.”

“Rabbimiz! Günahlarımızı bağışla, kötülüklerimizi ört, canımızı iyilerle beraber al.”(Âl-i İmrân, 3/193)

O halde biz de yaşayışımızda aynı istikamette çalışmalı ve Rabbimize dua etme-liyiz:

“Allah’ım bizim canımızı Müslüman olarak al, bizi senin katında iyi olan kulla-rından kıl, onların işlediği yararlı işleri işlemeye bizi de muvaffak kıl, onların ölme-leri gibi ölmeyi ve onların derecelerine nail olmayı bize nasip eyle.” Âmin!

“Onlar, Rablerinin rızasına ermek için sabreden, namazı dosdoğru kılan, kendilerine verdiğimiz rızıklardan, gizli olarak ve açıktan Allah için harcayan ve kötülüğü iyilikle ortadan kaldıranlardır. İşte bunlar için dünya yurdunun iyi sonucu vardır.” (Ra’d, 13/22)

Bu âyet-i kerimede, Allah’la yapmış oldukları sözleşmeye sadık kalan vefalı kul-ların bazı ahlakî özellikleri anlatılmaktadır. Buna göre Yaratıcıya vermiş olduğumuz bağlılık sözünü yerine getirmemiz için sahip olmamız gereken bazı özellikler şun-lardır:

1. Yaptığımız anlaşmanın doğurduğu sorumlulukları yerine getirirken karşılaşa-cağımız güçlüklere karşı sabırlı olmamız, bu sabrı gösterirken de Allah’ın hoşnutlu-ğunu kazanmak dışında başka bir düşüncemizin olmaması.
2. Namazlarımızı, hakkını vererek ve düzenli olarak kılmamız.
3. Rabbimizin verdiği rızıktan açıktan veya gizli olarak muhtaçlara dağıtmamız.
4. Kötülükleri iyilikle karşılamamız ki üzerinde duracağımız husus da budur. Şu halde bu ayet ışığında O’nun ahdine gerçekten uyup uymadığımızı rahatlıkla öl-çebiliriz. Zira Rabbimiz, kendine olan bağlılığımızı sadece lafla değil aynı zamanda hayat tarzımızla, ahlakî tutum ve davranışlarımızla da göstermemizi istemektedir.

Kutsal kitabımız, kötülüğün karşılığının bir misli kötülük olduğunu söylemekle beraber, onu affedip yerine barış ortamını sağlamamızın daha uygun bir davranış biçimi olduğunu da eklemektedir (bk. Şûra 42/40). Bu şekilde davranmamız, elbette kötülüğü basit görmek, onu iyilikle eşdeğer tutmak anlamına gelmez. Bilakis bu-nun, kötülük sahibini etkisiz hâle getirmenin, hatta sıcak bir dost kazanmanın en etkili yolu olduğunu bilmemiz gerekmektedir. Nitekim bir başka âyet-i kerimede yüce Rabbimiz şöyle buyurmaktadır:

“İyilikle kötülük bir olmaz. Kötülüğü en güzel bir şekilde sav. Bir de bakarsın ki, seninle arasında düşmanlık bulunan kimse sanki sıcak bir dost oluvermiştir.”

Bize yapılan bir kötülüğe iyilikle karşılık vermemiz, her şeyden önce nefsimizi terbiye edecek, şahsiyetimizi olgunlaştıracak üstün bir erdemdir. Kötülükle müca-delede kullanılacak en büyük silah da budur. Ancak bunu yaparken kötülük yapa-nın kötülüğünde ısrar etmesi neticesini doğuracak bir tarzdan kaçınmalıyız. Yani kötülük sahibine yapacağımız iyilik, onu utandırmak yerine şımarıklığa sevk etme-melidir. Bizimle çirkin sözlerle konuşana güzel ve nazik ifadelerle karşılık verdiği-mizde, bize haksızlık edeni affettiğimizde, bizimle ilişkiyi kesen dost ve akrabalarla irtibatımızı devam ettirdiğimizde, bizden esirgeyene verdiğimizde karşımızdakinin hatasını anlamasını da sağlamaya çalışmalıyız. Ancak bu neticeyi elde etmek, yuka-rıdaki âyette de ifade edildiği gibi sabır isteyen bir iştir. Bunu yapabilmek herkese nasip olmaz.

“İyiliğe iyilik her kişinin kârı, kemliğe (kötülüğe) iyilik er kişinin kârıdır” şeklindeki atasözümüz bu hususu özlü bir şekilde açıklamaktadır. Dolayısıyla bu davranışı-mızın hayırlı bir netice vermesi sabırlı ve güçlü bir iradeye sahip olmamıza bağlı-dır. Sevgili Peygamberimizin de tavsiyeleri bu yöndedir. Nitekim ona gelerek; “Ey Allah’ın Elçisi! Benim yakınlarım var, ben onlarla ilişkimi sürdürüyorum, onlar be-nimle alâkayı kesiyorlar! Ben onlara iyilik ediyorum, onlar bana kötülük ediyorlar! Ben onlara yumuşak davranıyorum onlar bana kaba davranıyorlar!” diyerek serze-nişte bulunan bir adama, böyle devam ettiği takdirde Allah’ın onlara karşı kendisine mutlaka yardım edeceği müjdesini verirken, bu davranışının da kötülük yapanın midesine ateş olarak ineceğini söylemiştir (Müslim, “Birr ve Sıla”, 22). Yani kötülükle karşılık verdiğimiz müddetçe bize yapılan her iyilik tadacağımız ateş azabını arttıra-caktır. Gördüğümüz gibi, kendisine yapılan iyiliklere rağmen kötülükte ısrar eden açısından baktığımızda acıklı bir tabloyla karşılaşıyoruz.

Buraya kadar başkalarının yaptığı kötülükleri savmanın en etkili yolu olarak iyilikle karşılık verme erdeminden bahsettik. Bir de kendi kendimize yaptığımız kötülükler vardır ki bunları yok etmenin tek bir yolu vardır, o da yanlışımızı fark ettiğimiz anda samimi bir pişmanlıktır, yani tövbedir. Tövbeden sonra örneğin sada-ka vermek suretiyle yapacağımız herhangi bir iyilik, yaptığımız kötülüğün günahını silecektir. Zira Rabbimiz, “İyilikler kötülükleri giderir.” buyurmaktadır.

“İyilikle kötülük bir olmaz. Kötülüğü en güzel bir şekilde sav. Bir de bakarsın ki, seninle arasında düşmanlık bulunan kimse sanki sıcak bir dost oluvermiştir.” (Fussilet, 41/34)

Bireysel ve toplumsal hayatta huzur ve mutluluğu yakalayabilmek için, insan-ların birbirlerine karşı hoşgörülü ve anlayışlı davranmaları; kasıtlı olmayıp bilgisiz-likten ve eğitimsizlikten kaynaklanan hata ve kusurlarını affedilebilmeleri büyük önem arz etmektedir. Yüce Allah, “Kötülüğü, en güzel olan şeyle uzaklaştır. Biz onların yakıştırmakta oldukları şeyleri daha iyi biliriz.” (Müminun, 23/96) buyurarak; Hz. Pey-gamber (s.a.s)’e ve onun şahsında bütün müminlere, beşerî münasebetlerde takip edecekleri en güzel metotlardan birisini öğretmiştir. O da, kendisine kötülük yapa-nın gönlünü kazanmak, düşmanlığının dostluğa, saygısızlığının saygıya, kin, nefret ve sevgisizliğinin sevgiye dönüşmesi için ona iyilik yapmaktır.

Nitekim yukarıda metnini ve mealini verdiğimiz Fussilet suresinin 34.âyetinde bu güzel İslamî prensip ve ilahî tedbir şöyle ifade buyrulmaktadır:

“İyilikle kötülük bir olmaz. Kötülüğü en güzel bir şekilde sav. Bir de bakarsın ki, seninle arasında düşmanlık bulunan kimse sanki sıcak bir dost oluvermiştir.”

Aksi takdirde yapılan her kötülük ve düşmanlık, karşıt kötülüklerle büyüyecek ve toplumda kötülüklerin ve düşmanlıkların hâkim olmasına sebebiyet verebilecektir. Peygamberimiz de bir hadislerinde bu konuda ümmetine şu tavsiyede bulunuyor:

“Kararsız olmayın. İnsanlar iyilik ederse biz de iyilik eder, haksızlık yaparsa biz de karşılık veririz demeyin. Kararlı olun (nefsinizi sabit tutun). İnsanlar iyilik yaparsa siz de iyilik yapın. Kötülük yaparsa mukabilinde siz kötülük yapmayın.”

İyilik etmenin de başlıca üç şekli vardır:

Birincisi, yapılan bir iyiliğe karşılık iyilik etmektir. Yapılan bir iyiliğe en azından teşekkür etmek, ya da iyiliğe benzeri bir iyilikle karşılık vermek insanın en doğal görevidir.

İkincisi, karşılık beklemeden iyilik etmektir. Şüphesiz böyle davrananlar birinci basamaktakilerden daha üstün bir seviyede olan kimselerdir.

Üçüncüsü ise, kötülük edene iyilik etmektir ki, yapılan iyiliklerin en üst seviyesi de budur. Bu nedenle halkımız arasında “İyiliğe iyilik her kişinin kârıdır. Kötülüğe iyilik ise er kişinin kârıdır” denilmiştir.

Resûlullah (s.a.s), Ukbe b. Âmir’e bazı ahlakî prensipleri tavsiye ederken de şöyle buyurmuşlardır:

“Seninle ilgisini kesenden sen ilgini kesme! Sana vermeyene sen ver! Sana kötülük edeni sen bağışla!”

Yine Peygamber Efendimiz (s.a.s) Mekke’yi fethettiğinde, kendisine ve İslamiyet’i seçen mü’minlere akla hayale gelmedik eziyet ve işkenceler yapmış olan Mekkeli-lere; “Size ne yapacağımı sanıyorsunuz” deyince; onlar, etrafında toplanıp, “Sen iyi bir kardeş ve iyi bir kardeş oğlusun” dediler. Resûlullah da “Bugün artık sizler hiçbir şekilde hakir görülmeyeceksiniz; haydi şimdi dağılın, hepiniz hür ve serbestsiniz.” buyu-rarak (İbn Hişâm, II, 412; Hamidullah, İslam Peygamberi, I, 268), onları cezalandırmak veya intikam almak gücüne sahipken; bunu yapmamış ve kötülüğe karşı iyiliğin en güzel örneğini vermişlerdir. Benzeri bir örnek davranışı da Yusuf (a.s)’un hayatında gör-mekteyiz: Kendisine her türlü kötülüğü yapmış ve öldürme girişiminde bulunmuş olan kardeşlerini affetmiş, maddi ve manevi ihtiyaçlarını karşılamıştır. Ayrıca korku ve endişelerini gidermek için Kur’an’ın ifadesiyle şu güzel sözü söylemiştir:

“Bugün size kınama yok. Allah sizi bağışlasın. O, merhametlilerin en merhametlisidir.”(Yûsuf, 12/92)

O halde bir Müslüman’ın yapması gereken; Kur’an’ın öngördüğü bu ahlakî gü-zelliğe ulaşabilmek için çaba göstermek, adaleti, merhameti, hoşgörüyü ve kayıtsız şartsız iyilik yapmayı hayatının temel prensibi hâline getirmektir. Topluluk hâlinde huzur içerisinde yaşayabilmek ve iyilikleri hâkim kılabilmek için buna özellikle ihti-yacımız vardır. Ancak bu güzel anlayış ve uygulamanın istismar edilmesine ve amacı dışında kullanılmasına da fırsat verilmemeli; ölçüsü ve dozajı iyi ayarlanmalıdır.

“Allah, zulme uğrayanın dile getirmesi dışında, çirkin sözün açıklanmasını sevmez. Şüphesiz Allah, hakkıyla işitendir, hakkıyla bilendir.” (Nisa, 4/148)

Yüce Allah, bizleri ihtiyaç duyacağımız maddi ve manevi pek çok meziyet ve ka-biliyetlerle donatmıştır. Bu meziyetlerden birisi de konuşma ve söz söyleme özelli-ğimizdir. Şüphesiz konuşma ve söz söyleme kabiliyeti Allah tarafından bize verilmiş önemli bir nimettir. Bu nimet sayesinde çevremizdeki insanlarla iletişim kurarız, sorunlarımızı çözeriz. Birbirimize sevgimizi, saygımızı sunar, duygu ve düşüncele-rimizi açarız. Bu sayede insanlar arasında sevgi tohumları yeşerir, hayat daha güzel ve yaşanılır hâle gelir.

Ne var ki, bu özelliğimizi olumlu ve doğru kullanmadığımız zaman hem kendi-mizi ve hem de içinde yaşadığımız toplumu huzursuz ve mutsuz edebilir, içinden çıkılmaz sorunlarla karşı karşıya bırakabiliriz. Bu nedenle konuştuğumuz şeylere ve konuşma üslubumuza çok dikkat etmeliyiz. Konuşurken kullandığımız sözcükleri özenle seçmeliyiz. Yanlış anlaşılabilecek, kötüye çekilebilecek, huzursuzluğa sebep olabilecek, karışıklık ve sıkıntı doğurabilecek sözlerden kaçınmalıyız. Çünkü söz, yaydan çıkan ok gibidir; ağızdan çıktıktan sonra bir daha geri dönmez.

Dinimiz bize her konuda iyilik, güzellik ve doğruluğu tavsiye ettiği gibi konu-şurken ve söz söylerken de gelişi güzel konuşmamayı, kimseye kötü söz söyleme-meyi, kalp kırmamayı ve gönül incitmemeyi öğütlemektedir. Sözlerin en güzeli olan Allah kelamını ümmetine tebliğ eden Peygamber Efendimiz (s.a.s) birçok hadisle-rinde, insanlara karşı güzel söz söylemeyi emir ve tavsiye etmiş; bizzat kendisi de hayatı boyunca kaba ve kötü sözden sakınmış; şahsına hakaret eden insanlara bile; ‘‘Allah’ım onlara hidayet et, çünkü onlar gerçeği bilmiyorlar’’ diyerek duada bulunmuş-tur (Buharî, “Enbiya”, 37).

İmtihan için bulunduğumuz şu âlemde insanlara kötü söz söylemek, kalp kır-mak, gönül incitmek bizi Allah’ın hoşnutluğundan uzaklaştırır. Hatta yaptığımız ibadetlerin Allah katında makbul olmasına engel teşkil edebilir. Gönül insanı Yunus Emre bu durumu şöyle dile getiriyor:

“Bir kez gönül yıktın ise,

Bu kıldığın namaz değil.

Yetmiş iki millet dahi,

Elin yüzün yumaz değil.”

Ayrıca kırıcı olmak, geçimsiz olmak ve insanlara kötü söz söylemek bizi yaşa-dığımız toplumda insanlar nezdinde de sevimsiz hâle getirir. Kimse bizimle dost ve arkadaş olmak istemez. İnsanlarla ilişkilerimizde problemler yaşarız ve kolayca çözebileceğimiz pek çok sorunumuzu içinden çıkılmaz hâle getirebiliriz.

Müslüman, elinden ve dilinden zarar görülmeyen insandır; bu nedenle başka-larına dil uzatmak, lanet etmek, kötü iş yapmak ve kötü söz söylemek, bizlere ya-kışmayan davranışlardır. Güzel dinimiz bizleri kabalık, edepsizlik ve çirkinlik ifade eden sözlerden sakındırmaktadır. Buna karşılık nezaket ve saygı ifade eden, güzel anlamı ve yanlış anlaşılmayacak sözcüklerle iletişim kurmamızı öğütlemektedir. Bu konuda Hz. Peygamber (s.a.s) şöyle buyurur:

“Mümin dil uzatıcı, lânet okuyucu, kötü iş yapan ve kötü söz söyleyen değildir.” (Tirmizî,“Birr ve Sıla”, 1977)

Çirkin söz, arkadan çekiştirme, söz taşıma, jurnal etme, yalan, iftira… Bunların hepsi kötü söz kapsamı içindedir. İnsan olarak bizim içimizden geçse bile dışa vur-mamız, başkasına açıklamamız ve söylememiz ahlaken uygun bir davranış değildir. Ayrıca bir insan diğerine kötülük yaptığı zaman bunu başkasına söylemesi de kötü söz kapsamına girer; ancak kötülük ve haksızlık gören kimse, o kişinin yanlış davra-nışını düzeltmek, suçlunun başkalarına zarar vermesini önlemek veya ceza görmesi-ni sağlamak maksadıyla bunu açıklayabilir, dinimiz buna izin vermiştir.

Yaşadığımız şu dünya hayatı bir sürü meşakkatle doludur. Ölüm, hastalık, yal-nızlık, geçimsizlik, fakirlik… Hepsi biz insanlar içindir. Küçük bir lezzet için bazen çok ağır bedel ödüyoruz. Öyleyse güzel bir sözle, sıcak bir tebessümle çevremizdeki insanların gönlüne su serpmek, onları ferahlatmak varken kötü sözlerle birbirimizi üzmemiz ne kadar yanlış bir davranış olur. Herkes kendine biraz çeki düzen verse, başkalarını incitmemek için sözlerini özenle seçse, maksadını nezih ve nazik bir dille anlatsa bu dünya cennete benzemez mi? Söylenen sözün olumlu ve olumsuz sonuçlarını bakınız şu dizeler ne güzel dile getirir:

“Söz var iş bitirir, söz var baş yitirir.

Söz var, sevgi ve saygı var eder.

Söz var, nefret ve öfke celp eder.

Söz var, yuva kurar, iş yapar, barış sağlar,

Söz var, yuva yıkar, iş bozar, savaş açar.

Söz var ki yâr eder, söz var ki yâd eder.

Sözünü bilmeyen daima feryat eder.”

Sonuç olarak şunu söyleyebiliriz: İnsana ne gelirse dilinden gelir. Kendi dilimiz-le kendimizi tehlikeye atacak, canımızı yakacak kötü söz söylemeyelim. Biz barış ve kardeşlikten yana olalım, sevgiden yana olalım, gönül kırmaktan değil, gönül almaktan yana olalım. İyi olsun, kötü olsun, kimsenin hakkında kötü söz söyleme-yelim. Bilelim ki Allah kötü sözün söylenmesini asla sevmez.

“Hayır! Onlar sadece, ‘Şüphesiz biz babalarımızı bir din üzerinde bulduk ve biz onların izlerinden gitmekteyiz’ dediler.” (Zuhruf, 43/22)

Meâlini zikrettiğimiz âyette din konusunda delilsiz, bilinçsiz ve cahilce atalarını taklit eden müşriklerin durumuna dikkat çekilmektedir. Bu âyetin ardından sıra-lanan diğer âyetlerde (23–31. âyetler) müşriklerin babalarından gördüklerine tabi olarak, Allah’a ortak koşmak suretiyle Hz. İbrahim’in çağırdığı tevhîd inancından saptıkları, putlara taptıkları ve Peygamberimiz Hz. Muhammed’e indirilen ilahî vah-yi reddederek bunun bir büyü olduğunu söyledikleri belirtilmektedir. Müşriklerin bu tavrı, hiçbir ilmî veriye ve araştırmaya dayanmadan bir saplantı ve Allah’a or-tak koşan atalarını körü körüne taklitten kaynaklanmaktadır. Bu itibarla taklit, ilahî vahiyde bildirilen hakikatleri dikkate almaksızın cahilce, öncekilerin uydurdukları şeyleri dinî hakikatlermiş gibi algılamak ve ona göre amel etmektir. Bu tavır, cahilce bir davranış olup kınanan bir husustur.

İlahî vahyin kendisine son kez indirildiği Peygamber Efendimiz Hz. Muham-med Kur’an-ı Kerim’de müminler için “güzel bir örnek” olarak sunulmuştur (Ahzâb, 33/21). Aynı şekilde “İbrahim’de ve onunla birlikte bulunanlarda sizin için güzel bir ör-nek vardır” (Mümtehine, 60/4) buyrulmak suretiyle biz müminlerin din konusunda örnek alması gereken şahsiyetler peygamberler ve onlarla birlikte olanlar; onların yolundan gidenlerdir. Bu itibarla taklit etme ile örnek almanın birbirinden ayrılması gerekir. Bu ayrım konusunda hassasiyet göstermeyen sahabe-i kiramı Peygamber Efendimiz sergilediği tavırla uyarmıştır. Şöyle ki: Hz. Peygamber (s.a.s) Medine’de parmağına takmak üzere bir yüzük edindiğinde Hz. Peygamber’in parmağında yü-zük gören sahabe de yüzük takmaya başlamışlardı. Bunun üzerine Hz. Peygamber, yüzüğü parmağından çıkarıp atınca, sahabe de çıkarmıştır.

Burada Hz. Peygamber’in tavrı, bir gerekliliğe bağlı olarak yüzük kullanmasının sahabe tarafından taklit edilmesine karşı bir tepki olarak değerlendirilebilir. Daha sonra Hz. Peygamber yüzüğü takmaya devam etmiş ve yazışmalarında mühür ola-rak kullanmıştır. Dolayısıyla Hz. Peygamber’in Kur’an-ı Kerim’de itaat edilmesi ge-reken bir örnek olarak sunulması ilme ve araştırmaya dayanan bilinçli bir davranışla olmalıdır. Hz. Peygamber’in sözleri ve uygulamalarındaki şartlar ve amaçlar iyi tahlil edilmelidir.

Konu inanç, ibadet ve ahlakla ilgili bir husus olduğu zaman Hz. Peygamberin bire bir örnek alınması dinî bir gerekliliktir. Zira Peygamber Allah’a niçin ve nasıl ibadet edilmesi gerektiğini bildiren ve uygulamalı olarak gösteren elçidir. İşte bilinç ve tefekkürle erişilen bu idrak/anlayış düzeyi biz müminleri taklitten kurtarıp “tah-kiki iman” düzeyine eriştirir. Bunun için Müslümanlıkta esas olan din konusunda evvela Kur’an’a ve sünnete uymak ve bu konularda din âlimlerinin açıklamalarına itibar etmektir. Bu ise taklit değil bilerek iman ve amel etmekle mümkün olur. Onun için okumaya, öğrenmeye büyük önem veren dinimizde her Müslüman en azından “ef’âl-i mükellefîn” diye ifade edilen temel dinî sorumlulukları bilmekle yükümlüdür. Din konusunda ilim ve amelden uzak kalındığı bir durumda ortaya çıkan ilgisizlik dinî istismarın, batıl itikatlara sapmanın, cehalet ve mukallitliğin temel sebebidir. Bu durum merhum Mehmet Akif Ersoy’un ifade ettiği gibi “merdûd”; yani dinen redde-dilen kabul edilemeyecek bir husustur. Akif, bu konuda şöyle demektedir:

“Getirin Mağrib-i Aksâ’daki bir müslümanı; Bir de Çin sûrunun altında uzanmış yatanı; Dinleyin her birinin rûhunu: Mutlak gelecek, ‘Böyle gördük dedemizden!’ sesi titrek titrek! ‘Böyle gördük dedemizden!’ sözü dînen merdûd;

Akif’in bu ifadelerinin devamından da anlaşıldığı üzere o burada, ilim ve araş-tırmayı öncelemeyen, asrın gereklerini okuyamayan, sadece kuru bir taklitle “biz böyle gördük, böyle gelmiş böyle gider” şeklindeki nemelazımcı anlayışın bireylerin ve milletlerin izmihlalinin/çöküşünün önemli sebeplerinden biri olduğunu vurgu-lamaktadır. Bundan kurtuluşun yolu da Kur’an-ı Kerim’in ibret gözüyle okunması, indiriliş amacının ve anlamının iyi kavranmasından geçer. Zira Kur’an’a göre insanın kendi nefsinde, evrende ve geçmişte ibret alınacak birçok deliller ve hadiseler vardır. Müslüman bunlara bakarak, içinde bulunduğu çağın şartlarını da göz önüne alarak bu gününü ve geleceğini kurgulamaya yönelik adımlar atmalıdır.

“İyilik ederseniz kendinize iyilik etmiş olursunuz, kötülük yaparsanız yine kendinize yapmış olursunuz…” (İsrâ, 17/7)

İnsan yaratılış olarak hem iyilik yapmaya ve hem de kötülük yapmaya yetenekli bir varlıktır. Zaten böyle olduğu için Cenab-ı Hak onu imtihan etmektedir. Nitekim ayette kimin daha güzel amel işlediğini denemek için ölüm ve hayatın yaratıldığı ifade edilmektedir (Mülk, 67/2). Bu imtihanda başarılı olabilmek için iyilik ve kötülük yollarının neler olduğu da ayrıca insana gösterilmiştir.

Esasen bizim yaptığımız iyilik ve kötülükler kendi lehimize ve aleyhimize ol-maktadır. Çünkü konumuzu teşkil eden ayet, iyilik ederseniz kendinize iyilik et-miş olursunuz, kötülük ederseniz onu da kendinize yapmış olursunuz, diye bizi uyarmaktadır. Bir bakıma Allah, iyilik veya kötülük işlememiz konusunda kendi irademizle bizi baş başa bırakmaktadır. Ancak, Allah bizim iyilik yapmamıza rıza göstermekte ve bundan hoşnut olmakta, kötü fiiller işlememize ise razı olmamak-tadır. Cenab-ı Hak bizim işlediğimiz iyiliklerin karşılığını vermekte ve hiç kimseye haksızlık yapmamaktadır. Nitekim ayette, “Şüphesiz Allah (hiç kimseye) zerre kadar zulüm etmez. (Yapılan) çok küçük bir iyilik de olsa onun sevabını kat kat arttırır ve kendi katından büyük bir mükâfat verir.” (Nisâ, 4/40) buyurulmaktadır. Peygamberimiz (s.a.s) de yüce Allah’ın iyiliklerin karşılığını binlerce iyilikle artıracağını vurgulamıştır (Tirmizî, “Da’avât”, 36). Ayet ve hadislerde yer aldığı gibi kişinin yaptıklarının karşılığı-nı göreceği, dolayısıyla her ne yaparsa kendisi için yaptığını bilerek ona göre hareket etmesi gerektiği mesajı verilmektedir.

Yaptığımız iyililiklerin karşılığı bizlere tam olarak ödenecektir. Kur’an-ı Kerim’de kıyamet günü adalet terazilerinin kurulacağı, hiçbir kimseye zerre kadar zulmedil-meyeceği ve yapılan güzel bir işin küçük miktarda da olsa getirilip ortaya konacağı belirtilmektedir (Enbiyâ, 21/47). Ayrıca iyilik edenlerin iyiliklerinin daha fazla iyilikle ödeneceği, bu dünyada iyi amel işleyen kimsenin ahiretteki amelinin de ebedî ola-cağı açıklanmaktadır. Güzel davrananlara daha güzeliyle mükâfat verilecek (Necm, 53/31), iman edip güzel davranışta bulunanların amelleri zayi edilmeyecektir (Kehf, 18/30).

Çünkü iyiliğin karşılığı ancak iyiliktir (Rahman, 55/60). İnsan salih amel işlerse kendisi için işlemiş olur. Yani faydası kendisine ait olur. Zira insana ancak çalışıp yaptığı şeyin karşılığı verilir. Fakat bir kötülük işlemişse de kendi aleyhine olur. O kötülüğün cezasını kendisi çeker (Câsiye, 45/15). Kişiye isabet eden iyilikler Allah’tan-dır. Kötülüklerle karşılaşması ise kendi yapmış olduğu fiillerden dolayıdır.

Yüce Allah bizi sınamak için musibetler verebileceği gibi yaptığımız kötülükler-den dolayı da musibetler verebilir. Ancak Rabbimiz, rahmet sahibi olduğu için, bu musibetlerle birçok günahlarımızı da affeder. Şayet Allah bizim işlediğimiz günah sayılan her kötü davranışımızdan dolayı hesaba çekerek bize ceza vermiş olsaydı, yeryüzünde hiçbir canlı kalmazdı (Fâtır, 35/45). Bir hadiste de mümin bir kişinin karşılaştığı her türlü musibet ve üzüntüye karşılık, hatta ayağına bir diken batma-sından dolayı Cenab-ı Hakk’ın o kişinin günahını affedeceği rivayet edilmektedir (Buhârî, “Merdâ”, 1). Yaptığımız iyilikler bizi Allah’a yaklaştırdığından dolayı küçük gibi görünse de onun önemli olduğunu düşünmeliyiz. Küçük de olsa işlediğimiz hayırlı işlerimizin karşılığını göreceğimiz gibi az miktardaki kötü fiillerimizden do-layı da ceza çekeceğimiz muhakkaktır. Çünkü iyilik yapanın ondan daha hayırlı bir iyilikle karşılığını göreceği ve kıyametin korkularından emin olacağı gibi, kötülük işleyenin de yüzüstü cehenneme atılacağı ifade edilmektedir (Neml, 27/89-90). Yine bir iyiliğin karşılığının on kat fazlasıyla ödeneceği, kötülüğün karşılığının ise sadece o kötülükle sınırlı kalacağı, Allah’ın kimseye haksızlık yapmayacağı beyan edilmek-tedir (En’âm, 6/160).

Yüce Allah bize o kadar merhametlidir ki, iyilik etmeyi düşündüğümüz ancak bunu gerçekleştirme imkânını bulamadığımız zaman bile tam bir iyilik sevabı verir. Şayet bu iyiliği gerçekleştirirsek ona on sevaptan yedi yüz katına kadar hatta daha fazla miktarda mükâfat verir (Müslim, “İmân”, 207).

O halde yapılan iyilikler hiçbir zaman boşa gitmez. Nitekim “İyilik yap denize at balık bilmezse Hâlık bilir” ifadesi de bir atasözü hâline gelmiştir.

“Biz onların kalplerinde kin namına ne varsa söküp attık. Altlarından da ırmaklar akar. ‘Hamd, bizi buna eriştiren Allah’a mahsustur. Eğer Allah’ın bizi eriştirmesi olmasaydı, biz hidayete ermiş olamazdık. Andolsun, Rabbimizin peygamberleri bize hakkı getirmişler’ derler. Onlara, ‘İşte yaptığınız (iyi işler) sayesinde kendisine varis kılındığınız cennet!’ diye seslenilir.” (A’râf, 7/43)

Yüce Rabbimiz, okuduğumuz ayet-i kerimede cennet ehlini her türlü kötü duygu ve düşünceden, bilhassa toplumsal sevgi ve kardeşliğin en büyük düşmanlarından olan kin ve öfkeden arındıracağını ifade etmektedir. Bu sebeple cennet, yüce Kitabımızın ifadesiyle “barış ve esenlik yurdu” (En’âm, 6/127; Yûnus, 10/25) olacak, orada bulunanların ayaklarının altından cennet ırmakları akacak, onlar, ruhlarını arındıran, kendilerini cennetin güzelliklerine kavuşturan yüce Mevla’ya şükür ve minnetlerini “Bizi bu nimete kavuşturan Allah’a hamdolsun! Allah bizi doğru yola iletmeseydi, kendiliğimizden doğru yolu bulacak değildik” diyerek dile getireceklerdir. Bu ruhanî arınmışlık ve cennet nimetleri, kuşkusuz Allah’ın büyük bir lütfudur. Fakat o lütfa, ancak iman ve hayırlı amellerle ulaşılabildiği için Allah’a hamd eden cennet ehline “İşte size cennet… Yapmış olduğunuz iyi amellere karşılık ona vâris kılındınız…” diye seslenilecektir.

Yüce Rabbimiz, mağfiretini ve genişliği göklerle yer arası kadar olan cennetini kendilerine vaat ettiği kullarının özelliklerini sayarken, onların, öfkelerini yenen ve insanlara hoşgörüyle muamelede bulunan kimseler olduklarına işaret etmektedir (Âl-i İmrân, 3/133-134). Bu da bize, içinde kin ve öfkenin bulunmayacağı cennetin yolunun daha dünyadayken cennetteymişçesine kin ve öfkeden uzak bir yaşam sürmekten geçtiğini göstermektedir. Kin ve nefretin cennet ehline yakışmaması, bu duyguların müminler arasındaki kardeşlik bağlarını zayıflatıcı olmasından kaynaklanmaktadır. Cennete girmeyi mümin olmaya, kâmil anlamda mümin olmayı da birbirini sevmeye bağlayan sevgili Peygamberimiz, “İman etmedikçe cennete giremezsiniz, birbirinizi sevmedikçe de (gerçek anlamda) iman etmiş olamazsınız” (Müslim, “Îmân”, 93) şeklindeki ifadeleriyle, imanın gereği olan sevginin bulunduğu kalpte kin ve nefrete yer olamayacağına işaret buyurmaktadır.

İnsan olarak bizler, kızma, sinirlenme, sevme ve sevinme gibi birtakım duygularla yaratılmış olmamızın yanında bu duygularımızı meşrû çerçevede tutmamızı sağlayacak akıl ve iman gibi iki önemli kontrol mekânizmasıyla da donatılmış bulunmaktayız. Günlük yaşantımızda hislerimizi müspet veya menfi yönde harekete geçirecek birçok olayla karşılaşmamız mümkündür. Bu gibi durumlarda yüce Yaratıcının murakabesinde olduğumuzu hatırlamalı, imanımız gereği sabırlı, vakarlı ve sağduyulu hareket etmemiz gerektiğini unutmamalıyız. Zira yüce Mevlamız, “Rahman’ın kulları” diyerek övgüyle bahsettiği kişilere, yeryüzünde vakarla hareket etmeleri, kendini bilmezlerin sataşmalarına “selam” sözcüğüyle karşılık vermeleri ve sabırlı olmaları karşılığında cennetin en yüce makamlarını hazırladığını haber vermektedir (Furkân, 25/63–75).

Zaten yüce Yaratıcının hoşnutluğunu ve ebedî mutluluğu yakalamak için kısacık hayatımızda yapmamız gereken önemli ve büyük vazifeleri düşündüğümüzde, ne kin tutmaya, ne de kin tutmaya sebep olacak davranışlara vaktimiz olacaktır.

“Küçümseyerek surat asıp insanlardan yüz çevirme ve yeryüzünde böbürlenerek yürüme! Çünkü Allah hiçbir kibirleneni, övüngeni sevmez. Yürüyüşünde tabii ol. Sesini alçalt. Çünkü seslerin en çirkini, şüphesiz eşeklerin sesidir!” (Lokman, 31/18-19)

Bu ayet-i kerimelerde Lokman (a.s)’ın oğluna verdiği öğütlerden bir kısmı yer almakta ve kaçınılması gereken olumsuz davranışlardan örnekler verilmektedir. Bu örneklerde, özellikle kendini beğenmişlerin yer alması ve kibirli olanların Allah sevgisinden mahrum kalacakları uyarısında bulunulması, Kur’an’ın insan onuruna verdiği değeri yansıtması bakımından dikkat çekicidir.

Yüce Allah insana büyük değer verir. Tin suresinin 4. ayetinde, “Biz, gerçekten insanı en güzel bir biçimde yarattık” buyurulması, verilen bu değerin açık bir ifadesi-dir. Allah katında değerli olan insan, diğer insanlar yanında da değerlidir ve herkes bunu böyle kabullenmelidir. Aksi halde herhangi bir insanı beğenmeme Allah’ın takdirine, O’nun iradesine razı olmama gibi bir durumu ortaya koyar. Hâlbuki her-kesi, her şeyi yaratan yüce Allah’tır.

İnsanın konumu, mal varlığı ve fizikî şekli nasıl olursa olsun, biri diğerine üs-tün olamaz. Zira Kur’an ifadesiyle, ‘üstünlük ancak takvadadır’ (Hucurât, 49/13). Hâl böyle olunca, bir kişi bir başkasına kibirlenmeyeceği gibi onu aşağılayamaz da. Bu durum Lokman suresinin 18. ayetinde “Gurura kapılarak insanlara burun kıvırma” şeklinde dile getirilmiştir. İnsan hangi konumda, makam ve mevkide olursa olsun; ne tür bir varlığa sahip bulunursa bulunsun; yaratılış yönüyle fizikî yapısı nasıl olursa olsun asla kendisini başkalarına karşı büyük görmemelidir. Herkesi yaratan Allah’tır. Herkesin durumunu takdir eden de O’dur.

Başkalarını küçük görmek, Allah’ın taksimatına adeta razı olmamak anlamına da gelir. Allah hiç kimseye malı-mülkü, yaratılışı sebebiyle değer vermez. İnsanlara yaptığı güzel davranışları ve kalplerinin temizliği ve niyetleriyle değer verir. Allah asla kibirli olanı sevmez. Gerçek büyüklük yalnızca O’na aittir. Kur’an-ı Kerim’de Câsiye suresinin 37. ayetinde “Göklerde ve yerde ululuk O’na aittir. O, mutlak güç sa-hibidir.” buyurulmuştur. Böylece kulların yaptıklarının ve yapacaklarının mutlaka Allah’ın gücü, dilemesi ve yaratması ile olduğu bildirilmiştir. Bu kanaatten uzaklaşıp sahip olunan nimetleri bütünüyle kendilerine mal edenler yanılgıda olup Allah’ın hoşnutluğundan uzaklaşırlar. Nitekim Kur’an-ı Kerim’de zenginliği dillere destan olmuş Kârûn’dan bahsedilmektedir. Allah’ın kendisine vermiş olduğu varlığın kendi ilmi, gayreti ve çabasıyla olduğunu ifade ederek Allah’ın takdirini kabul etmemesi ve kibirlenmesi, sonunun gelmesine sebep olmuştur. Bu durum Kasas suresinin 78. ve 81. ayetlerinde; “Kârûn, ‘Bunlar bana bendeki bilgi ve beceriden dolayı verilmiştir’ dedi. … Sonunda onu da sarayını da yerin dibine batırdık. Allah’a karşı ona yardım ede-bilecek adamları da yoktu…” ifadeleriyle yer almıştır.

Konu başında zikrettiğimiz ayetin devamında “yeryüzünde böbürlenerek yürü-me…” buyrulmuştur. Bununla da kimsenin kendisini üstün görmemesi, başkaları-na tepeden bakmaması gerektiği hatırlatılır. Başlangıçta yaratılış maddesi aynı olan insanlar, hayatın sonunda aynı durumla, ölümle karşılaşıp kibrine sebep olan her şeyden bütünüyle kopacak, yaptığının hesabını vermek üzere Allah’ın huzuruna çıkacaktır. Allah gurura kapılıp kendini beğenen hiç kimseyi sevmez. Allah’ın sevgi-sini kazanmak isteyen bu tür davranışlara giremez.

Diğer ayette ise “Yürüyüşünde ölçülü ol.” buyurularak, etrafımızı rahatsız edecek bir davranış sergilemeden ve toplumdan uzaklaşmadan yaşamamız emredilmekte-dir. Ayrıca “Sesini de yükseltme…” emriyle insanları rahatsız edecek ses tonunu kullanmamız ve başkalarını endişeye düşürecek davranışa girmemiz yasaklanmıştır. Gereksiz yere bağırmamız ve lüzumsuz olarak sesimizi yükseltmemiz asla tasvip edilmediği gibi ayetin sonunda yer alan “Seslerin en çirkini eşek sesidir.” ifadesinde-ki benzetmeyle de insan, bu duruma düşmemesi için uyarılmıştır.

Bizlere yakışan, makul, ölçülü ve huzur veren bir kişiliğe sahip olmaktır. Böyle bir kişiliğe sahip olduğumuz takdirde hem Allah’ın emrini yerine getirmiş hem de saygın bir yapıya kavuşmuş oluruz.

“Yeryüzünde böbürlenerek yürüme. Çünkü sen yeri asla yaramazsın, boyca da dağlara asla erişemezsin.” (İsrâ, 17/37)

İnsan nimetler içerisinde iken çabuk kibirlenen ve şımaran bir yapıya sahiptir. Kendisine verilen imkânları bir nimet ve imtihan sebebi ve sorumluluk doğuran bir durum olarak göremez. Her zaman bu nimet ve imkânların kalıcı olduğunu düşünür, bundan dolayı aldanır. İnsanı kibirlendiren şey mal, evlat, makam gibi hususlardır. Bunlara bakarak her şeyin üstesinden geleceğine inanır. Nitekim Ebu Leheb de Müslümanlara ahiretteki cezayı hatırlatmalarına karşılık malını harcayarak bundan kurtulacağını zannederdi. İnsanın kendisini yeterli ve zengin görmesinden dolayı azgınlık ettiği ayette haber verilmektedir (Alak, 96/6-7). Bu bakımdan kişinin zenginlik hissine kapılıp gurura düşmesi kendisini felakete sürükler. Genellikle zen-ginleştikçe şımarır, azar, dünyanın bir imtihan yeri olduğunu unutur, hatta Allah’ı dahi tanımaz hâle gelir.

Konumuzu oluşturan İsrâ suresindeki ayette insanın, böbürlenerek yürümesi kınanıyor. Zira insanın ne kadar büyüse de boyunun da dağlara ulaşamayacağı, ağır-lık bakımından da yeri delemeyeceği belirtilerek böbürlenmenin boş, anlamsız bir kuruntu ve kötü bir huy olduğu vurgulanıyor. Yeryüzünde böbürlenerek, büyüklük taslayarak yürümek kişinin kendisini olduğundan fazla göstermeye çalışması, etra-fındaki insanlara tepeden bakması, toplumda uygunsuz söz ve davranışlarda bu-lunması, her zaman kendisini haklı görüp başkalarını küçümsemesi sebebiyle olur.

Kibirli olmak insanı azdırır. Başkasının hakkını ihlal etmeye sebep olur. Çünkü hiç kimsenin kendisinden hesap soramayacağını, herkesin kendisinden korktuğu-nu zannederek kişi, hak hukuk tanımaz zalim konumuna düşer. Kur’an-ı Kerim, övünenleri ve kibirlileri Allah’ın sevmediğini (Hadîd, 57/23) belirterek, kibirden uzak kalmayı, insanlardan yüz çevirmemeyi ve yeryüzünde böbürlenerek yürümemeyi emretmektedir (Lokman, 31/18). Çünkü kibirlenmenin ahirette cezasının büyük olcağı, ebedî olarak cehennem kapılarından girileceği ayette haber verilmektedir (Zü-mer, 59/72). Müminler ise, yeryüzünde mütevazı olarak yürürler (Furkân, 25/63) ve birbirlerine karşı merhametli davranırlar. Allah’ın adı anıldığı ve kendilerine nasihat edildiği zaman derhal secdeye kapanır, Rab’lerini överek tesbih eder, büyüklük tas-lamazlar (Secde, 32/15).

Peygamberimiz (s.a.s), kalbinde hardal tanesi kadar kibir bulunan kimsenin cennete giremeyeceğini (Müslim, “İman” 147), kişinin kendisini büyük görüp halktan uzak kalmasıyla cebbarlar arasına katılacağını ve onların başına gelen musibetin kendisine ulaşacağını (Tirmizî, “Birr”, 61) haber vermektedir.

Kibir, boş kuruntudan başka bir şey değildir. Gerçekten; değerli, akıllı, bilgili ve erdemli insanlar daima alçak gönüllü, ağır başlı olurlar. Bunun en güzel örneğini de Peygamber Efendimiz göstermiştir. Peygamberimiz kibirden nefret etmiş, bütün Müslümanlara karşı mütevazı olmayı değişmez bir davranış kuralı hâline getirmiştir. Müslümanların Peygamberimizi çok sevmelerinde de alçak gönüllülüğünün önemli bir payı olmuştur.

“Alçak gönüllü, mütevazı ol ki, Allah seni yüceltsin” sözü darbı mesel hâline gelmiştir. Burada yasaklanan kibirlilik sadece birey için değil İslam toplumu için de geçerlidir. Öyle ki İslam devletinin yöneticileri ve komutanları her tür kibir, zorba-lık, gurur, kendini beğenme, yüksekten bakma gibi davranışlardan uzak kalmışlar-dır. Hatta savaş alanında bile gurur ve kibre neden olacak sözlerden kaçınmışlardır. Yaşayışlarında hep sadeliği tercih etmişlerdir. Bu nedenle onlar hiçbir zaman fethet-tikleri yerlerin halkını kibir ve gururla korkutup ezmemişlerdir.

Kişi, üzerinde yürüdüğü yerin altında kendisinden nice güçlü kuvvetli insanla-rın yattığını düşünmeli, o bakımdan mütevazı olarak yürümelidir. Yani zorbaların, azgınların yürüdüğü gibi, yeryüzünde böbürlenerek, sağa sola eğilip çalım satarak yürümemelidir. Böyle bir yürüyüş büyüklenme alametidir. Kuşkusuz ki kişi bu dav-ranışıyla yeri delemediği gibi boyca da dağlara ulaşamaz. Başka bir ifade ile sağa sola bükülmekle, övünmekle ve kendini beğenmekle dağların tepelerine ulaşamaz.

Büyüklük ve övünmek hastalığına yakalananlar toplum içinde sevilmeyen ve say-gı gösterilmeyen insanlardır. Sevilmiş olsalar bile bu sevgi yapmacık olur. Bunların makam ve mevkileri servetleri ellerinden çıkınca çevresindeki kişilerin dostlukları da sona erer. Dünyada yalnızlığa terk edildikleri gibi ahirette de yalnız kalacaklardır.

Öyleyse; her şeyin sahibinin Allah olduğunu, mülkü verenin de alanın da O olduğunu idrak etmeli, Allah’ın nimetlerini tüketirken böbürlenmenin bizi alçalta-cağını bilmeliyiz.

“Şüphesiz Kârûn, Musa’nın kavmindendi. Onlara karşı azgınlık etti. Biz ona, anahtarlarını (bile taşımak) güçlü bir topluluğa ağır gelecek hazineler verdik. Hani, kavmi kendisine şöyle demişti: Böbürlenme! Çünkü Allah, böbürlenip şımaranları sevmez.” (Kasas, 28/76)

Yüce kitabımız Kur’an-ı Kerim’de bizlerin ders alması için anlatılan pek çok kıssa vardır. Bu kıssalar Kur’an’ın ifadesiyle gerçekte yaşanmış olaylardır. Yani misal getirmek için hikâye tarzında anlatılan olaylar değildir. Kur’an-ı Kerim’de Hz. İsa ile ilgili kıssa anlatıldıktan sonra olayın bir misal getirme olmadığını belirtmek için yüce Allah, “Şüphesiz bu anlatılanlar gerçek kıssalardır.” (Ali-İmran, 3/62) diye buyurmaktadır. İşte bu kıssalardan bir tanesi de Hz. Musa’nın kavminden olan Kârûn hakkındaki kıssadır.

Kârûn, Allah’ın lütfettiği nimet sayesinde çok mala sahip olan zengin bir kişi idi. Hazinelerini değil, sadece anahtarlarını bile taşımak güçlü bir topluluğa dahi ağır gelecek kadar çok idi. Yani malı çok fazlaydı. Ama o, sahip olduğu bu malı Allah’ın kendisine olan bir lütfu olarak görmüyor, ziynetlerini, takılarını takarak kavminin karşısına çıkarak böbürleniyor, büyüklük taslıyor, diğerlerini hor ve hakir görüyordu.

Allah Teala tarafından verilen malın şükrünü eda etmesi için kendisine; “Allah’ın sana verdiği şeylerde ahiret yurdunu ara. Dünyadan da nasibini unutma. Allah’ın sana iyilik yaptığı gibi sen de iyilik yap ve yeryüzünde bozgunculuk isteme. Çünkü Allah bozguncuları sevmez.” diyenlere karşı Kârûn yine böbürlenerek, “Bunlar bana bendeki bilgi ve beceriden dolayı verilmiştir” diyordu. Sonunda Allah Teala büyüklenmesi, kibirlenmesi, Allah’ı tanımaması ve malının şükrünü ödememesi sebebi ile Kârûn’u feci bir şekilde cezalandırmış, onu ve sarayını yerin dibine batırarak yok etmiştir. Adamları da Allah’ın bu cezasına karşılık ona yardım edememişlerdir. Kendisi de kendini savunup kurtaramamış, malı, mülkü hazineleri de ona bir fayda sağlamamıştır (Kasas, 28/76-81).

Bu ayetten bizlerin çıkarması gereken derslerden bir tanesi böbürlenmenin yanlışlığıdır. Böbürlenmek İslam ahlakının yasakladığı davranışlardan bir tanesidir. Yukarıda belli ölçülerde hayat hikâyesi anlatılan Kârûn örneğinde olduğu gibi yüce dinimiz İslam böbürlenmeyi, kibirlenmeyi, başkalarına karşı büyüklük taslamayı açık bir şekilde yasaklamıştır. Bu şekilde büyüklük taslayanlar, malıyla, mülküyle övünerek Allah’a karşı gelenler hem Kârûn örneğinde hem de diğer örneklerde olduğu gibi yüce Allah tarafından acı bir şekilde cezalandırılmışlardır.

Böbürlenmek sadece mal çokluğuyla değil bazen makamla mevki ile bazen güçlü kuvvetli olmakla, bazen çoluk çocuğun çokluğu ile bazen de Allah’ın insana vermiş olduğu güzellikle yapılmaktadır. Ama bunların hepsi gelip geçicidir. Önemli olan Allah’ın rızasını kazanmak olmalıdır. Güzellik her an yerini çirkinliğe, güçlülük güçsüzlüğe bırakabilir, makam mevki elden çıkabilir, onca çoluk çocuk bir kazada depremde felakette yok olabilir. Onun için sahip olduğumuz bu şeylere güvenerek böbürlenmeye, kibirlenmeye yönelmemeli, her zaman tevazu içerisinde olmalıyız. Böbürlenmek dinimizde ne kadar yasak ise, bunun tam tersi olarak alçak gönüllü olmak o kadar tavsiye edilmiştir.

Kârûn ile ilgili olarak anlatılan bu kıssadan çıkarmamız gereken bir diğer mesaj da böbürlenmenin, büyüklenmenin, yeryüzünde bozgunculuk yapmanın yanlış olduğu kadar, aynı zamanda Allah’ın bizlere vermiş olduğu malın şükrünü eda etmenin gerekli olduğudur. Her şeyin şükrü vardır. Mala mülke sahip olmanın şükrü de zekât ve sadakadır. Yukarıdaki Kârûn örneğinde de olduğu üzere bizler, yüce Rabbimizin bizlere vermiş olduğu malın şükrünü zekât ve sadaka ile gözetmeli, fakiri fukarayı düşünmeliyiz. Ben bu malı kazanmak için ter dökerken, onlar benimle beraber ter döktü mü ki; malımı, paramı kendi ellerimle fakirlere vereyim dememeliyiz. Böyle diyen Kârûn ve benzerlerinin sonunu hiçbir zaman hatırdan çıkarmamalıyız.

“Derken bütün melekler topluca saygı ile eğildiler. Ancak İblis eğilmedi. O büyüklük tasladı ve kâfirlerden oldu… İblis, ‘Ben ondan daha hayırlıyım. Beni ateşten yarattın, onu ise çamurdan yarattın’, dedi.” (Sâd, 38/73-76)

Hiç şüphesiz şeytanın insan ile olan hikâyesi ilk insan Hz. Âdem (a.s)’in yaratıl-ması ile başlamıştır ve kıyamet gününe kadar da onun zürriyeti ile devam edecektir.

İnsanın dünya ve ahiret saadeti kalbinin selametine bağlıdır. Çünkü kıyamet gününde Allah’ın azabından kurtulup ebedî cennet nimetlerini ancak selim kalp sahipleri elde edecektir. Yüce Allah (c.c) şöyle buyuruyor:

“O gün ki ne mal fayda verir ne oğullar! Allah’a arınmış bir kalp ile gelen başka.” (Şuarâ, 26/88–89)

İnsan ahlakını oluşturan huylar kötü ve iyi olmak üzere ikiye ayrılır. Güzel ve iyi huyların arasında tevazu (alçak gönüllülük), doğruluk, sabır, cesaret, emanete riayet, nimete ve iyiliğe karşı şükür, yumuşaklık, sevgi, merhamet, cömertlik gibi övülen tavır ve davranışlar sayılabilir. Kötü huylar arasında ise, kibir, gazap, zulüm, gaflet, haset, yalancılık, iki yüzlülük, iyiliği başa kakma, riya, kendini beğenme gibi yerilen tavır ve duygular sayılabilir.

Yüce Kitabımızın yerdiği kötü huylardan birisi de “kibir ve gurur”dur. Kibir; büyüklenmek, gururlanmak, kendini başkasından üstün göstermek ve başkasına itibar göstermeyip onu yok saymak anlamına gelmektedir. Ucub/kendini beğenmek ise, kendini başkasından üstün bilmektir. Gururlu insan yaptığı iyi işler sebebiyle kendini beğenir. İnsan, kendini beğenince, başkalarından üstün görür. Bu üstün görme işi de kibirdir. Ucubdan kibir doğar.

Konumuzla ilgili yukarıda zikrettiğimiz ayetlere göre yüce Allah, Hz. Âdem’e kendi ruhundan üflemiş, tüm eşyanın isimlerini ona öğretmiş, onu yeryüzüne halife tayin etmişti. İblis bunun üzerine kıskançlık duygusuna kapıldı, kendisinin ateşten yaratıldığını ileri sürerek Âdem’e secde etmedi. İblis, Âdem’in varlığının dış görünü-şüne bakıp kendini üstün görmüştür ve yaratılışın iç yüzünü, sırrını, hikmetini an-lamamıştır. Âdem’i sırf toprak zanneden İblis’in yaklaşımı, kendi maddesini ondan üstün sanmıştır. Kendini mal, yüz güzelliği, makam, ırk, soy, sınıf veya ülke olarak üstün görenlerin anlayışı da aynı düşüncenin bir sonucudur.

Kutsal Kitabımız, kötü duygu ve düşüncelerin ruhu bozup insanı iyiliklerden ve doğru yoldan saptırdığından sıkça bahseder. Hatta bu kötü duyguların, demirin paslandığı gibi kalbi paslandırdığını ve bir zaman sonra gerçeği göremez hâle getir-diğini belirtir:

“Hayır hayır! Doğrusu onların kazanmakta oldukları kalplerini paslandırmıştır.” (Mutaffifin, 83/14)

Sevgili Peygamberimiz (s.a.s), bu gerçeği veciz bir şekilde şöyle izah etmiştir:

“Vücutta bir et parçası vardır. O sağlamsa, bütün vücut sağlam olur; o bozulursa bütün vücut bozulur. İyi bilin ki, işte o et parçası kalptir.”

Büyük İslam düşünürü Gazali, insan bedenini bir ülkeye, kalbi o ülkenin baş-kentine, aklı da ülkeyi yöneten hükümdara benzetir. İnsandaki iyi ve kötü duygu ve düşüncelerin sürekli olarak bir çatışma-savaş içinde olduğunu söyler. Bu savaşta insanın güzel duygularının galip gelmesi için kalbin ve dilin afetlerini uzun uzun izah eden Gazali, kibir ve ucub konularına da yer vererek bunların zararlarına ve bunlardan kurtuluş yollarına işaret etmiştir. (Gazali, İhyau Ulumiddin, Terc. Ahmet Serdaroğlu, Bedir Yayınevi, Ankara 1974, III/17, 717–808)

Bu bakımdan bedenimizin sağlığı için ne kadar uğraş veriyor, doktora gidiyor, gerekli tedavileri uyguluyor, soğuk ve sıcağa karşı tedbir alıyorsak, kalp hastalıkları-na da en az bedenimize gösterdiğimiz hırs ve isteği göstermemiz gerekir.

İnsanın gurur ve büyüklenmesinin sebeplerine baktığımızda bunun birkaç türlü ortaya çıktığını görürüz. Bunlardan birincisi ve en tehlikelisi yüce Allah’a (Mü’min, 40/60) ve Peygamberine (Mü’minun, 23/34, 47; İbrahim, 14/10) karşı gösterilen kibir ve gururdur. İkincisi ise kişinin kendi nefsinde oluşturduğu kibir ve gururdur. Bunlar da insanın ilmiyle, ibadetiyle, nesebiyle, güç ve kuvvetiyle, servetiyle, makam ve mevki ile yakınlarının çokluğu ile başkalarına karşı övünmesidir.

Hâlbuki hiçbir kimsenin başkasına karşı büyüklenme hakkı olmamalıdır. Çünkü herkesin atası Âdem’dir. O da topraktan ve nihayet herkes bir su damlasından yaratılmıştır. O halde hangi hakla, bir kısmımıza lütfedilen bazı hususları diğer insanlara karşı üstünlük sebebi sayabiliriz!

Hz. Peygamber Efendimiz, kibir ve gururun en azının bile çok tehlikeli bir kalp hastalığı olduğunu şöyle belirtmiştir:

“Kalbinde zerre miktar kibir bulunan kimse asla cennete girmeyecektir!” Bir adam: “Kişi elbisesinin güzel olmasını, ayakkabısının güzel olmasını sever!” dedi. Peygamberimiz de; “Allah Teala Hazretleri güzeldir, güzelliği sever! Kibir ise hakkın iptali, insanların hakir görülmesidir” buyurdular.

Kibir ve gurur hastalığının ilacı tevazu/alçak gönüllülüktür. Tevazu sahibi olabilmek için dünyaya niçin geldiğini, nereye gideceğini ve bu dünyanın fani olduğunu bilmek gerekir.

Yüce Kitabımızda, şeytanın insana sağından, solundan, önünden, arkasından ge-lerek onu yoldan çıkarmaya çalışacağı belirtilmektedir (A’râf, 7/16–17). Kibir ve gurur da şeytanın bize süslü göstereceği kötü huylardandır. Eğer yüce Allah’ın sevgisine ulaşmak istiyorsak, kalbimizdeki tüm kötü duygu ve düşüncelerden sıyrılmamız ve arınmış bir kalple Allah’ın huzuruna çıkmamız gerekir.

Zira “Allah, kendini beğenip övünen hiç kimseyi sevmez”

“İnkâr edenler, ‘Kıyamet bize gelmeyecektir’ dediler. De ki: Hayır, öyle değil, gaybı bilen Rabbime andolsun ki, Kıyamet size mutlaka gelecektir.

Ne göklerde ve ne de yerde zerre ağırlığında bir şey bile ondan gizli kalmaz. Bundan daha küçük ve daha büyük ne varsa hepsi apaçık bir kitaptadır.” (Sebe, 34/3)

Bizim inancımıza göre, âlem mahlûktur, yani sonradan yaratılmıştır. Sonradan meydana gelen her şey fanidir. Bu madde âlemi de günün birinde sona erecektir. Di-nimiz bu büyük hadiseyi, kıyamet olarak ifade etmektedir. Bir başka ifadeyle kıyamet, dünyanın ölümüdür. Bütün semavî dinler, dünyanın ölümünden, kıyametten, bu bü-yük ölümden sonraki diriliş ve hesap gününden bahsetmektedir.

Kıyamet inancı, imanımızın altı temel esasından biri olan, ahiret inancının bir par-çasıdır. Ahiret hayatı kıyametle başlar. Bunu; haşir, hesap, insanların cennetlik ve ce-hennemlikler olarak ayrılması, cennetliklerin cennete, cehennemliklerin cehenneme gitmeleri ve ebedî bir hayatın başlaması gibi safhalar takip eder.

Yukarıda arz ettiğimiz iki ayetten birincisinde; Allah, sevgili Peygamberimiz (s.a.s)’e hitap ederek, insanlardan bir kısmının kıyametin ne zaman kopacağını sorduklarını bildirip, kıyametin vaktini Allah’tan başka kimsenin bilemeyeceğini haber vermekte-dir. ‘Cibril hadisi’ diye meşhur olmuş hadis-i şerife göre de; bir gün Cebrail (a.s) Peygamberimiz (s.a.s)’e bir insan kılığında gelerek; iman, İslam ve ihsan terimlerinin ne anlama geldiğini sormuştur. Peygamberimiz (s.a.s), bunların anlamlarını açıkladıktan sonra Cebrail (a.s), kıyametin ne zaman kopacağını da sorularına eklemiştir. Sevgili Peygamberimiz (s.a.s) bu soruya; “Bu konuda soruya muhatap olan kişi, sorandan daha fazla bir şey bilmiyor” diye cevap vererek, kendisinin de Cebrail (a.s) gibi kıya-metin ne zaman kopacağını bilmediğini ifade etmiştir (Buhârî, “İmân”, 37).

Ayrıca ayette, kıyametin belki de yakında gerçekleşeceği bildirilerek, bizim her an ona hazırlıklı olmamız, yaşayışımıza çeki düzen vermemiz, yarın kıyamet kopacakmış gibi yaşamamız ve hazırlıksız yakalanmamız gerektiğine işaret edilmiştir. Esasen kıya-metin bizimle ilgili olan tarafı da budur. Biz Rabbimizin emirlerini yapar, yasakladık-larından kaçınırsak, kıyamete dair bir endişemiz de kalmaz. Çünkü kıyametten sonra cennetliklerin gideceği yer cennet olacaktır. Biz cenneti kazanacak şekilde davranmaya gayret edelim ve Rabbimizden bizim günahlarımızı bağışlamasını niyaz edelim.

İkinci ayette ise; “Kıyamet bize gelmeyecek” diyen inkârcılara, Peygamberimiz (s.a.s)’in vereceği cevap anlatılmaktadır: Kıyamet mutlaka gelecektir. Onun ne zaman geleceğini bilen Allah, yerdeki ve göklerdeki zerre ağırlığındaki küçük şeyleri bile bil-mektedir. Evrendeki bütün varlıklar ve olayların en küçük ayrıntısına kadar her şey apaçık bir kitapta kayıtlıdır. Bu kitaba biz, “levh-i mahfuz” diyoruz.

İnsanların yaptığı, küçük bir tabak büyüklüğündeki bilgisayarlarda CD’ler; ciltler-le dolusu kitabı içine alabilirse, Allah’ın yarattığı “levh-i mahfuz” kim bilir ne kadar ayrıntılı bilgileri ihtiva eder… Demek ki, ister geçmişe isterse geleceğe ait olsun, her konu ve olay hakkındaki bilgi, Allah katında apaçık bir kitap gibi malumdur, bütün ayrıntılarıyla O’nun tarafından bilinmektedir (Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir, DİB. Yay., Ankara 2006, IV/412).

Zamanı bilinmeyen kıyametin ansızın gelip çatacağı gibi (En’âm, 6/31; Yûsuf, 12/107), bu kadar büyük bir olayın icra edilmesi de Allah için çok kolay bir şeydir. Kı-yametin bir göz kırpması gibi veya daha az bir zamanda oluvereceğini, çünkü Allah’ın her şeye hakkıyla gücü yettiğini Kur’an-ı Kerim bize haber vermektedir (Nahl, 16/77).

Allah’ın Kitabıyla gönderdiği esaslara inanmayan, onun emir ve yasaklarına dikkat etmeyen, insanları öldüren, onlara zulmeden kişilerin kıyamet gününde çok şiddetli azaba maruz kalacaklarını (Bakara, 2/85), kıyamet gününde adalet terazilerinin kuru-lup kimseye zerre kadar haksızlık yapılmayacağını (Enbiya, 21/47), kıyamet sarsıntısı-nın çok büyük bir şey olduğunu (Hac, 22/1), yeryüzünün parça parça olup dağılaca-ğını (Fecir, 89/21) ve sonuçta ona döndürüleceğimizi (Zuhruf, 43/85) hep hatırımızda tutarak, O’nun rahmet ve mağfiretine sığınalım.

“Kıyamet yaklaştı ve ay yarıldı. Onlar bir mucize görseler yüz çevirirler ve süregelen bir sihirdir, derler. Peygamberi yalanladılar, nefislerinin arzularına uydular. Hâlbuki her iş, (Allah nasıl takdir ettiyse öylece) gerçekleşecek (değişmeyecek)tir. Andolsun, onlara içinde caydırıcı tehditlerin bulunduğu haberler geldi. Bu haberler, zirveye ulaşmış birer hikmettir! Fakat uyarılar fayda vermiyor!” (Kamer, 54/1–5)

Bu âyetlerde, insanlara kıyametin yaklaştığı ve ayın ikiye ayrıldığı haber veril-mektedir. “Güneş, dürüldüğü zaman, yıldızlar, bulanıp söndüğü zaman, dağlar yürü-tüldüğü zaman, …Denizler kaynatıldığı zaman.” (Tekvir, 81/1-6) gibi ayetler, kıyametin kopuşuyla ilgili bilgilerden birkaçıdır. İnsanoğlunun tecrübe edemediği ve mahiyeti hakkında şimdilik fazla bilgisi olmadığı kıyamet kopma olayı, normalin ötesinde bir hadisedir. Kur’an’ın ifadesine göre kıyamet mutlaka kopacaktır. Yüce Allah, insanla-rın, akılları hayrette bırakan bazı olağanüstü olaylar karşısında değil de, aklıselim ve hür irade ile düşünerek kabul edip iman etmesini istemiştir.

Mekkeli müşrikler, Resûl-i Ekrem’den bir mucize göstermesini istediler. Sevgili Peygamberimiz de Mekke’ye hicretinden beş sene önce, mübarek eliyle aya işaret etti ve ay iki parçaya ayrılıp sonra yine eski hâlini aldı. Bu duruma, en muteber tefsir kitapları ile Buharî ve Müslim gibi en makbul hadis kaynaklarında genişçe yer verilmiştir. Ayın ikiye ayrılması olayının bir mucize olmak üzere Peygamberimiz zamanında meydana geldiğine bütün Müslümanlar inanmaktadırlar. Allah, bir şeyin olmasını isterse neden olmasın. Yüce Allah her şeye kadirdir. O’nun sadece bir emri yeter. Ol, demesiyle her şey oluverir.

Ayın ikiye bölünmesi hadisesi, Kur’an’ın ifadesiyle sabit olan bir olaydır. Bunun tevatür yoluyla bize kadar ulaştığında da şüphe yoktur. Eğer inşikak adı verilen bu olay vuku bulmamış olsa idi, bu âyet-i kerîme, nasıl tebliğ edilebilip açıklanabilirdi? Kıyamet koptuğunda ise, yalnız ay değil, bütün gök cisimleri parçalanarak darma-dağınık bir hâle gelecektir. Ayın yarılması, Hz. Peygamber zamanında ve O’ndan istenen bir mucize olarak gerçekleşen bir hadisedir.

Yüce Kitabımızda, insanları uyandıracak olan kıyametin kopması ile ilgili son derece hikmetli öğütler vardır. Kıyametin kopması zamanında yer ve gök, dağlar ve tüm cisimler parçalanıp darmadağınık bir hâle gelecek, kâinat akıl almaz bir vaziyet alacaktır. İnsanlar, kıyamet saati yaklaştığında yaşanacak korkuyu akıllarına getirmemek için yoğun çaba sarf ederler. İnanmayanlar kıyamet hadisesinin gerçek-leşeceğine ihtimal bile vermezler.

“Hayır, onlar kıyameti de yalanladılar. Biz ise, o kıyameti yalanlayanlara çılgın bir cehennem ateşi hazırlamışızdır.”

Kıyamet hakkında kendini kandıran insanlar büyük bir hata yapmaktadırlar. Çünkü Allah ayetlerinde, kıyamet saatinin yakın olduğunu ve bu konuda hiçbir şüpheye yer olmadığını haber vermektedir. “Kur’an’da, Kıyamet günü mutlaka gelecektir, bunda hiç şüphe yoktur. Fakat insanların çoğu buna inanmazlar.” buyurulmaktadır.

Kur’an’ın kıyamet ile ilgili mesajının üzerinden 1400 sene geçtiğini, bu sürenin de bir insanın hayatına kıyasla uzun olduğunu düşünenler olabilir. Ancak burada söz konusu olan, dünyanın, güneşin, yıldızların, kısacası tüm kâinatın bir sonunun olmasıdır. Evrenin milyarlarca senelik geçmişi göz önüne alındığında, on dört yüz-yıllık bir zaman diliminin çok kısa olduğu daha iyi anlaşılır. Öyleyse kıyamet kop-madan önce neler hazırladığımıza ve neler yaptığımıza yeniden bir bakalım.

“De ki: ‘Şu göklerdekiler ve yerdekiler kimindir?’ ‘Allah’ındır’ de. O merhamet etmeyi kendine gerekli kıldı. Andolsun sizi mutlaka kıyamet gününe toplayacak. Bunda hiç şüphe yok. Kendilerini ziyana uğratanlar var ya, işte onlar inanmazlar.” (En’âm, 6/12)

Kâinatta görebildiğimiz ve göremediğimiz her şeyin sahibi Allah’tır. Bizler Allah’ın mülkünde, ancak O’nun izin verdiği oranda tasarruf yapabiliriz. Tasarrufumuz da ömrümüzle sınırlıdır. Eğer, bize verilen nimetlerin gerçek sahibinin Allah olduğu-nu bilir ve sahip olduklarımızı emanet anlayışı ile kullanırsak dünya imtihanında başarılı oluruz. Aksi takdirde malımız bizi esir alır ve bize olmadık hatalar yaptırır. Bazıları mülkiyetlerindeki malın kendi bilgi ve becerilerinden dolayı verildiğini söy-ler ve yüce Yaratıcıyı unuturlar. Bundan sonra da nasihat dinlemez olur, cimrileşir, böbürlenir ve insanlara yüksekten bakmaya başlarlar. Bu düşünce ve davranışla-rı sebebiyle de insanlardan ve Yaratıcıdan uzaklaşırlar. Kur’an-ı Kerim, bu konuda Kârûn’u örnek vermiş, sahip olduğu mal sebebiyle Kârûn’a özenenleri de ilimden uzak kimseler olarak vasıflandırmıştır (Kasas, 28/76-84).

Göklerde ve yerde olanlar yalnızca O’nun mülkü olduğuna göre yüce Allah’ın eşi ve benzeri yoktur. Dolayısıyla yalnız ibadet edilmeye layık varlık da O’dur. Bunda şüphe yoktur. O halde, “Şu göklerdekiler ve yerdekiler kimindir?” sorusunun cevabı kısa ve nettir: “Allah” Bütün varlıkların yaratıcısı, malik ve sahibi Allah olduğuna göre, insanları hesa-ba çekme yetkisi de O’na aittir ve kesin olarak kıyamet gününde insanları hesaba çekmek üzere bir araya toplayacaktır. Kıyamet gününde insanların bir araya geti-rilmesi Allah’ın rahmetinin bir tecellisidir. Çünkü dünyada nice zalimler vardır ki, zulümleri yanlarında kalmaktadır. İyilik ve kötülük yapanlar bir araya getirilmediği, kötülük yapanlar yaptıklarının cezasını çekmediği, iyilik yapanlar da iyiliklerinin karşılığını almadıkları takdirde, kötüler cezasız kalmış, iyiler de haksızlığa uğramış olurlar. Bu durum, rahmete, adalete ve hikmete ters düşer.

Yüce Allah rahmetinin bir gereği olarak, kendisine inanan-inanmayan, ibadet eden-ibadet etmeyen ayırımı yapmadan bütün mahlûkata nimetlerini vermektedir. Ayrıca, haram bir fiil işlenmesi hâlinde bir günah yazıldığı halde, güzel bir fiile kar-şılık da en az on sevap yazılmaktadır. Bütün bunların sebebi, Allah’ın, rahmeti ken-disine gerekli kılmasındandır.

İnsan akl-ı selîmine tabi olarak hareket etmeli, nefsinin esiri olmamalıdır. Aksi takdirde, içinde bulunduğu durum onu isyana ve inkâra sevk edebilir. Bu inanç ve davranış da onu ebedî azaba sürükleyebilir.

Hülasa bu ayet-i kerimeden şu hususları anlamaktayız:

Diğer bütün varlıklar gibi sizi de Allah yarattı; kıyamet vuku bulup da O’nun huzurunda hesap vermek için toplanmadan önce, hayatta iken Allah’ın kesin olan rahmetinden yararlanmaya bakınız; inanıp hayırlı işler yapınız; bu geniş rahmete nail olmak için günahlarınızdan tövbe ediniz. Açık seçik delillere rağmen, müşrik-lerin yaptığı gibi, Hz. Peygamber’in tebliğlerini yalanlamak için türlü bahaneler ileri sürmek yerine, Allah’ın rahmetinin üzerinizdeki eserlerinden olan aklınızı kullana-rak Hz. Peygamber’in doğruluğunu tasdik ediniz. Bunun aksine, geçici menfaatle-rine, manasız inatlarına ve benlik iddialarına kapılarak gerçeği kabule yanaşmayan-lar, böylece kendilerini ziyana sokanlar artık iman etmekten de mahrum kalırlar ve sonuçta Allah’ın çok geniş olan rahmetinden yararlanma fırsatını kaçırmış, kendi kendilerine yazık etmiş olurlar.

“Allah’a karşı gelmekten sakınanları Rahmân’ın huzurunda bir elçiler heyeti gibi toplayacağımız, suçluları da suya koşan susuz develer gibi cehenneme sevk edeceğimiz günü düşün!” (Meryem, 19/85-86)

Yüce kitabımız Kur’an, ilk suresi olan Fâtiha’nın üçüncü ayetinde, “Allah’ın, hesap gü-nünün sahibi” olduğunu haber vermek suretiyle bizlere hesap gününü hatırlatmaktadır. Arkasından da hesap gününün sorgu konusu olan “sadece O’na kulluk etmemiz”den söz etmektedir. Dünyada başıboş bırakılmayan insan, elbette Yaratıcıya kulluk için gönderil-miştir. Serbest iradesiyle kulluk sınavı veren insan için, bir de bu sınavın değerlendirilip karşılığının görüleceği bir hesap gününün gelmesi kaçınılmazdır. Çünkü hak edene hak ettiğinin karşılığını vermek, Allah’ın adaletinin bir gereği olduğu gibi, hak ettiğinin kar-şılığını alması da kulların bir beklentisidir. Kullar için sınav, bu şekilde anlamlı hâle gelir. Öte yandan, Allah’a kulluk görevini yerine getiren insanın kazanma ümidi yanında, O’na kulluktan uzak bir hayat yaşayan insanın da kötü akıbetle karşılaşacağı korkusu, iradeyi olumlu yönde etkileyen ve sınavı bilinçli hâle getiren önemli birer faktördür.

Bunun için Allah Teâlâ, hesaba çekileceğimiz bir günün geleceğini, yaratılış gayemiz doğrultusunda yaşayıp yaşamadığımız ve verdiği nimetleri bu uğurda kullanıp kullanma-dığımız konusunda mutlaka hesaba çekileceğimizi bize birçok ayette haber vermektedir (Bakara, 2/254; İsrâ, 17/71; Kehf, 18/49; Enbiyâ, 21/35; Ankebût, 29/58; Tekâsür, 102/8). Meryem suresinde konu ile ilgili bir kısım âyetin anlamı şöyledir:

“Rabbine andolsun, onları şeytanlarla beraber mutlaka haşr edeceğiz. Sonra onları kesinlikle cehennemin çevresinde diz üstü hazır edeceğiz. Sonra her bir topluluktan, Rahman’a karşı en isyankâr olanları mutlaka çekip çıkaracağız. Sonra, oraya girmeye en lâyık olanları muhakkak ki en iyi biz biliriz. (Ey insanlar!) Sizden cehenneme varmayacak hiç kimse yoktur. Rabbin için bu, kesin olarak hükme bağlanmış bir iştir. Sonra Allah’a karşı gelmekten sakınanları kurtarırız da zalimleri orada diz üstü çökmüş hâlde bırakırız.” (Meryem, 19/68-72)

Hesap gününün sıkıntıları daha Kıyamet’in kopuş anından itibaren başlar. O anın deh-şetiyle gençlerin simsiyah saçı bile korkudan bembeyaz olur (Müzzemmil, 73/17); emzikli kadın emzirdiği çocuğunu unutur; hamile kadın karnındaki çocuğunu düşürür; insanlar sarhoş gibi olurlar (Hac, 22/1-2).

Hesap günü kişi kardeşinden, annesinden, babasından, eşinden ve çocuklarından kaçar; herkes kendi derdine düşer (Abese, 80/34-37). O günde Allah, kişinin kendi aleyhine, dün-yada yaptığı kötülükler hakkında, organlarına şahitlik ettirecektir (Yâsîn, 36/65; Fussilet, 41/21). Dünyadayken birlikte günah işleyen dostlar o gün, dünyadaki arkadaşlıklarından dolayı pişman oldukları gibi, dostlarına ve şeytana da hasım ve düşman olurlar (Furkân, 25/28; Sâd, 38/64; Zümer, 39/31; Zuhruf, 43/38, 67; Kâf, 50/28). Dünya hayatındayken nimetler içerisinde şımararak dostlarıyla birlikte (İnşikak, 84/9) günah işleyenlerin yüzle-ri, o gün kederleri dolayısıyla kapkara olacaktır. Kur’an’ın ifadesiyle onlar, günahkârlarla inkârcılardır (Abese, 80/40-41; Âl-i İmrân, 3/106). Hesabın zorluğunu ve işledikleri amel-lerin kötü karşılığını gördüklerinde “eyvah mahvoldum” diye bağıracaklar (İnşikak, 84/9); toprak olmayı ve yok olmayı temenni edeceklerdir (Nebe, 78/40). Ne var ki bu pişmanlık fayda vermeyecektir. İnkârcılar, daha ölüm anındayken gerçekleri ve amellerinin kötü so-nucunu görünce, “Rabbim! Beni (dünyaya) geri gönder, boşa geçirdiğim dünyada mutlaka salih amel işleyeceğim” diyerek pişmanlıklarını ifade etseler de, bunlar boşuna söylenmiş sözler olacaktır (Mü’minûn, 23/99-100. Bk. Fecr, 89/23-25).

Bunun yanında o gün, dünya imtihanını kazanmış müminler de olacak. Onlar, dünyada imanla yaşayıp, dinî emir ve yasaklara riayet ederek tertemiz bir kalple Allah’a gelen kul-lardır (Şuarâ, 26/89). Hesap gününde, onların yüzleri parlak, güleç, sevinçli (Abese, 80/38-) ve bembeyaz olacaktır (Âl-i İmrân, 3/106). Sığınılacak hiçbir yerin olmadığı o dehşetli günde Arş’ın gölgesi altında gölgeleneceklerdir (Buhârî, “Rikâk”, 24; Müslim, “Zekat”, 91). Sonuçta Allah onlardan razı, onlar da Allah’ın verdiği mükâfata râzı olacaklardır (Beyyine, 98/7-8). O gün onlara şöyle denilecektir:

“Ey huzura kavuşmuş insan! Sen O’ndan hoşnut, O da senden hoşnut olarak Rabbine dön. (Seçkin) kullarım arasına katıl ve cennetime gir!” (Fecr, 89/27-30)

İman ve istikametle yaşayıp Rablerinin huzuruna varan bu müminler için ölüm anında, kabir hayatında ve hesap gününde korku ve hüzün yoktur. Çünkü Allah, meleklerini onlara yardımcı dost olarak gönderecektir. Cennette ise, istedikleri her şey, Allah tarafından onlar için “konukluk” olarak hazırlanmıştır (Fussilet, 41/30-32. Bk. İbrâhim, 14/27).

İşte iki tip insanın kıyamet/hesap günündeki durumları. Elbette akıllı kişi, hak ve hayırlı olanı seçecek ve bu mükâfatı kazandıracak hayatı kendine yol edinecektir. Gerek Kur’an-ı Kerim, gerekse Hz. Peygamber (s.a.s) Efendimiz, ibret alıp Kıyamet gününde acıklı duruma düşmememiz ve ebedî mükâfatı kazanmamız için, bizlere ahiretin iyi ve kötü ahvalini haber vermişlerdir. İnsanoğlunun hayatının her anı kayda alınmakta; söylediği her söz ve işlediği her fiil, kıyamet günü hesabı görülmek üzere “gözetleyici melekler” tarafından kaydedil-mektedir (Kâf, 50/17-18). Öyleyse hayatımızı ona göre yaşayalım.

“İşte bu, hak olan gündür. Artık dileyen kimse Rabbine ulaştıran bir yol tutar. Şüphesiz biz sizi, kişinin önceden elleriyle yaptıklarına bakacağı ve inkârcının, ‘Keşke toprak olaydım!’ diyeceği günde gerçekleşecek olan yakın bir azaba karşı uyardık.” (Nebe, 78/39-40)

Yüce Allah bizleri yaratmış ve dünya hayatında belli bir süreye kadar kalmamızı dilemiştir. Dünya hayatını iyi değerlendirdiğimiz zaman, ebedî hayatta mutlu olu-ruz. Zira dünya hayatı ahirete kıyasla hiç mesabesindedir. Dünya, ahiretin tarlası-dır. Ne ekersek, orada onu buluruz.

İnsan, dünya hayatını iyi değerlendirsin ve ahirete de hazırlık yapsın diye Allah Teala, peygamberler göndermiştir. Peygamberler, kendileri bizzat yaşayıp örnek ol-dukları gibi insanları iyi olmaya ve iyilik yapmaya teşvik etmişler, kötü olmaktan ve kötülük yapmaktan sakındırmışlardır. İnsanlar, kendi seçimlerini kendileri yapar-lar. Dileyen doğru yolu seçer, dileyen yanlış yola sapar. Herkes, kendine verilen ira-deyi istediği yönde kullanır. Kişinin yaptıklarından sorumlu olması için bu seçim hürriyeti şarttır. Aksi halde insanların sorumlu tutulması anlamsız olurdu. İnsan hür iradesiyle tercihte bulunduğuna göre sonuçlarına da katlanmalıdır. İnsanlar-dan birçoğu, peygamberlerin yapmış olduğu çağrıya olumsuz karşılık vermişlerdir. Ayet-i kerime bu gerçeği şöyle vurguluyor:

‘‘Biz seni bütün insanlara ancak müjdeleyici ve uyarıcı olarak gönderdik; fakat insan-ların çoğu bunu bilmezler.” (Sebe’, 34/28)

Konu başında zikrettiğimiz ayetlerde bize şu mesaj veriliyor: Ahiretin gerçekle-şeceğinde şüphe yoktur. Rabbiniz, haktır. Dininiz haktır, kitap haktır, peygamber hak ile gönderilmiştir. Kıyamet ve mizan haktır. Bunun böyle olduğunu öğrendikten sonra artık Rabbinize dönün. Kim kurtuluşa ermek istiyorsa Kur’an ve sünnete tabi olsun, gerçek bir iman ve amel-i salih ile Rabbinin yoluna girsin, O’nun lütfu-nu elde etmek ve cezasından uzaklaşmak için çalışsın.

Kâfirler ise yakın bir azap ile uyarılmaktadır. Onun vukuu, kesin olduğu için yakın sayılmıştır. Her gelecek, aslında yakındır. Nitekim şu ayet de, bu manaya işaret etmektedir:

“Kıyameti gördükleri gün onlar, sanki dünyada ancak bir akşam yahut bir kuşluk vakti kadar kalmış gibidirler.” (Naziât, 79/46)

O gün insan ne yapıp yapmadığına bir bakar. Herkes orada hazırladığı hayır ve şerri bulacaktır. Mümin, ben bunu ümit ediyordum diyecek. Ancak Allah’tan gelen gerçekleri gören kâfir ise; ‘Eyvah benim hâlim ne olacak, keşke ben de toprak olan şu hayvanlar gibi olsaydım, keşke topraktan yaratılan Âdem (a.s)’i kendime örnek alsaydım, insana yaraşır davranışlarda bulunsaydım’ gibi ifadelerle pişmanlığını dile getirecektir:

“Herkesin yaptığı iyiliği ve yaptığı kötülüğü hazır bulacağı günde kişi, kötülükleri ile kendi arasında uzak bir mesafe bulunmasını ister.” (Âl-i İmrân, 3/30)

Dünyaya olduğundan fazla kıymet vermemeliyiz ve zayıflığımızın farkında ol-malıyız. Neticede her nefis ölümü tadacak, yaptıklarının ve sorumlu olup da yap-madıklarının hesabını verecektir. Yüce Allah katında, asıl değere tabi olan fizikî ya-pımız, makamımız, çevremiz ve mal varlığımız değildir. Bu gibi değerler dünyada kalır. Önemli olan bizim nasıl inandığımız, ne tür davranışlarda bulunduğumuz ve Allah’ın rızasını kazanmak için neler yaptığımızdır. Ahiret için ne hazırladığımız, amel sandığımıza neler koyabildiğimizdir. Konuyla ilgili Kümeyl b. Ziyâd’ın anlat-tığı şu hadise çok manidardır:

“Bir gün Ali b. Ebû Tâlib (r.a) ile geziye çıktık, mezarların bulunduğu alana vardığımızda kabristana yönelerek;

-“Ey kabir halkı! Ey çürümüş ahali! Ey yalnızlık mensupları! Sizde ne haberler var? Bizdeki haberler şunlar: Mallarınız bölüşüldü, çocuklarınız yetim kaldı, eşle-riniz kocaya vardı, kocalarınız yeni eşler aldı! Bizdeki haberler bunlar, sizden ne haber?” dedikten sonra bana dönerek;

-“Eğer onlara cevap için izin verilse; ‘Azığın hayırlısı Allah korkusudur,’ derler,” diyerek ağladı ve şöyle dedi:

-“Ey Kümeyl! Kabir, amel sandığıdır, ölünce orada neler saklandığını anlarsın!” (Kandehlevi, Hayatu’s-Sahabe, III, 170)

Yukarıda zikrettiğimiz Nebe’ suresinin son iki ayeti, insanların kıyamet günün-de iki gruba ayrılacağına delalet ediyor. Allah’ın rızasına ve ikramına nail olacak müminler grubu ve Allah’ın rahmetinden uzak, azap içinde olan inkârcılar grubu. Rabbimizin rızasına ve ikramına nail olabilmek için yaşamakta olduğumuz şu dün-ya hayatını iyi değerlendirmeliyiz.

“Kişinin kardeşinden, annesinden, babasından, eşinden ve çocuklarından kaçacağı gün kulakları sağır edercesine şiddetli ses geldiği vakit, işte o gün onlardan herkesin kendini meşgul edecek bir işi vardır.” (Abese, 80/33-37)

Kıyamet gününün dehşetinden bahseden ayetleri okuyoruz. “Sâhha”, yani kor-kunç ses, kulağa çarpıp onu duymaz hâle getirdiği zaman… Rabbimiz o günü yü-celtmiş ve ona karşı bizleri uyarmıştır. Kıyamet gününde öyle bir gürültü olacak ki, artık dünyanın sonunu getirecektir. Bu korkunç ses, o günün, yani kıyametin dehşet anının ilk habercisidir. Artık kaçışın olmadığı o an gelip çatmıştır. O korkunç ses geldiğinde kişi; duygu, şefkat ve sevgide en yakını olarak gördüğü kardeş, anne, baba, eş ve çocuk gibi akrabasını görüp de onlardan kaçacaktır. Kişi, dünyada ken-dilerine sığındığı kimselerden o gün kaçmaktadır.

Zira o gün korku büyük ve şartlar çetindir. Çünkü o gün herkesin kendine yetecek meşguliyeti vardır. Herkes kendi başının derdine düşmüştür. Kimsenin kimseyi düşü-necek mecali ve zamanı yoktur. Kimse kimsenin hatırını soramayacak, kimse kimseyle ilgilenemeyecektir. O gün herkesin, kendilerini en yakın akrabalarından bile uzak tutacak bir derdi vardır. Nitekim başka bir ayette bu durum şöyle izah edilmiştir:

“O gün, dostun dosta hiçbir faydası olmaz, kendilerine yardım da edilmez.” (Duhan,44/41)

Kıyamet gününde, kişi en yakınlarını feda edip kendini kurtarmak ister. Herkes derdinin telaşındadır. O gün, herkesin meşgul olduğu şey kendi nefsidir. O günün dehşeti başkalarıyla ilgilenmeye fırsat vermeyecektir. Onlarla ilgilenmek şöyle dur-sun, onların hakkını ödeyemeyeceğinden dolayı onlardan kaçacaktır. Onların hak istekleri, kendine sıkıntı vermesin, yük olmasın diye. Öyle ya onlar haklarını ister-lerse ne olur? Bu gibi sebeplerden dolayı kaçmak ister, fakat bu mümkün değildir.

Kişi anne ve babasından, gereken saygıyı göstermediği için, onların haklarını yerine getirmediği için kaçacak. Anne babasına karşı dürüst olmadığı için kaçmaya çalışacak.

Eşi ve çocuklarından kaçacaktır. Eşi ve çocuklarına doğruları anlatmadığından, onlara karşı sorumluluklarını yerine getirmediğinden dolayı kaçıp kurtulmak iste-yecektir.

İnsanın sevdiklerinden kaçışı… Dünyada iken kendi hayatına tercih ettiği, ma-lını paylaştığı, zamanını harcadığı, kısacası Allah (c.c)’ın kendine verdiği en değerli nimetleri gözünü kırpmadan feda ettiği canlardan kaçış!.. O günün dehşeti insanın kendi hesabının derdine düşmesine, kendi dışında başkalarıyla meşgul olmasına en-gel olmaktadır. Dünyada Allah’tan hiç korkmadan ahiretten gafil bir şekilde sürdü-rülmüş bir hayattan ötürü, birbirine şahit olmasınlar, birbirini sorumlu tutmasınlar diye…

Hülasa, konu başında zikrettiğimiz ayetlerde yüce Allah, insanı korku ve en-dişe ile dolduran kıyamete ait bazı durumları ve korkuları açıklamıştır. Bu neden-le insanın Rabbine yönelmesi, ona inanması, küfürden kaçınması, insanlara karşı mütevazı olması ve büyüklenmemesi hedeflenmiştir. Henüz dünya hayatında iken, elimizde fırsat ve imkânlar varken, bu durumu iyi değerlendirmeliyiz. Şimdiden Rabbimize vereceğimiz hesabı iyi yapmalıyız. Sorumluluklarımızın bilincinde olma-lı ve ona göre hareket etmeliyiz. Rabbimizin huzuruna müflis olarak çıkmamalıyız. Şu hadiste Peygamberimiz bu durumu ne güzel izah etmiştir:

“Müflis kimdir, biliyor musunuz?” diye sorunca, ashab; “Bizim aramızda müflis, parası ve malı olmayan kimsedir” dediler. Resûlullah (s.a.s); “Şüphesiz ki ümmetimin müflisi, kıyamet günü namaz, oruç ve zekât sevabıyla gelip, fakat şuna sövüp, buna zina isnat ve iftirası yapıp, şunun malını yiyip, bunun kanını döküp, şunu dövüp, bu sebeple iyiliklerinin sevabı şuna buna verilen ve üzerindeki kul hakları bitmeden sevapları biterse, hak sahiplerinin günahları kendisine yükletilip sonra da cehenneme atılan kimsedir.” (Müs-lim, “Birr”, 59; Tirmizî, “Kıyamet”, 2) buyurdular.

Rabbimize vereceğimiz hesabın muhasebesini şimdiden yaparak Rabbimizi ve kullarını razı etmeye çalışmalıyız. Çünkü dünya çalışma yeridir, hasat yeri değil; ahiret ise hasat yeridir, çalışma yeri değildir.

“O hâlde yalanlayanlara boyun eğme. İstediler ki, yumuşak davranasın, böylece onlar da yumuşak davransınlar. Yemin edip duran, aşağılık, daima kusur arayıp kınayan, durmadan söz taşıyan, iyiliği hep engelleyen, saldırgan, günaha dadanmış, kaba saba; bütün bunların ötesinde bir de soysuz olan kimseye mal ve oğulları vardır diye, sakın boyun eğme. Âyetlerimiz kendisine okunduğu zaman, ‘Öncekilerin masalları!’ der.” (Kalem, 68/8-15)

Okuduğumuz ayeti kerimeler dost ve düşmanlarımızı tanımada bizler için bazı ölçüler ortaya koymaktadır. Kur’an-ı Kerim, bizlere insanı cehennemlik yapan se-beplerden birisinin de kötü ve laubali arkadaşlarla birlikte olmak ve onların hâl ve hareketlerine iştirak etmek olduğunu şöyle haber verir:

“Sizi Cehennem’e sürükleyen nedir? (Cehennemlikler) Cevap verdiler: Biz namaz kı-lanlardan değildik. Fakirleri doyurmaz, onların ihtiyaçlarıyla ilgilenmezdik. Boş ve batıl sözlere dalanlarla beraber biz de dalardık. Bu hesap gününü yalan sayardık. Ölüm bizi yakalayıncaya kadar hep böyle idik” (Müddessir, 74/42-47).

Ayrıca da Kur’an, bu konuda hata edenlerin kıyamet günündeki durumlarını ve pişmanlıklarını da bizlere şöyle tasvir etmektedir:

“O gün (nefsine ve başkalarına) zulmeden kimseler ellerini ısırarak şöyle der: Ah, keş-ke Peygamber’le birlikte bir yol edinmiş olsaydım! Vah, yazıklar olsun bana, keşke filanı dost edinmeseydim! Çünkü o, gerçekten bana geldikten sonra, beni zikirden (Allah’ı hatır-lamaktan) saptırmış oldu…”

Peygamberimiz (s.a.s) de şöyle buyurmuştur: “Kişi, -kıyamet günü- sevdiği kimse ile beraberdir.”

İşte görüldüğü gibi dost ve arkadaşın insanın hayatında ne kadar önemli bir yere sahip olduğu bu ayet ve hadislerden iyice anlaşılmaktadır. Allah Teâlâ, Peygamberi-miz (s.a.s)’e iyilerle birlikte olmasını, kötülerden de uzak durmasını emretmektedir:

“Sabah akşam Rablerine, O’nun rızasını dileyerek dua edenlerle birlikte ol. Dünya ha-yatının zînetini arzu edip de gözlerini onlardan ayırma. Kalbini bizi anmaktan gafil kıldı-ğımız, boş arzularına uymuş ve işi hep aşırılık olmuş kimselere boyun eğme.”

Resul-i Ekrem (s.a.s) de arkadaş seçiminin önemini şöyle beyan etmektedir:

“Kişi dostunun dini üzeredir; şu halde her biriniz kiminle dost olduğuna iyi baksın.” (Ebu Davud, “Edeb”, 16)

Bu ölçü; hem müjde hem de uyarı niteliğindedir. Bu ilke, iyilik ehli için bir müj-de, kötülüğe sapanlar için de bir uyarı ve tehdittir. Nitekim Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyurulmuştur:

“ Haksızlık yapanlara yönelmeyin, yoksa ateş size de dokunur.”

Ancak temel inanç prensiplerinden taviz vermeden ve İslamî duyarlılıklar göz önünde bulundurularak farklı kesimlerle “diyalog-komşuluk ilişkileri vb.” kurul-ması dinimize aykırı değildir.

Kısacası, imandan yoksun, fâsık, Allah’a itaat etmeyen, insanı günahlara teşvik eden, zalim, söz taşıyan, hep başkalarının kusurlarıyla uğraşıp duran, kendisi için istediğini başkası için istemeyen, akrabalarıyla ilişkisini kesen, onu bunu ayıplayıp gıybet eden kimselerle arkadaşlık yapılması yasaklanmıştır. Allah Teâlâ şöyle buyur-muştur:

“Bize gelince arkadaşına: ‘Keşke benimle senin aranda doğu ile batı arasındaki kadar uzaklık olsaydı, sen ne kötü arkadaş imişsin!’ der. Nedametin bugün size hiç faydası dokunmaz; zira haksızlık etmiştiniz, şimdi azapta ortaksınız.”

Konuyu Peygamberimiz (s.a.s)’in hadisiyle bağlayalım:

“İyi arkadaşla kötü arkadaşın misali, misk taşıyanla körük çeken insanlar gibidir. Misk sahibi ya sana kokusundan verir veya sen ondan satın alırsın. Körük çekene gelince ya elbiseni yakar yahut da sen onun pis kokusunu alırsın.”

“Onlar şöyle dediler: Biz suçlu bir kavme (Lût’un kavmine), üzerlerine çamurdan, pişirilmiş ve Rabbinin katında haddi aşanlar için belirlenmiş taşlar yağdırmak için gönderildik.” (Zâriyât, 51/32-34)

Allah’ın gönderdiği peygamberler, kavimlerinden, bir olan Allah’a inanmalarını ve bütün ilahî hükümleri kabul etmelerini istediler. Bu kavimler ise, gerçek anlamda Allah’a inanmadıkları gibi ahlak ve yaşayışlarıyla da helak edilmeyi hak edecek dav-ranışlar sergiliyorlardı. Onlar, bütün işlerinde kavmin ileri gelenlerinin ve önderle-rinin yolunda gitmeyi tercih ediyorlardı.

Lût kavmi, Allah’ın gönderdiği peygamberi ve getirdiği mesajları kabul etmedi. Nefsî ve şehevî arzularına uygun olarak kadınları bırakıp erkeklerle cinsel ilişki kurmak istiyorlardı. O, kavmine; “Doğrusu ben sizlere gönderilmiş, güvenilir bir peygamberim. Artık Allah’a karşı gelmekten sakının ve bana itaat edin. Rabbinizin sizler için yarattığı eşlerinizi bırakıyor da insanlar arasından erkeklere mi yanaşıyorsunuz? Siz gerçekten haddi aşan, bir topluluksunuz.” (Şuara, 26/162-166) dedi. Onlar azgınlıklarına devam edince yüce Allah da üzerlerine pişirilmiş ve mühürlenmiş taşlar yağdırarak onları helak etti.

Musa (a.s) da İsrailoğullarına gönderilmiş bir peygamberdi. O, Firavun ve ai-lesini, kendisinin Allah tarafından gönderilmiş bir peygamber olduğunu, bir olan Allah’a inanmalarını ve kendisine itaat etmelerini istemişti. Onlar ise, Allah’ı ve Musa’nın getirdiklerini kabul etmediler. Buna karşılık Firavun kendisinin Allah ol-duğunu iddia etti. Yüce Allah da Firavun ve ailesini denizde boğdu. İsrailoğullarını onun zulmünden kurtardı

“Andolsun, Firavun’un ailesine de uyarıcılar gelmişti. Bütün ayetlerimizi yalanladılar. Biz de onları mutlak güç ve iktidar sahibinin yakalaması gibi yakaladık.”

Nuh (a.s), kavmine, “Şüphesiz, ben, size gönderilmiş güvenilir bir peygamberim. Ar-tık Allah’a karşı gelmekten sakının ve bana itaat edin.” (Şuara, 26/107-108) dedi. Onlar; “Eğer Allah dileseydi bir melek gönderirdi.” (Müminûn, 23/24) dediler. Nuh kavmi de Allah’ın gönderdiği peygamberi ve getirdiği ilahî mesajları kabul etmedi. Nuh (a.s) için “Bu bir delidir” dediler. O da Rabbine, “Ey Rabbim ben yenilgiye uğradım, yardım et.” diye dua etti. Biz de göğün kapılarını dökülürcesine açtık. Yeryüzünü pınar, pınar fışkırttık. Derken sular takdir edilmiş bir iş için birleşti. Biz Nuh’u çivilerle perçinlenmiş levhalardan oluşan gemiye bindirdik. Benim azabım ve uyarılarım nasılmış gördüler.” (Ka-mer, 54/9-16) Nuh (a.s) ve ona inananlar hariç, oğlu dâhil kavminden bütün inanma-yanlar suda boğularak helak oldular.

Ad kavmine de Hûd (a.s) gönderilmişti. Hûd (a.s), “…Onlara; Ey kavmim Allah’a kulluk edin. Sizin için O’ndan başka hiçbir ilahınız yoktur. Allah’a karşı gelmekten sakın-maz mısınız? dedi. Kavminin cevabı, “Şüphesiz biz seni akıl kıtlığı içinde görüyoruz. Biz senin mutlaka yalancılardan biri olduğuna inanıyoruz. Ey kavmim bende akıl kıtlığı yok. Aksine ben âlemlerin Rabbi tarafından gönderilmiş bir peygamberim.” (A’râf, 7/65-70) dedi. Bunlar da peygamberi ve getirdiği ilahî mesajları kabul etmedi. “Ad kavmi de, (Hûd’u) yalanladı. Azabım ve uyarılarım nasılmış. Biz onların üstüne, uğursuzluğu sürekli bir günde gürültülü ve dondurucu bir rüzgâr gönderdik. İnsanları köklerinden sökülmüş hurma kütükleri gibi kaldırıp atıyordu. Azabım ve uyarılarım nasılmış, (gördüler).” (Kamer, 54/18-21)

Semud kavmine de Salih (a.s) gönderildi. Salih (a.s) ve kavmi arasında cereyan eden olay Kur’an-ı Kerim’de şöyle anlatılır:

Salih, “Ben size gönderilmiş güvenilir bir peygamberim. Öyle ise Allah’a karşı gelmek-ten sakının ve bana itaat edin.” (Şuara, 143-144) dedi. Onlar, “Bizim aramızda vahiy ona mı verildi? Hayır, o, yalancının, şımarığın biridir. Onlar yarın bilecekler: Kimmiş yalancı, kimmiş şımarık. (Salih’e şöyle demiştik) şüphesiz biz, onlara bir imtihan olmak üzere, o dişi deveyi göndereceğiz. Şimdi onları gözetle ve sabret. Onlara, suyun (deve ile) kendileri arasında (nöbetleşe) paylaştırıldığını, bildir. Her su nöbetinde sahibi hazır bulunsun. Der-ken, (kavmin en azgını olan) arkadaşlarını çağırdılar. O da işe koyuldu. Ve deveyi kesti. Şüphesiz biz, onların üzerine tek bir korkunç ses gönderdik de, onlar, ağıldaki hayvanların çiğneyip ufaladıkları kuru çöpler gibi oldular.” (Kamer, 54/23-31)

Geçmiş kavimlerin helâk edilme sebeplerini anlatan ve Kur’an-ı Kerim’de yer alan kıssaları sadece tarihte olmuş bitmiş olaylar olarak değerlendirmek ve bunlar-dan ibret almamak büyük yanılgı olur. Bu kıssalarda düşünenler için büyük ibretler vardır. Düşünüp ibret almalıyız.

“Hayır hayır! Doğrusu onların kazanmakta oldukları kalplerini paslandırmıştır.” (Mutaffifîn, 83/14)

Yukarıdaki âyet, insanın helal-haram, günah-sevap, emir-nehiy adına işlediklerinin, kazandıklarının, kaybettiklerinin kalbe etkisini dile getirmektedir. Kalp ya da gönül dün-yamız, diğer insanlarla ve yüce Yaratıcıyla ilişkilerimizin şekillenmesinde ve eylemlerimi-zin Allah katındaki değerinin tespitinde önemli ve can alıcı bir konuma sahiptir.

Gönül dünyamız, kabın içerisinde olanı yansıtması misali, bizim aynamız, davranışla-rımıza yön veren mihenk taşıdır. Bu itibarla gönlü kirlenen insanın, hareket ve davranışları da doğal olarak kirlilik zeminine oturmuştur. Buna karşılık gönül sarayını güzelliklerin süslediği kimsenin eylemleri de güzellikler dizisi şeklinde tezahür edecektir. Aslında kalp, gerek insanlarla gerekse yüce Mevlamız ile olan ilişkilerde belirleyici bir konuma sahiptir. Güzellikler açısından imanın, sevginin, aşkın, hayatın merkezidir kalp. Aynı zamanda o, kinin, öfkenin, nefretin, küfrün de merkezi olabilecek bir özelliktedir. Güzellikler veya kö-tülükler, günahlar veya sevaplar adına onun hâkim eğilimi, bütünüyle bizi esir alabilmek-tedir. Onun cezp edici alanına giren gören göz, görmez olur, duyan kulak duymaz olur, meydan okuyan akıl akletmez olur. Öyle ki hayat ve memat, varlık ve yokluk, adeta ona kilitlidir. O, fiziksel açıdan işlevsiz hâle geldiğinde nasıl hayat duruyorsa, manevi alanda da kalbin işlevsiz hâle gelişi, Peygamberimizin ifadesiyle Allah’a sığınılacak bir durumdur. Allah Resulü şöyle duada bulunuyor:

“Allah’ım! Korkmayan/katılaşmış kalpten, kabul görmeyen duadan, doymak bilmeyen nefis-ten, faydasız ilimden sana sığınırım…” (Tirmizî, “Da’avât”, 69)

Zira böylesi kalbin ve onun etrafında şekillenen kişiliğin, bireysel ve toplumsal ilişkile-rinde kırmızı çizgileri yoktur ya da yok olmaya yüz tutmuştur.

Cana kıymanın, hırsızlığın, fuhşun, ilişkiler bütününde sahtekârlığın, kul ve kamu haklarının ihlal ve gaspının, yüz kızartıcı kabul edilen diğer suçların, insanın gönül dünya-sı ile ilintisinin olmadığı söylenebilir mi? Hemen herkes tarafından “kırmızı çizgiler” olarak nitelendirilebilecek bu ve benzeri hususların işlenmesine sadece gönlü/kalbi katılaşmamış kimseler “dur” diyebilecektir. Onun içindir ki Kur’an-ı Kerim’de kalp insanların manevi hayatına yön veren bir merkez/motor olarak telakki edilir ve onun bağlamında kişinin manevi hayatına değişik vesilelerle vurgular yapılır. (Bk. Bakara, 2/7, 74; Âl-i İmran, 3/7-8,154; Nisa, 4/156; Maide, 5/13, 41; En’âm, 20/25)

Örneğin, “Sonra, onun ardından birçok peygamberi kendi toplumlarına gönderdik. Onlara apaçık mucizeler getirdiler. Fakat onlar önceden yalanlamakta oldukları şeye inanacak değillerdi. İşte biz haddi aşanların kalplerini böylece mühürleriz.” (Yûnus, 109/74), “İşte onlar, Allah’ın; kalplerini, kulaklarını ve gözlerini mühürlediği kimselerdir. İşte onlar gafillerin ta kendileridir.” (Nahl, 76/108) âyetlerinde, insanın maneviyat, insani duygular ve erdemler adına merkezi konumunda olan kalbinin işlevsiz hâle gelişi dile getirilmektedir. Bu konumdaki insan-ların pozisyonuna Kur’an’da, “Andolsun biz, cinler ve insanlardan, kalpleri olup da bunlarla anlamayan, gözleri olup da bunlarla görmeyen, kulakları olup da bunlarla işitmeyen birçoklarını cehennem için var ettik…” (A’râf, 7/179) âyetiyle işaret edilmektedir.

Kur’an’da, kişinin olumlu ya da olumsuz eylemlerinin, ihlal ettiği kırmızı çizgilerin kal-bi doğrudan etkilediği belirtilir. “Hayır hayır! Doğrusu onların kazanmakta oldukları kalpleri-ni paslandırmıştır.” (Mutaffifîn, 66/14) âyeti, kişinin işlemiş olduğu günahların, haramların, isyanların, onun kalbini kirlettiğini, katılaştırdığını ifade etmektedir.

Sevgili Peygamberimiz de “…Dikkat edin. Vücudunuzda bir çiğnemlik et parçası vardır. Eğer o sağlıklı/fonksiyonel olursa vücudun tamamı sağlıklı olur. Şayet o bozuk/işlevsiz olursa vü-cudun tamamı bozuk olur. Haberiniz olsun bu et parçası kalptir.” (Buharî, “İman”, 39) sözüyle, kalbin önemine vurgu yapmıştır.

İnsanın kendisini mükemmeliyete ulaştıracak ilke ve kuralları zaman zaman ihlal veya ihmalinde, korkmayan, katılaşmış bir kalbe sahip oluşu önemli bir etkendir. Başka bir deyişle bu tür eylemler, gönül/kalp/yürek kirliliğinden kaynaklanmaktadır. Çağımızda kirlilik denildiğinde öncelikle ekolojik dengenin bozulmasında etkin olan çevre kirliği hemen akla gelmektedir. Oysa ahlakî değerlerdeki erozyon, insanlardaki gönül kirlilik-leri üzerinde durulması gerekli önemli sosyal ve toplumsal sorunlardan biri belki de en başta gelenidir. Zira hemen her kirliliğin temelinde, gerçek anlamda Allah’tan korkmayan kalplerin, kirlenen yüreklerin önemli bir etken olduğu inkâr edilemez. Gönülde, sözde, ahlakta kirlenen, hiçbir değer tanımayan insan, sadece çevre için değil toplumun huzur ve güveni açısından da büyük problem teşkil etmektedir.

Gerçek şu ki insanlığın yaşadığı sıkıntı ve huzursuzlukların temelinde gönül ya da kalp kirliliği yatmaktadır. Allah’tan korkan bir kalbe sahip oluş, yaratılışın esrarını, iliklerine kadar hissetme ve kavramadan geçer. Böylesi bir kalp, gönle ve görünene hâkim olmaktır. Ne olduğunu, ne olacağını, yaratılış hikmet ve gayelerini idrak ederek iç duygularına ve eylemlerine bu çerçevede yön vermektir. Bunun doğal sonucu kendiyle, diğer insanlarla ve yüce Mevla ile barışık olma hâlidir.

Ya Rab! Korkmayan kalpten, icabet edilmeyen duadan, doymak bilmeyen nefisten, faydası olmayan ilimden sana sığınırız.

“Hiçbir peygamberin emanete hıyanet etmesi düşünülemez. Kim hıyanet ederse, kıyamet günü, hıyanet ettiği şeyle birlikte gelir. Sonra da hiçbir haksızlığa uğratılmaksızın herkese kazandığının karşılığı tastamam ödenir.” (Âl-i İmran, 3/161)

Toplumsal görevlerimizden birisi de, kamu mallarını ve kamunun hakkını ko-rumak, kamu malına hıyanet etmemek, kamu hakkını ihlal edenlere seyirci kalma-maktır. Çünkü kamuya, yani toplumun bütününe ait mal ve değerler, gerek bireyler gerekse yöneticiler açısından birer emanettir. Her birey, doğrudan ya da dolaylı ola-rak bu emanetlerin korunmasından ve yerli yerince kullanılmasından sorumludur.

İşte yukarıda mealini verdiğimiz âyet-i kerime bu konuda bizleri uyarmakta, kamu malına hıyanetin cezasız kalmayacağına dikkatimizi çekmektedir.

Sevgili Peygamberimiz (s.a.s), devlet ve millete ait emanetlerin korunması hu-susunda son derece titizlik göstermiş, yöneticilerin zaruri ihtiyaçları dışında devlet malından bir şey almamalarını istemiş (Müsned, IV, 229), kendisi de her konuda oldu-ğu gibi bu konuda da ümmeti için en güzel örneği sergilemiştir. Birçok hadislerin-de kamu malından bir şeyi zimmetine geçiren kimsenin (gulûl yapanın), kıyamet gününde o malı sırtlanmış olarak Allah’ın huzuruna çıkarılacağını haber vermiştir.

Ebû Humeyd es-Sâidî (r.a)’den rivayet edilen bir hadise göre, Resûlullah (s.a.s) Ezd kabilesinden İbnü’l-Lütbiyye’yi zekât toplamakla görevlendirmiş, bu zatın daha sonra bazı mallarla Hz. Peygamber’e gelip; “Şunlar size ait, bunlar da bana hediye olarak verildi” demesi üzerine Resul-i Ekrem minbere çıkıp; “Benim –zekât topla-mak için- gönderdiğim bir memura ne oluyor ki, ‘Şunlar sizin, şunlar da bana hediye edildi’ diyebiliyor? Dikkat edin, bu kişi evinde otursaydı, kendisine hediye verilir miydi? Muhammed’i kudret elinde tutan Allah’a yemin ederim ki, sizden her kim bu (bu devlet malı)ndan alırsa mutlaka onu boynunda taşır olduğu halde Kıyamet günü gelecektir…” buyurdu (Buharî, “Hiyel” 15, “Zekât” 67, “Hibe” 17, “Eymân” 3; Müslim, “İmaret” 26).

Başka bir hadislerinde ise; “Mal tahsili için memur tayin ettiğimiz bir kimse, bizden bir iğneyi veya ondan daha küçük bir şeyi gizlese, bu hıyanet olur ve o şeyi kıyamet günü getirir… Sizden kimi malî bir göreve tayin edersek, o malın azını da çoğunu da getirsin…” (Müslim, “İmâre”, 30) buyurmuşlardır.

Kamu malından çalmanın ya da kamu malına hıyanet etmenin vebali öylesine büyüktür ki, Hz. Peygamber bu gibi kimselerin cenaze namazlarına bile katılma-mıştır. Zeyd İbn Hâlid (r.a) anlatıyor: “Hayber Savaşı sırasında ashaptan biri öl-dürülmüştü. Hz. Peygamber’e haber verildi. O, “Arkadaşınız üzerine namaz kılın!” buyurdu. Hz. Peygamber’in bu sözü üzerine, halkın çehresi değişmiş, üzerlerine bir soğukluk çökmüştü. Bunun üzerine Hz. Peygamber olaya şöyle açıklık getirdi: “Arkadaşımız Allah için cihad sırasında ganimetten çalmıştı!” Bunun üzerine, maktulün eşyasını karıştırdık. Yahudilere ait boncuk kolyelerden iki dirhem bile etmeyen bir kolyeyi çalmış olduğunu gördük.” (Muvatta, “Cihâd”, 23; Ebu Dâvud, “Cihâd”, 14)

Bireysel çıkarlar uğruna kamunun haklarını ihlal etmek, görevi kötüye kullan-mak, rüşvet alıp vermek, karaborsacılık yapmak, kamu malını zimmetine geçirmek, vergi kaçırmak, kaçak su ve elektrik kullanmak gibi olumsuzlukların her biri de kamu malına hıyanettir ve gerçek bir müminde asla bulunmaması gereken özellik-lerdir.

Bu bakımdan her Müslüman, kamu hakkını ve kamu mallarını korumalı, haksız yollarla bunları edinmemelidir. Bunların kıyamet gününde hesabının çok ağır olaca-ğını asla unutmamalıdır. Çünkü kamu malları, bütün topluma aittir. Kamu malına hıyanet eden kimse toplumun bütün bireylerine karşı suç işlemiş olmaktadır.

Diğer yandan, kamu malına hıyanet etmenin ağır sorumluluğu sadece bu işi ya-panları değil, aynı zamanda bu gibileri koruyup gözetenleri veya göz yumanları da kapsamaktadır. Nitekim sevgili Peygamberimiz, “Kim aşıranı gizlerse, o da ondandır” buyurarak bizleri dikkatli ve duyarlı olmaya çağırmışlardır.

“Onlar, namazlarına devam eden kimselerdir. Onlar, mallarında; isteyenler ve (isteyemeyip) mahrum kalanlar için belli bir hak bulunan kimselerdir. Onlar ceza gününü tasdik eden kimselerdir. Onlar, Rablerinin azabından korkan kimselerdir. Çünkü Rablerinin azabından emin olunamaz. Onlar, mahrem yerlerini koruyan kimselerdir. Ancak eşleri yahut sahip oldukları cariyeleri başka. Çünkü onlar (eşleri ve cariyeleri ile olan ilişkileri konusunda) kınanmazlar. Kim bunun ötesini isterse, işte onlar sınırı aşan kimselerdir. Onlar, emanetlerini ve verdikleri sözü gözeten kimselerdir.

Onlar, şahitliklerini dosdoğru yapan kimselerdir. Onlar namazlarını titizlikle koruyan kimselerdir. İşte onlar cennetlerde ikram göreceklerdir.” (Mearic, 70/23-35)

Allah Teâlâ, Mearic suresinin 19 ila 22. ayetlerinde, “Doğrusu insan dayanıksız ve huysuz yaratılmıştır. Kendisine kötülük dokundu mu sızlanır. Kendisine hayır dokun-du mu cimrilik eder. Ancak namaz kılanlar bunun dışındadır” buyurarak insanların tabiatında var olan bazı negatif özellikleri sayar. Sonra da kâmil imana sahip olan Müslümanları istisna ederek onların vasıflarını sayar ve onları bizlere tanıtır. Ta ki bizler de onları örnek alalım ve hayatımızı bu güzel vasıflarla süsleyelim. Onların ulaştığı güzel ve mutlu sona bizler de ulaşalım da, onlarla cennette buluşalım. Zira dünyada kimi sever ve örnek alırsak, onun yaşantısını hayatımıza yansıtırsak, ahirette de onunla birlikte oluruz. Nitekim bir ayet-i kerimede, “Kıyamet günü bü-tün insanları önderleriyle çağıracağız.” (İsra, 17/71) buyrulmuştur. Peygamberimiz (s.a.s) de şöyle buyurmuştur:

“Kişi kıyamette sevdikleri ile beraberdir.”

Bu nedenle de bizlere düşen görev, yukarıda sıralanan olumsuz eğilimlerden ahlakımızı temizlemek, onların etkisini azami derecede azaltmaktır. Ayrıca bu ayet-lerde sıralanan olumlu vasıflarla kendimizi azami derecede donatmak, âhiret inan-cıyla desteklenen güçlü bir sorumluluk duygusuna sahip olmak, ibadet ve ahlak alanında olumlu ve yapıcı davranışlar sergilemektir. Burada sıralanan davranışlar düzenli namaz kılmak, malında yoksulların hakkı bulunduğunu bilip onu ehline ödemek, âhiret kaygısı taşımak, namuslu ve iffetli olmak, emanete sadakat göster-mek, şahitlikte yalan söylemekten sakınmaktır.

Olgun müminin vasıfları bu ayetlerde zikredilen hususlardan ibaret değildir.

Başka birtakım ayetlerde de olgun mümine dair birtakım vasıflar sayılmıştır:

“Müminler ancak o kimselerdir ki; Allah anıldığı zaman kalpleri ürperir. O’nun âyetleri kendilerine okunduğu zaman (bu) onların imanlarını artırır. Onlar sadece Rab-lerine tevekkül ederler. Onlar namazı dosdoğru kılan, kendilerine rızık olarak verdiğimiz şeylerden Allah yolunda harcayan kimselerdir.” (Enfâl, 8/2-3)

“Mallarını gece ve gündüz, gizli ve açık hayra sarf edenler var ya, onların mükâfatları Allah katındadır. Onlara korku yoktur, üzüntü de çekmezler.” (Bakara, 2/274)

Bir müminin imanının olgun olabilmesi için yasak olan birtakım davranışlardan da uzak durması gerekir. Bu yasak davranışlar İsra suresinde şöyle sıralanmıştır:

“Haklı bir sebep olmadıkça, Allah’ın öldürülmesini haram kıldığı canı öldürmeyin. Kim haksız yere öldürülürse, biz onun velisine bir yetki verdik. O da öldürmede aşırı git-mesin. Çünkü ona (dinin kendine verdiği yetki ile) yardım olunmuştur. Yetimin malına da yaklaşmayın. Ancak rüştüne erinceye kadar en güzel bir şekilde yaklaşabilirsiniz. Ahdi de yerine getirin. Çünkü verilen sözde elbette sorumluluk bulunuyor. Ölçtüğünüz zaman tam ölçün ve doğru terazi ile tartın. Bu hem daha hayırlıdır ve sonuç itibariyle de daha güzeldir. Bir de hiç bilmediğin bir şeyin ardına düşme! Çünkü kulak, göz, gönül, bunların her biri yaptıklarından sorumludurlar. Yeryüzünde kibir ve azametle yürüme! Çünkü sen asla yeri yaramazsın ve boyca da dağlara erişemezsin. Kötü olan bütün bu yasaklar, Rabbinizin sevmediği şeylerdir.” (İsra, 17/33-38)

Olgun bir mümin, ahlaki güzelliklere sahip olan ve Rabbinin emir ve yasakları-na karşı görevinin bilincinde olan kimsedir.

“Babası, ‘Ey İbrahim! Sen benim ilâhlarımdan yüz mü çeviriyorsun? Eğer vazgeçmezsen, mutlaka seni taşa tutarım. Uzun bir süre benden uzaklaş!’ dedi.” (Meryem, 19/46)

Allah’a kulluk amacıyla yaratılmış olan insan, dünyada hiçbir zaman başıboş bırakılmamıştır. Aklî melekesi yerinde olan insan, ergenlik döneminden itibaren Allah’a kullukla yükümlüdür. Bu yükümlülüğü yerine getirmede insana akıl ve ira-de verilmesi yanında, kendilerine vahyedilen ayetler ve peygamberler aracılığıyla hidayet yolu da gösterilmiştir. Allah’a kulluğa giden yol “hidayet”, Allah’a kulluktan sapan yol ise “dalâlet” olarak adlandırılır. Esasen Allah’a kulluğun temelinde yatan gerçek, dünya ve ahirette insanın mesut olmasıdır. Bu amaçla yaratan ve onu dün-yaya gönderen yüce Rab (c.c), peygamberleri aracılığı ile insanla Yaratanı ve insanla-rın birbirleri arasındaki ilişkileri düzene koymayı amaçlayan hükümler va’zetmiştir. Zira ahlakî olgunluğa erişmemiş ve sorumluluk bilincine sahip olmayan insan, nankördür, bencildir. Mala, mülke ve makama karşı hırslıdır, şehvetine düşkündür. Nefsi daima kötülüğü emreder. Acelecidir, bu yüzden öncelikle dünyayı tercih ede-rek ahiretini geri plana alır. Nimete kavuştuğunda şımarır, mahrumiyet ve musibet hâlinde ise sabırsız ve ümitsiz olur.

İnsanoğlu, kendisini tökezletsin diye bu özelliklerle yaratılmamış, aksine akıl ve iradesi sayesinde tercihini belirleyeceği imtihan için yaratılmıştır. Bunun için Allah Teâlâ insana, yukarıdaki olumsuz yetenekler yanında, hem akıl, düşünme, muha-keme etme, öğrenme ve hatırlama gibi yardımcı melekeler, hem de doğruyu, iyiliği ve güzelliği, hakkı ve adaleti temsil eden yetenekler bahşetmiş, bunları da vahiyle desteklemiştir. Bu anlamda Kur’an’da şöyle buyurulur.

“Nefse ve onu düzgün bir biçimde şekillendirip ona kötülük duygusunu ve takvasını (kötülükten sakınma yeteneğini) ilham edene andolsun ki, nefsini arındıran kurtuluşa er-miştir. Onu kötülüklere gömüp kirleten kimse de ziyana uğramıştır.” (Şems, 91/7-10)

“Biz ona iki göz, bir dil, iki dudak vermedik mi; iki apaçık yolu (hayır ve şer yollarını) göstermedik mi?”

Cenâb-ı Hakk, dalalete düşmesin diye daha ilk insan Âdem (a.s)’i peygamber olarak görevlendirerek kendisine vahiy göndermiştir. Ondan sonra da bütün za-manlarda tüm insanlığı peygambersiz ve vahiysiz bırakmamıştır. Buna göre insan, hidayet ve dalalet yollarının önünde, vahyin ışığında, akıl ve iradesini kullanarak istediği yolu belirleme hürriyetine sahiptir. Elbette hidayet yolunu seçen insan, Allah’ın ebedî mükâfatı olan cennet yurdunu kazanmaya namzet, meleklerin bile gıpta ettiği insandır. Dalalet yolunu seçen kimse ise, yukarıdaki ayette de belirtildiği gibi, kendini ziyana ve hüsrana sürükleyen insan olacaktır. Allah Teâla, herkesin hidayet yolunu seçmesini arzu eder ve daima bunu öğütler. Daha Kur’an’ın ilk say-fasında, her gün namazlarımızda defalarca okuduğumuz Fâtihâ suresinde, üzerinde yürümemiz gereken yolu bize dua mahiyetinde öğretir. Şöyle ki:

“Bizi doğru yola, sırât-ı müstakîm’e, kendilerine nimet verdiklerinin yoluna ilet; gaza-ba uğrayanların yoluna ve sapıkların yoluna değil!”

Aynı şekilde, hidayet yolunu tutan bizlere, “Rabbimiz! Bizi hidayete erdirdikten sonra kalplerimizi eğriltme. Bize katından bir rahmet bahşet. Şüphesiz sen çok bahşeden-sin.” (Âl-i İmrân, 3/8) şeklinde dua etmemizi öğreterek hidayette devamlı olmamız gerektiğine işaret eder.

“Sırât-ı müstakîm”de yürüyerek hidayeti tercih edenler, Allah’ın özel nimeti ile taltif ettiği peygamberler, sıddîklar ve şehitlerle beraber haşr olunacaklardır (Nisâ, 4/69). Onlar için dünyada, ölüm anında, kabirde ve mahşerde korku ve endişe olma-yacak, Allah’ın özel olarak görevlendirdiği melekler onlara arkadaş olacaktır (Fussilet, 41/30).

Ne var ki, “Şüphesiz biz onu (ömür boyu yürüyeceği) yola koyduk. O bu yolu ya şükrederek ya da nankörlük ederek kat eder.” (İnsan, 76/3) ayet-i kerimesinde belirtildiği gibi, iradesini yanlış yolda kullanıp, kötü temayüllerinin esiri olan ve geçici dünya zevklerini ebedî saadete tercih edenler, her devirde var ola gelmiştir. Bu da dünyada-ki sınavın gereğidir. Öyle ki, Cenab-ı Hak, sevgili Peygamberimizin tüm gayretlerine rağmen, en tehlikeli düşmanlara karşı kendisine kalkan olan amcası Ebû Tâlib’e iman nasip etmemiş; Hz. Nuh, ciğerpare yavrusunu ve aynı yastığa baş koyduğu karısını; Hz. İbrahim (a.s) de giriştiği tüm gayret ve yöntemlere rağmen, kendini büyütüp besleyen sevgili babasını hidayete getirememiştir. Üstelik babası tarafından kaba ve sert bir tavırla kovularak ölümle tehdit edilmiştir. Çünkü kalpler, imtiha-nın sırrı olarak hidayeti kendisi arzulayacak, sınav da böylece başarılmış olacaktır. Cenab-ı Hakk, sevdiklerimizle beraber bizleri hidayetten ayırmasın.