“Onlar, namazlarına devam eden kimselerdir. Onlar, mallarında; isteyenler ve (isteyemeyip) mahrum kalanlar için belli bir hak bulunan kimselerdir. Onlar ceza gününü tasdik eden kimselerdir. Onlar, Rablerinin azabından korkan kimselerdir. Çünkü Rablerinin azabından emin olunamaz. Onlar, mahrem yerlerini koruyan kimselerdir. Ancak eşleri yahut sahip oldukları cariyeleri başka. Çünkü onlar (eşleri ve cariyeleri ile olan ilişkileri konusunda) kınanmazlar. Kim bunun ötesini isterse, işte onlar sınırı aşan kimselerdir. Onlar, emanetlerini ve verdikleri sözü gözeten kimselerdir.

Onlar, şahitliklerini dosdoğru yapan kimselerdir. Onlar namazlarını titizlikle koruyan kimselerdir. İşte onlar cennetlerde ikram göreceklerdir.” (Mearic, 70/23-35)

Allah Teâlâ, Mearic suresinin 19 ila 22. ayetlerinde, “Doğrusu insan dayanıksız ve huysuz yaratılmıştır. Kendisine kötülük dokundu mu sızlanır. Kendisine hayır dokun-du mu cimrilik eder. Ancak namaz kılanlar bunun dışındadır” buyurarak insanların tabiatında var olan bazı negatif özellikleri sayar. Sonra da kâmil imana sahip olan Müslümanları istisna ederek onların vasıflarını sayar ve onları bizlere tanıtır. Ta ki bizler de onları örnek alalım ve hayatımızı bu güzel vasıflarla süsleyelim. Onların ulaştığı güzel ve mutlu sona bizler de ulaşalım da, onlarla cennette buluşalım. Zira dünyada kimi sever ve örnek alırsak, onun yaşantısını hayatımıza yansıtırsak, ahirette de onunla birlikte oluruz. Nitekim bir ayet-i kerimede, “Kıyamet günü bü-tün insanları önderleriyle çağıracağız.” (İsra, 17/71) buyrulmuştur. Peygamberimiz (s.a.s) de şöyle buyurmuştur:

“Kişi kıyamette sevdikleri ile beraberdir.”

Bu nedenle de bizlere düşen görev, yukarıda sıralanan olumsuz eğilimlerden ahlakımızı temizlemek, onların etkisini azami derecede azaltmaktır. Ayrıca bu ayet-lerde sıralanan olumlu vasıflarla kendimizi azami derecede donatmak, âhiret inan-cıyla desteklenen güçlü bir sorumluluk duygusuna sahip olmak, ibadet ve ahlak alanında olumlu ve yapıcı davranışlar sergilemektir. Burada sıralanan davranışlar düzenli namaz kılmak, malında yoksulların hakkı bulunduğunu bilip onu ehline ödemek, âhiret kaygısı taşımak, namuslu ve iffetli olmak, emanete sadakat göster-mek, şahitlikte yalan söylemekten sakınmaktır.

Olgun müminin vasıfları bu ayetlerde zikredilen hususlardan ibaret değildir.

Başka birtakım ayetlerde de olgun mümine dair birtakım vasıflar sayılmıştır:

“Müminler ancak o kimselerdir ki; Allah anıldığı zaman kalpleri ürperir. O’nun âyetleri kendilerine okunduğu zaman (bu) onların imanlarını artırır. Onlar sadece Rab-lerine tevekkül ederler. Onlar namazı dosdoğru kılan, kendilerine rızık olarak verdiğimiz şeylerden Allah yolunda harcayan kimselerdir.” (Enfâl, 8/2-3)

“Mallarını gece ve gündüz, gizli ve açık hayra sarf edenler var ya, onların mükâfatları Allah katındadır. Onlara korku yoktur, üzüntü de çekmezler.” (Bakara, 2/274)

Bir müminin imanının olgun olabilmesi için yasak olan birtakım davranışlardan da uzak durması gerekir. Bu yasak davranışlar İsra suresinde şöyle sıralanmıştır:

“Haklı bir sebep olmadıkça, Allah’ın öldürülmesini haram kıldığı canı öldürmeyin. Kim haksız yere öldürülürse, biz onun velisine bir yetki verdik. O da öldürmede aşırı git-mesin. Çünkü ona (dinin kendine verdiği yetki ile) yardım olunmuştur. Yetimin malına da yaklaşmayın. Ancak rüştüne erinceye kadar en güzel bir şekilde yaklaşabilirsiniz. Ahdi de yerine getirin. Çünkü verilen sözde elbette sorumluluk bulunuyor. Ölçtüğünüz zaman tam ölçün ve doğru terazi ile tartın. Bu hem daha hayırlıdır ve sonuç itibariyle de daha güzeldir. Bir de hiç bilmediğin bir şeyin ardına düşme! Çünkü kulak, göz, gönül, bunların her biri yaptıklarından sorumludurlar. Yeryüzünde kibir ve azametle yürüme! Çünkü sen asla yeri yaramazsın ve boyca da dağlara erişemezsin. Kötü olan bütün bu yasaklar, Rabbinizin sevmediği şeylerdir.” (İsra, 17/33-38)

Olgun bir mümin, ahlaki güzelliklere sahip olan ve Rabbinin emir ve yasakları-na karşı görevinin bilincinde olan kimsedir.

“Babası, ‘Ey İbrahim! Sen benim ilâhlarımdan yüz mü çeviriyorsun? Eğer vazgeçmezsen, mutlaka seni taşa tutarım. Uzun bir süre benden uzaklaş!’ dedi.” (Meryem, 19/46)

Allah’a kulluk amacıyla yaratılmış olan insan, dünyada hiçbir zaman başıboş bırakılmamıştır. Aklî melekesi yerinde olan insan, ergenlik döneminden itibaren Allah’a kullukla yükümlüdür. Bu yükümlülüğü yerine getirmede insana akıl ve ira-de verilmesi yanında, kendilerine vahyedilen ayetler ve peygamberler aracılığıyla hidayet yolu da gösterilmiştir. Allah’a kulluğa giden yol “hidayet”, Allah’a kulluktan sapan yol ise “dalâlet” olarak adlandırılır. Esasen Allah’a kulluğun temelinde yatan gerçek, dünya ve ahirette insanın mesut olmasıdır. Bu amaçla yaratan ve onu dün-yaya gönderen yüce Rab (c.c), peygamberleri aracılığı ile insanla Yaratanı ve insanla-rın birbirleri arasındaki ilişkileri düzene koymayı amaçlayan hükümler va’zetmiştir. Zira ahlakî olgunluğa erişmemiş ve sorumluluk bilincine sahip olmayan insan, nankördür, bencildir. Mala, mülke ve makama karşı hırslıdır, şehvetine düşkündür. Nefsi daima kötülüğü emreder. Acelecidir, bu yüzden öncelikle dünyayı tercih ede-rek ahiretini geri plana alır. Nimete kavuştuğunda şımarır, mahrumiyet ve musibet hâlinde ise sabırsız ve ümitsiz olur.

İnsanoğlu, kendisini tökezletsin diye bu özelliklerle yaratılmamış, aksine akıl ve iradesi sayesinde tercihini belirleyeceği imtihan için yaratılmıştır. Bunun için Allah Teâlâ insana, yukarıdaki olumsuz yetenekler yanında, hem akıl, düşünme, muha-keme etme, öğrenme ve hatırlama gibi yardımcı melekeler, hem de doğruyu, iyiliği ve güzelliği, hakkı ve adaleti temsil eden yetenekler bahşetmiş, bunları da vahiyle desteklemiştir. Bu anlamda Kur’an’da şöyle buyurulur.

“Nefse ve onu düzgün bir biçimde şekillendirip ona kötülük duygusunu ve takvasını (kötülükten sakınma yeteneğini) ilham edene andolsun ki, nefsini arındıran kurtuluşa er-miştir. Onu kötülüklere gömüp kirleten kimse de ziyana uğramıştır.” (Şems, 91/7-10)

“Biz ona iki göz, bir dil, iki dudak vermedik mi; iki apaçık yolu (hayır ve şer yollarını) göstermedik mi?”

Cenâb-ı Hakk, dalalete düşmesin diye daha ilk insan Âdem (a.s)’i peygamber olarak görevlendirerek kendisine vahiy göndermiştir. Ondan sonra da bütün za-manlarda tüm insanlığı peygambersiz ve vahiysiz bırakmamıştır. Buna göre insan, hidayet ve dalalet yollarının önünde, vahyin ışığında, akıl ve iradesini kullanarak istediği yolu belirleme hürriyetine sahiptir. Elbette hidayet yolunu seçen insan, Allah’ın ebedî mükâfatı olan cennet yurdunu kazanmaya namzet, meleklerin bile gıpta ettiği insandır. Dalalet yolunu seçen kimse ise, yukarıdaki ayette de belirtildiği gibi, kendini ziyana ve hüsrana sürükleyen insan olacaktır. Allah Teâla, herkesin hidayet yolunu seçmesini arzu eder ve daima bunu öğütler. Daha Kur’an’ın ilk say-fasında, her gün namazlarımızda defalarca okuduğumuz Fâtihâ suresinde, üzerinde yürümemiz gereken yolu bize dua mahiyetinde öğretir. Şöyle ki:

“Bizi doğru yola, sırât-ı müstakîm’e, kendilerine nimet verdiklerinin yoluna ilet; gaza-ba uğrayanların yoluna ve sapıkların yoluna değil!”

Aynı şekilde, hidayet yolunu tutan bizlere, “Rabbimiz! Bizi hidayete erdirdikten sonra kalplerimizi eğriltme. Bize katından bir rahmet bahşet. Şüphesiz sen çok bahşeden-sin.” (Âl-i İmrân, 3/8) şeklinde dua etmemizi öğreterek hidayette devamlı olmamız gerektiğine işaret eder.

“Sırât-ı müstakîm”de yürüyerek hidayeti tercih edenler, Allah’ın özel nimeti ile taltif ettiği peygamberler, sıddîklar ve şehitlerle beraber haşr olunacaklardır (Nisâ, 4/69). Onlar için dünyada, ölüm anında, kabirde ve mahşerde korku ve endişe olma-yacak, Allah’ın özel olarak görevlendirdiği melekler onlara arkadaş olacaktır (Fussilet, 41/30).

Ne var ki, “Şüphesiz biz onu (ömür boyu yürüyeceği) yola koyduk. O bu yolu ya şükrederek ya da nankörlük ederek kat eder.” (İnsan, 76/3) ayet-i kerimesinde belirtildiği gibi, iradesini yanlış yolda kullanıp, kötü temayüllerinin esiri olan ve geçici dünya zevklerini ebedî saadete tercih edenler, her devirde var ola gelmiştir. Bu da dünyada-ki sınavın gereğidir. Öyle ki, Cenab-ı Hak, sevgili Peygamberimizin tüm gayretlerine rağmen, en tehlikeli düşmanlara karşı kendisine kalkan olan amcası Ebû Tâlib’e iman nasip etmemiş; Hz. Nuh, ciğerpare yavrusunu ve aynı yastığa baş koyduğu karısını; Hz. İbrahim (a.s) de giriştiği tüm gayret ve yöntemlere rağmen, kendini büyütüp besleyen sevgili babasını hidayete getirememiştir. Üstelik babası tarafından kaba ve sert bir tavırla kovularak ölümle tehdit edilmiştir. Çünkü kalpler, imtiha-nın sırrı olarak hidayeti kendisi arzulayacak, sınav da böylece başarılmış olacaktır. Cenab-ı Hakk, sevdiklerimizle beraber bizleri hidayetten ayırmasın.

“Allah bir sivrisineği, ondan daha da ötesi bir varlığı örnek olarak vermekten çekinmez. İman edenler onun, Rablerinden (gelen) bir gerçek olduğunu bilirler. Küfre saplananlar ise, ‘Allah örnek olarak bununla neyi kastetmiştir?’ derler. (Allah) onunla birçoklarını saptırır, birçoklarını da doğru yola iletir. Onunla ancak fasıkları saptırır.” (Bakara, 2/26)

Bu ayette yüce Mevla, gücünü bizlere tanıtmak için bir sivrisineği örnek ola-rak vermekte ve akletmemiz ve de bu örnekler üzerinde düşünmemiz için sürekli uyarılarda bulunmaktadır. Bu delilleri gören birinin imanı artar. İnananlar gördük-leri ve ibret aldıkları her bir delille yücelirken; inkâr edenler ise azgınlıklarından ve inatlarından dolayı önlerine çıkan her bir delille doğru yoldan iyice uzaklaşır. Kâinata ibret nazarıyla bakan bir kimse için sivrisinek bile bir ibret vesikasıdır. Onun görevini yerine getirmek için kusursuzca donatılması Rabbimizin varlık de-lillerindendir. Sivrisineğin yumurtlamak için toprağın nem oranını ölçmesi, yu-murtaların jelatinle kaplamışçasına korunması, kan almak için kusursuzca dizayn edilen hortumları anlayanlar için birer ibret vesikasıdır. Bu ayette örnek verilen sivrisinek insanı öylesine dehşete düşüren özelliklere sahiptir ki bu özellikler ki-taplarla anlatılmıştır. Biz burada başlıkta belirttiğimiz gibi her şeyin Allah’ı hatırlat-masına vurgu yapacağız.

Kâinatın bütün varlıkları ile mükemmel bir şekilde yaratılması ve kâinatın düze-ninin kargaşadan uzak ahenkli bir şekilde devam etmesi Rabbimizin en büyük var-lık delilidir. Eğer Allah’tan başka bir yaratıcı daha olsaydı her şey böyle düzen içinde gidemezdi. Bu yüzden bütün bu varlıkları kusursuzca yaratan sadece Rabbimizdir. O’nun yarattıklarında hiçbir kusur ve uyumsuzluk göremeyiz.

Evrendeki canlı cansız tüm varlıklar kusursuz olarak dizayn edilmiştir. Onların kusursuzluğu dikkatle bakan gözlerden kaçmayacaktır. “Göklerin ve yerin yaratılışın-da ve gece ile gündüzün birbiri ardınca gitmesinde akıl sahipleri için ibretler vardır.” (Âl-i İmrân 3/190) ayeti bu varlık vesikalarından birkaçına işaret ediyor. Göğün kusursuzca yükseltilmesi ve yerin en güzel şekilde döşenmesi O’nun varlığının delilidir. Rab-bimiz her şeyi öylesine kusursuzca ayarlamıştır ki, dünya dönerken dünyayı belli bir eğimde tutarak hem gece-gündüzü hem de mevsimleri oluşturmuştur. Dönen dünyamızın sarsılmaması için dağlarla sabitlemiştir. En küçüğünden en büyüğüne her şey O’nu hatırlatıyor.

Yoktan var etme yani yaratmanın sadece Rabbimize özgü bir şey oluşu, O’nun varlığının bir diğer delilidir. Kâinatın düzenini bu şekilde takdir eden ve var olan her şeyin düzenini sağlayan Cenâb-ı Hâk’tır. Onun yarattığı gibi yaratacak ya da varlıkların mükemmel düzenine hükmedecek kimse yoktur. Bu konuda kutsal Ki-tabımızdan birkaç örnek vermek yeterli olacaktır. “Onun dışındakiler bir sineği dahi yaratmaya güç yetiremezler.” (Hac, 22/73) Allah’ın dışındaki hangi insan ya da cin buna güç yetirebilmiştir. Bırakalım sineği, bir sineğin o yaratılış harikası kanadını ortaya koyabilecek kim vardır?

İbrahim (a.s) zamanında ilahlığa soyunan Firavun, insanları öldürüp dirilttiğini söyleyecek kadar cüretkârlaştığında, İbrahim’in cevabı onu afallatmıştı:

“Mademki her şeye gücün yetiyor öyleyse güneşi doğudan getiren Rabbim gibi sen de onu batıdan getirsene.”

Bu ayetler, gönlümüzdeki yüce Yaratıcımıza olan imanımızı artırdığı gibi, O’na karşı olan kulluğumuzu da pekiştiriyor. O’nun her şeye gücü yeten ve her varlığa yapması gereken vazifeleri en ince ayrıntısına varıncaya kadar öğreten üstün bir ter-biyeci olduğunu ayetlerini okudukça daha iyi anlıyoruz. O’nun bu muazzam ayetle-rini duyduğumuzda kalbimiz ürperiyor ve imanımız artıyor.

Bize düşen yaratılanları düşünerek sonsuz kudret sahibi Rabbimizin büyüklüğü önünde eğilmek ve O’nu yüceltmektir. Kâinattaki her şey bizlere O’nu hatırlatıyor. O her şeyi yerli yerince yaratmıştır.

“Gerçekten biz, her şeyi bir ölçü ve dengede yarattık.” (Kamer, 54/49)

Yüce Allah kâinattaki her şeyi bir ölçü ve bir denge esasına göre yaratmıştır. Kâinatta ölçüsüz, dengesiz, hesapsız, plansız hiçbir şey yoktur. Ekoloji bilimine göre de, kâinatın çok hassas eko sistemlere ve dengelere sahip olduğu; bu nedenle de insanın bu ekolojik sistemleri dikkate alması gerekmektedir. Bu ölçünün hafif bir bozulması ile de dünyanın dengesi bozulacaktır. Bunu bozmaya hiç kimsenin hakkı yoktur. Bilakis bizler, dünyamızın bu yaratılış dengesine bugün her zamankinden daha çok dikkat etmeliyiz.

Dünya nüfusunun hızla artması, hızlı şehirleşme, endüstriyel atıklar, sanayileş-me için doğanın katledilmesi, insan sağlığını tehdit eder boyutlara ulaşmıştır. Zehirli gazlar, fabrikalarda mal ve hizmet üretimi, gittikçe artan ulaşım araçları ve ısıtma tesisatlarının çalışması sonucunda meydana gelerek havaya karışmaktadır. Miktarı gittikçe artan tonlarca ağırlıktaki bu zararlı gazları yok etmeye doğal dengenin gücü yetmemektedir. Ormanların tahribi ve erozyon sorunu, hızlı nüfus artışı, düzensiz şehirleşme ve yeşil alanların eksikliği, kıyıların bozulması, sanayide kullanılan kim-yasal maddelerin insan sağlığına etkisi, hep bu dengeyi bozmaktadır.

Tüm canlılar arasında, bulunduğu ortamı en çok etkileyen, şüphesiz ki, insan-dır. Kâinatta her şey insan için yaratılmış ve insanın emrine verilmiştir. İnsan kadar çevresini etkileyen başka hiçbir canlı yoktur. İnsan, canlı-cansız çevrenin çok hızla ve düzensiz biçimde değişmesinin sorumluluğunu yüklenmiş durumdadır. Bu du-rumu yüce Allah, Kur’an’da şöyle açıklamaktadır:

“ Şüphesiz biz emaneti göklere, yere ve dağlara teklif ettik de onlar onu yüklenmek istemediler, ondan çekindiler. Onu insan yüklendi. Çünkü o çok zalim ve çok cahildir.”(Ahzâb, 33/72)

İnsanın yüklendiği emanet, başta akıl, irade ve iradeyi serbestçe kullanmanın gerektirdiği sorumluluklardır. İnsan iyi ve kötü arasında seçim yapabilme yeteneğini olumlu yönde kullanmadığı zaman, hem kendine hem de çevresine zulmetmiş olur.

Şimdilerde hepimizin korumaya çalıştığı bu dengeye, Kur’an şöyle dikkatlerimi-zi çekmektedir:

“Gerçekten biz, her şeyi bir ölçü ve dengede yarattık.”

Kur’an’ın dikkat çektiği bu durum göz önüne alınırsa, bu ölçüye bütün insan-ların alabildiğine dikkat edip ona sahip çıkması, onu tahrip etmemesi ve o dengeyi bozmamaya azami dikkat göstermesi gerekmektedir.

İslam, insanın tabii çevreden faydalanmasına izin verir, ama bu faydalanma ge-reksiz ve keyfî kullanımı icap ettirmez. Bu dengesiz kullanım toprakta verimi azalt-makta ve doğal dengenin bozulmasına yol açmaktadır.

Bugün dünyamızda yaklaşık olarak 5-6 milyar kadar insan yaşamaktadır. Her bir insanın bir kere canı istediği veya eğlence için bir ağaç kestiğini veya bir hayvanı öldürdüğünü düşünün. Altı milyar ağaç veya altı milyar hayvan. İsraf ettiği suları, çöpe döktüğü ekmekleri ve diğer gıda maddelerini bir düşünün? Ufak bir hareketin ne kadar büyük sonuçlar getirdiği açıktır. Yüce Allah, insanların ellerinin işledikleri günahlar sebebiyle, karada ve denizde fesat çıktığını belirtmektedir (Bakara, 204-205).

Allah’ın eseri olan kâinattaki bu hassas dengenin korunmasında görev ve so-rumluluk en güzel şekilde yarattığı ve kendisine halife kıldığı insana verilmiştir. Buna göre, hiçbir insan kâinatın dengesini bozmamalı ve bozulmasına seyirci de kalmamalıdır.

Sonuç olarak, dünyamızın sahip olduğu kaynakların sınırlı olduğunu bugün her zamankinden daha iyi biliyoruz. Savurganlık ve aşırı tüketim sadece bizleri de-ğil, dünyayı kendilerine emanet edeceğimiz gelecek nesilleri de etkileyecektir. Bu nedenle tüketim konusunda bilinçli ve duyarlı olalım. Ekolojik sistemin ve doğal dengenin bozulmamasına çok dikkat edelim. Çevrenin tahrip edilip ekolojik denge-nin bozulmasıyla çocuklarımızın ve insanlığın geleceğini tüketip, şimdiden insanlı-ğın yok oluşuna neden olabilecek girişimlerden alabildiğine kaçınalım. Bu hususta hepimiz el ele verelim. Yüce Allah’ın yarattığı bu dengeyi, çevremizi ve içindeki tüm canlıları, Allah’ın bir emaneti görerek ölçülü kullanalım ve bir ibadet anlayışı içerisinde koruyalım.

“Eğer yerde ve gökte Allah’tan başka ilahlar olsaydı, kesinlikle ikisinin de düzeni bozulurdu. Demek ki, Arş’ın Rabbi Allah, onların nitelemelerinden uzaktır, yücedir.” (Enbiya, 21/22)

Tevhid dini olan İslam’ın esası, tek olan Allah inancına dayanmaktadır. Zira Allah’ın varlığına ve birliğine inanmak mümin olmanın ilk esasıdır. Kur’an-ı Kerim’de, Allah’ın, bu kâinatı en ince ayrıntılarına kadar bir düzen ve ahenk içer-sinde yarattığı vurgulanmakta, tabiatın ve tabiattaki varlıkların nasıl yaratıldıkları-na bakılması ve bunlar üzerinde düşünülmesi istenmektedir. Dolayısıyla kâinattaki varlıklara hikmet gözüyle bakabilirsek, her şey bizi Allah’ın varlık ve birliğine gö-türür. İşte bu ayet, Allah’ın birliğini gösteren en kuvvetli delillerden birini, âlemin düzeni delilini ortaya koymaktadır. İhlas sûresinde de bu gerçek “De ki: O, Allah’tır, bir tektir. Allah Samed’dir. (Her şey O’na muhtaçtır, O, hiçbir şeye muhtaç değildir.)” (İhlas, 112/1-2) ifadesiyle dile getirilmiştir.

Bir ülkede birden fazla başkan, bir mahallede iki muhtar, bir kazada iki kay-makam ve bir ilde iki vali olmadığı gibi, evrende de birden fazla ilahın bulunması mümkün değildir. Eğer varlık âleminde Allah’tan başka ilah olsaydı, bunlar arasında gerek yaratma, gerek yönetme ve gerekse üstünlük konularında anlaşmazlık meyda-na gelir, bu da varlığın yaratılma imkânının ortadan kalkmasına veya kâinattaki mü-kemmel ve harika düzenin bozulmasına sebep olurdu. Birden fazla ilahın aralarında anlaşmak suretiyle evreni/kâinatı yönettikleri farz edilirse, bu durumda da ilahların her birinin tam değil, noksan oldukları ortaya çıkmış olur. Oysa ilah olmanın gereği kemal sıfatına sahip olmaktır. Bu itibarla Allah noksanlıktan münezzehtir. Zaten Allah’tan başka ilahın bulunması aklen mümkün değildir.

Bu ayetler bize sadece Allah’ın birliğini hatırlatmakla kalmıyor, aynı zamanda yerde ve gökteki nizama, mevcudatın güzelliğine de dikkatimizi çekmiş oluyor. Ba-şımızı kaldırdığımızda gözümüzün önünde uzanan uçsuz bucaksız gökyüzü, gün-düzün ışıl ışıl parlayan güneşi, dünyayı dolaşan bembeyaz bulutları, gecenin süsleri olan ay ve yıldızları bize neyi hatırlatıyor, içimizde nasıl bir his uyandırıyor? Yüce Rabbimiz tüm bu güzelliği bizim için var ettiğini, evreni insanın emrine ve hizme-tine sunduğunu “Göklerde, yerde ne varsa hepsini Allah’ın sizin hizmetinize verdiğini ve açıkça yahut gizlice üzerinizdeki nimetlerini tamamladığını görmediniz mi? Yine de insanlar arasında, hiçbir bilgisi, yol göstericisi ve aydınlatıcı bir kitabı olmadan Allah hak-kında tartışıp duranlar vardır.” (Lokman 31/20); “O, geceyi, gündüzü, güneşi ve ayı sizin hizmetinize verdi. Bütün yıldızlar da O’nun emri ile sizin hizmetinize verilmiştir. Şüphesiz bunlarda aklını kullanan bir millet için ibretler vardır. Sizin için yeryüzünde çeşitli renk ve biçimlerle yarattığı şeyleri de sizin hizmetinize verdi. Öğüt alan bir toplum için bunda ibretler vardır.” (Nahl, 16/12-13) ayetleriyle hatırlatıp, onları ibret ve hikmet nazarıyla seyretmemizi istemekte ve şöyle demektedir:

“O, yedi göğü tabaka tabaka yaratandır. Rahman’ın yaratışında hiçbir uyumsuzluk gö-remezsin. Bir kere daha bak! Hiçbir çatlak (ve düzensizlik) görüyor musun? Sonra tekrar tekrar bak; bakışların (aradığı çatlak ve düzensizliği bulamayıp) aciz ve bitkin halde sana dönecektir.”

Yeryüzüne dönüp baktığımızda, toprağı, madeni, bitkileri, hayvanları, okya-nusları ve daha nice varlığıyla her an bize seslendiğini, her varlığın kendi lisanıyla Yaratan’ı bize tanıtıp bildirdiğini görüp, duyup, hissederek kelime-i şahadeti can ü gönülden bir kez daha söylemeliyiz. Yüce Rabbimizin huzurunda O’nun büyüklü-ğü/azameti ve kendi acziyetimizin idraki ile secdelere kapanmalıyız.

“Güneş de kendi yörüngesinde akıp gitmektedir. Bu mutlak güç sahibi, hakkıyla bilen Allah’ın takdiri (düzenlemesi)dir. Ayın dolaşımı için de konak yerleri (evreler) belirledik. Nihayet o, eğrilmiş kuru hurma dalı gibi olur. Ne güneş aya yetişebilir, ne de gece gündüzü geçebilir. Her biri bir yörüngede yüzmektedir.” (Yasin, 36/38–40)

Üzerinde yaşadığımız dünya, hikmet yurdudur. Sadece bizim gezegen mi? El-bette bu hikmetli yaratılış, tüm kâinata hâkimdir. Yüce Allah’ın kusursuz düzeni ve sonsuz ilmi tüm eşya üzerinde sergilenmiştir.

Bu dünyada ihtiyacımız olan her şey hazırlanmış bir sofra gibi önümüze seril-miştir. Bu düzenlemede hiçbir şey eksik bırakılmamış, her şey en ince ayrıntısına kadar düşünülmüştür. Gece ile gündüzün gidip gelmesi, mevsimler, yağmur yağ-dıran bulutlar, toprağın çıkardığı çeşit çeşit bitkiler, etrafımızı saran sayısız hayvan cinsi ve uzay boşluğundaki sayısız gök cismi… Her şey bizim için ve düzenli bir şekilde yaratılmıştır. Nitekim yüce Allah, yarattığı bu ihtişamlı âleme şöyle dikkatlerimizi çekiyor:

“O, yedi göğü uyum ve ahenk içinde tabaka tabaka yaratandır. Rahman’ın yaratışında hiçbir uyumsuzluk göremezsin. Bir kere daha bak! Hiçbir çatlak (ve düzensizlik) görüyor musun? Sonra tekrar tekrar bak; bakışların (aradığı çatlak ve düzensizliği bulamayıp) aciz ve bitkin halde sana dönecektir.”

Ayetlerde de bildirildiği üzere evrendeki her şey mükemmel bir düzene ve uyu-ma sahiptir. Yüce Allah’ın yarattığı, ince hesaplar gerektiren bu mükemmel düzeni ve ince detayları bilim adamları uzun uzun araştırmakta ve büyük hayranlık duy-maktadırlar. Yaptıkları buluşlarında ve icatlarında, bu mükemmel kâinat onlara en büyük ilham kaynağı olmaktadır.

Dikkatle incelersek evrendeki bu intizam birden bire olmamakta, safhalar hâlinde yavaş yavaş gerçekleşmektedir. Bir çekirdeğin kabuğunu yararak açılması, yüce Allah’ın “Fettâh” isminin tecellisidir. Yerin çekimine rağmen yukarıya doğru başlayan hikmetli ve intizamlı yürüyüş. Derken fidan devresine erişmesi. Boy atma ve kalınlaşma devreleri ve sonunda çiçek açıp meyve vermesi… Her meyvenin de büyümesi, kemale ermesi ve o yumuşak meyveden sert çekirdeklerin süzülmesi, yine birden bire değil; safhalar hâlinde gerçekleşmekte. Her safhası ilim ve hikmetle yürütülen bu akıl almaz faaliyetler, yeryüzünü değişik tablolarla doldurur ve bizi bu ilâhî sanatlara hayran bırakır.

“O, güneşi bir ışık (kaynağı), ayı da (geceleyin) bir aydınlık (kaynağı) kılan, yılların sayısını ve hesabı bilmeniz için ona menziller takdir edendir. Allah bunları (boş yere değil) ancak gerçek ile (hikmeti gereğince) yaratmıştır. O, âyetlerini, bilen bir topluma ayrı ayrı açıklamaktadır.” (Yûnus, 10/5)

Güneşi, ayı, yeryüzünü, gökyüzünü yaratan Allah’tır. Aynı şekilde güneşi ve ayı farklı derecede ışık kaynağı kılan, gündüze ve geceye farklı güzellikler veren yine O’dur. Allah, aynı şekilde bütün kâinatı insanların istifade edebileceği bir şekilde düzenlemiştir. Bazen insanlar bunu bilebilir bazen de bilemezler. Fakat öğrenme imkânları artıkça yeni yeni bilgiler edinmektedirler.

İlahî Kelam yılların, ayların hesabını bilmemiz için Allah’ın konaklar belirledi-ğini, bildirmektedir. Bu ayet-i kerimede güneş ve ayın batmasının, ayın konum ve şeklinin değişmesinin insanların takvim yapmalarına, gün, ay ve yıl hesabını öğ-renmelerine yardımcı olduğuna işaret etmektedir. Böylece Allah, rahmetinin gereği olarak zamanı ölçmek için aydan ve güneşten istifade etmemize imkân sağlamıştır. Öyle değil mi? Zamanımızı aya ve güneşe göre belirlemiyor muyuz? Şayet Allah, üzerimizde böyle bir takvim koymasaydı zamanı ölçebilecek miydik acaba?

Bu sayede insanlar tarih boyunca işlerini bir plan ve program dâhilinde düzenleyip hayatlarını güzelleştirmişlerdir.

Durum bundan ibaret iken, insanın kendi başına buyruk olması, her şeyi ken-disinin belirleyip ölçtüğünü söylemesi, asıl yaratıcıyı unutup hatırlamaması garip değil mi?

Oysaki insanın bu hayata gelişi de dünyadan ayrılışı da kendi elinde değildir. Yüce Allah ölümün sahibi olduğu gibi, hayatın da sahibidir. Mülk O’nundur. Gerçek kuvvet ve yetki sahibi de O’dur. Allah’ın yarattığı kâinattan, verdiği nimetlerden, be-lirlediği zamandan istifade eden insan, Allah’ın göndermiş olduğu ilahî öğretilerden aynı derecede istifade etmesi gerektiğini bilmelidir. Bazı şeylerin gerekliliğini bede-nimiz hissedebiliyor, bazı şeyleri de zihnimiz ve ruhumuz hissetmelidir. Şunu iyi bilmemiz gerekir ki kâinatın sahibi olan Allah hiçbir şeyi boşuna yaratmamıştır. Ve her şeyin hesabını da soracaktır. Allah, bu gerçeğe de şu ayet ile dikkat çekmektedir:

“Gökleri ve yeri yaratan ve onları yaratmaktan yorulmayan Allah’ın, ölüleri diriltme-ye gücünün yeteceğini görmediler mi? Evet şüphesiz O, her şeye hakkıyla gücü yetendir.” (Ahkâf, 46/33)

Şunu iyi bilmemiz gerekir ki, Allah’ın yarattığı ay ve güneşin bir yararı varsa, aynı şekilde gönderdiği ilahî kitabın da bir hikmeti ve yararı vardır.

Allah’ın bizden istediği de bütün ayetlerinden istifade etmemizdir. Ayın ve güne-şin birer ayet ve işaret olduğunu görüp Kur’an ayetlerinden yüz çevirmemek, ilahî kelamdan istifade etmemek, onda bulunan incelikleri, faydaları elde etmek için çaba göstermemek yüce Yaratana karşı nankörlük olmaz mı?

Eğer insan sahip olduğu aklını doğru ve yerinde kullanabilirse, kâinatın ve yaşa-mın anlamını derinden kavrama imkânı bulur. Nitekim bunun neticesinde Allah’a imana götüren güçlü deliller veya imanı sağlamlaştıracak çok güzel örnekler bulur. Bilim ve teknoloji ilerledikçe Allah’ın yaratmış olduğu benzersiz, kusursuz kâinatın esrarı ortaya çıkmakta, araştırdıkça daha fazlası, daha detaylısı, daha gizemlisi belir-meye başlamaktadır.

İnsanın akl-ı selim ile bu eşsiz düzenin sahibinin olduğunu aslında bildiğini, fakat inanmak istemediğini Kur’an-ı Kerim şöyle anlatır:

“Andolsun, eğer onlara, ‘Gökleri ve yeri kim yarattı, güneşi ve ayı hizmetinize kim verdi?’ diye soracak olsan mutlaka, ‘Allah’ diyeceklerdir. O halde nasıl (haktan) döndürülüyorlar?”

Öyleyse hamd sadece Allah’a aittir. Övgü ve şükür, O’na layıktır. Övülmeye, kul-luk edilmeye layık tek ilah O’dur.

“Biz yeri, göğü ve arasındakileri oyun, olsun diye yaratmadık. Eğer bir eğlence edinmek isteseydik, onu kendi katımızdan edinirdik. Yapacak olsaydık böyle yapardık.” (Enbiya, 21/16-17 )

Yüce Rabbimiz, bu ayetlerde muhteşem bir düzen, plan, program ve sisteme sahip olan bu evrenin oyun olarak yani amaçsız ve anlamsız yaratılmadığı gerçeğine dikkatimizi çekmektedir.

İnsanın var oluşundan kâinata/evrene kadar tüm mevcudatın yaratılması başlı başına bir mucizedir. Bu mucizenin sebepsiz, hikmetsiz, boşuna meydana getiril-diğini düşünmek, ancak abesle iştigal anlamına gelebilir. Kâinattaki bu ihtişamı ve hikmetli yaratılışı görememek, inkâr karanlığına gömülmüş ve gönül gözü/basiret-ten mahrum olmanın bir sonucudur. Nitekim onların bu acınası durumu ayet-i kerimede;

“Biz göğü, yeri ve ikisi arasındakileri boş yere yaratmadık. Bu (yaratılanların boş yere yaratıldığı iddiası) inkâr edenlerin zannıdır. Cehennem ateşinden dolayı vay inkâr edenle-rin hâline!” (Sâd, 38/27) şeklinde ifade edilmektedir.

Mümin, aynı zamanda kâinatın yaratılışı, tabiatta meydana gelen olaylarla, bun-ların sebepleri ve sonuçları üzerinde düşünen, tefekkür eden insandır. Kur’an, akıl ve basiret sahibi olanlara seslenerek, ayetler üzerinde derinliğine düşünmelerini ve ibret almalarını istemektedir. Biz, Rabbimizin bize lütfettiği akıl ve yetenekleri kul-lanarak ürettiğimiz bir ürünü, yaptığımız bir eseri beğenir ve başkalarının da beğeni ve takdirine sunar, sergileriz. Olumlu tepkiler aldığımızda mutlu ve memnun olu-ruz. Yaptığımız bir işin eleştirilmesi, ürettiğimiz bir eserde kusur bulunması, pek de hoşumuza gitmez. Yüce Mevla’mızın ilim, kudret, irade, tekvin gibi sıfatlarının tecellisini yansıtan bu kâinatta, göğü, yeri ve içindeki varlıklarında bir kusur ve ek-sik bulmak, ya da bunların öylesine, gayesiz vücut bulduklarını söylemek haddini bilmezlik değildir de nedir?

Kendimize ve çevremize, alışkanlık gözlüğünü çıkarıp da hikmet nazarıyla bak-tığımız zaman, onları mükemmel bir planda yer alan ve her biri bir amaca yönelmiş varlıklar olarak görmemiz mümkündür. Örneğin; güneşin doğuşu, batışı, tonlarca suyu barındıran denizlerin durmaksızın dalgalanışı, kuşların uçuşu, ay ve yıldızla-rın gecenin süsü olarak gökyüzünde nakış nakış arz-ı endam edişi, kışın ardından baharın müjdecisi olarak kuru ağaçların yemyeşil yaprak ve renk renk çiçeklerle bezenişi ve daha bunun gibi binlerce yaratılış mucizesinin her an gözlere ve gönül-lere sunduğu güzellikler karşısında hayran olmamak ve büsbütün bunları yaratan Rabbimizin huzurunda acizliğimizin idraki ile şükür secdelerine varmamak müm-kün mü?

Üzerimizde her türlü süslerle dolu yükseltilmiş bir tavan hâlinde, içinde nice sır-ları barındıran gök ve altımızda ihtiyacımız olan her türlü nimetiyle dopdolu, kurulu bir beşik gibi döşenmiş olan yerle, bu ikisinin aralarındaki harika varlıklar, gönülleri oyunda olan, Rahman’ın uyarı ve öğütlerini eğlence yerine koyan inkârcıların iddia ettikleri gibi oyuncak değildir. Bilakis Allah’ın kudret ve iradesinin göstergesidir.

Yaratılış bir oyun olmadığı gibi, yaratılan da asla bir oyuncak değildir. İlgi-li ayetler, Allah’ı insanlara benzer bir varlık olarak algılayan putperestlere karşı, O’nun aşkın olduğunu, kendisine yakıştırılabilecek beşerî her türlü duygusal ve ruhsal ihtiyaçtan -oyun eğlence ihtiyacı gibi- uzak olduğunu da dile getirmektedir. Her şeyi hikmetle yapan Allah’ın şanına eğlence asla yakışmaz. Çünkü O, eğlence ve oyun edinmekten uzaktır. Allah’ın hiçbir şeye ihtiyacı olmadığı gibi her şey O’na muhtaçtır.

Netice olarak bu kâinat, alîm ve hikmet sahibi olan ve her şeye hükmeden Allah tarafından iş olsun diye, rastgele tesadüfen değil, belli bir amaca binaen yaratılmış-tır. Kâinatta var olan en küçük şeyde dahi tesadüfe yer yoktur. Rüzgârın esmesinden tutunuz, yağmurun yağmasına, bulutların hareketine, bitkilere, güneş, ay ve dün-yanın hareketlerine, geceyle gündüzün birbiri ardına gelmesine, sıcağın ve soğuğun ölçüsüne, suyun hareketine, topraktaki minerallere, atomların yapısına, böcek ve hayvanların çeşitliliğine varıncaya kadar her şey harikulade bir ölçü ve program dâhilinde işlemektedir. Bütün bunlarda, insan aklının almakta zorlandığı mükem-mel bir ahenk/uyum söz konusudur

Kısacası bu ve benzeri ayetler, evren ve ondaki her şeyin yaratılışında hikmetli bir planın var olduğuna ve dolaylı olarak insanların bu hikmeti keşfetmeye çalışması gerektiğine dikkatleri çekmektedir.

“Şüphesiz Allah, kâfirlere lanet etmiş ve onlara alevli bir ateş hazırlamıştır. Onlar, orada ebedî olarak kalacaklardır. Hiçbir dost, hiçbir yardımcı bulamayacaklardır.” (Ahzâb, 33/64-65)

Bütün dinlerde, iman ve ibadet esaslarının yanında, “kurtuluş” konusu da işlen-mektedir. Her din, mensuplarını kurtuluşa eriştireceğini iddia ederek, onları kendi-sine bağlamaya çalışmaktadır. Ama İslam’dan başka hiçbir din insanları kurtuluşa eriştiremeyecektir. Çünkü kurtuluş denilince aklımıza gelen şey; hem bu dünyada, hem de bu dünyadan sonraki hayatımızda, “huzurlu ve mutlu” olmaktır. Bu mutlu-luğu sağlayabilecek tek din, bizim dinimiz İslam dinidir.

İslam dinini ve onun getirdiği güzellikleri inkâr eden insanlar ne yazık ki her asırda bulunmuştur. Daha İslam’ın tebliğ edildiği yıllarda, özellikle Mekke ve çev-resinde çok yaygın olan puta tapanlar bile kendi dinlerini kurtarıcı zannediyorlar, putların onları kurtaracağına inanıyorlardı. Daha sonraki asırlarda da dini inkâr edenler olmuştur, bugün de vardır, belki gelecek asırlarda da olacaktır. Bu inkârcılar da kurtuluşu başka yerlerde aramaktadırlar. Ama ne yazık ki onlar, İslam’ın gü-zelliklerini inkâr ederek kaybettikleri şeyi, hiçbir yerde bulamayacaklardır. Çünkü yukarıda metnini ve mealini verdiğimiz ayete göre; Allah inkâr edenlere lanet etmiş ve onlar için; adına cehennem dediğimiz, alevli bir ateş hazırlamıştır. Böylesi alevli bir ateşle cezalandırılırken mutlu ve huzurlu olmak yani kurtuluşa ermek, elbette mümkün olmayacaktır. Üstelik inkâr edenler ceza çekecekleri cehennemde geçici olarak kalmayacaklar, süresiz, ebedî olarak kalacaklardır (Bakara, 2/39, 81; Nisâ, 4/140; Enfâl, 8/36; Ra’d, 13/5; Zuhruf, 43/74). Ayrıca ne medet umdukları putları, ne de yanlış inançları, onlara fayda sağlayacaktır. Çünkü inkâr edenlerin öbür dünyada hiçbir dostu, hiçbir yardımcısı bulunmayacaktır.

İnkâr edenler bu dünyada ne kadar zengin ve varlıklı olurlarsa olsunlar, ne kadar fazla çocukları ve kalabalık aileleri bulunursa bulunsun, malları ve evlatları, onlara;

Allah’ın azabına karşı bir yarar sağlamayacak ve onları ebedî kalacakları cehennem-den kurtaramayacaktır (Âl-i İmrân, 3/116; Mücâdele, 58/17).

Ebedî cehennemlik olan kâfirlerin cehennemden kaçıp kurtulmaları mümkün değildir. Çünkü her ne zaman cehennemden çıkmak isteseler, oraya geri döndürü-lecekler ve onlara “Yangın azabını tadın” denilecektir (Hac, 22/22).

Kâfirler bu dünyadaki inkârcılıklarını, öbür dünyada inkâr etmeye çalışacaklar ama bunu başaramayacaklardır. Çünkü kulakları, gözleri ve derileri, yapmış olduk-ları şeyler hakkında, kendileri aleyhine şahitlik edecektir (Fussilet, 41/20).

Allah, kullarından hiçbirine zulmetmez. Bütün kullarını bu dünyada sayısız ni-metlerle donattığı gibi öbür dünyada da daha mükemmelleriyle nimetlendirmek ister. İman edip salih ameller işleyenlerin istediklerini verdiği gibi, lütfundan onlara fazlasını da verir (Şûrâ, 42/26). Ama kâfirler için; hak ettikleri çetin azabı da vardır (Şûrâ, 42/26; Mücâdele, 58/4-5).

Kâfirler için hazırlanmış olan ateşten sakınmamız, bizlere de emredilmiştir (Âl-i İmrân, 3/131). Öyleyse davranışlarımıza dikkat edeceğiz ve bizi onların yanına götü-recek durumlara düşmeyeceğiz.

Yüce dinimiz İslam’a sımsıkı sarılarak, onun getirdiği esasları yaşayarak dünyada ve ahirette mutlu olmaya gayret etmeliyiz. Kim böyle yapmaz ve yüce İslam dinin-den döner ve kâfir olarak ölürse, bütün yaptıkları boşa gider ve cehennemlik olur. Üstelik orada ebedî olarak kalır (Bakara, 2/217). Biz bu kötü duruma düşenlerden olmamaya gayret edeceğiz. Her zaman Allah’ı kendimize dost edineceğiz. Çünkü Al-lah, iman edenlerin dostudur. Onları karanlıklardan aydınlığa çıkarır (Bakara, 2/257). İnanan insanlar; bu dünyada, dinimizin getirdiği güzellikleri yaşayarak, dünya ha-yatını adeta cennet hayatı gibi yaşarlar. Bunun sonucunda, Allah’ın emirlerine uy-muş olurlar ve ahirette de cenneti kazanırlar. Rabbimizin bu konudaki şu ayeti; hem yolumuzu aydınlatmakta hem de yüreğimize su serpmektedir:

“İman edip salih ameller işleyenlere, kendileri için; içinden ırmaklar akan cennetler olduğunu müjdele. Cennetlerin meyvelerinden kendilerine her rızık verilişinde, ‘Bu (tıpkı) daha önce (dünyada iken) bize verilen rızık!’ diyecekler. Hâlbuki bu rızık onlara (dünya-dakine) benzer olarak verilmiştir. Onlar için orada tertemiz eşler de vardır. Onlar orada ebedî kalacaklardır.”

Rabbimiz hepimizi, bir an bile olsa cehenneme atılmaktan korusun ve ebedî cennetlik kullarından eylesin!

“Şüphesiz, biz onu (Kur’an’ı) Kadir gecesinde indirdik. Kadir gecesinin ne olduğunu sen ne bileceksin! Kadir gecesi bin aydan daha hayırlıdır.

Melekler ve Ruh (Cebrail) o gecede, Rablerinin izniyle her türlü iş için iner de iner. O gece, tan yerinin ağarmasına kadar bir esenliktir.” (Kadr, 97/1-5)

Ramazan ayının son günlerinde, pek çok hayır ve bereketi bünyesinde barındı-ran, manevî haz ve vecdin doruğa ulaştığı, bin aydan daha hayırlı bir geceyle her yıl buluşuyoruz. Bir taraftan rahmet ve bereketi bol bir ayı geride bırakmanın hüznünü yaşarken, diğer taraftan anlamına uygun idrak edildiği takdirde insanın ancak bir ömür boyu elde edebileceği sevabı kazanabileceği Kadir gecesine ulaşmanın sevin-cini yaşıyoruz.

Bilindiği gibi zamanlar ve mekânlar; kendilerinde meydana gelen önemli olay-larla değer kazanırlar. Araplar buna “şerefü’l-mekân bi’l-mekîn” adını verirler. Yani mekân şerefini içindekinden alır anlamına gelmektedir. Örneğin Yesrib kentini nur-lu Medine hâline getiren olay, Hz. Peygamberimizin bu şehre teşrif etmesi ve burada medfun bulunmasından değil midir? Aynen bunun gibi Kadir gecesi de kadrini, kıymetini, değerini kitabımız Kur’an’ın o gece nazil olmaya başlamasından almak-tadır. Öyleyse bir Müslüman olarak bu gece kitabımız Kur’an’a karşı görevlerimizin neler olduğuna bir kez daha bakıp ona göre hareket etmeliyiz. Şüphesiz ölülerimize faydası dokunmakla birlikte esasen içindeki emir ve yasaklarla, güzel ahlak kaidele-riyle asıl biz dirilere bir nasihat ve hakikat kitabı olan Kur’an’ı yeniden keşfetmenin heyecanını yakalamalıyız.

Kur’an-ı Kerim’in nüzulü, biz Müslümanlar hatta tüm insanlık âlemi için dünya tarihinin en önemli hadisesidir. Bir Müslüman olarak, Allah tarafından Cebrail (a.s) vasıtasıyla Hz. Peygamber’e, dolayısıyla da bizlere gönderilmiş kitabın mesajını anla-mak öncelikli görevlerimiz arasında yer almalıdır. Bu itibarla, Kadir Gecesi; Kur’an’ı öğrenme ve Resûlullah’ı tanıma, bize öngördüğü fazilet ilkeleri doğrultusunda yaşa-ma ve her türlü kötülüğü terk etme vesilesi kabul edilmelidir. Çünkü Kur’an’ın ge-tirdiği ilke ve prensiplerin özünde aydınlık, hoşgörü, dostluk ve kardeşlik vardır. O, insanlar arasında sevgi, uzlaşma, yardımlaşma, kardeşlik ve istikrarı sağlayacak; fert ve toplum planında pek çok ahlakî ve sosyal problemin hak ve adalet çerçevesinde çözülmesine ışık tutacak ve insanlara gelişme yollarını göstererek onları geleceğe hazırlayacak ilâhî ölçüleri içeren bir kitaptır.

Nitekim bu durum, “Biz Kur’an’dan, müminler için şifa ve rahmet olacak şeyler indiriyoruz…” (İsrâ, 17/82) ayetiyle dile getirilmektedir. Bin aydan daha hayırlı bu ge-ceyi tam anlamıyla ihya etmek demek, dünya ve ahiret mutluluğunu içeren kitabı okumamız, öğrenmemiz, çocuklarımıza öğretmemiz, anlamamız, emir ve yasakla-rına uymamız, kısaca onu yaşamamızla mümkün olacaktır. Kur’an’ı sadece ölülere ve bazı gün ve gecelerde okunmak için gönderilmiş bir kitap olarak görmemeliyiz.

O halde bu gecenin bir “Kur’an gecesi” olduğunu bilerek değerlendirelim. Ayrıca bu gece af ve mağfiret gecesidir. Bu gece muhasebe gecesidir. Kadir gecesi vesilesiyle kendimizi bir hesaba çekelim. Evladımızdan bize itaat etmesini bekliyoruz ama ken-dimiz bizi yaratan, yaşatan, rızık ve sağlık veren yüce Allah’a ne kadar itaat edebili-yoruz. Bu gece, tövbe ve yeniden doğuş gecesidir. Kulluğumuzun yeniden farkına vararak, O’na boyun eğme, emir ve yasaklarına riayet edebilmedeki hassasiyetimizi gözden geçirelim. Bu gece tan yeri ağarıncaya kadar Allah’ın mahlûkata merhamet gözüyle baktığı, her el açanın duasının kabul edileceği gecedir. Senede ancak bir defa gelecek bu zaman dilimini gafletle geçirmeyelim. Bizim gibi günahı çok kullar için bulunmaz olan bu fırsatı iyi değerlendirip, Allah’a daha iyi bir kul, Peygambe-rine daha iyi bir ümmet olmanın yollarını arayalım.

“Hani, biz Kâbe’yi insanlara toplantı ve güven yeri kılmıştık. Siz de Makam-ı İbrahim’den kendinize bir namaz yeri edinin. İbrahim ve İsmail’e şöyle emretmiştik: ‘Tavaf edenler, kendini ibadete verenler, rükû ve secde edenler için evimi (Kâbe’yi) tertemiz tutun.’ ” (Bakara, 2/125)

Kâbe, Kur’an’da Rabbimizin evi olarak isimlendirilmiştir. Bu yüce mekân, Rab-bimizin izniyle, maddi ve manevi bereketlerle kuşatılmıştır. Kâbe denince akla Kur’an’da ismi pek çok kez zikredilen İbrahim (a.s) ve oğlu İsmail (a.s) gelir.

Hatırlanacağı üzere İbrahim (a.s) eşi Hacer ile oğlu İsmail’i Allah’ın emri ile kuş konmaz, kervan geçmez bir yer olan Mekke’ye götürmüştü. Bu elverişsiz ortam, yanlarında birkaç günlük yiyeceği ve suyu olan bir kimse için yaşamaya elverişli değildi. Tarih kitaplarında geçen bilgilere göre İbrahim, Cebrail’e; “Bizi buraya ge-tirmeni Rabbim mi emretti” sorusuna evet cevabı alınca arkasına bakmadan oradan ayrılmaya koyuldu. Hacer, yavrusu ile birlikte yaşam koşulları elverişsiz olan bu yere kendini bırakan eşine aynı soruyu yöneltiyordu. Bu işin Allah’ın emri olduğu-nu öğrenen Hacer annemizin cevabı yüce bir teslimiyetin de ifadesidir: “Mademki Rabbim emretti. Öyle ise, Allah, bize yeter.”

Rabbinin emrine teslimiyet göstererek canlarını böyle bir ortama bırakan İbra-him (a.s) Rabbine şöyle yalvarıyordu:

“Rabbimiz! Ben çocuklarımdan bazısını, senin kutsal evinin (Kâbe’nin) yanında ekin bitmez bir vadiye yerleştirdim. Rabbimiz! Namazı dosdoğru kılmaları için (böyle yaptım).

Sen de insanlardan bir kısmının gönüllerini onlara meylettir, onları ürünlerden rızıklandır, umulur ki şükrederler.” (İbrahim, 14/37)

İbrahim’in, Hacer’in ve İsmail’in Allah’a olan güvenini hiç Rableri boşa çıkarır mıydı? O, “Kim Allah’a güvenirse, Allah ona yeter” (Talak, 65/3) buyurmuyor muydu? Nitekim öyle de oldu. Rabbimiz bu beldeyi rahmetinin simgesi olarak zemzem suyu ile hem bereketli hem de güvenli bir yer yaptı. İnsanların gönlünü oraya akıttı. Dün olduğu gibi, bu gün de tüm müminlerin gönlü oradadır.

Bu emin beldede Harem’in sınırları da Cebrail (a.s)’in rehberliğinde belirlenmiş-tir. Artık sıra Kâbe’nin temellerinin yükseltilmesine gelmişti. Rabbimiz bu yüce iki Peygamber’e bir ev yapmalarını emretmişti. O ev ki, Rahmanın evi “Beytullah” idi. Rabbimiz ayetinde bu durumu şöyle anlatır:

“Hani İbrahim, İsmail ile birlikte evin (Kâbe’nin) temellerini yükseltiyor, ‘Ey Rabbimiz! Bizden kabul buyur! Şüphesiz sen hakkıyla işitensin, hakkıyla bilensin’ diyorlardı.” (Bakara,2/127)

Rabbimizin emri ile Kâbe’nin inşaatı tamamlandı. Böylece “İnsanlar için kuru-lan ilk ibadet evi, elbette Mekke’de, âlemlere rahmet ve hidayet kaynağı olarak kurulan Kâbe’dir.” ayet-i kerimesinde bildirilen yüce mabet tamamlanmış oldu.

Bu yüce beldeyi ziyaret etmek, oranın manevi havasından istifade etmek gücü yetenlere bir borç kılınmıştır:

“Yolculuğuna gücü yetenlerin haccetmesi, Allah’ın insanlar üzerinde bir hakkıdır. Kim inkâr ederse (bu hakkı tanınmazsa), şüphesiz Allah bütün âlemlerden müstağnidir. (Kimseye muhtaç değildir, her şey O’na muhtaçtır.)” (Âl-i İmrân, 3/97)

Gönlümüzün her an birlikte attığı günde beş defa kendisine yöneldiğimiz, kıblegâhımız Kâbe, Rabbimizin evi olarak her an misafirlerine bereketler ihsan et-mektedir. Kâbe’ye, hacca ve hacdaki ibadetlere saygı dinimizin bir gereğidir. Orada makamı İbrahim vardır. Atamız İbrahim’in temiz tuttuğu gibi, Beytullah’ın hepimiz tarafından temiz tutulması yüce bir görevdir. Ayrıca bu yüce beyti ziyarete giden bir mümine yakışmayan, tartışma, münakaşa ve günah işleme gibi davranışlardan uzaklaşılması yine Rabbimizin bir emridir. Çünkü orası bir arınma merkezidir. Rabbimizin ifadesiyle “Belli (maddî-manevi) faydalara şahit olma” yeridir.

“Şüphesiz, insanlar için kurulan ilk ibadet evi elbette Mekke’de, âlemlere rahmet ve hidayet kaynağı olarak kurulan Kâbe’dir. Onda apaçık deliller, Makam-ı İbrahim vardır. Oraya kim girerse, güven içinde olur. Yolculuğuna gücü yetenlerin haccetmesi, Allah’ın insanlar üzerinde bir hakkıdır. Kim inkâr ederse (bu hakkı tanınmazsa), şüphesiz Allah bütün âlemlerden müstağnidir. (Kimseye muhtaç değildir, her şey O’na muhtaçtır).” (Âl-i İmran, 3/96-97)

Biz Müslümanların kıblesi olan Kâbe, âlemlere bereket ve hidayet kaynağı olarak yeryüzünde insanlar için kurulan ilk binadır. Yüce Rabbimizin emriyle Hz. İbra-him ve oğlu İsmail (a.s) tarafından yapılmıştır (Bakara, 2/124-129). Kâbe-i Muazzama, Mekke’de Mescid-i Haram denilen mabedin ortasında yaklaşık 13 m. yüksekliğin-de, 11-12 m. eninde taştan yapılmış dört köşe bir binadır. Üzeri hac âyetlerinin yazılı olduğu siyah ipek bir örtü ile örtülüdür. Bu örtü her yıl hac mevsiminde yenilenmektedir.

Mescid-i Haram; ortasında Kâbe’nin bulunduğu büyük bir mabettir. Bu mescide “Harem-i Şerif” de denir. Hz. Peygamber (s.a.s) döneminde küçük bir alandan ibaret olan “Harem-i Şerif”, Hz. Ömer’in emriyle genişletilmiş, etrafı da duvarla çevrilmiş-tir. Mescid-i Haram, günümüze kadar ihtiyaç duyuldukça genişletilmiştir.

Dört köşesi bulunan Kâbe’nin köşelerinin her birinin ayrı bir ismi vardır. Bun-lardan doğu köşesine Rüknü Hacer-i Esved, güney köşesine Rüknü Yemânî, batı köşesine Rüknü Şâmî, kuzey köşesine Rüknü Irâki (Irak köşesi) adı verilmektedir. Doğu köşesinde Hacer-i Esved bulunmaktadır. Siyah taş anlamına gelen “Hacer-i Esved”, Hz. İbrahim tarafından tavafa başlanacak yere işaret olmak üzere doğu kö-şesine konulmuştur. Kuzeydoğu duvarında, Hacer-i Esved köşesine yakın yerden 1, 97 metre yükseklikte bulunan altın kaplı bir kapısı vardır. Kapı ile Hacer-i Esved arasında kalan bölüme ise “Mültezem” adı verilir.

Kâbe’nin kuzeybatı duvarının karşısında, yerden 1,25 metre yükseklikte yarım daire şeklinde bir duvar bulunmaktadır. Bu duvara “Hatim” adı verilmektedir. Kâbe ile bu duvar arasında kalan boşluğa da “Hicr-i Kâbe”, “Hicr-i İsmail” veya “Hâtîra” denir. Kâbe’nin “Hatim”e bakan duvarının üst ortasında “Mizab-ı Kâbe” denilen bir oluk bulunmaktadır. Altından yapılmış olduğu için halk arasında “Altın Oluk” diye isimlendirilmiştir. Mescid-i Haram’ın içerisinde Kâbe’den başka “Makam-ı İbrahim” ve “Zemzem” kuyusu da bulunmaktadır.

Kâbe’nin ibadet hayatımızdaki önemi büyüktür. Öncelikle biz Müslümanların kıblesi olduğu için yeryüzünün neresinde olursak olalım namazlarımızı Kâbe’ye yönelerek kılarız. Mescid-i Haram’da namaz kılıyorsak, bulunduğumuz yerden Kâbe’ye yöneliriz. Ayrıca, haccın iki rüknünden biri olan tavaf, Kâbe’nin etrafında yedi defa dönülerek yapılır. Yüce Rabbimizin, evim dediği Kâbe (Hac, 22/26), Kur’an-ı Kerim’de bu ismi dışında, el-Beytü’l-Haram (saygı evi) (Mâide, 5/2), el-Beytü’l-Muharrem (Haram evi) (İbrâhim, 14/37; Mâide, 5/2), el-Beytü’l-Atîk (eski ev) (Hac, 22/29, 33), el-Beytü’l-Mamûr (imar edilmiş ev) (Tûr, 52/4) ve “el-Beyt” (ev) (Bakara, 2/125, 127) isimleri ile de anılmaktadır.

“Ey Peygamber! Mümin kadınlar, Allah’a hiçbir şeyi ortak koşmamak, hırsızlık yapmamak, zina etmemek, çocuklarını öldürmemek, elleriyle ayakları arasında bir iftira uydurup getirmemek, hiçbir iyi işte sana karşı gelmemek konusunda sana biat etmek üzere geldikleri zaman, biatlarını kabul et ve onlar için Allah’tan bağışlama dile. Şüphesiz Allah, çok bağışlayandır, çok merhamet edendir.” (Mümtehine, 60/12)

Mümtehine suresinde işlenen konulardan biri de Peygamber (s.a.s)’e gelerek biat etmek isteyen kadınların durumudur.

Dilimizde; bir kimsenin egemenliğini tanıma, bağlılık, itimat bildirmek anlam-larına gelen biat, Arapçada bey’at olarak kullanılmaktadır. Ayetteki biat; dinin temel emir ve yasaklarına riayet edeceğine, Peygamberimize isyan etmeyeceğine ve emrin-de olduğuna dair söz vermektir.

Hz. Peygamber, kendini tasdik edenlerden sadakat yemini almıştır. Ancak bu aslında, Hz. Peygamber’in şahsına değil, onun aracılığıyla yüce Allah’adır. Nitekim Kur’an-ı Kerim’de, “Sana biat edenler ancak Allah’a biat etmiş olurlar.” buyurulmaktadır.

Hudeybiye’de Müslümanların, Hz. Peygamber’e bağlılık göstereceklerine, ge-rektiğinde birlikte savaşacaklarına dair söz vermelerine İslam tarihinde “Bey’atu’r-Rıdvan” denilir.

Hudeybiye antlaşmasına göre müşriklerden kaçıp gelen müminler kadın olsun erkek olsun, onlara iade edilecekti. Mümtehine, 60/10.âyete göre ise, Müslümanlara sığınan mümin kadınlar, onların nikâhında kalamayacakları için Mekke’ye (müşrik-lere) iade edilmeyecektir.

Hz. Peygamber Allah’ın dinini anlatmaya hayatı boyunca gayret ederek Hz. İbrahim’in tebliğ ettiği Hanif dininden kalan ve bir örf olarak devam ede gelen hac mevsimlerinde, engellemelere rağmen civardan gelenlere İslam’ı tebliğ eder, onları tevhide çağırırdı. Böyle bir hac mevsiminde, Medine’den gelen 12 kişi Allah’ın dini-ni kabul ederek, “Allah’a şirk koşmamak, hırsızlık ve zina yapmamak, çocuklarını öldürmemek, namus iftirasında bulunmamak, maruf şeylerde Peygambere isyan et-memek” üzere biat edince Peygamberimize ilk biat gerçekleşmişti.

Ertesi yıl daha kalabalık grupla Peygamberimize gelip, “Hem dar, hem rahat gü-nümüzde; hem hoşumuza giden, hem de gitmeyen halde seni dinleyeceğiz ve sana itaat edeceğiz. Seni kendimize tercih edeceğiz. Komutanlarımıza muhalefet etmeye-ceğiz. Gerekirse savaşacağız. Nerede olursak olalım, hakkı söyleyeceğiz. Allah yo-lunda kimsenin ayıplamasından korkmayacağız” diyerek biat ettiler.

Bu biattan sonra da Peygamberimiz Allah’tan aldığı emir gereği kadınların biat-larını kabul ederek onlara bazı tavsiyelerde bulunmuştur. Yüce Allah, bu uygulama ile kadınların da biatlarının alınmasını özel bir şekilde Peygamberimize bildirmiş ve erkekle kadın arasındaki ayrımı ortadan kaldırmıştır. Peygamberimizin vefatından sonra da mahiyetinde bazı değişiklikler olsa da biat devam etmiştir.

Kur’an’ın gönderildiği cahiliye toplumu; kadınların mal ve fikir hürriyetinin bulunmadığı, kadınlara hiçbir değer verilmediği, eşya yerine konularak alınıp sa-tıldığı, çocuk bekleyen ailelerin kız çocuğu doğarsa matem ve yas tuttukları, biraz büyüyünce de kız çocuklarının diri diri zorla toprağa gömüldüğü bir zaman dili-midir. O döneme baktığımız zaman dünyanın diğer bölgelerinde de kadınların du-rumunun pek iç açıcı olduğunu söyleyemeyiz. Günümüzde ise kadınlar haklarını ancak mücadele ederek elde ederken İslam, kadınları sokağa dökmeden haklarını kendilerine sunmuştur.

Bu biatın içeriği kadar, biatın tarafları da Kur’an’ın mesajı açısından önemlidir. Biat uygulaması ile ilgili bir rivayete göre, kadınlar biat sözlerini tamamladıkları zaman, Resûlullah “elinizden geldiğince ve güç yetirebildiğiniz ölçüde” buyurmuş; kadınlar da “Allah ve Resulü bize kendimizden daha merhametli” diyerek onun rah-met peygamberi olduğunu vurgulamışlardır. (Geniş bilgi için bk. Kur’an Yolu, V/249-252)

“Ey iman edenler! Allah’ın (koyduğu din) nişanelerine , haram aya , hac kurbanına, (bu kurbanlıklara takılı) gerdanlıklara ve de Rab’lerinden bol

nimet ve hoşnutluk isteyerek Kâ’be’ye gelenlere sakın saygısızlık etmeyin. İhramdan çıktığınızda (isterseniz) avlanın. Sizi Mescid-i Haram’dan alıkoydular diye birtakımlarına beslediğiniz kin, sakın ha sizi, haddi aşmaya sürüklemesin. İyilik ve takva (Allah’a karşı gelmekten sakınma) üzere yardımlaşın. Ama günah ve düşmanlık üzere yardımlaşmayın. Allah’a karşı gelmekten sakının. Çünkü Allah’ın cezası çok şiddetlidir.” (Mâide, 5/2)

Yüce dinimiz İslam, Allah’ın insanlar için seçtiği en son ve en mükemmel dindir.

Dinimizin en önemli özelliği bütün insanlığı iyiliğe, güzelliğe, hakka, adalete, barışa ve kardeşliğe çağırmasıdır. İslam öğretisinde bütün insanlar başlangıçta aynı anne ve babadan meydana gelmiş olmaları sebebiyle büyük bir ailenin fertleri gibi müminler de kendi aralarında bir vücudun azaları gibi değerlendirilmektedir. Bu durum; bir-likte yaşama kültürü, toplumsal huzur ve barışın tesisi, yardımlaşma ve dayanışma gibi konularda çok önemli bir anlayışı ortaya koymaktadır.

Yardımlaşma ve dayanışma dinimizin önemle üzerinde durduğu hususlardan bi-ridir. Çünkü toplumda huzur, barış ve güven ortamının oluşturulması, insanların düzenli çalışmasının yanında birlik ve beraberlik içerisinde yaşaması ve yardımlaş-ması ile mümkündür. Okuduğumuz ayet-i kerimede yüce Rabbimiz; bizleri iyilik ve takva hususunda birbirimize yardım etmemiz; günah işlemek, intikam almak, düşmanlık etmek, insan haklarını çiğnemek gibi hususlarda ise birbirimize yardım etmememiz ve Allah’a karşı saygılı olmamız hususunda uyarmış, aksi takdirde şid-detli azaba uğrayacağımızı haber vermiştir.

Kur’an-ı Kerim’de bizlere bildirilen iyilik, tüm hayatımızı kapsayan bir ahlak şeklidir ve bizim zaman zaman değil, tüm hayatımız boyunca uygulamamız gere-ken bir ibadettir. Saymakla bitmeyecek kadar çok olan bu tür davranışları bir yarış havası içinde yapmaya çalışmalıyız. Herkesin yapabileceği bir iyilik mutlaka vardır. Hatta iyilik olarak değerlendirilebilecek davranışları sadece yapmakla kalmamalı, başkalarının da yapmasına yardımcı olmalıyız. Çevremizdeki insanları iyilik yapma-ya ve yardımlaşmaya teşvik etmeliyiz. Çünkü Allah Teâlâ, iyilik yapmak, kötülükten sakındırmak hususunda yardımlaşmamızı emretmiştir. Allah için iyilik yapan, Allah için maddî ve manevî yardımda bulunan kimsenin mükâfatını da şüphesiz yüce Mevlâmız verecektir.

Yardımlaşmamız istenen bir diğer konu da “takva”dır. “Takva” kavramı, başta, Allah’a karşı gelmekten sakınmak O’nun emir ve yasaklarına hassasiyetle riayet et-mek anlamına gelir. Ayrıca “ahirette insana zarar verecek, sonsuz bir azaba yol aça-cak ve dünyada da sıkıntı, felaket gibi şeylere neden olacak şeylerden sakınmak-ko-runmak, nefsi her türlü günah ve isyandan korumak” anlamı da taşımaktadır. Diğer taraftan takva, evrensel değerleri, erdemleri edinme ve bunların zıtlarından titizlikle kaçınmayı da ifade etmektedir.

Bizler hem insanlık ailesinin bir ferdi olarak hem de müminler olarak iyilik ve takvada yardımlaşma bilincimizi daima canlı tutmalıyız. Bu bağlamda çevremize karşı duyarlı olmalıyız. Çevremizde yaşanan olumsuzluklara tepkisiz kalmamız ve “bana dokunmayan yılan bin yaşasın” mantığıyla hareket etmemiz asla bize yakışan bir davranış olamaz. Komşusu açken tok olarak yatmanın doğru olmadığını önemle vurgulayan bir peygamberin ümmeti olarak insanlara karşı sorumluluk bilinci ile hareket etmeli ve onların yararına olan davranışlara yönelmeliyiz.

İyilik yapmak ve bu konuda yardımlaşmak kadar, kötülükten sakındırmak da bizim için önemli bir görevdir. Gördüğümüz kötülükleri, ister büyük ister küçük olsun, elimizle düzeltmeye ve meydana gelebilecek olan fenalığa engel olmaya çalış-malıyız. Bunu yapmaya gücümüz yetmezse kötülük yapanlara nasihat etmeli, yap-tıklarının çirkinliğini anlatmalı, sözle onları kötülükten vazgeçirmeye çalışmalıyız.

Bunun içindir ki dinimiz, iyiliği emir ve kötülükten alıkoymayı (emr bi’l-ma’rûf nehy ani’l-münker) Müslümanların yapmaları gereken en önemli görevleri arasına almıştır. Bir defasında Hz. Peygamber (s.a.s), “Zalim de olsa mazlum da olsa kardeşine yardım et!” buyurunca, “Ey Allah’ın resulü! Kardeşim mazlum ise yardım ederim, zalim ise nasıl yardım edeyim?” diye sorulmuş, Resûlullah da “Onu zulmetmekten engellersin, senin ona yardımın budur” cevabını vermiştir (Buhârî, “Mezalim”, 4; “İkrâh”, 7). “Zalime yardım, onun zulmüne engel olmak” olduğuna göre; bizler zalimin zul-müne engel olmak suretiyle hem mazluma hem de zalime yardım etmiş olacağız.

Sonuç olarak şunu söyleyebiliriz: Bizleri yaratan Allah, hiç şüphesiz bizim ih-tiyaçlarımızı ve dünyada nasıl bir hayat yaşayarak huzur bulabileceğimizi de en iyi bilendir. Dolayısıyla bizim izlememiz gereken yol, yüce Rabbimizin bildirdiği hususlara riayet olmalıdır. Nitekim Allah her dönemde peygamberleri ve kitapları aracılığıyla insanlara yol göstermiş, razı olacağı düşünce, davranış, ahlak ve yaşam biçimini insanlara haber vermiştir. Allah’ın öğrettiği bu yaşam tarzını ve ahlak mo-delini uygulayanlar, hem dünyada hem de ahirette mutlu olmuşlar, huzurlu ve güzel bir yaşama kavuşmuşlardır.

Yüce rabbimizin bizlere öğrettiği güzel ahlaki ilkelerden birisi olan “iyilik ve takvada yardımlaşma, kötülük ve düşmanlıkta yardımlaşmama” anlayışını hayatta olduğumuz sürece her zaman uygulamaya çalışmalıyız. Müslüman; Allah’ın emir-lerine uyan, Kur’an ahlakını titizlikle uygulayan, dünyayı güzelleştiren, imar eden, barışı ve huzuru hâkim kılmak için çalışan insandır.

“Ey iman edenler! Allah’ın (koyduğu din) nişanelerine , haram aya , hac kurbanına, (bu kurbanlıklara takılı) gerdanlıklara ve de Rab’lerinden bol nimet ve hoşnutluk isteyerek Kâ’be’ye gelenlere sakın saygısızlık etmeyin. İhramdan çıktığınızda (isterseniz) avlanın. Sizi Mescid-i Haram’dan alıkoydular diye birtakımlarına beslediğiniz kin, sakın ha sizi, haddi aşmaya sürüklemesin. İyilik ve takva (Allah’a karşı gelmekten sakınma) üzere

yardımlaşın. Ama günah ve düşmanlık üzere yardımlaşmayın. Allah’a karşı gelmekten sakının. Çünkü Allah’ın cezası çok şiddetlidir.” (Mâide, 5/2)

Bu ayet-i kerime bizlere, hukuka riayeti, intikam duygularından kaçınarak hak ve adalet ölçüleri içerisinde, iyilikler hususunda yardımlaşma ve dayanışmada bu-lunmayı emretmekte, günah işleme ve düşmanlık yapma gibi İslam’ın özüyle bağ-

daşmayan her türlü yardımlaşmayı da yasaklamaktadır. Bu ayetin bulunduğu sure, en son inen surelerdendir. Müslümanları daha ilk an-dan itibaren iyilik yapma, hayır işleme ve kötülükten sakındırma hedefine yönelten Kur’an-ı Kerim, yirmi üç sene süren bir terbiye sürecinin sonunda da bu ilkelere yeniden vurgu yapmaktadır. Böylelikle, yirmi üç sene boyunca fertlerin ruhlarına ektiği iyilik tohumlarının mahsulünü toplum çapında devşirmekte, birer fazilet abi-desi hâline getirdiği insanlardan, büyüklüklerine yaraşır bir şekilde ve takatlerince iyilik ve takva üzere yardımlaşma beklemektedir.

Aynı ayette yer alan, “Sizi Mescid-i Haram’dan alıkoydular diye birtakımlarına bes-lediğiniz kin, sakın ha sizi, haddi aşmaya sürüklemesin…” ifadeleri de aynı hassasiyeti destekler mahiyette olup, dikkatlerimizi aynı noktaya çekmektedir. Çünkü ayetin birinci derecede muhatapları, geçmişte haksızlığa uğramış, ancak şimdi üstün du-ruma gelmiş ve kendilerine zulmedenlerden intikam alabilecek duruma ulaşmış kişilerdir. Mekke fethedilmiş; Müslümanları Kâbe’yi ziyaret etmekten alıkoyanlar kısa zamanda mağlûp duruma düşmüşlerdir. Kur’an onları böyle bir durumda iken uyarmakta, onlara faziletin adresini göstermekte ve adeta şöyle demektedir:

“Hani, düşmanlarınız, birbirlerine yardım ederek size haksızlık etmişlerdi ya, sakın siz de aynı şeyi onlara yapmayın. Kin ve intikam hisleriyle hareket etmeyin; onlar gibi kötülük ve düşmanlık için yardımlaşmayın. Size yaraşan; intikam almak, düşmanlık güt-mek, haksızlık yapmak değildir. Size yakışan; iyilik ve takvadır; siz bunlarda birbirinizle yardımlaşmaya bakın.”

Zekât vermekten, tatlı söz ve güler yüzle davranmaya varıncaya kadar her şeyin iyilik kapsamında bulunduğunu düşünürsek, dinimizin yardımlaşma sınırını ne ka-dar geniş tuttuğunu daha iyi kavrarız.

“İyilik, Allah’a, ahiret gününe, meleklere, kitap ve peygamberlere iman edenlerin; mala olan sevgilerine rağmen, onu yakınlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalmışa, (ihtiyacın-dan dolayı) isteyene ve (özgürlükleri için) kölelere verenlerin; namazı dosdoğru kılan, zekâtı veren, antlaşma yaptıklarında sözlerini yerine getirenlerin ve zorda, hastalıkta ve savaşın kızıştığı zamanlarda (direnip) sabredenlerin tutum ve davranışlarıdır.” (Bakara, 2/177)

Takva; erdemli davranmak, kulluk bilincini içimizde canlı tutmak, yüce Allah’a iman edip O’nun emir ve yasaklarına uyarak O’na karşı gelmekten sakınmak, dünya ve ahirette insana zarar verecek, ilâhî azaba sebep olabilecek inanç, söz ve davranış-lardan sakınmak, Allah’a karşı sorumluluk bilinciyle davranmaktır.

Saymakla bitirilemeyecek kadar çok olan iyiliklerin bir yarış havası içinde ya-pılması ve Müslümanların bu hususta birbirleriyle yardımlaşması dinî bir görevdir. Dinimiz, fertlerin birbirleriyle yardımlaşma ve dayanışmalarını, birbirlerine iyilikte bulunmalarını inanç ve takvadan kaynaklanan kardeşliğin bir gereği olarak görmek-tedir.

Şüphesiz, yardımlaşma ve dayanışma sosyal bir varlık olmanın ve birlikte yaşa-manın bir gereğidir. Ancak bu yardımlaşma hukuk ve ahlak ilkelerine, insanlığın ortak değerlerine aykırı olmamalıdır. Çünkü hukuk ve ahlak esasları gözetilmeden yapılan yardımlaşmanın İslam nazarında hiçbir değeri yoktur; çünkü İslam, haksız-lığa yardımı zulüm sayar ve engellenmesini emreder. Sevgili Peygamberimiz, “Zalim de olsa mazlum da olsa kardeşine yardım et!” buyurmuş, bunun üzerine ‘Ey Allah’ın

Resulü! Kardeşim mazlum ise yardım ederim, zalim ise nasıl yardım edeyim?’ diye sorulduğunda, Hz. Peygamber, ‘Onun zulmetmesine engel olursun, senin ona yardımın budur’ cevabını vermiştir.” (Buharî, “Mezalim”, 4, “İkrah”, 7)

Hiç şüphesiz hayır üretme idealindeki insanlar arasındaki yardımlaşmalar, iyi-liği yayma amacına yönelik yardımlaşmadır. Herkesin yapabileceği bir iyilik de mutlaka vardır. Müslüman yalnız bu iyilikleri yapmakla kalmamalı, başkalarının da bunları yapmasına yardımcı olmalı, onları da iyilik ve yardım konusunda teşvik etmelidir. Çünkü yüce Allah, iyilikte ve kötülükten sakınmada yardımlaşmamızı emretmiştir. Allah için iyilik yapan, Allah için maddî ve manevî yardımda bulunan kimsenin mükâfatını da şüphesiz yüce Mevlâmız verecektir (Bk. Şûrâ, 42/23).

İyilikte yardımlaşmak kadar kötülükten alıkoymaya çalışmak da Müslümanların dinî-ahlakî görevleri arasındadır. Allah Teâlâ; “Günah ve düşmanlıkta yardımlaşmayın” buyurmuştur. Kur’an-ı Kerim’de, “iyiliği emretmek, kötülükten alıkoymak”, erdemli insanların özelliği olarak zikredilir. Bütün peygamberler bu emri yerine getirmiş ve kendilerine gönderildikleri toplulukları fenalıktan alıkoymaya çalışmışlardır. Pey-gamberlerinin öğütlerini dinlemeyen İsrâiloğulları hakkında Cenab-ı Hakk;

“Onlar, birbirlerini, yaptıkları kötülükten alıkoymazlardı. Gerçekten ne kötü iş yapı-yorlardı” (Mâide, 5/79) buyurmuştur.

Bu yüzden, dinimiz, iyiliği emretmeyi ve kötülükten alıkoymayı (emr-i bi’l-ma’rûf, nehy-i ani’l-münker) Müslümanların yapmaları gereken önemli görevler arasına almıştır.

“Kim bir iyilik yaparsa, ona on katı vardır. Kim de bir kötülük yaparsa, o da sadece o kötülüğün misliyle cezalandırılır ve onlara zulmedilmez.” (En’âm, 6/160)

Bir kudsî hadiste Allah Teâla, meleklerine şöyle emreder:

“Kulum kötü bir amel yapmak isteyince, onu yapmadıkça yazmayın; yapınca, onu aleyhine bir günah olarak yazın. Eğer benim rızamı düşünerek terk etti ise bunu onun lehine bir sevap yazın. Kulum iyi bir iş yapmak arzu edince, yapmasa bile onu lehine bir sevap yazın. Eğer onu yaparsa en az on misli olmak üzere yedi yüz misline kadar ona sevap yazın.”

Sevgili Peygamberimiz başka hadis-i şeriflerinde mümin bir kulun yaptığı iyilik-lerin en az on misli olmak üzere yedi yüz misline kadar karşılık bulacağını, yaptığı kötülüklerin ise -Allah affetmediği takdirde- misliyle mukabele göreceğini haber vermiştir (Buhârî, İman, 31; Müslim, İman, 205). Yüce Rabbimiz, yapılan hayırların yedi yüz misli artırılacağını şu âyette ifade buyurmaktadır:

“Mallarını Allah yolunda sarf edenlerin durumu, her başağında yüz tane olmak üzere yedi başak veren tanenin durumu gibidir. Allah dilediğine kat kat verir. Allah’ın lütfu geniştir.”

Yukarıda meallerini verdiğimiz âyet-i kerimeler ve hadis-i şerifler Cenâb-ı Hakk’ın kullarına karşı rahmetinin ve mağfiretinin ne denli geniş olduğunu göster-mektedir. İyi niyetle kulluğa yöneldiğimiz vakit Yüce Allah bizlere adaletiyle değil, mağfiretiyle muamelede bulunmaktadır. İşlenen bir suça karşı bir günahın takdir edilmesi ve yapılan her iyiliğin en az on olmak üzere yedi yüz misli ve daha fazla sevap ile karşılık görmesi şüphesiz ki, adalet değil, lütuftur. Yüce Rabbimiz, yaptığı-mız iyiliklerin karşılığını takdir ederken, şayet adaletiyle muamelede bulunacak ol-saydı sevap hanemize hiçbir şey yazmayabilirdi. Çünkü hayır olarak yaptıklarımız, Allah’ın verdiği nimetlerin karşılığı olamazlar.

Yüce Mevlâmız, bizlere hayat, sıhhat ve maddî imkânlar gibi nice nimetler vermiş, bunlardan istifade etmekteyiz. Hayatiyetimizin sürmesi için kullandığımız hava, su, güneş, yiyecekler vs. hep O’nun mülküdür. O’nun mülkünden faydalanıp, O’nun mahlûkatında tasarrufta bulunmaktayız. Bunlara karşı minnet, şükür ve kulluk bor-cumuz vardır. Yaptığımız hayırlar hiçbir surette mazhar olduğumuz nimetlere bedel olamazlar. Öyle ise, mükellefi olduğumuz ibadetler ve işlediğimiz hayırlar aslında bizlere daha önce verilmiş nimetlere mukabil küçük bir şükür niteliğindedir. Eda ettiğimiz ibadetler ve işlediğimiz iyilikler, ahirette kavuşmayı umduğumuz nimetle-rin yatırımı da değildir. Yüce Mevlâmız, engin lütfunun ve sınırsız merhametinin bir tezahürü olarak yaptığımız iyilik ve ibadetlere gelecekte ücret takdir buyurmuş ve cennet vaat etmiştir. Şu halde şunu kesin olarak bilmemiz gerekir ki; gelecekte bize bahşedilecek nimetler tamamen Allah’ın lütfu ve rahmetidir.

Rahmeti sonsuz Rabbimiz, adaletinin gereği olarak kötülük yapanlara yaptık-larının karşılığıyla mukabelede bulunabilecekken, kul hakkı ihlali veya şirk gibi günahların dışındakileri de dilediği kulları için affedebileceği müjdesini vermektedir (Nîsâ, 4/48). Yaptığımız hayır ve hasenatların nezd-i ilâhîde bir değer ifade etmesi ve her şeyden daha kıymetli olan rızayı ilâhîyi kazanabilmemiz için her türlü işimizde riya ve gösterişten uzak bir şekilde ihlasla hareket etmemiz gerekmektedir.

“Rablerinin çağrısına cevap verenler ve namazı dosdoğru kılanlar; işleri, aralarında şûrâ (danışma) ile olanlar, kendilerine verdiğimiz rızıktan Allah yolunda harcayanlar, bir saldırıya uğradıkları zaman, aralarında yardımlaşanlar içindir.” (Şûrâ, 42/38-39)

Cenab-ı Hak insanı medeni yani sosyal bir varlık olarak yaratmıştır. Yüce Al-lah, yaratılışın gereği olarak hayatımızı sürdürebilmek için bizi birbirimize muh-taç kılmıştır. Bu ihtiyaç insanları bir arada yaşamak zorunda bırakmıştır. Halkımız arasında sıklıkla söylene geldiği gibi ‘yalnızlık Allah’a mahsustur’. Bir arada hayat, ihtiyaçlarımızın karşılanmasında olduğu kadar yaptığımız işlerde de birbirimize da-nışmamızı gerekli kılmıştır. Zira halk deyimiyle “danışan dağlar aşmış, danışmayan düz ovada şaşmıştır.” Bir arada yaşamak aynı zamanda birbirimize karşı sorumlu-luklarımıza, hak ve hukuka riayet etmeyi gerektirir. Hak ve hukukun korunması, adaletin gözetilip toplumsal barış ve huzurun temini için yöneticinin ve yönetim erkinin olması da kaçınılmazdır.

Yukarıda mealini verdiğimiz âyet-i kerimelerden, “şûrâ”nın yani istişare ve da-nışmanın sosyal dayanışma ve yardımlaşma anlamına geldiği anlaşılmaktadır. Zira bu âyetlerin bağlamına baktığımızda, önceki âyetlerde müminlerde olması gereken güzel davranışlar sıralanmaktadır. Bu âyetlerde de Allah’ın davetine icabet ederek namaz kılan biz müminlerin önemli özelliklerinden birinin “istişare” olduğu vurgu-lanmaktadır. Âyet-i kerimede “onların işleri aralarında şûrâ (danışma) iledir” buyu-rulduktan sonra, “onlar, kendilerine verdiğimiz rızıktan infak ederler” buyrularak müminlerin önemli özelliklerinden birinin infakta bulunmak olduğu vurgulanmak-tadır. Takip eden âyette ise “Bir saldırıya uğradıkları zaman aralarında yardımlaşırlar”

buyrularak müminlerin bir diğer sorumluluğunun da zorda ve darda kaldıklarında aralarında yardımlaşmaları gerektiği hatırlatır. Bu durum, şûrâ ya da istişarenin sa-dece bir fikir alışverişi ve danışmadan ibaret olmadığı, gerektiğinde insanların fiilen yardımlaşması ve dayanışma içerisinde olmaları anlamına geldiğini de hatırlatır.

Diğer taraftan Âl-i İmran sûresi 159. âyette de özel olarak Peygamberimiz (s.a.s)’in şahsına hitaben “Allah’ın rahmeti sayesinde sen onlara karşı yumuşak davran-dın. Eğer kaba, katı yürekli olsaydın, onlar senin etrafından dağılıp giderlerdi. Artık sen onları affet. Onlar için Allah’tan bağışlama dile. İş konusunda onlarla müşavere et. Bir kere de karar verip azmettin mi, artık Allah’a tevekkül et, (ona dayanıp güven). Şüphesiz Allah, tevekkül edenleri sever.” buyrulmak suretiyle yöneticinin ve yönetim erkinin maiyetindekilerle ya da toplumla istişareye önem vermesi emredilir. Ayrıca bu âyet, Peygamberimiz (s.a.s) şahsında bir yöneticide olması gereken özelliklere dikkat çe-kerek “istişare”nin ne anlama geldiğini açıklamış olmaktadır. Bu âyette vurgulanan husus sorumluluk mevkiinde olan insanların, halkın ve maiyetindeki kimselerin görüşlerine değer vermesi, onlara karşı yumuşak kalpli olması, katı yürekli ve ken-di başına buyruk olmamasıdır. Toplumsal dayanışmanın, birlik ve beraberliğin de ancak bu davranış biçimi ve “istişare” yoluyla temin edilebileceği hatırlatılmaktadır. Bu davranışın merhamet sahibi olan Allah’tan bir nimet ve lütuf olarak algılanması talep edilmektedir. Öyleyse yapmaya karar verdiğimiz işlerde ancak bu davranış biçimleri sergilendikten sonra Allah’a tevekkül etmemiz doğru olur.

Demek ki “şûrâ” diye ifade edilen “istişare/danışma” kavramını iki şekilde an-lamamız mümkündür: Birincisi müminin bizzat kendi nefsinde olması gereken yumuşak kalplilik, alçak gönüllülük ve başkalarının görüşlerine değer verip ken-di başına buyruk olmamak. İkincisi, yapılan işlerde fikir alışverişi önemli olmak-la birlikte meseleyi sadece bir fikir danışmanlığından ibaret görmeyip; sorunların çözümünde imkânlar el verdiği ölçüde maddi ve manevi bakımdan yardımlaşmak, dayanışma içerisinde olmak ve fiilen yardımda bulunmak anlamına gelir.

Bu itibarla ister toplumun bağımsız bir ferdi isterse sorumluluk mevkiindeki bir kimse olalım, ‘bir arada yaşamanın gereği ve toplumsal huzur, barış ve asayiş için kendi başımıza buyruk hareket etmemiz doğru değildir. Her hareketimizin, yaptığımız her işin ve attığımız her adımın ailemizi, komşularımızı ve toplumun diğer bireylerini etkileyeceğini düşünmek zorundayız. Bu düşünce ve sorumluluk bilinci, kişisel ahlakımızın ve sosyal benliğimizin şekillenmesinde ve gelişmesinde önemli bir etkendir. Bu bakımdan istişare, yapmayı düşündüğümüz herhangi bir iş konusunda özel olarak konunun uzmanlarına veya o işi bilenlere danışıp fikir almak anlamına gelmekle birlikte, bundan daha geniş bir anlam ifade eder.

“Şüphesiz ‘Rabbimiz Allah’tır’ deyip de, sonra dosdoğru olanlar var ya, onların üzerine akın akın melekler iner ve derler ki: ‘Korkmayın, üzülmeyin, size (dünyada iken) vaad edilmekte olan cennetle sevinin! Biz dünya hayatında da âhirette de sizin dostlarınızız. Çok bağışlayan ve çok merhametli olan Allah’tan bir ağırlama olarak, orada canlarınızın çektiği her şey var, istediğiniz her şey orada sizin için var.” (Fussilet, 41/30-32)

Kur’an-ı Kerim’de doğruluk, en geniş şekilde fayda ve hikmetleriyle açıklan-mıştır. Allah’a, ahirete, meleklere ve kitaplara iman edenler; mallarını akrabaya, yetimlere, yoksullara, yolda kalmışlara, köle ve esirlere harcayanlar; namazı kılan, zekâtı veren, sözünde duran ve sabredenler “doğrular” ve takva sahibi kişiler olarak nitelendirilmişlerdir. Ayrıca istikamet (doğruluk) Müslümanların ortak vasfı olarak tanımlanmıştır (Bakara, 2/177).

Yüce Allah peygamberleri ve ümmetlerini, kul olma açısından aynı sorumluluk-lara tabi tutmuştur. Bunlardan biri de Resûlullah (s.a.s)’a hitaben emredilen “isti-kamettir” ki şöyle buyurulur: “Öyle ise emrolunduğun gibi dosdoğru ol. Beraberindeki tövbe edenler de dosdoğru olsunlar. Hak ve adalet ölçülerini aşmayın. Şüphesiz O yap-tıklarınızı hakkıyla görür.” (Hûd sûresi, 11/112) İstikametin önemini en üst düzeyde hisseden Hz. Peygamber Hûd sûresinin özellikle bu sûredeki “dosdoğru ol” em-rinin kendisini ihtiyarlattığını, saçlarını ağarttığını belirtmiştir (Tirmizî, Tefsiru Sûre, 56/6). Zira doğruluk/sıdk peygamberliğin en önemli sıfatlarından biridir. Yüce Allah, çok büyük imtihanlardan geçmiş peygamberlerden Hz. İbrahim, Hz. İsmail ve Hz. İdris’i doğruluk ve sözlerindeki sadakatleriyle övmüş, bütün peygamberlerini doğ-ruluk örneği olarak takdim etmiştir.

“Bizi dosdoğru olan yola ilet” (Fâtiha, 1/6) âyetinin devamında, bu yolun kendileri-ne nimet verdiklerinin yolu olduğu açıklanır. Bu nimet verilenler de peygamberler, sıddîklar, şehitler ve Allah’ın salih kullarıdır. Mümin, Allah’ın salih ve sadık kulları ile beraber olur, onları sever, ilim ve sohbet meclislerinde bulunursa Cenâb-ı Hak onun doğru yolu bulmasını ve onda devamını kolaylaştırır.

Bu bakımdan iyi insan vasıfları arasında en başta doğruluk yer almış ve temel prensip olmuştur. İnanan ve inancının gereğini yerine getiren, doğru insandır. Doğ-ruluk; sözde, düşüncede ve davranışta gerçekleşmesi gereken bir erdemdir. Allah’tan gerçek manada korkmak, iyiliğe yönelmek, rahatlık ve gönül huzuru duymak, ancak doğrulukla mümkündür. Doğru ve dürüst insanlar, en güç ve çetin işleri, doğruluk-ları sayesinde başarabilirler. İstikametin karşıtı hıyanettir ki; doğruluğu bırakıp, hak ve hukuka tecavüz etme, verilen sözde durmama ve ahde vefasızlık demektir. Şey-tan insanları doğru yoldan uzaklaştırmak için devamlı çaba harcamakta, ön, arka, sağ ve sollarından girmeye çalışmaktadır (A’râf, 7/16-17). Bunun bilincinde olan insan, doğruluk mücadelesini önce içindeki nefis düşmanına karşı vermek durumundadır.

Doğruluk, dürüstlük, her türlü işte itidal üzere bulunmak, adalet ve doğruluk-tan ayrılmayıp din, akıl ve ilmin ışığında yürümek, din ve dünya ile ilgili işlerimizi emr olunduğumuz gibi yapmaya çalışmak bir Müslüman olarak hepimizin temel prensibidir.

Doğruluk, insanın Allah’a karşı yerine getirmek için önceden verdiği bir söz, bir misak ve bir ahiddir. İnsan bu yaradılış ahdine vefa gösterdiği ölçüde sadıktır; sadakatın mükâfatı da verilecektir.

“Onlar, harcadıklarında ne israf ne de cimrilik edenlerdir. Onların harcamaları, bu ikisi arası dengeli bir harcamadır.” (Furkan, 25/67)

Yüce Allah, göklerde ve yerlerdeki bütün varlıkları hizmetimize sunmuş (Bakara, 2/29; Lokman 60/20; Câsiye, 15/13), bizler için sayısız nimetler yaratmıştır. Biz bunları saymakla bitiremeyiz (Nahl,16/18; İbrahim, 34). Fakat Allah’ın bu sayısız nimetlerinin bir kısmından emek sarf etmeden yararlanabilsek de, büyük bir kısmından yarar-lanabilmek için çalışıp çaba göstermemiz gerekmektedir. Çünkü sınırsız istek ve arzularımızı karşılayacak kadar her an bol miktarda üretilmiş mal bulunmaz. Bulun-duğunda da, gelirimiz her zaman istek ve ihtiyaçlarımızı karşılamaya yetmeyebilir. Ayrıca dinen haram kılınmış alanlarda tüketim yapamayız. Meşru alanlarda ise dini-mizin “israf etmeme” prensibine uymak zorundayız.

Bu bakımdan yüce dinimiz İslam’da servetin harcanması teşvik edilmiş, ancak hem israfa varan harcamalar hem de cimrilik anlamına gelen harcamamak kınan-mış; yüce Allah’ın, her şeyi bir ölçü ve denge ile yarattığı (Kamer, 54/49) hatırlatılarak insanlardan her alanda olduğu gibi, harcamalarında da ölçülü ve dengeli olmaları istenmiştir.

Nitekim yukarıda metnini ve mealini verdiğimiz Furkân sûresinin, “Onlar har-cadıkları zaman ne savurganlığa saparlar, ne de cimrilik ederler. Harcamaları, bu ikisi-nin arasında dengeli olur.” (Furkân, 25/67) âyetinde, Müslümanlardan gerek bireysel gerekse toplumsal hayatlarında israfla cimrilik arasında tam bir denge kurmaları istenmektedir. İsrâ sûresinde de aynı ilke şöyle vurgulanmaktadır:

“Eli sıkı olma, büsbütün eli açık da olma. Sonra kınanır ve çaresiz kalırsın.” (İsrâ, 17/29)

Âyetteki “Eli sıkı olma” ifadesiyle cimrilik kast edilmektedir. Ellerin büsbütün açık olması ise israftan kinayedir. Yani ne öyle ellerini boynuna bağlamış gibi cimri ol; ne de malını saçıp savur. Çünkü her iki hâl de insanın kınanmasına ve üzüntüye uğramasına sebep olur. Aynı surenin 26. ve 27. âyetlerinde de infak ve harcama em-redilirken, tüketim sınırının savurganlık ve gösterişe varacak şekilde ihlal edilmesi yasaklanmaktadır:

“Akrabaya, yoksula ve yolda kalmış yolcuya haklarını ver, fakat saçıp savurma. Çünkü saçıp savuranlar şeytanların kardeşleridir. Şeytan ise Rabbine karşı çok nankörlük etmiş-tir.”

Tüketimde iktisat ve denge prensibi şu ayetlerde de vurgulanmakta; bahşedilen nimetlerden, iktisat ve denge prensibini ihlal etmeden helal ve meşru ölçüler içeri-sinde yararlanılması istenmektedir:

“Ey iman edenler! Allah’ın size helal kıldığı iyi ve temiz nimetleri (kendinize) ha-ram etmeyin ve (Allah’ın koyduğu) sınırları aşmayın. Çünkü Allah haddi aşanları sevmez. Allah’ın size rızık olarak verdiklerinden helâl, iyi ve temiz olarak yiyin ve kendisine inan-makta olduğunuz Allah’a karşı gelmekten sakının.”

Görüldüğü gibi yüce Rabbimiz (c.c), verdiği maddî ve manevî nimetlerin ölçülü kullanılmasını istemekte; haddi aşıp savurganlık yapılmamasını ya da cimrilik edip söz konusu nimetlerin atıl tutulmasını yasaklamaktadır.

Diğer bir ifadeyle İslam’da insanlardan, sosyal ilişkiler dâhil, hayatlarının her alanında olduğu gibi ekonomik hayatta da ifrat ve tefritten uzak, ölçülü ve dengeli olmaları istenmiştir. Bu nedenle ifrat noktası olan israf ile tefrit noktası olan cim-riliğin her ikisi de yasaklanmıştır. İktisatlı yaşamak (orta yol) ise teşvik edilmiştir. İktisatlı yaşamaya “orta yol” da diyebiliriz. Orta yol, insan hayatının âdeta bir sigor-tasıdır. Hz. Peygamber (s.a.s), “İktisat eden geçim sıkıntısı çekmez” (Kenzu’l-Ummal, III, 49, 5430) buyurmuşlar, kendileri de hayatlarının her alanında orta seviyede mütevazı bir hayat yaşamışlardır.

Harcamalarda dengeli olmanın (iktisatlı davranmanın) ölçüsü ise, meşru ihtiyaç-lardır. Bu bakımdan zamana, mekâna ve kişinin durumuna göre değişiklik arz eden ihtiyaç ölçüleri iyi belirlenmelidir. Kişi bu konuda karar verirken bu ilahî ölçülerin yanı sıra aklını ve vicdanını da devreye sokmalıdır.

“Kendisine âyetlerimizden bir kısmını gösterelim diye kulunu

(Muhammed’i) bir gece Mescid-i Haram’dan çevresini bereketlendirdiğimiz Mescid-i Aksa’ya götüren Allah’ın şanı yücedir. Hiç şüphesiz O, hakkıyla işitendir, hakkıyla görendir.” (İsrâ, 17/1)

İsrâ geceleyin yürütmek, mirac ise yükseğe çıkma anlamına gelmektedir. Pey-gamberimizin Mekke’de iken bir gece bu önemli olayı yaşaması bizler için birçok anlamlar ifade etmektedir. Bu yolculuğun gayesi Allah’ın kulu ve Resûlü olan Hz. Muhammed’e bazı ayetlerini göstermek istemesidir.

Müşriklerin Peygamberimiz (s.a.s) üzerindeki psikolojik baskıları artmış, Pey-gamberimiz ise ailesi ve az sayıdaki Müslümanlar bu baskı ve acılara dayanmaya çalışmıştı. Ayrıca eşi Hz. Hatice ile amcası Ebû Talibi kaybetmiş olması nedeniyle bir hüzün yılı yaşamıştı. Cenab-Hakk Peygamberimizi sabır ve tahammülü sebebiy-le (s.a.s) ödüllendirmek için bir gece Cebrail (a.s) vasıtasıyla Mescid-i Haram’dan Mescid-i Aksa’ya götürdü. Buna İsra adı verilmektedir. Hz. Peygamber (s.a.s) bun-dan sonra da miraç adını verdiğimiz hadiseyi yaşamıştır.

Şüphesiz Peygamberimiz (s.a.s) Rabbinin âyetlerinden en büyüğünü gördü. Kendi ifadesi ile “göğe yükseltildim. Öyle bir makama çıktım ki orada kalemle-rin gıcırtılarını duyuyordum.” Yani bir makama, bir seviyeye çıkarıldım ki kâinatın mukadderatının nasıl cereyan ettiğine muttali oluyordum” dediği rivayet edilmiştir (Müslim, “İman”, 263). Bu yakınlık Kur’an-ı Kerimde şöyle anlatılır:

“Sonra (ona) yaklaştı derken sarkıp daha da yakın oldu. (Peygambere olan mesafesi) iki yay aralığı kadar yahut daha az oldu.”

Peygamberimiz (s.a.s) miraçta Cenab-ı Hakk’a tazim ve selamlarını arz eder. O da rahmet ve bereket sözcükleri ile selamını karşılar. Namazlardaki oturuşlarda okunan tahiyyat işte bu buluşmanın bir hatırasıdır. Bu yolculukta şehitlerin ve mut-takilerin ruhları ile meleklerin barınağı olan Cennetü’l-Me’va’yı görme şerefine eren Peygamberimize (s.a.s) cenneti hak edenlerin erişecekleri mutluluklar ile cehenne-me gitmeye müstahak olanların karşılaşacakları acı sonuçlar bildirilmiştir. Miraçta Resûlullah (s.a.s)’a beş vakit namaz, Bakara suresinin son iki ayeti ve ümmetinden şirke düşmeyenlere yani büyük günahların mağfiret edildiği müjdesi verilmiştir.

Peygamberimiz sabahleyin Mescid-i Haram’a çıkıp bu durumu Kureyş’e haber verince hayret ve inkârla kimi el çırpıyor, kimi elini başına koyuyordu. Öyle ki iman etmiş olanlardan bir kısmı da dinden çıktı. Birtakım insanlar Hz. Ebu Bekir’e koşa-rak durumu aktardılar. Hz. Ebu Bekir “Eğer Resûlullah, bunu söylüyorsa şüphesiz doğrudur” dedi. Hatta ben bundan daha ötesini de tasdik ediyorum, sabah akşam gökten getirdiği haberleri yani peygamberliğini tasdik ediyorum” diyerek imanının sarsılmadığını gösterdi. Bu sebeple kendisine sıddık unvanı verildi.

Mirac’da, Peygamberimiz (s.a.s) Sidre-i Müntehâ’yı geçince birtakım ayetler gös-terilir. Nitekim ayette de “Andolsun, o, Rabbinin en büyük alametlerinden bir kısmını gördü” (Necm, 53/18) denilmektedir. Burada Cenab-ı Hakk, Peygamberimize vahye-deceği bazı hususları vahy etmiştir.

Mirac, Peygamberimizin (s.a.s) hiçbir beşere nasip olmayan mazhariyete kavuş-ması olduğu gibi, İslam’ın geleceği bakımından da müjdelerle yüklü bir olay niteliği taşır. Çünkü Peygamberimiz (s.a.s)’in en sıkıntılı dönemine rastlayan bu mucize ile Allah rızası için iman mücadelesi veren ve her türlü gayreti gösteren müminlere ümit ve başarı mesajı verilmiştir. Nitekim Akabe biatleri ve hicret, miraç hadisesin-den sonra gerçekleşmiştir.

Miraç hadisesi ile Peygamberimiz bir bakıma beşerî özelliğini koruyarak Allah’a yaklaşabileceği son noktaya kadar yaklaşmış ve Cenabı Hak selam ile kendisine hitap etmiştir.

İsra ve miraç ile yüce Allah, peygamberimize, varlığına, kudretine delalet eden büyük ve muazzam ayetlerini göstermiştir. Cennet, cehennem, semâvâtın, Kürsî’nin ve Arş’ın durumları bu ayetlerdendir.

İsrâ ve Miracın gerçekleşmesi, müminlerin arındırılması ve aralarından sadık iman sahibi kimseler ile kalbinde hastalık bulunanların açık-seçik bir şekilde ortaya çıkmasını sağlamıştır.

Miraçta Allah, Peygamberlerinden her birine derecelerine göre yerdeki ve gökte-ki ayetlerini göstermiş, bu amaçla tüm maddi perdeleri kaldırmış ve peygamberler de insanları davet edecekleri gaybi gerçekleri çıplak gözle görmüşlerdir.

“Her kim Allah’a, meleklerine, peygamberlerine, Cebrail’e ve Mikail’e düşman olursa bilsin ki, Allah da inkâr edenlerin düşmanıdır.” (Bakara, 2/98)

Dinimizin inanılması gereken esasları vardır. Bu esaslara inanmak Müslüman olmamızın da bir gereğidir. Bu yüzden bu değerlerden birine saygı göstermeyen, ya da düşmanlık besleyenin Allah katında değeri yoktur. Böyle kimselerin yaptıkları boşa gitmiştir. Elbette ki her mümin gibi biz de Rabbimize ve ayette sayılan değer-lere inanmaktayız.

Rabbimiz bu ayette o dönemde kendilerine göre bazı gerekçeler sunarak Cebrail’e düşmanlık eden Yahudilere seslenmektedir. Yahudiler Mikail’i yağmur, bolluk ve berekete sebep olduğu için severler ama Cebrail’e düşmanlık beslerlerdi. Aslında bu düşmanlığın nedenini ayetin devamı açıkça ifade etmektedir. O da Allah’ın izniyle Kur’an’ı Peygamberimize getirmesidir. Yüce Rabbimiz bu ve bundan bir önceki ayet-te, İslam dinine ait kutsal herhangi bir değere düşmanlığın Allah’a düşmanlık besle-mekle eşdeğer olduğunu ifade etmektedir. Ayetin ifadesine göre Allah da kâfirlerin düşmanıdır.

Bütün peygamberleri ve o peygamberlere indirilen kitapları gönderen Rabbi-mizdir. Rabbimiz, son Peygamber, Efendimiz Hz. Muhammed’den önce sayılarını bilemediğimiz nice peygamberler göndermiştir. Bu peygamberlerin her biri Allah katında yüce bir konuma sahip idiler. Bu peygamberlerden bir kısmına inanıp bir kısmına inanmamak Kur’an’da “asıl kâfirler onlardır” ifadeleriyle şiddetle yerilmiştir. Öyleyse bir mümin olarak Allah’ın gönderdiği bütün elçilere ve onlara verilen kitap-lara hiçbir ayırıma gitmeksizin inanmalıyız.

Rabbimiz Allah, biz insanları yaratmadan önce kendini sürekli tesbih eden ve Allah’ı anmaktan hiç ayrılmayan varlıklar olan melekleri yaratmıştı. Meleklerin gö-revi Allah’ın verdiği herhangi bir emri eksiksiz yerine getirmektir. Biz insanlardan farklı olarak melekler Allah’a hiç karşı gelmez ve emredildikleri şeyi aynen yerine getirirler. Kur’an’da, Rabbimizin pek çok melek yarattığı ve her birinin farklı gö-revleri olduğu belirtilmektedir. Arşı yüklenenler, vahiy meleği, ölüm meleği, tabiat işleri ile görevli melekler, yazıcı melekler ve hafaza melekleri gibi pek çok melekler olup bunlar müminlere de dua ederler. Rabbimizin yarattığı her bir meleğin aynı zamanda kendimizin ve Rabbimizin dostu olduğunu bilmeli ve onlarla ilgili söyle-yeceğimiz cümlelerde dikkatli olmalıyız.

Melekler içerisinde yüce bir elçi vardır ki onun adı Cebrail’dir. Rabbimiz onu Peygamberlere vahyi ulaştırması için seçmiştir. Bu kutlu elçi Kur’an-ı Kerim’de Cib-ril, Rûhulkudüs, Rûhulemîn, Ruh ve Resul şeklinde beş değişik isimle anılmıştır. Cebrail’in, karşı konulamayan müthiş bir güce ve kesin bilgilere sahip olduğu ifade edilmiştir. Cebrail, Hz. Muhammed’den önceki peygamberlere de vahiy getirmiş ve başka bilgiler öğretmiş; yine onlara birçok konuda yardımcı ve destek olmuştur. Mi-kail de büyük meleklerden birinin ismidir. Bazı hadislerle diğer İslamî kaynaklarda Mikail’in yağmur yağdırmak, bitki bitirmek gibi tabiat olaylarını düzenlemekle ve yaratıkların rızıklarını yönetmekle görevli olduğu belirtilir. Rabbimizin önem ver-diği bir değere yani dosta düşmanlık Allah’a düşmanlıktır. Kudsî hadiste Rabbimiz şöyle buyurur:

“Kim benim dostlarımdan birine düşmanlık ederse ben ona harp ilan ederim.” (Buharî,”Rikak”, 38)

Sadece bu hadis bile Allah katında önemli olan “kutsal değerlere” karşı saygı göstermemiz için yeterli derecede uyarı içermektedir.

Allah’a inanan kullar olarak hepimizin görevi iman esaslarında belirtilen bu de-ğerlere inanmak ve onlarla ilgili yanlış bilgi ve yorumlardan uzak durmaktır. Pey-gamberlerin Allah’ın emrine karşı geldiği, Meleklerin dişi ve erkeklerinin olduğu, Cebrail’in Mikail’den farklı olarak Yahudilerce kötü bir şekilde anılması gibi Kur’an’a ve İslam’a aykırı her düşünceden uzak durmalıyız. Şaka da olsa bir kutsal değerle ilgili küçümseyici ifadede bulunmamalı, hakkında bilgimiz olmayan konularda fikir yürütmekten kaçınmalıyız. Unutmayalım, bizim için önemsiz bir söz Allah katında önemli olabilir.

“Ancak sizinle aralarında anlaşma olan bir topluma sığınmış bulunanlar yahut ne sizinle ne de kendi kavimleriyle savaşmayı içlerine sığdıramayıp (tarafsız olarak) size gelenler başka. Eğer Allah dileseydi, onları size musallat kılardı da sizinle savaşırlardı. Eğer onlar sizden uzak durur, sizinle savaşmayıp size barış teklif ederlerse; Allah size, onlara saldırmak için bir yol (yetki) vermemiştir.” (Nisa, 4/90)

Diğer dinlerin, ya da felsefî ekollerin isimleri mensup olduğu peygamber ve ku-rucusuyla özdeşken, sadece İslam daha baştan adını “sulh”, “güvenlik”, “esenlik” ve “barış”dan almaktadır. Hıristiyanlık için İsevî, Yahudilik için Musevî denilmesi, Hin-duizm, Konfüçyanizm, Maniheizm, Budizm vb. akımlar da bu söylenenlere birer örnek teşkil etmektedir. Bu hâliyle dahi İslam’ı savaş ve terör ile anılır hâle getirmek, onunla bütünleştirmek insafla bağdaşır bir durum olamaz. Çünkü genelde ilahî din-lerin hepsi, özelde ise İslam, dünyayı insana zindan etmek, yaşanmaz hâle getirmek için değil, huzur ve güvenlik içinde yaşamak için gönderilmiştir.

Hiç şüphesiz, her din ve düşünce akımında yanlış yapanlar, hatalı davrananlar ve hatta kendi çıkarları için dinlerin kutsal saydığı kavramları istismar edenler olabilir. Ancak buradan hareketle herhangi bir dini, özellikle de adında sevgi, barış, selamet ve esenlik bulunan İslam’ı topyekûn mahkûm etmek insaflı bir yaklaşım olamaz.

Öyleyse dinimizde esas olan savaş değil barıştır. Savaş ancak arızî durumlarda söz konusudur. Eğer yurdunuz bir başka güç tarafından işgale uğramış, haksız yere insanlarınız yurtlarından çıkarılmaktaysa, tüm barış yolları denenmiş, bundan bir netice alınamamışsa o durumda kurallarına riayet etmek şartıyla, sınırlı bir savaşa izin verilebilir. Çünkü İslam medeniyetinin en görkemli, en etkin ve en verimli dö-nemleri, savaş ortamının değil barış ortamının ürünüdür.

Bilindiği gibi insan toplumsal ve medeni bir varlıktır. Yani, kendi başına yaşa-yamaz; başka insanlarla yaşamaya ve onlarla yardımlaşmaya mecbur, muhtaç hatta mahkûmdur. Bu da, fert ve cemiyetler arası uzlaşma, barış, hoşgörü ve farklılıklarla beraber dostluk içinde yaşamayı, kaynaşmayı gerektirmektedir. Günümüzde gittik-çe küçülen, bir o kadar da küresel hâle gelen bir dünyada yaşıyoruz. İçinde yaşadı-ğımız bu çağda onca soruna rağmen hiçbir toplum tek başına bunların üstesinden gelebilecek durumda değildir. Dünyanın içinde bulunduğu açlık, kuraklık, silahlan-ma, terör vb. pek çok sorun ister istemez tüm toplumları birbiriyle ilişki kurmaya, birbirinin desteğini almaya zorlamaktadır. O nedenle, dinimiz kendisine uzatılan eli boş çevirmez, onu karşılıksız bırakmaz.

Barış sadece küresel bağlamda değil, yerel bağlamda da ihtiyaç duyulan ve has-reti çekilen bir olgudur. Zira hangi toplum olursa olsun, bir toplumun dirlik ve dü-zeni, huzur ve güvenliği, ancak o toplumda yaşayan fertlerin anlaşıp uzlaşmalarına, hiç olmazsa birbirleriyle sulh olup ihtilâfa düşmemelerine bağlıdır. Aksine, birbirine düşmüş, çeşitli ihtilaflarla baş başa kalmış bir milletin arzulanan refaha ulaşması, birlik ve beraberliğini sürdürmesi imkânsızdır.

Nitekim bu bağlamda, konumuzda mevzu bahis ettiğimiz âyet-i kerîme buna işaret etmektedir. İslam dininde gerek fertler, gerekse toplumsal bağlamda barışı bo-zacak insanları kin ve nefrete sevk edecek bazı şeylerin haram kılınması da bu ama-ca yöneliktir. Bu cümleden olarak, anlaşmazlık ve düşmanlıklara sebep olan gıybet, dedikodu, kin, haset ve başkalarının mallarını gayr-i meşru yollarla yemek kesin olarak yasaklanmış; affetmek, hoş görmek ise tavsiye edilmiştir. İşte tüm bunlarla dinimiz, insanları anlaşmazlık ve düşmanlıklardan kurtarmayı, bunun yerine sulhu yani, insanların arasını düzeltmeyi ve bu sayede huzurlu bir toplum kurmayı amaç-lamıştır. Nitekim bir diğer âyet bu durumu gayet güzel bir biçimde izah etmektedir:

“Eğer inananlardan iki grup birbirleriyle savaşırlarsa aralarını düzeltin. Eğer biri öte-kine saldırırsa, Allah’ın buyruğuna dönünceye kadar saldıran tarafa karşı savaşın. Eğer (Allah’ın emrine) dönerse, artık aralarını adaletle düzeltin ve (onlara) eşit davranın. Çün-kü Allah, adaletli davrananları sever. Müminler ancak kardeştirler. Öyleyse kardeşlerini-zin arasını düzeltin. Allah’a karşı gelmekten sakının ki size merhamet edilsin.” (Hucurât,49/9-10)

Netice itibariyle, dinimiz barış ve sevgi dinidir. İslam’da esas olan savaş değil, ba-rış; kavga değil, kardeşlik; yarışma değil, yardımlaşma; uzaklaşma değil, uzlaşmadır.

“Yedi gök, yer ve bunların içinde bulunanlar Allah’ı tespih ederler. Her şey O’nu hamd ile tespih eder. Ancak, siz onların tespihlerini anlamazsınız. O, halîm’dir (hemen cezalandırmaz, mühlet verir), çok bağışlayandır.” (İsra, 17/44)

Yüce kitabımız Kur’an-ı Kerim’de kâinatla ve eşyanın varlığı ile ilgili çok sayıda ayet bulmak mümkündür. Bu ayetlerde etrafımıza, yakın çevremize -yeryüzüne- ve uzak çevreye -gökyüzüne- bakmamız öğütlenerek dikkatimiz çekilmekte ve onlar hakkında düşünüp ibret almaya davet edilmekteyiz. Dikkatle baktığımızda bu ayet-lerin zikredilmesinde dört ana hedef görülmektedir. Bunlardan birincisi, tabiî var-lıklar ve olaylarla, Allah’ın varlık ve birliğine, ölümden sonra dirilişe ve bazı metafi-zik konulara delil getirmektir. İkincisi kâinatın bizzat yapısı ve çeşitli tabiî olayların meydana gelişi hakkında doğrudan temel bilgi vermektir. Üçüncüsü kâinatın insan için yaratıldığını ve maddî ihtiyaçları için emrine amade kılındığını hatırlatırken, dördüncüsü de tabiatın korunması gerektiğini bizlere öğretmektir

Yukarıda verdiğimiz ayette, Allah’ın yarattığı tüm varlıkların kendi hâl dilleriyle O’na ibadet edici olduğunu ve daimi surette yüce Yaratıcının varlıklarla ilişki içerisin-de bulunduğunu göstermektedir. Bu, bize kâinatın manevî yönünü göstermektedir.

Yüce Allah’ın Kur’an’da zaman zaman ağaç ve bitki türlerine yemin etmesi, bu varlıklara verilen öneme işaret etmektedir. Nitekim Kur’an-ı Kerim’de sadece “ağaç” lafzının geçtiği ayetlerin sayısı azımsanmayacak bir boyutta (yirmi sekiz adet)dır. Bütün bunlardan, Allah’ın yarattığı her şeyin, maddî değerinin yanında manevî bir değerinin de olduğu anlaşılmaktadır. Dolayısıyla her şey O’nun emrinde ve zikreden bir varlık olarak O’nun varlığının müjdecisidir. Tüm varlıklar O’nun hikmetinin eseridir ve hiçbirisi lüzumsuz yere yaratılmamıştır. Bundan dolayı varlıklar kıymet verilmeye layık olup onların keyfî bir şekilde yok edilmesi dinimizce yasaklanmıştır. Nitekim Kamer suresi 54/49.ayette her şeyin bir ölçüye göre yaratıldığı belirtilirken, Rum suresi 30/41’de insanların elleriyle işledikleri yüzünden karada ve denizde bo-zulma -fesad- çıkacağı hatırlatılmıştır.

Tüm ibadetlerinde Allah’a teslim olmaya çağrılan inananların, bilhassa hac iba-deti gibi dünyanın her tarafından gelen yüz binlerin bir arada bulunduğu izdihamlı anda bile ihramlı iken canlıları öldürmekten ve tabiata zarar vermekten sakındırıl-maları çok manidardır.

Hz. Peygamber (s.a.s) Efendimiz hayatta iken bu konuda da -bırakınız keserek, ya-karak yok etmeyi- bize örnek olacak şekilde boş arazileri ormanlaştırmıştır. Resûlullah (s.a.s) Zû-Kad gazvesinden dönerken -bir zamanlar orman olan- Zureybu’t-Tavîl’e gel-diği zaman, Ensar’dan Harise oğulları; Ya Rasulallah burası bizim deve ve koyunları-mızın otlağı, kadınlarımızın gezintiye çıktığı yerlerdir, diyerek el-Gâbe’nin yerini işaret ettiler. Bu konu üzerine Allah Resûlü “Kim buradan bir ağaç kesecek olursa, onun karşılığı bir ağaç diksin” diye emretmiştir. Bundan sonra ağaçlar dikilmiş ve el-Gâbe (ormanı) meydana gelmiştir (Belâzûrî, Fütûhu’l-Buldan, Beyrut 1958, 1/17).

Yine bu konuda “Elinizde bir ağaç fidanı varsa kıyamet koparken bile olsa eğer dikme-ye fırsat bulursanız mutlaka dikin” (Buhârî, Edebü’l-Müfred, Kahire 1379, s.168) emriyle biz-leri yönlendiren Peygamberimiz Medine ve Taif şehirlerini de koruma altına almıştır. Sevgili Peygamberimizin bu güzel uygulaması doğrultusunda İslam hukukçuları da koruma düşüncesiyle, mezarlık ve vakıf arazilerinden kamu yararına kullanılmak şartıyla ağaç kesileceği zaman yerine yenilerinin dikilmesi şartını koymuşlardır.

Resûlullah’ın bu örnekliğine uyan tüm Müslümanlar çağlar boyu gönüllü birer çevreci olarak ağaçlarla ve Allah’ın yarattığı diğer tüm canlılarla ilgilenerek onları korumuşlar ve kurdukları şehirlerde, mezarlıklarında, yaptıkları cami, medrese vb. yerlerde ağaçlandırmaya önem vermişlerdir. Nitekim bazı yörelerde insanımızın do-ğum veya ölüm vesilesiyle hatıra ağaçlar dikmesi gelenek hâlini almıştır. Bu konuda insanımız, dikilen ağacın meyvesinden veya gölgesinden istifade edildikçe sadaka sevabına kavuşulacağı inancıyla hareket etmiştir.

Netice itibariyle içinde yaşadığımız dünyada beşikten mezara kadar olan ağaç ihtiyacımızı karşılarken elimizde bulunan ormanları atalarımızdan miras değil yav-rularımızdan ödünç aldığımız bilinciyle kullanmalı, bu konuda israfa, cehalete, hat-ta kötü bir şekilde kullanarak hıyanete düşmemeliyiz. Elimizde bulunan ormanları yok etmenin kolay, yetiştirmenin zor olduğunu, ormanların azaldığı ülkelerde eroz-yon, heyelan, düzensiz yağış, sel felaketi, kuraklık ve kıtlığın etkili olabileceğini hatırımızdan çıkarmamalıyız.

“Ey iman edenler! Hepiniz topluca barış ve güvenliğe (İslam’a) girin. Şeytanın adımlarını izlemeyin. Çünkü o, size apaçık bir düşmandır.” (Bakara, 2/208)

İslam barış dinidir. Yukarıdaki ayet-i kerimede de işaret edildiği üzere, İslam’ın bir anlamı da barıştır. Kur’an’a ve Peygamberimizin hadislerine baktığımız zaman savaşın istenmedik bir olay olduğunu, savaşa “meşru müdafaa” amacına yönelik ola-rak veya tedbir alma ve düşman hücumunu önceden öngörerek, tehlikeyi önlemeye matuf olarak izin verildiğini görürüz. Savaş bazen barışı korumak, terör faaliyetle-rini önlemek, mazlumlara sahip çıkmak, ibadethaneleri korumak amacıyla zorunlu hâle gelir:

“Kendilerine savaş açılan Müslümanlara, zulme uğramaları sebebiyle cihad için izin verildi. Şüphe yok ki Allah’ın onlara yardım etmeğe gücü yeter. Onlar, haksız yere, sırf, ‘Rabbimiz Allah’tır’ demelerinden dolayı yurtlarından çıkarılmış kimselerdir. Eğer Allah’ın, insanların bir kısmını bir kısmıyla defetmesi olmasaydı, içlerinde Allah’ın adı çok anılan manastırlar, kiliseler, havralar ve mescitler muhakkak yerle bir edilirdi. Şüphesiz ki Allah kendi dinine yardım edene mutlaka yardım eder. Şüphesiz ki Allah çok kuvvetlidir, mutlak güç sahibidir.”

“Size ne oluyor da, Allah yolunda ve ‘Ey Rabbimiz! Bizleri halkı zalim olan şu memle-ketten çıkar, katından bize bir dost ver, bize katından bir yardımcı ver’ diye yalvarıp duran zayıf ve zavallı erkekler, kadınlar ve çocukların uğrunda savaşa çıkmıyorsunuz?” (Nisa,4/75)

Peygamberimizin şu hadisi savaşı değil, barışı hedeflediğini göstermektedir:

“Ey insanlar! Düşmanla karşılaşmayı temenni etmeyin. Allah’tan afiyet (esenlik ve barış) dileyin. Fakat düşmanla karşılaşınca da sabredin ve bilin ki cennet kılıçların gölgesi altındadır.”

İslam, insan canını mukaddes kabul etmiş, insanları öldürmeyi değil, onlara ha-yat vermeyi tavsiye buyurmuştur:

“Bundan dolayı İsrailoğullarına (Kitap’ta) şunu yazdık: ‘Kim, bir insanı, bir can kar-şılığı veya yeryüzünde bir bozgunculuk çıkarmak karşılığı olmaksızın öldürürse, o sanki bütün insanları öldürmüştür. Her kim de birini (hayatını kurtararak) yaşatırsa sanki bütün insanları yaşatmıştır…”

Savaş ahlakı denen bir şey vardır. Şu hadisler hem bize bu ahlakı öğretir, hem de İslam’ın savaşla aslında insanları öldürmeyi değil, onları etkisiz hâle getirmeyi ve onları İslam’ın kurtuluş yoluna katmayı hedeflediğini öğretir.

Büreyde (r.a), babasından şöyle naklediyor: Resûlullah (s.a.s) bir ordunun veya seriyyenin başına komutan tayin ettiği zaman, -hassaten komutana- Allah’a karşı muttaki olmasını, beraberindeki Müslümanlara da hayır tavsiye eder ve sonra şun-ları söylerdi:

“Allah’ın adıyla, Allah’ın yolunda savaşın. Allah’ı inkâr eden kâfirlerle çarpışın. Gaza edin fakat ganimete hıyanet etmeyin, ahdi bozmayın, ölülerin vücutlarına sataşıp burun ve kulaklarını kesmeyin, çocukları öldürmeyin!

Müşrik düşmanlarla karşılaşınca onları önce üç şeyden birine çağır: Bunlardan birine cevap verirlerse onlardan bunu kabul et ve artık dokunma! Önce İslam’a davet et. İcabet ederlerse hemen kabul et ve elini onlardan çek. Müslüman olma teklifini kabul etmezlerse, onlardan cizye iste, müspet cevap verirlerse kabul et ve onları serbest bırak. Bundan da imtina ederlerse, onlara karşı Allah’tan yardım dile ve onlarla savaş…”

Peygamberimiz savaş esnasında bile kadın ve çocukların öldürülmelerini yasak-lamıştır (Buharî, “Cihâd” 147-148; Müslim, “Cihâd” 24-25).

Kur’an-ı Kerim’de savaş stratejisine yönelik birçok ayet vardır. Bu ayetlere göre Müslümanlarla savaş edenlere karşı savaşılacak, savaştan vazgeçtikleri anda da sa-vaştan vazgeçilecektir (Bakara, 2/190-192). Şu dinin yüceliğine bakın ki, müşrik de olsa, Müslümanlara sığınan kimseye dokunmamalarını, hatta onu güven içinde ola-cağı yere ulaştırmalarını emrediyor:

“Eğer Allah’a ortak koşanlardan biri senden sığınma talebinde bulunursa, Allah’ın ke-lamını işitebilmesi için ona sığınma hakkı tanı. Sonra da onu güven içinde olacağı yere ulaştır…”

İslam’a zararı olmayan ve tehlike oluşturmayan farklı din mensuplarıyla iyi ge-çinmek yasaklanmamıştır (Mümtehine, 60/7-9). Kur’an’da bulunan cihad ayetlerini ve Hz. Peygamber’in cihadlarını, sebep ve sonuçlarını iyice irdelemeden, Kur’an’ı ve Hz. Peygamber’i terör kaynağı olarak görmek, büyük haksızlıktır.

“Öyleyse, bir işi bitirince diğerine koyul. Ancak Rabbine yönel ve yalvar.” (İnşirah, 94/7-8)

Dinimiz İslam helâlinden çalışmanın, nafaka temin etmenin büyük bir sevap olduğunu belirtmekte ve Kur’an’da kişiye ancak çalıştığının verileceği beyan edil-mektedir (Necm, 53/39). Buna bağlı olarak, “İki günü eşit olan ziyandadır” anlayışıy-la Müslümanlar çalışmanın önemini kavrayarak, statik değil daha dinamik olmayı, daima ilerlemeyi hedef olarak görmüşlerdir. Her şeyde örnek olduğu gibi çalışma konusunda da bize örnek olan Hz. Peygamberimiz, “Hiç kimse kendi elinin emeği ile kazandığından daha hayırlı bir lokma asla yiyemez” (Buhârî, Büyu’, 24) buyurarak helâlinden kazanmanın önemine vurgu yapmıştır. Yine aynı Peygamber, çalışmayıp tembel olmaktan Allah’a sığınmış ve “Birinizin sırtında odun destesi taşıması, versin veya vermesin, insanlara gidip el açmasından daha iyidir” (Buharî, “Büyu”, 26) buyurmak suretiyle dilenmenin doğru bir davranış olmadığını belirtmiştir.

Peygamberimiz bütün bunları söylemekle kalmamış, bizzat kendisi de söyle-diklerini tatbik ederek biz ümmetine örnek olmuştur. Nitekim o küçüklüğünde çobanlık yapmış, gençliğinde ticaretle meşgul olmuştur. Hatta kendisine “el-Emin” yani güvenilir kimse denmesi de ticaret ve tabii yaşamındaki dürüstlüğüne istinaden verilmiş bir lakaptır. Hz. Peygamber Efendimizin Mekke’den Medine’ye geldiğinde inşa ettirdiği mescidin yapımı esnasında bizzat sırtında kerpiç ve taş taşıması da çalışmanın önemi açısından ayrı bir güzelliktir.

Hz. Peygamberin çalışması gelişi güzel olmamış ve bizlere bugün dahi hepimizin ihtiyaç duyduğu bir ilkeyi öğretmiştir. O ilke ise, kişi hangi iş, statü ve konumda olursa olsun yaptığı işi, iyi ve güzel yapmasıdır. Bugün buna çalışma hayatında “ka-lite” demek de mümkündür.

Çalışmak, insana huzur verir. Huzursuzlukların pek çoğu ise işsizliktendir. Bir iş ile meşgul olan kimsenin yanlış şeyler düşünmesi ve yapması mümkün müdür? Bilindiği gibi bir ülkenin muasır ve müreffeh bir seviyeye ulaşması ancak o ülke vatandaşlarının çalışmasıyla mümkündür. Üretmek ve helâl yoldan kazanmak, hem kendi mutluluğumuz, hem de bizden sonra gelecek nesillerin daha rahat ve kim-seye muhtaç olmadan yaşamaları için büyük önem arz etmektedir. İstiklâl Marşı şairimiz Mehmet Akif de, çalışmanın gerekliliğine olan inancını şu dizeleriyle açığa vurmaktadır.

“Ey dipdiri meyyit, iki el bir baş içindir Davransana şimdi el de senindir, baş da senindir”

İslam dininin çalışmaya verdiği önem ortada iken, Müslümanların bugünkü hâllerinin bu açıdan çok parlak bir seviyede olduğunu söylememiz ne yazık ki müm-kün değildir. O halde daha çok çalışmak, ilerlemek, helâlinden kazanmak ve üret-mek hepimizin üzerine düşen bir görev olmalıdır. Hangi meslek ve işi yapıyorsak yapalım, onu hakkıyla yapmalı, kazandığımızı da hak ederek almalıyız. Bir kimseyi kendi işyerimizde çalıştırıyorsak onun hakkını alın teri kurumadan vermeliyiz. Bu aynı zamanda karşılıklı işçi-işveren sevgisinin kazanılmasına da etki sağlayacaktır.

Bir işte çalışıp ekmeğimizi oradan kazanan bir işçi isek “bu kadar ücrete ancak bu kadar iş olur” demek suretiyle çalışmamızda ihmal ve tembelliğe gitmemeliyiz. İşsizliğin had safhada olduğu bir yerde, alın terimizle nafakamızı temin etmek he-pimizin boyun borcu olmalıdır. Gönül ister ki, göklere boy veren minarelerimizin yanında aynı heybetle yükselen fabrika bacalarımız da olsun. İşte bunun için herkes üzerine düşen görevi yapmalı, tembellik, atalet ve sefaletten uzak durmalıdır. İslam asla çalışmaya, zengin olmaya, üretmeye karşı değildir. İslam başkasına muhtaç ol-maya, dilenmeye ve tembelliğe karşıdır.

“Hani onlardan bir topluluk demişti ki: ‘Siz Allah’ın helak edeceği veya şiddetli bir azaba uğratacağı bir kavme ne diye (boş yere) öğüt veriyorsunuz?’ Onlar da, ‘Rabbinize bir mazeret beyan etmek için, bir de belki Allah’a karşı gelmekten sakınırlar diye (öğüt veriyoruz)’ demişlerdi.” (A’râf, 7/164)

Bu ayet-i kerimede hitap edilen kitle Hz. Peygamber dönemindeki Yahudilerdir. Onlar ayet-i kerimede bahsedilen konu hakkında bilgi sahibi olduklarından dolayı olay, özlü bir üslûpla anlatılmaktadır. Şöyle ki; deniz sahilinde yaşayan bir kasaba halkına cumartesi günü, iş yapmamak ve sırf ibadet etmek zorunluluğu yanında balık avlamak da haram kılınmıştı. Fakat onlar ilahî bir imtihana tabi tutuldular. Balıklar tatil günü olan cumartesi günü, diğer günlere nazaran akın akın ta sahile kadar gelirken diğer günlerde ise denizin derin yerlerinde dolaştıklarından, onlar balıkları bir hayli zahmet çekerek avlayabiliyorlardı. Bu böyle bir süre devam ettik-ten sonra onlardan bazıları iradelerine hâkim olamayarak hürmet ettikleri cumartesi gününde Allah’ın koyduğu yasağa rağmen O’nun emir ve tavsiyelerine muhalefet ederek o günde balık avlamaya başladılar. Bu durum karşısında bir grup insan da, “Allah’ın yasak etmesine rağmen böyle bir şeyi nasıl yaparsınız! Cumartesi günü balık avlamak size haram kılınmadı mı?” diye onlara nasihat etti ise de bu nasihat sınır tanımazların aşırılıklarını daha da körüklediğinden nasihat edenler de bunun faydasız olduğunu düşünerek ümitsizliğe kapıldılar ve olaya sessiz kaldılar.

Başka bir grup insan daha olaya müdahale ederek onları ısrarla engellemeye ça-lıştılarsa da bu durum uzadıkça uzadı. Bunun üzerine çabalarının boşuna olduğunu düşünenler, ısrarla irşattan yana olanlara “Siz Allah’ın helak edeceği veya şiddetli bir azaba uğratacağı bir kavme ne diye (boş yere) öğüt veriyorsunuz?” diyerek na-sihatin boşuna bir çaba olduğunu söylediklerinde; diğerleri cevaben, “Biz, kötülük karşısında susmakla kendimizi kurtaramayacağımız, görevimizi yaptık diyemeye-ceğimiz için onlara öğüt veriyoruz. Onların durumlarını düzeltmelerinden, hakka dönmelerinden ümitsiz değiliz. Belki onlar, içinde bulundukları hâlden sakınırlar, onu terk ederler ve tövbe ederek Allah’a dönerler. Allah da onların tövbelerini kabul eder, merhamette bulunur.” diyerek en azından uyarı görevlerini yapmış sayılmak ve böylece Allah katında sorumluluktan kurtulmak yanında, uyardıkları kişilerin hatalarını göstererek durumlarını düzeltmelerine yardımcı olabilecekleri ümidiyle onları irşat ettiklerini belirtiyorlardı.

İlgili ayette bu kasaba halkının üç tip insan topluluğundan meydana geldiği gö-rülmektedir:

Allah’ın yasaklarını çiğneyenler,

Allah’ın hükümlerine uymakla birlikte günahkârların ıslah edilmesi konu-sunda kötümser olup irşadın yararsız olduğunu düşünenler,

İrşadın terk edilemez bir görev ve sorumluluk olduğunu, ayrıca bu hususta ümitsiz ve karamsar olmamak gerektiğini düşünenler. Âyetin üslûbundan, en ideal davranışın bu sonuncuların davranışı olduğu anlaşılmaktadır.

Şu halde müminler, özellikle ilim irfan sahibi kişiler, kendileri Allah’ın buyruk ve yasaklarına uyarak temiz bir hayat yaşadıkları gibi başkalarının da doğru yolda olmalarını sağlamak için bıkıp usanmadan irşat görevlerini yerine getirmelidirler. Gerçek bir eğitimci ve irşatçının kötümser bir yaklaşımla, kötülükleri çaresiz ve şifasız kabul edip bir kenara çekilmesi doğru bir davranış değildir. Ayrıca bizzat peygamberler de dâhil olmak üzere insanlar bu hususta ne ölçüde başarılı oldukla-rından değil, bu yolda gerektiği kadar ve gerektiği şekilde çaba gösterip gösterme-diklerinden sorumludurlar (Kur’an Yolu, II, 613-614), hidayet ise yalnız Allah’tandır (Bakara 2/272; Nahl 16/37; Kasas, 28/56).

Eğer bir toplum içinde birtakım kötülükler, zulümler, ahlaksızlıklar işleniyorsa unutmayalım ki Rabbimiz sadece o toplum içindeki günahkârları değil toplumun öteki üyelerini de hesaba çekecektir. Suçlulara “neden bu günahları işlediniz?” diye, diğerlerine de “neden bu insanları uyarmadınız? Niçin onlara Allah’ın âyetlerini duyurmadınız?” diye hesap soracaktır. Rabbimizin bu sorgulaması karşısında “Ya Rabbi! Sen şahitsin ki ben bana düşeni yapmıştım, ben elimden geldiği ve becerebil-diğim kadarıyla bu insanları uyarmıştım, bu insanlara senin kitabını duyurmuştum” diyebilmemiz gerektiğini hiçbir zaman hatırımızdan çıkarmamalıyız.

“İnsanlara bir zarar dokunduğu zaman, rablerine yönelerek ona dua ederler. Sonra Allah onlara kendinden bir rahmet tattırınca da, bir bakarsın ki içlerinden bir grup Rablerine ortak koşuyorlar.” (Rûm, 30/33)

Bu ayette insanların dua ile olan alakalarından ve hangi durumlarda duaya mü-racaat edildiğine vurgu yapılmaktadır.

Dua, insanın istek ve arzularının yerine getirilmesi talebidir. Dua; kul ile Allah arasında olması gereken en önemli bağdır. Ama insanlardan bazıları buna daima ihtiyaç duyup dua ve ibadetten kopmazken bazıları yalnızca sıkıntılı ve problemli olduğu zamanlarda duayı araç olarak kullanıp Allah’a yalvarmaktadır.

Kulunun davetine icabet eden yüce Allah kabul kapısını her zaman açık tutmak-tadır. Mümin sûresinin 60. ayetinde yüce Allah; “Rabbiniz şöyle dedi: Bana dua edin, duanıza cevap vereyim. Bana kulluk etmeyi kibirlerine yediremeyenler aşağılanmış bir halde cehenneme gireceklerdir” buyurmak suretiyle kulun dua etmesi hâlinde Allah’ın kabul edeceğini vaat etmiştir. Böylece ne zaman dua yapılacağı konusunda herhangi bir ayırım yapılmamıştır.

Yüce Allah insanı hatasıyla kabul ettiğini, duasını kabul edeceğini açıklamakla insanlara olan rahmetini göstermektedir. Bu husus Bakara suresinin 186. ayetinde; “Kullarım, beni senden sorarlarsa (bilsinler ki) gerçekten ben (onlara çok) yakınım. Bana dua edince, dua edenin duasına cevap veririm. O halde, doğru yolu bulmaları için benim davetime uysunlar, bana iman etsinler” şeklinde ifade edilmektedir. Bu ayette Allahu Teala’nın özellikle biz kullarına çok yakın oluşu dile getirilerek bu anlayışla rab-bimize yönelmemiz gereği üzerinde durulmuştur. Bu kadarıyla da kalmayıp “Dua edenin duasını kabul ederim” açıklamasıyla da insan için fırsatların devam ettiği, kurtuluşun Allah’a yönelişte olduğu açıkça ifade edilmiştir.

Bizler dua kapılarının açık olduğunu unutmamalıyız. Hatta hatamızı anlayıp Allah’a yöneldiğimiz zaman ayrı bir değer de kazanmaktayız. Furkân suresinin 77. ayetinde; “(Ey Muhammed!) De ki: Duanız olmasa Rabbim size ne diye değer versin.” bu-yurulması da duanın önemini, hatta hayatın bir parçası olduğunu göstermektedir.

Dua hem kişinin kendi istek ve arzularıyla hem de karşılaştığı olaylarla ilgili ola-bilir. Hangisi olursa olsun duada samimiyet esastır.

Dua mademki yaratan Allah ile olan yakınlık ve münasebettir. O halde her za-man bu yakınlık canlı tutulmalıdır. İnsanın insana olan ilgisi nasıl sadece ihtiyacı olduğu zaman hoş karşılanmaz ise kulun da yalnızca zorda kaldığı durumda duaya yönelmesi hoş bir şey olmaz. Çünkü bağlılığın en güzel olanı daimi ve içten olanıdır. Kişiyi yalnızca içinde bulunduğu şartların yönlendirmesi hâlinde duaya yönelmesi insan için bir eksiklik olur. Hâlbuki insanın her zaman duaya ihtiyacı vardır. Yalnız-ca mecbur olduğu zaman dua eden insanın bu davranışı hoş karşılanmamaktadır. Konu başlığı olarak yer alan ayette “İnsana bir zarar dokunduğu zaman Rablerine yönelerek dua ederler.” şeklindeki açıklama insanların acziyetinin, çaresizliğinin ifa-desidir. Bu acziyet ve Allah’a karşı güçsüzlük hâli her zaman var olan bir durumdur. Dolayısıyla bu bilinç ve anlayışla daima dua kapısı aralanmalıdır. Aksi halde Allah’a karşı samimiyet değil, adeta çıkarcılık anlayışı hâkim olmaktadır. Bizler böyle olma-ması gerektiğini bilmeli, Allah’ı unutmayıp hep bu gücü yanımızda hissetmeliyiz. Zararın giderilmesinin Allah’tan olduğu bilicine sahip olup Allah’ın lütfunu unut-mamalıyız. Şayet unutulursa ahirette bu gerçeğin ortaya çıkacağını hatırlamalıyız.

Bütün bu izahlar sonrasında aczimizi bilerek Allah’a yakınlık oluşturan kulluk bilincimizi ve ibadet hayatımızı daima canlı tutmamız gerekmektedir.

İnsan Allah’a karşı büyüklenemez, kibir edemez. O’ndan uzak kalamaz. Çünkü Allah yaratıcıdır, kul ise yaratılandır.

Kul Allah’a daima muhtaçtır. Bu nedenle her zaman O’nun yardımını dilemeli ve isteklerini O’na sunmalıdır.

“Eğer Allah insanlara, onların hemen hayra kavuşmayı istedikleri gibi, şerri de acele verseydi, elbette onların ecellerine hükmolunurdu. İşte biz, bize kavuşmayı ummayanları, kendi azgınlıkları içinde bocalar halde bırakırız. İnsana bir sıkıntı dokundu mu, gerek yan üstü yatarken, gerek otururken, gerekse ayakta iken (her hâlinde bu sıkıntıdan kurtulmak için) bize dua eder. Ama biz onun bu sıkıntısını ondan kaldırdık mı, sanki kendisine dokunan bir sıkıntı için bize hiç yalvarmamış gibi geçer gider. İşte o haddi aşanlara, yapmakta oldukları şeyler, böylece süslenmiş (hoş gösterilmiş)tir.” (Yûnus, 10/11-12)

Bu ayetlerde, insanın vasıfları sergilenmekte, karakteri, huyları, eğilimleri ve zaafları konusunda bilgi verilmektedir. Yüce Mevla’nın azapta acele etmediği, bu dünyada insanlara imkân verdiği ve zaman tanıdığı bildirilmektedir. İnsana genel özellikleri açısından baktığımızda aceleci bir yapıya sahip olduğunu fark ederiz. İnsanların yine genel olarak dünya nimetlerini elde etmede bir hırs, aşırı bir istek içinde olduklarını görebiliriz. Aceleciliğin insanın yapısında bulunduğunu şu ayeti kerime de ifade etmektedir:

“İnsan çok aceleci yaratılmıştır. Size yakında ayetlerimi göstereceğim. Şimdi acele etmeyin.” (Enbiya, 21/37)

Bu âyet, ayrıca ahiretteki nimetleri veya azabı bu dünyada görmek isteyenleri ikaz etmekte ve Allah’ın vereceği mükâfat ve cezayı görmek için acele edilmemesi gerektiğini ifade buyurmaktadır.

Okuduğumuz ayetlerde, Allah’ın insanlar gibi acele etmediğini anlıyoruz. Yüce Mevla, dünya hayatının bir imtihan yeri olması nedeniyle, insanların yaptıklarının karşılığını bu dünyada görme hususundaki isteklerini yerine getirmez. Ancak onla-ra günahlarından dönme ve tövbe etme imkânı tanımaktadır. Eğer böyle olmasaydı ilk günahlarından itibaren hem onların hem de imtihan dünyasının sonu gelebilir-di. Ayrıca sonuçları açıklanan imtihanın da bir değeri olmazdı.

İnsanın yerilen bir diğer özelliği de nankör olmaya yatkın olmasıdır. İnsanlar zor anlarında yüce Mevla’ya sığınır, yardım dilerler. Böyle zamanlarda ibadetlerini yerine getirme ve başkalarına iyilik yapma hususunda daha bir titizlik gösterirler. Bu şekilde bela ve musibete maruz kaldıklarında insanların Allah’a yalvarmaları, O’nu düşün-meleri, hatırlamaları güzel bir özelliktir. Fakat biraz zaman geçince veya sıkıntıları ortadan kalkınca Allah’a dua etmeyi unutup ibadetlerden uzaklaşmaları, bazen de isyan etmeleri, Müslümana yakışmayan, Allah’ın hoşlanmadığı bir durumdur.

Bu ayetlerden almamız gereken ders, Allah’a gerçekten iman eden kimsenin, zor anlarında, rahat olduğu dönemlerde, gençliğinde, yaşlılığında, zenginliğinde, fakir-liğinde, makam ve mevki sahibi olduğunda, kısacası hayatının her anında Allah’ı anması ve ibadetlerine devam etmesinin gerekli olduğudur. Allah, insanlara bazen nimetleri verir, bazen de o nimetleri insanların elinden alır. Müslüman, bunların bir imtihan vesilesi olduğunu bilmelidir. O, her anında Rabbini düşünmeli, O’na yal-varmalı, ibadet etmelidir. Nimet anında da, sıkıntı anında da Rabbi ile diyalogunu sürdürmelidir. Faydacı bir tavırla hareket etmek, Allah’a inanan, O’nun varlığını birliğini, hükümran olduğunu kabul eden bir Müslüman’a yakışmaz.

“İnsan, kendisinin başıboş bırakılacağını mı zanneder.” (Kıyame, 75/36)

İslam dininde, gerekli şartları taşıyan her insanın, başta Rabbine, kendisine, ai-lesine ve topluma karşı sorumlulukları vardır. Yukarıdaki âyette de ifade edildiği gibi o, sorumlu bir varlıktır, belirli bir amaç için yaratılmıştır, onun varlığı amaçsız değildir. Kendisine başta akıl olmak üzere verilen sayısız nimetlere karşılık insanın da, gücü nispetinde yerine getirmek zorunda olduğu belli yükümlülükleri vardır. İnancımıza göre, verilen her nimetin insana yüklediği bir sorumluluk vardır. Nite-kim “Nihayet o gün (dünyada yararlandığınız) nimetlerden elbette hesaba çekileceksiniz.” (Tekâsür, 102/8) âyeti, bu gerçeği vurgulamaktadır. İnsana verilen nimetler, sayısızdır. Akıl, ilim, iman, evlat, mal, sıhhat bu nimetlerin başlıcalarını teşkil etmektedir.

“Hatırlayın ki Rabbiniz size: Eğer şükrederseniz, elbette size nimetimi artıracağım ve eğer nankörlük ederseniz hiç şüphesiz azabım çok şiddetlidir! diye bildirmişti.” (İbrâhim, 14/7) âyetinde beyan edildiği gibi, insana verilen nimetlerin gerektiği şekilde kulla-nılması, söz konusu nimetlerin artırılmasının ön şartı olarak kabul edilmiştir. Yine-lemek gerekirse insan, belirli hak ve sorumluluklara muhatap bir varlıktır. Onun bireysel sorumluluğu yanında toplumsal sorumluluğu da vardır. Nitekim Resûlullah (s.a.s), “Hepiniz çobansınız (sorumluluk sahibisiniz) ve hepiniz sürünüz (yetki alanınız-dan) sorumlusunuz. Devlet başkanı, sorumluluk sahibidir ve idaresi altındaki halktan so-rumludur. Bir aile reisi, sorumluluk sahibidir ve ailesinden sorumludur…” (Buharî, Cuma, 11, Cenâiz, 32) hadisi ile kişinin hem ailesine hem de çevresine ya da yetkisi altındaki kimselere karşı sorumlu bir varlık olduğuna dikkat çekmektedir.

Başlangıçta da ifade ettiğimiz üzere insanın, Yaratıcısı olan Allah’a, ailesine ve çevresine karşı yerine getirmek durumunda olduğu sorumlulukları vardır. Kimseye taşıyamayacağı bir yük/sorumluluk yüklenmemiştir. Rabbimize karşı sorumluluğu-muz, onun emir ve yasaklarına uyarak rızasına uygun yaşayan bir kul olmaktır. Zira o, bizi kendisine ibadet edelim diye yaratmıştır. Nitekim “Ben cinleri ve insanları,

ancak bana kulluk/ibadet etsinler diye yarattım.”                                                                                                       âyeti, bu hususu dile getirmektedir. Şüphesiz ibadet kavramı çok geniş kapsamlı bir kavramdır. Namaz, zekât, hac, oruç gibi ibadetlerin yanı sıra Allah için, ailemize, çevremize karşı so-rumluluklarımızı yerine getirmemiz, onların hak ve hukuklarına riayet etmemiz de ibadettir.

Ailemize karşı da yerine getirmek durumunda olduğumuz sorumluluklarımız vardır. Eşimiz, çocuklarımız, anne-babamız, yakın ve uzak akrabamız, ailemizi teş-kil eder. Bu itibarla onların insan olarak yaşamlarını devam ettirebilmeleri için ihti-yaç duydukları şeyleri imkânlarımız ölçüsünde karşılamaya gayret etmemiz sorum-luluğumuzun bir gereğidir. Çocuklarımızın eğitim ve öğretimi, onların topluma ha-yırlı birer insan olarak yetişmeleri için uğraş sarf etmek görevimizdir. Onları, sadece yaşadıkları âna (dünyaya) göre değil geleceğe (ahirete) yönelik de eğitmemiz gerekir. Nitekim Kur’an-ı Kerim’de yüce Mevla, “Ey iman edenler! Kendinizi ve ailenizi, ya-kıtı insanlar ve taşlar olan ateşten koruyun. O ateşin başında gayet katı, çetin, Allah’ın kendilerine verdiği emirlere karşı gelmeyen ve kendilerine emredilen şeyi yapan melekler vardır.” (Tahrim, 66/6) buyurarak, ailemizi, çoluk çocuğumuzu sadece bu dünyaya yönelik değil aynı zamanda dinî sorumluluklarını bilecek şekilde yetiştirmemizin gereğini dile getiriyor.

Şüphesiz içinde yaşadığımız çevreye başka bir ifadeyle topluma karşı da sorum-luluklarımız vardır. Fert veya topluma zarar verecek olan eylem ya da davranış-lardan uzak durmak, onların haklarına saygı göstermek, sorumluluğumuzun bir parçasını teşkil etmektedir. Ayrıca topluma zararlı olan eylem ve davranışlara karşı duyarlı ve sorumlu olmak da, topluma karşı sorumluluğumuzun bir kesitidir. Bu itibarla toplumsal hayatımızda kural tanımazlığa ya da ihlale göz yummamalıyız. Şartlar ve hukuki düzenlemeler çerçevesinde gerekli duyarlılığı göstermeliyiz. Zira bu duyarlılık aynı zamanda dinimizin de bir gereğidir.

Nitekim sevgili Peygamberimiz (s.a.s) bu durumu gayet dikkat çekici bir şe-kilde dile getirerek: “Nefsim kudret elinde olan Allah’a yemin ederim ki, ya iyiliği (maruf) emir ve kötülükten (münker) men edersiniz yahut Allah Teâla size azap (toplumsal kargaşa) gönderir. Sonra Allah’a yalvarırsınız da duanız kabul edilmez.” (Tirmizî, “Fiten”, 9) buyurmakta ve toplumsal hayatta nemelazımcılığın hoş bir tutum olmadığını vurgulamaktadır. Bu ve benzeri hadisler her halükârda, haksızlıklarla, adaletsizliklerle, topluma zararı olan her şeyle mücadeleyi emretmektedir ki bu da topluma karşı fertlerin sorumluluğunun bir gereğidir. Zira mücadele terk edilirse, doğacak zararlardan ve olumsuzluklardan bütün toplum bireylerinin etkileneceği ve sorumlu tutulacağı ifade edilmektedir.

Nakledilen âyet ve hadislerden de anlaşıldığı gibi, insan duyarsız, sorumsuz bir varlık değildir. Onun yüce Allah’a, kendisine, ailesine ve topluma karşı bir dizi so-rumlulukları vardır. Bu sorumluluklar, Allah’ın rızasını kazanmak amacıyla yerine getirilirse ibadet olarak nitelendirilir.

“Öyleyse insan neden yaratıldığına bir baksın. Fışkırıp çıkan bir sudan yaratıldı. Bu su, bel ile kaburga kemikleri arasından çıkar.” (Târık, 86/5-7)

Yüce Rabbimiz, bu ayette insanın neden yaratıldığına dikkatlerimizi çekerek bizi, düşünüp aklımızı kullanmaya, hayatın mahiyetini kavrayıp sorumluluğumuzu idrak etmeye davet ediyor.

Yüce Allah, “O, erkek ve kadının beli ile kaburga kemikleri arasından atıla gelen bir sudan yaratılmıştır.” buyurmak suretiyle sıradan bir hadiseyi değil, zihinlere dur-gunluk verecek bir olayı anlatıyor. Babadan gelen spermler ve anne yumurtasının birleşmesi ile insanın çekirdeği meydana geliyor. Bu atık sudan, akli ve ruhi nice özelliklere sahip canlı bir insan meydana geliyor. Zira insan asli hüviyetine ulaşma-dan önce hiçbir kıymete haiz olmayan, akıl, kudret ve iradeden yoksun basit bir varlık iken, belirli merhalelerden geçerek yüce Yaratıcının kendisine bahşettiği bilgi kudret ve irade ile donatılmıştır. Ancak insanın yaratılıp bu olgunluğa ulaşması, dı-şarıdan görüldüğü kadar basit değildir. İnsanın ruhi yapısı gibi fizikî yapısı da nice olağanüstü hadiselerle meydana gelmektedir. Bir kere insan vücudundaki kemik-lerden, damar ve adalelerden hiçbiri diğerine benzemez. Hepsinin kendine ait özel-likleri vardır. Örneğin Rabbimiz, gözümüzün yüzde belli bir yerde olmasını murat etmiştir. Bu irade çerçevesinde genler hareket ederler. Zira insan gözünün kendine has özellikleri vardır. Gözün yapımında meydana gelecek en ufak bir sapma ile onun bu özelliği kaybolur. Sadece bu örnek üzerinde düşündüğümüzde bile, insan bünyesindeki bu mucizeyi yaratan Rabbimizin sonsuz gücünü ve kudretini anlarız. Bu yönlendirme olmadan hangi organizma böyle bir fonksiyonu icra edebilir?

Yukarıda izahını yapmaya çalıştığımız ayette bel ve göğüs bölgelerinin zikredil-mesi ile birkaç önemli hususa dikkat çekilmektedir. Bunlardan birincisi hem erkek ve hem de dişi fertlerde üreme organlarının bel bölgesinde bulunması ve buralarda gelişen, olgunlaşan cinsiyet hücrelerinin testis ve yumurtalıklardan atılmalarıdır. Diğeri ise göğüs bölgesinde bulunan kalbin hem cinsiyet hücrelerinin gelişmesinde ve hem de bebeğin anne rahminde yaratılması sırasında besin maddeleri, oksijen ve hormonların gönderilmesi ile yaptığı hayati görevlerdir. Bu durum hiçbir şeyin tesadüfî olmadığını, her şeyin bir hikmete bağlı olduğunu gözler önüne sermek-tedir.

İnsan, yaratılışındaki bu mükemmelliği iyi değerlendirmelidir. Taşımış olduğu üstün yetenekler sayesinde gurur ve kibir içerisine girmemelidir. Bilakis her üstün vasfın Rabbi tarafından kendisine lütfedildiğini bilerek ona her fırsatta şükretmeli-dir. İnsanın yaratılışı ile ilgili olarak cereyan eden hadiseler doğru okunduğu zaman ahiret gününde yeniden dirilme olayını tasdik etmek kolaylaşır ve şüphe de ortadan kalkar. Zira insanı başlangıçta yaratmaya güç yetirenin, onu ölümünden sonra yeni-den diriltmeye de gücü yeter.

“Şimdi bunları yapan Allah’ın ölüleri diriltmeye gücü yetmez mi?” (Kıyame, 75/40)

İnsanın kusursuz bir şekilde büyüyüp hayatını devam ettirmesi nasıl ki yaratı-lışındaki bu dengenin kusursuz işlemesine bağlı ise, ebedî hayatı kazanmanın yolu da dünyada Allah rızası doğrultusunda yaşamaya bağlıdır.