“Sonra bunların peşinden ard arda peygamberlerimizi gönderdik. Onların arkasından da Meryem oğlu İsa’yı gönderdik, ona İncil’i verdik ve kendisine uyanların kalplerine şefkat ve merhamet duygusu koyduk. (Kendiliklerinden) icat ettikleri ruhbanlığa gelince; biz onu onlara farz kılmamıştık. Allah’ın rızasını kazanmak için onu kendileri icat etmişlerdi. Fakat ona da gereği gibi uymadılar. Biz de içlerinden iman edenlere mükâfatlarını verdik. Fakat onlardan birçoğu da fasık kimselerdir.” (Hadîd, 57/27)

Müslümanlar olarak Allah’ın seçtiği tüm peygamberlere ve onlara indirilen ki-taplara inanırız. Bütün peygamberler, gönderildikleri toplumları tevhîd inancına çağırmış ve kendilerinden sonra gelecek Allah elçilerinin davetine de uymayı tav-siye etmişlerdir. Kur’an’da ismi sıkça geçen; gerek yaratılışı ve gerekse ölümü ol-dukça sırlı olan peygamberlerden birisi de Hz. İsa (a.s)’dır. İslam’a göre, Hz. İsa, Meryem’den babasız dünyaya gelmiş bir peygamberdir.

“Allah nezdinde İsa’nın durumu, Âdem’in durumu gibidir. Allah, onu topraktan yarat-tı. Sonra ona ‘Ol!’ dedi ve oluverdi.” (Âl-i İmran, 3/59)

O, İsrailoğullarını hak dine ve tevhid inancına davet eden ve son peygamberin gelişini haber veren bir müjdecidir. Kur’an’da, “ Hani, Meryem oğlu İsa, Ey İsrail oğul-ları! Şüphesiz ben, Allah’ın size, benden önce gelen Tevrat’ı doğrulayan ve benden sonra gelecek, Ahmed adında bir peygamberi müjdeleyici (olarak gönderdiği) peygamberiyim demişti.”   diye belirtilmektedir.

Hz. İsa’nın ölümü ile ilgili olarak Kur’an’da şu bilgiler verilmektedir:

“Allah elçisi Meryem oğlu İsa’yı öldürdük’ demeleri yüzünden (onları lânetledik). Hâlbuki onu ne öldürdüler, ne de astılar; fakat (öldürdükleri) onlara İsa gibi gösterildi. Onun hakkında ihtilâfa düşenler bundan dolayı tam bir kararsızlık içindedirler; bu hususta zanna uymak dışında hiçbir (sağlam) bilgileri yoktur ve kesin olarak onu öl-dürmediler. Bilakis Allah onu (İsa’yı) kendi nezdine kaldırmıştır. Allah izzet ve hikmet sahibidir.”

Ruhbanlık; insanlardan uzaklaşıp riyazete çekilerek dünya zevklerini terk etmek ve kendini aşırı bir şekilde ibadete vermek demektir. Ruhbanlık, Hıristiyanlara özgü bir anlayıştır. Hz. İsa’dan sonra, gördükleri baskı ve zulüm sebebiyle bir kısım Hıris-tiyanlar toplumsal hayattan soyutlanarak, edindikleri özel mekânlara çekilmişler ve kendilerini ibadete adamışlardı. Zamanla, bir yaşayış biçimi olarak, Hıristiyanlığın bünyesinde yerleşen bu uygulamaya ruhbanlık, uygulayanlara da ruhban adı verildi.

Ruhbanlar, Allah’ın hoşnutluğunu elde etmek ve hayatın yozlaştırıcı unsurların-dan uzakta kalabilmek için bu geleneği benimsemişlerdi. Bunlar, inzivaya çekilmek, hiç evlenmemek, ruhsal arınma, dünyaya önem vermeme, bir lokma ve bir hırka yeter gibi bir anlayış içerisinde hayatlarını sürdürüyorlardı. Düşünceleri ve ruhlarını her türlü ihtirastan arındırıp varlıklarını tümü ile Allah’a adayacaklardı. Sonraları bu düşünce uygulamada amacından uzaklaştı, birtakım ruhsuz törenlere ve biçimsel şenliklere dönüştü. Üçüncü asırdan itibaren evlenmeyi bir fitne olarak görmüşler ve evlenmemişlerdi. Bu ve benzeri düşünceler nedeniyle Hıristiyanların birçoğu bu ruhban sınıfını kabul etmemektedirler.

Ruhbanlık, İslamî bir davranış olmadığı gibi, hak dinlere de nispet edilemez. İs-lam, dünyayı terk etmeyi değil, dünya ve ahiret dengesini sağlamayı, Allah’ın dinini yeryüzüne hâkim olması ve Allahın isminin yüceltmesini amaçlar. İslam’ın gayesi, insanları her türlü fitne ve fesattan korumaktır. İslam’da ruhbanlık olmadığı gibi, ayrıcalıklı din adamı sınıfı, günahları bağışlama, dinden çıkarma (aforoz) ve cennet belgesi verme yetkisi de yoktur.

Kul, rabbine arada hiçbir vasıta olmadan yönelebilmelidir. Peygamberin görevle-rinden biri de, din ve dünya işlerini birlikte yürütmek, yüce Allah’ın mesajını bütün insanlara duyurmak, Allah’ın emirlerini yeryüzünde hâkim kılmaktır. Müslüman olarak bizim görevimiz, yüce Allah’ın emirleri doğrultusunda hareket etmek ve bü-tün peygamberleri ve getirdiklerini kabul etmektir.

“Şüphesiz İlyas da peygamberlerden idi. Hani kavmine şöyle demişti: ‘Allah’a karşı gelmekten sakınmaz mısınız? Yaratıcıların en güzelini, sizin ve geçmiş atalarınızın Rabbi olan Allah’ı bırakarak Ba’l’e mi tapıyorsunuz?’ Onu yalanladılar. Bu sebeple onlar (cehenneme) götürüleceklerdir. Ancak Allah’ın ihlâslı kulları başka. Sonradan gelenler içerisinde ona güzel bir ad bıraktık. İlyas’a selâm olsun. Şüphesiz biz iyilik yapanları böyle mükâfatlandırırız. Çünkü o bizim mümin kullarımızdandı.” (Sâffât, 37/123-132)

İlyas (a.s), Kur’an-ı Kerim’de kendisinden kısaca bahsedilen peygamberlerdendir

(Enâm, 6/85; Sâffât, 37/123). O, kavmini “Tevhid”e çağırdı ve milletine şöyle hitap etti:

“Allah’a karşı gelmekten sakınmaz mısınız?”

“Yaratıcıların en güzelini, sizin ve geçmiş atalarınızın Rabbi olan Allah’ı bırakarak “Ba’l’e mi tapıyorsunuz?”

İlyas (a.s), tevhid inancından ayrılıp puta tapmaya başlayan İsrailoğullarına gönderildi. Ayet-i kerimede geçen “Ba’l” de Hz. İlyas’ın kavminin tapındığı putun ismiydi. Oturdu-ğu şehirlerinin ismi “Bek” olan bu halkın, tapındıkları puttan dolayı şehirlerinin isminin “Ba’lebek” olduğu kaynaklarda rivayet edilmektedir (Suat Yıldırım, “Ba’l”, DİA, IV, 553-554).

Puta tapan bu kavim, İlyas (a.s)’ın uyarmalarına kulak vermedi. İman etmedi. Tıpkı kendilerinden önceki peygamberlerin çağrısına uymayanlar gibi. Nitekim Kur’an-ı Kerim özellikle bu nokta üzerinde durmakta ve İsrailoğullarının zaman zaman nankörlük ettikle-rine dikkatleri çekmektedir (Bakara, 2/83-85; Câsiye, 45/16-17).

Hâlbuki o kutlu elçiler, ilimle ameli, hayatla ahlakı, hikmetle irfanı, dünya ile ahireti buluşturan ve barıştıran insanlık önderleri, hikmet ışığı ve hidayet rehberleriydi. Onlar, insanları küfrün bataklığından, bir olan Allah’ın tevhit yoluna, bilgi ve inancın aydınlığına çağırmıştı…

İşte İlyas, onların “En güzel Yaratıcı”yı bırakıp da, Ba’l’e tapmalarını, Tevhîd İnancı’nı temelinden yıkıp putperestliğe dönmelerini çirkin karşılamıştı. Hz. İlyas uzun bir mücade-le verdi, ancak onları doğru yola çevirme imkânı elde edemedi; sonunda onu yalanlamak suretiyle hakkı red ve inkâr ettiler. Evet, “ Onu yalanladılar” (Sâffât, 37/127).

Dünyada imansızlıklarının cezasını çekmiş olan bu halk âhirette de perişan olacaktı. Nitekim;

“Bu sebeple onlar (cehenneme) götürüleceklerdir.” dendi. Ancak, her millete olduğu gibi onlar içinde de;

“Ancak Allah’ın ihlâslı kulları başka.” idi.

İlyas (a.s) kendisinden sonrakiler için de anıla gelmişti. Çünkü Allah böyle dilemişti.

“Sonradan gelenler içerisinde ona güzel bir ad bıraktık.

İlyas’a selâm olsun.”

Görüldüğü üzere ayetlerde; İlyâs (a.s)’ın, İsrâiloğullarını hakka davetinden bir özet verilmekte, O’nun çağrısından örnekler sunulmaktadır. Öncelikle Hz. İlyas’ın uyarıp da-vet ettiği milletinin Allah’tan korkmadıkları, kötülüklerden sakınmadıkları; aynı zamanda Allah’ı bırakıp putperestliğe döndükleri konuya giriş anlamında yer verilmektedir. Sonra da ana tema şöyle işlenmektedir:

1. İnsan eliyle yontulup şekillendirilen Ba’l ve benzeri putlar, ilâhî icat ve sanatın karşı-sında hiçbir anlam ve değer taşımaz. Çünkü kâinatı da, onda yer alan her varlığı da yaratan Allah’tır.
2. Allah gelip geçenlerin de, gelecek olanların da yegâne yaratıcısı ve terbiye edicisidir.

İlyâs (a.s)’ın teblîğ ve irşatta bulunduğu kavmin çoğu inkârda ısrar etmişse de, ona inananlar da olmuştur. Daha sonra hak ile batılın devamlı mücadele hâlinde olduğu gös-terilmekte ve kıyamete kadar da bunun devam edeceğine, ancak batılın daima yok olma-ya mahkûm olduğuna işaret edilmektedir. Böylece İlyâs Peygamber de görevini lâyıkıyla yerine getirerek ilâhî iltifata mazhar olmuş ve kendisinden sonra gelenlere şerefli bir isim bırakmıştır.

Sonuç olarak iyi bir ün, iyilere Allah’ın mükâfatıdır. O halde geride iyi bir isim, bu kubbede hoş bir seda bırakmak için çalışılmalıdır. Bunun önde gelen şartı da hiç şüphe-siz imandır. İlyâs Peygamber gibi, hemen bütün peygamberler dünyada da, âhirette de Allah’ın selâm sıfatının tecellisine mazhar kılınmışlardır. Onlara dosdoğru uyan müminle-rin de bu sıfattan nasiplerini alacaklarında hiç şüphe yoktur.

Selam İlyas (a.s)’a ve ona tabi olanlara olsun…

“(İbrahim’in) kavminin cevabı, ‘Onu öldürün veya yakın’ demekten ibaret oldu. Allah da onu ateşten kurtardı. Şüphesiz bunda inanan bir toplum için ibretler vardır.” (Ankebût, 29/24)

Allah Teâlâ, bu ayet-i kerimede bizlere Hz. İbrahim’in başına gelen bir olayı ha-ber vermektedir. O, tebliğle görevlendirilen her peygamber gibi görevini yerine ge-tirmek için canla başla çalışmıştır. Başta babası Âzer olmak üzere kavminin çoğu ona inanmamıştır. Onların bu durumu Hz. İbrahim’i çok üzmüş, kavmine onları düşündürecek ve Allah’a inanmaya götürecek deliller sunmuştur.

Hz. İbrahim, kavmi bir bayram günü şehir dışına çıkınca en büyüğü hariç ibadethanelerindeki bütün putları parçalamış, onları düşünmeye sevk etmek için baltayı da en büyüklerinin boynuna asmıştır. Onlar geri gelip putların o hâlini görünce bunu Hz. İbrahim’in yaptığını düşünmüşler ve onu yakalayıp Nemrut’un huzuruna getirmişler ve; ‘Bunları tanrılarımıza sen mi yaptın’ diye sorguya çekmiş-lerdir. İbrahim (a.s)’de; “Hayır! Bunu şu büyükleri yapmıştır. Konuşabiliyorlarsa onlara sorun, bakalım!” (Enbiya, 21/63) demiş, onlar iç dünyalarında biraz düşün-müşler, Hz. İbrahim’i haklı bulmuşlar, ama biraz sonra eski inatlarına dönerek onu ateşe atarak yakmaya çalışmışlardır. İşte burada Hz. İbrahim büyük bir imtihan vermiştir: Ateşle imtihan!

Bu dünya hayatı hepimiz için bir imtihan dünyasıdır. İnsan olarak hepimiz dünya hayatında çeşitli şeylerle imtihan edilmekteyiz. Zaten Allah Teala, Mülk su-resi ikinci ayetinde bizleri imtihan etmek için yarattığını ifade etmektedir. Bu imtihanın temel noktası da kimin iyi amel işleyip kimin kötü amel işleyeceğini ortaya çıkarmaktır.

İşte bizler dünya hayatımızın en temel hareket noktası olan imtihan edilme ger-çeği ile karşı karşıya olduğumuzu hiçbir zaman hatırımızdan çıkarmamalıyız. Ahi-retimizin tarlası ve cenneti hak etmek için bir araç olan bu imtihan dünyasında pek çok şeyle imtihan edilmekteyiz. Bu imtihan bazen açlık, kıtlık, mal-mülk, makam-mevki, sağlık-sıhhat ve bazen de ailemiz, çocuklarımızla olmaktadır. Çocuğumuzun olması da bir imtihandır, olmaması da. Bu imtihanlardan, sıkıntılardan, zorluklar-dan peygamberler de hariç tutulmamışlardır. Hatta başta sevgili Peygamberimiz Hz. Muhammed olmak üzere, hayat hikâyeleri Kur’an’da anlatılan peygamberlere baktığımız zaman her birinin dünya hayatında çok büyük sıkıntılarla karşı karşıya kaldığına şahit olmaktayız. Hz. Muhammed’in 13 senelik Mekke hayatında çekti-ği sıkıntılar, Uhud’da, Reci ve Bi’r-i Maûne facialarında yaşadığı derin üzüntü, Hz. Eyyûb’un hastalığı, Hz. Yakup ve oğlu Hz. Yusuf’un başına gelen olaylar, Hz. Lût’un, Hz. Musa’nın ve Hz. İsa’nın kavimlerinden çektikleri sıkıntılar ve daha niceleri.

İşte Hz. İbrahim’de dünya hayatında büyük bir imtihandan geçmiş, ateşle im-tihan edilmiştir. Bu kolay, basit ve sıradan bir imtihan değildir. Hz. İbrahim, ateşe atılacağını ve ateşte yanacağını bile bile imanından vazgeçmemiştir. O, Allah’a gü-venmiş, O’na dayanmış, yardımı ancak O’ndan beklemiştir. Bunun sonucu olarak da Allah ateşe “Ey ateş! İbrahim’e karşı serin ve selamet ol” (Enbiya, 21/69) diye emre-derek içerisinde huzurla ibadet edilebilecek bir bahçeye dönüştürmüştür. Bu olayı gören başta Nemrut olmak üzere inkârcılar önce hayretler içerisinde kalmışlardır. Allah’a ve Hz. İbrahim’in peygamberliğine inanacakları yerde, diğer örneklerde ol-duğu gibi inkârlarına devam etmişlerdir. Bizler bu örnekte kalpten inanarak, sadece Allah’a güvenerek, O’na dayanarak, yardımı sadece O’ndan bekleyerek inananların sonunun ve mükâfatının nasıl olduğunu açık bir şekilde görmekteyiz.

Bizler de her zaman Allah’a güvenmeli, yardımı daima O‘ndan beklemeli ve ima-nımızı Hz. İbrahim’in imanı gibi sağlam tutmalıyız. Bu imtihan dünyasında başımız dara düştüğü zaman, küçük bir sıkıntı ya da zorlukla karşılaştığımız zaman hemen Allah’a isyan bayrağını açmamalıyız. Her anımızla, her hâlimizle imtihan içerisin-de bulunduğumuzu hatırımızdan çıkarmamalıyız. Dünya hayatında ateşin içerisine atılarak diri diri yanmaktan daha büyük imtihan ne olabilir ki. Başımıza bir bela, musibet, sıkıntı geldiği zaman sabretmeli, sıkıntımızı gidermesi için yüce Rabbimize el açıp yalvarmalıyız.

“Onlara İbrahim’in misafirlerinden de haber ver.” (Hicr, 15/51)

Hz. İbrahim Kur’an-ı Kerim’de ismi bildirilen peygamberlerdendir. Hz. İbrahim’in eşi Hz. Sâre’nin çocuğu olmuyordu. Bundan dolayı Hz. İbrahim eşinin muvafakatıyla Hz. Hacer ile evlenmiş ve bu evlilikten Hz. İsmail dünyaya gelmiş-tir. Hz. Hacer Hz. İsmail’i doğurunca kendisinin çocuğu olmadığından dolayı Sare üzüntü içerisine girmiştir. Daha sonra Hz. İbrahim ve Hz. Sare çok ileri yaşlardayken yüce Allah’ın bir lütfu olarak çocukları dünyaya gelmiştir. Bu çocuk da daha sonra kendisine peygamberlik görevi verilen Hz. İshak’tır. Hz. İshak’ın dünyaya geleceği Hz. İbrahim ve eşine melekler vasıtasıyla bildirilmiştir. Yaşlı çift böyle bir müjde ile karşılaşınca, çok şaşırmışlar, bu ihtiyar yaşlarında nasıl çocuklarının olabileceğini sormaya başlamışlardır. Bu hadise Kur’an-ı Kerim’de yukarıdaki ayetin devamında şu şekilde anlatılmaktadır:

“Hani misafirler İbrahim’in yanına girmiş ve ‘Selam’ demişlerdi. O da, ‘Gerçekten biz sizden korkuyoruz’ demişti. Onlar, ‘Korkma, biz sana bilgin bir oğul müjdeliyoruz’ dediler. İbrahim, ‘Bana yaşlılık gelip çatmış iken beni mi müjdeliyorsunuz? Bana neyi müjdeli-yorsunuz?’ dedi. ‘Biz sana gerçeği müjdeledik. Sakın ümitsizlerden olma’ dediler. Dedi ki: ‘Rabbinin rahmetinden, sapıklardan başka kim ümit keser?’”

Melekler çocuk müjdelemeye gelince Hz. İbrahim’e selam vermişler, Hz. İbra-him onların selamını aldıktan sonra vakit geçirmeden onlara ikramda bulunmak için hazırlık yaparak, kızartılmış bir buzağıyı meleklere yemeleri için servis yapmış-tır. Ancak, Hz. İbrahim meleklerin ellerinin buzağıya uzanmadığını görünce korku-ya kapılmış, normal bir insan olmadıklarını hissetmeye başlamıştır. Bunun üzerine melekler Hz. İbrahim’e korkmamalarını kendilerinin Lût kavmini cezalandırmak için geldiğini ifade etmişler; orada bulunan Hz. İbrahim’in hanımına da İshak’ı ve ardından da Yakub’u müjdelemişlerdi (Bk. Hûd, 11/69-75).

Yaşlı bir anne babadan meydana gelen Hz. İshak, babası Hz. İbrahim’in vefatın-dan sonra Şam dolaylarında peygamber olarak görevlendirilmiştir. Meleklerin müj-desine mazhar olan bu hayırlı evladı yüce Kitabımız şu şekilde dile getirmektedir:

“Biz onu salihlerden bir peygamber olarak İshak ile de müjdeledik. Onu da İshak’ı da uğurlu kıldık. Her ikisinin nesillerinden iyilik yapanlar da vardı, kendine apaçık zulme-

denler de.”

Hz. İbrahim’e yapılan bu beklenmedik müjdeden çıkarabileceğimiz en büyük ders, Allah’ın rahmetinden ümit kesmememiz gerektiğidir. Çünkü gerçek mümin Allah’ın rahmetinden ümidini kesmez. Birtakım beklenti ve amaçları gerçekleşme-diği zaman ümitsizlik ve hayal kırıklığına kapılmaz. Zira her şey Allah’ın kudreti dâhilindedir (Yâsîn, 36/82). Mümin, bir şeyin olmasını istediğinde o iş için gerekli olan sebepleri yerine getirdikten sonra Allah’a tevekkül eder. Allah’tan ümidini kesmez.

Hz. İbrahim’e müjde için gelen melekler de yüce Kitabımızın ifadesiyle Hz. İbrahim’e ümitsiz olmamasını söylemişlerdir. Hz. İbrahim de hiçbir zaman Rabbi-nin rahmetinden ümidini kesmemiş, kendisine çocuk müjdesi geldikten sonra şöyle dua etmiştir:

“Hamd, iyice yaşlanmış iken bana İsmail’i ve İshak’ı veren Allah’a mahsustur. Şüphesiz Rabbim duayı işitendir.” (İbrahim 14/39)

“Kavmi, ‘Onun için bir bina yapın, (içinde ateş yakın) ve onu ateşe atın.’ dedi. Böylece ona bir tuzak kurmak istediler. Biz de onları en alçak kimseler kıldık.” (Sâffât, 37/97-98)

Kur’an-ı Kerim’de Allah (c.c)’ın “Halil/dost” diye nitelediği ulu’l-azm (büyük peygamberler) mertebesinde olan Hz. İbrahim (a.s)’in sağlam imanından, eşsiz mü-cadelesinden, ateşe atılmasından ve insanlık için örnek şahsiyetinden bahsetmek istiyorum.

Yüce kitabımız Kur’an’da ismi en çok zikredilen Hz. Musa (a.s)’dan sonra Hz. İbrahim (a.s) gelir. Yirmi beş surede yetmiş küsur defa Hz. İbrahim’in bizzat adı anılarak kendisinden bahsedilmiştir. Bu sebeple Hz. İbrahim’in hayatında bizim için önemli örnekler zikredilmiş ve bunlardan ibret almamız istenmiştir.

İbrahim (a.s), putlara tapan Keldânî kavmine/Babil’e peygamber olarak gönde-rilmiştir. Uzun süren davetinde başta (üvey) babası Azer olmak üzere toplumun birçoğu kendisine inanmamıştır. Hz. İbrahim (a.s), babasının bu durumuna kızma-mış, ona darılmamıştır. İslam’a inanmayan biri olsa bile, bir babaya nasıl davranıl-ması gerektiğini en güzel konuşma üslubuyla bizlere göstermiştir. Hatta onun için Allah’tan rahmet dileyerek babasına karşı şöyle demiştir:

“Esen kal! Senin için Rabbimden af dileyeceğim. Şüphesiz o, beni nimetleriyle kuşat-mıştır.”

O dönemde milletin başında bulunan Nemrut, sahip olduğu servet ve saltanatıy-la kendini ilâh sanmaktaydı. Tek Allah inancı hakkında Hz. İbrahim ile münakaşaya girişti. Kendisinin de öldürücü ve diriltici özellikte olduğunu ileri sürüdü. Bunun için de yanına çağırdığı iki adamdan birini öldürdü, birini de serbest bıraktı. Ayette bu konu şöyle dile getirilmektedir:

“Allah, kendisine hükümdarlık verdi diye (şımarıp böbürlenerek) Rabbi hakkında İb-rahim ile tartışanı görmedin mi? Hani İbrahim, ‘Benim Rabbim diriltir, öldürür.’ demiş; o da, ‘Ben de diriltir, öldürürüm’ demişti. (Bunun üzerine) İbrahim, ‘Şüphesiz Allah güneşi doğudan getirir, sen de onu batıdan getir’ deyince, kâfir şaşırıp kaldı…” (Bakara, 2/258)

Bir gün Hz. İbrahim, kavminin tapmakta oldukları puthaneye gizlice girerek bütün putları paramparça etmiş, içlerinden sadece en büyüğünü sağlam bırakmıştı. Bu yaptığı öyle tehlikeli bir durumdu ki, putlara tapan bütün bir toplumu karşısına almak anlamına geliyordu. Nitekim putları bu hâle getirenin İbrahim (a.s) olabilece-ğini düşünmüşler, Hz. İbrahim (a.s)’i çağırıp yargılamışlardır. Korkusuzca sorulara cevap veren Hz. İbrahim;

“Belki bunu şu büyükleri yapmıştır. Konuşabiliyorlarsa onlara sorun, bakalım!…” (En-biya, 21/63) demiştir. Halk, putların cansız ve konuşamaz olduklarını bildiklerinden, Hz. İbrahim’e fikri bakımdan diyecek bir şey bulamamışlardır. Hz. İbrahim’in da-vasındaki samimiyetini, korkusuzluğunu ve üstün cesaretini gören kavmi, bilgi ile onu susturamayacaklarını anlayınca, ölümle hem de ateşe atarak yakmakla hak dini yok edeceklerini sanmışlar ve nitekim öylece yapmışlardır.

Büyük bir ateş hazırlanmış, ateşin alevi en şiddetli ve hararetli duruma geldiğin-de Hz. İbrahim (a.s)’i mancınıkla fırlatıp ateşin ortasına atmışlardır. Ancak ateşin ve her şeyin sahibi olan Allah (c.c), ateşe şöyle emir verdi:

“Ey ateş! İbrahim’e karşı serin ve selamet/zararsız ol!” (Enbiyâ, 21/69)

Hz. İbrahim (a.s), ateşe atılmak üzere iken Allah’a tevekkül ederek, “Hasbiyallah ve ni’me’l-vekil” yani “Bana Allah’ım yetişir. O ne iyi vekildir/yardımcıdır.” diye dua etti. (Buharî, Tefsir, 13)

Mancınıkla havaya atıldığı sırada, Cebrail;

“Ey İbrahim Bir hacetin var mı?” diye sordu. Hz. İbrahim, Allah’tan başka hiçbir kimseden bir yardım beklemediğini ve her şeyini Rabbinin bildiğini söyleyerek te-vekkülün en yüksek derecesinde idi. O anda Rabbine şöyle yalvardı:

“Ey Allahım! Sen, göklerde Tek’sin! Yerde de, Tek’sin! Ben de, yerde bir tek’im! Yerde, benden başka, Sana ibâdet edecek kimse yoktur…” (Asım Köksal, Peygamberler Tarihi, I/157)

Şüphesiz ki, Hz. İbrahim’in hayatından alacağımız çok büyük örnekler ve ders-ler vardır. Ateşe atılarak yakılmak gibi bir işkenceye maruz kalan Hz. İbrahim, hiç-bir korku duymamış, Allah’a teslim olmuştur. Nihayet böyle bir iman onu ateşten kurtarmış ve kurtuluşa ermiştir.

“Allah, kendisine hükümdarlık verdi diye (şımarıp böbürlenerek) Rabbi hakkında İbrahim ile tartışanı görmedin mi? Hani İbrahim, ‘Benim Rabbim diriltir, öldürür’ demiş; o da, ‘Ben de diriltir, öldürürüm’ demişti. (Bunun üzerine) İbrahim, ‘Şüphesiz Allah güneşi doğudan getirir, sen de onu batıdan getir’ deyince, kâfir şaşırıp kaldı. Zaten Allah, zalimler topluluğunu hidayete erdirmez.” (Bakara, 2/258)

Yüce Allah, Kur’an-ı Kerim’de bazı misal ve kıssalarla bizlerin birtakım gerçekleri daha iyi kavrayabilmemizi kolaylaştırır. Bu anlamda peygamberlerin tevhid ve tebliğ mücadelesinden de örnekler verir. Bunlardan biri de Hak peygamber Hz. İbrahim’in insanları Hakk’a davet esnasında karşılaştığı bir durumdur. Bize düşen Rabbimizin anlattığı bu gerçeklerden yola çıkarak verilmek istenen mesajları iyi kavramaktır. Rabbimiz biz insanları değişik şekillerde imtihan etmektedir.

Dünyaya gelen insanlar yokluk ve yoksullukla imtihan edildikleri gibi varlık ve iktidar verilerek de imtihan edilirler. Yüce Allah’ın elçileri ile yaptığı çağrıya karşı di-renenler daha çok servet ve kudret sahipleri arasından çıkmıştır. Bunlar ellerindeki imkânların asıl sahibini ve kaynağını unutmuşlardır. Sahip oldukları geçici dünyevi güç, servet ve kudretle böbürlenerek şımarmışlardır. Bu gibiler, ellerindeki güç sa-yesinde her şeyi yapabileceklerini, her derde çare bulabileceklerini, Allah’a ihtiyaç-ları bulunmadığını zannederler. Bazıları daha da ileri giderek Allah’ın yaptığı şeyleri kendilerinin yaptıklarını, yapabileceklerini iddia ederler, ilahlık iddiasına kalkışır, güçte kendilerine eşit olmayanları kul ve köle yerine koyup onları sömürürler.

Hz. İbrahim zamanında iktidarda olan hükümdar -ki, bazı kaynaklar bunun, Babil şehrini kuran ve kulesini yapan Nemrut olduğunu kaydetmiştir- Allah’ın el-çisinin davetini kabul etmediği gibi onunla, Rabbi hakkında da tartışmaya girişmiş, onun sıfatlarının ve gücünün kendisinde de bulunduğunu iddia etmiştir. Yüce Al-lah, Nemrut’a servet ve iktidar vermeseydi “Allah’ın yaptıklarını yapabildiği” iddia-sında bulunamayacaktı. Bu nimet ve imkânlar, Nemrut gibilerinde inkâra ve zulme, Dâvûd ve Süleyman (a.s) gibilerinde ise şükrana ve Allah’ın kullarına hizmet etmeye vesile olmaktadır.

Şüphe yok ki Nemrut, insanları öldürme ve diriltme gücüne sahip bulunmadı-ğını bilmektedir. Buna rağmen sözü hakiki manasından saptırıp hak elçisinin da-vetine karşı çıkmasının gerçek sebebi saltanat tutkusudur. O, bu dini kabul etme-si hâlinde zulme ve sömürüye devam etme imkânını kaybedeceğini bilmektedir. Nemrut, idam mahkûmunu affetmeyi “insanı diriltmek”, suçsuz bir insanı idam ettirmeyi de “diriyi öldürmek” saymıştır. Yüce Allah’ın öldürme ve yeni canlıları ha-yata getirme fiilinin açık şekilde gözle müşahedesi mümkün olmadığı için, Nemrut bunları yaptığını iddia etmek suretiyle Hz. İbrahim’e karşı çıkmış, bunları Allah’ın değil kendisinin yaptığını ileri sürmüştür.

Aslında rabbin hayat vermesi ve öldürmesinin manası başkadır ve bu manada Nemrut da, başkaları da ne diriltmeye ne de öldürmeye kadirdirler. Hatta ecelle-ri geldiğinde kendilerini ölümden kurtarmaya da güçleri yetmez. Ancak tartışma-da sonuç almanın güçlüğünü gören Hz. İbrahim, herkesin gözleriyle gördüğü bir vâkıadan hareket ederek ikinci bir delil getirmiştir. Güneşin doğudan doğması ve batıda kaybolması açık bir gerçektir. Nemrut’tan önce de bu böyle olduğundan onun, “Bunu ben yapıyorum” demesi de mümkün değildir. Nemrut’un, iddiasında haklı ise yapabileceği şey, güneşin doğuş ve batış yerlerini değiştirmektir. Hz. İbra-him de bunu teklif etmiş, Nemrut söyleyecek söz bulamamış ve iddiasının asılsız olduğu açıkça ortaya çıkmıştır (Kur’an Yolu, I, 284, 285).

Şuna bütün kalbimizle inanıyoruz ki, Rabbimiz Allah’tır Hayat veren ve alan, güneşi, dünyayı, gezegenleri yörüngelerinde döndüren ancak O’dur. O’ndan başka ilah yoktur.

“Firavun’a git. Çünkü o iyice azdı. Musa, dedi ki: ‘Rabbim! Gönlüme ferahlık ver. İşimi bana kolaylaştır. Dilimdeki tutukluğu çöz ki sözümü anlasınlar. Bana ailemden birini yardımcı yap. Kardeşim Harun’u. Onunla gücümü artır. Onu işime ortak et. Seni çok tespih edelim diye. Seni çok zikredelim diye. Çünkü sen bizi hakkıyla görmektesin.’ Allah, şöyle dedi: ‘İstediğin sana verildi ey Musa!” (Tâhâ, 20/24-36)

Hz. Yusuf’un vefatından sonra Mısır’da yaşayan İsrailoğulları, bir müddet onun

gösterdiği yoldan yürüdüler; ancak daha sonra hakikati unuttular. Bu arada Mısır’ın idaresi yıldızlara ve putlara tapan Kıbtilerin eline geçti. Kıptiler, İsrailoğullarını hor görmeye başladılar. Onları ağır, zor işlerde kullandılar. İsrailoğulları çok kalabalık bir topluluktu. Onların giderek çoğalması, Kıptileri

ve onların hükümdarı Firavun’u endişelendirmiş, kâhinlerden birinin Firavun’a İs-railoğullarından bir çocuğun doğacağını ve saltanatına zarar vereceğini bildirmesi üzerine de İsrailoğullarından doğacak tüm erkek çocukların öldürülmesini emret-miştir.Hz. Musa da, bu dönemde doğmuş ve öldürülmesin diye bir sandığın içine bırakılarak nehre atılmıştır. Neticede Allah’ın dilemesiyle Musa Firavun’un sarayın-da büyümüştür.

Harun Peygamber de İsrailoğullarının erkek çocuklarının öldürülmeye başlanıl-dığı dönemden önce dünyaya gelmiştir. Hz. Harun (a.s)’un adı Kur’an-ı Kerim’de 20 yerde geçmekle birlikte, hayatı hakkında fazla bilgi verilmemektedir.

Harun (a.s) tevhid mücadelesinde kardeşi Hz. Musa’nın destekçisiydi.

Hz. Musa, Medyen dönüşü Sina dağında peygamber olarak görevlendirilip tebliğ için Firavun’a gitmesi emredilince, bu ağır görevi yerine getiremeyeceği endişesiyle, dilindeki tutukluğu hatırlattı:

“Ey Rabbim! Muhakkak ki ben, beni yalanlamalarından korkuyorum. Göğsüm daralır. Akıcı konuşamam. Onun için, Harun’a da peygamberlik ver (ve onu bana yardımcı yap).”

(Şuara, 26/12-13)

Hz. Musa, yüce Allah’tan güzel konuşan ağabeyi Harun’u kendisine yardımcı olarak vermesini ve onu bu göreve ortak kılmasını istemişti. Bunun üzerine Al-lah, onun bu dileğini kabul etti ve Harun’u da peygamber olarak görevlendirip Hz. Musa’ya yardımcı tayin etti.

“Rahmetimiz sonucu kardeşi Harun’u bir nebi olarak kendisine bahşettik.”

Hz. Harun (a.s), tebliğ görevi sırasında hep Hz. Musa’nın yanında bulundu. Pey-gamberlik görevini üslendikten sonra Mısır’a dönen kardeşiyle birlikte tebliğ için Firavun’un huzuruna çıktı, onu hak dine davet etti ve ondan İsrailoğullarını bırak-masını istedi:

“…Şüphesiz biz Rabbinin elçileriyiz. İsrailoğullarını (serbest bırak ve) bizimle gön-der. Onlara işkence etme. Sana Rabbinin katından bir mucize getirdik. Selâm, doğru yola uyanlara olsun.”

“Firavun’a gidin ve deyin: ‘Şüphesiz biz âlemlerin Rabbinin elçisiyiz, İsrailoğullarını bizimle beraber gönder.’” (Şuara, 26/16-17)

Daha sonra da bir gece Firavun’un haberi olmadan İsrailoğullarını alıp Hz. Musa ile birlikte Mısır’dan çıkardı ve Tih sahrasına geldi. Hz. Musa Tûr dağına Allah tara-fından çağrıldığında yerine onu vekil bırakmış ve şöyle demişti:

Kavmim arasında benim yerime geç ve yapıcı ol. Sakın bozguncuların yoluna uyma.”

(A’râf, 7/142)

Hz. Harun (a.s), bu görevi esnasında büyük zorluklar yaşadı; bütün gayretine rağmen kavminin Sâmirî isimli şahıs tarafından yapılan altın buzağı heykeline tap-masını engelleyemedi.

Hz. Harun;

“Ey kavmim! Siz bununla yalnızca imtihan edildiniz. Doğrusu sizin Rabbiniz ancak Rahman’dır. Öyleyse bana uyun ve emrime itaat edin.” (Tâhâ, 20/90) diye çırpındıysa da

İsrailoğulları, Hz. Harun’u dinlemediler. Musa bize dönünceye kadar buzağıya iba-det etmeye devam edeceğiz, dediler (Tâhâ, 20/91).

Hz. Musa (a.s), Tûr dağından dönünce, kavminin altın buzağıya tapmasını ve bu yüzden şirke düşmesini engelleyemediği gerekçesiyle Hz. Harun (a.s)’u şiddetli bir şekilde azarlamış; saçından ve sakalından çekip şiddetle sarsmıştı. Bunun üzerine Hz. Harun;

“Ey anam oğlu! Saçımı sakalımı çekme. Şüphesiz ben, ‘İsrailoğullarının arasını açtın, sözüme uymadın demenden korktum’ dedi.”

“…Ey anam oğlu, dedi. ‘Kavim beni güçsüz buldu. Az kalsın beni öldürüyorlardı. Sen de bana böyle davranarak düşmanları sevindirme. Beni o zalimler topluluğu ile bir tut-ma.’” (A’râf, 7/150) diyerek özür diledi. Ve Hz. Musa’ya İsrailoğullarının kendisini din-lemediğini anlattı. Musa peygamber öfkelendi ve sonra Rabbe şöyle yalvardı:

“Ey Rabbim! Beni ve kardeşimi bağışla. Bizi kendi rahmetine dâhil et. Sen, merhamet-lilerin en merhametlisisin.”

Hz. Harun hikmetler dolu tevhid mücadelesinde Musa peygamberle birlikte kavmine öğütlerde bulundu, kavminin nankörlüklerine göğüs gerdi.

Zaman geldi; Rabbine kavuştu, o da ölümü tattı. Selam Harun (a.s)’a ve ona tabi olanlara olsun…

“Eyyûb’u da hatırla. Hani o Rabbine, ‘Şüphesiz ki ben derde uğradım, sen ise merhametlilerin en merhametlisisin’ diye niyaz etmişti. Biz de onun duasını kabul edip kendisinde dert namına ne varsa gidermiştik. Tarafımızdan bir rahmet ve kullukta bulunanlar için de bir ibret olmak üzere ona ailesini ve onlarla beraber bir mislini daha vermiştik.” (Enbiya, 21/83-84)

Eyyûb (a.s), Kur’an’da adı geçen ve Allah’ın kendilerine ilim ve hikmet verdiği bildirilen peygamberlerdendir. Bu ayette, Hz. Eyyûb (a.s)’un başına gelen dert ile buna gösterdiği sabır ve sonunda ulaştığı mükâfattan bahsedilmekte, onun yaşadığı uzun ve acı olaylara kısaca bir hatırlatma yapılmaktadır.

Hz. Eyyûb, önceleri sahip olduğu zenginlik ve bahtiyarlığın sonrasında imtihan ve sıkıntılara uğramış, varını yoğunu ve bütün çocuklarını kaybetmiş, tüm bunlara ve çektiği ağır hastalığa karşılık gösterdiği sabır nedeniyle Allah tarafından ödüllen-dirilmiştir. Nitekim Sâd suresinde;

“(Ey Muhammed!) Kulumuz Eyyûb’u da an. Hani o, Rabbine, ‘Şeytan bana bir yor-gunluk ve azap dokundurdu’ diye seslenmişti. Biz de ona, ‘Ayağını yere vur! İşte yıkanacak ve içecek soğuk bir su’ dedik. Biz ona tarafımızdan bir rahmet ve akıl sahiplerine bir öğüt olmak üzere ailesini ve onlarla birlikte bir o kadarını bahşettik. Şöyle dedik: ‘Eline bir demet sap al ve onunla vur, yeminini bozma.’ Gerçekten biz Eyyûb’u sabreden bir kimse olarak bulduk. O ne güzel bir kuldu! O, Allah’a çok yönelen bir kimse idi.” (Sâd, 38/41-44) buyrulmak suretiyle, Hz. Eyyûb’un ilahî yardıma mazhar oluşu anlatılmaktadır.

Bu âyette ifade edildiği üzere Hz. Eyyûb ağır bir hastalığa yakalanmış ve hasta-lıktan kurtulmak için Allah’ın merhametine sığınarak O’ndan şifa dilemiştir. Yüce Allah duasını kabul etmiş; ayağını yere vurmasını, çıkacak su ile yıkandığında iyi-leşeceğini bildirerek ona sağlığını, kaybettiği mal ve mülkünü fazlasıyla vermiştir. Eyyûb (a.s), başına gelen bütün musibetlere rağmen şikâyet etmeyen sabır timsali olarak bilinen bir peygamberdir. Bildiğimiz gibi sabır, Kur’an’ın üzerinde önemle durduğu bir meziyet olup, birçok yerde bu konudan bahsedilmektedir. Sabır, zor-luklarla, sıkıntılarla mücadele edebilme yeteneğidir. Hayatın güçlükleri karşısında pes etmemek, yaşama ümidini hiç kaybetmemektir. İnanmış bir insan sabrı ile tüm zorlukların üstesinden gelir. “Neden”, “niçin” oldu, “niye benim başıma geldi” di-yerek isyan ve huzursuzluğa düşmek yerine, Allah’a iman etmenin ve sabırla O’nun desteğine, yardımına sığınmanın gönül huzurunu yaşar.

Yaşadığımız her olayda, karşılaştığımız her musibette mutlaka bir hikmet vardır. Hiçbir şey rastgele ya da boşuna değildir. Bizi üzen, sıkan, rahatsız eden bir durumla karşılaştığımızda hemen soğukkanlılığımızı yitirip, yılgınlık ve telaşa kapılmak yeri-ne, bu olayın hakkımızda bizim bilemediğimiz hayırlar taşıyabileceğini düşünmeli, sabır ve metanetimizi koruyabilmeliyiz. Başlangıçta feveran ve isyan ettiğimiz bir hadise, zaman içinde şükredeceğimiz bir sonuca dönüşebilir.

Nitekim ayette: “…Olur ki, bir şey sizin için hayırlı iken, siz onu hoş görmezsiniz. Yine olur ki, bir şey sizin için kötü iken, siz onu seversiniz. Allah bilir, siz bilmezsiniz.” (Bakara, 2/216) buyrularak, bu hakikate dikkatimiz çekilmiştir.

Şunu bilmeliyiz ki, Rabbimizin kahır gibi görünen tecellilerinde lütuf, şer/kö-tülük gibi görünen tecellilerinde de nur gizli olabilir. Sabır timsali Hz. Eyyûb başta olmak üzere bütün peygamberler, yaşadıkları sürece çok çetin imtihanlardan geçi-rilmiş, sabrederek sonunda hem dünyada hem de ahirette kazançlı çıkmışlardır. Hz. Yunus’un balığın karnından karaya çıkması, Hz. İbrahim’in ateşten, Hz. İsmail’in kesilmekten kurtulması, Hz. Musa’nın denizleri aşıp çöller geçmesi, Hz. Yusuf’un kuyuda başlayıp, kölelik ve zindanla süren zorlu imtihanının sultanlıkla neticelen-mesi ve nihayet sevgili Peygamberimizin, müşriklerden gördüğü muhalefet, hicret, savaşlar gibi olayların ardından Mekke fethi ile zirveye çıkan başarıları, hep ilmek ilmek örülmüş muhteşem sabır örnekleridir.

Eğer Rabbimizin rızasını kazanan, sevdiği bir kul olmak istiyorsak, iman edip salih ameller işlemenin yanı sıra, ahlakî olgunluk sahibi olmaya çalışmalı, özellikle de takva elbisemizi mutlaka sabır ziynetiyle süslemeliyiz. Hayat hepimiz için –farklı biçimde tezahür eden- bir imtihandır. Bu imtihanı kazanabilenler ancak iman ve sabır sahibi olabilenlerdir. Yüce Mevlamız; “Andolsun ki sizi biraz korku ve açlıkla, bir de mallar, canlar ve ürünlerden eksilterek deneriz. Sabredenleri müjdele.” buyurmaktadır. Sabırlı kullara Kur’an’ın duyurduğu en büyük müjde; “Şüphe yok ki Allah sabredenlerle beraberdir.” (Bakara, 2/153; Enfâl, 8/46); “…Allah sabredenleri sever.” (Âl-i İmran, 3/146); “…Sabredenlere mükâfatları elbette hesapsız olarak verilir.” (Zümer, 39/10) ayetleriyle ifade edilmiştir.

İnanmış bir insan için, Rabbinin daima kendisiyle beraber olduğunu hissetmesi, Allah’ın sevgisine mazhar olduğunu bilmesi ve hesapsız mükâfat ile müjdelenmiş olması ne büyük mutluluktur. Böyle bir inanç ile aşılamayacak engel ve üstesinden gelinemeyecek bir zorluk olabilir mi? Sabır, musibetin ilk isabet ettiği anda gösteri-len metanettir. Nitekim çocuğunun kabri başında ağlayan bir kadın tavrı sebebiyle yaptıkları bir uyarıda Hz. Peygamber; “Sabır, musibetle karşılaştığın ilk anda tahammül edebilmektir.” (Buhârî, “Cenâiz”, 32) buyurmuştur.

Hz. Eyyûb (a.s)’dan bahseden bu ayetlerde sadece onun sabır ve teslimiyetine değil, dua ile Rabbine yakarışına da dikkat çekilmektedir. Hastalığı süresince bu yüce Resul’ün “Şüphesiz ki ben derde uğradım, sen ise merhametlilerin en merhametli-sisin” (Enbiya, 21/83) virdi ile Rabbine yalvarıp, dua ettiğine işaret edilmektedir. An-laşılıyor ki, dua ve Allah’ı hatırlamak da (zikir), güçlüklerle mücadele ve zorlukları yenmede bizim için en önemli moral ve manevi güç kaynağımızdır. Ölüm, hastalık, rızık sıkıntısı ve daha ne tür bir imtihan yaşıyor olursak olalım, Allah’ın ismini ana-rak ve O’na gönülden dua edip yalvararak, derdimize derman, hastalığımıza şifa bulacağımıza dair ümidimizi ve moralimizi kuvvetli tutabiliriz.

Sonuç olarak şunu söylemeliyiz ki, halkımız tarafından adeta sabır, Hz. Eyyûbla özdeş görülmektedir. Böylelikle Kur’an-ı Kerim’de onun yaşadıkları üzerinden, buna benzer olayları yaşayan ve yaşayabilecek olanlara sabır ve dua ile selamete erişebileceğinin somut örneği verilmiştir.

“Kendisiyle birlikte sabah akşam tesbih etsinler diye biz, dağları ve toplanıp gelen kuşları Dâvûd’un emrine verdik. Onların her biri Allah’a yönelmişlerdi. Biz Davud’un mülkünü güçlendirdik, ona hikmet ve hakla batılı ayıran söz (hüküm verme) yeteneği verdik.” (Sâd, 38/18-20)

Yüce kitabımız Kur’an’da adı çokça zikredilen peygamberlerden biri de Hz. Dâvûd (a.s)’dur. İsmi, Kur’an-ı Kerim’de on altı yerde geçmektedir. İsrailoğullarına gönderilen Hz. Dâvûd, hem peygamber, hem de bir hükümdar idi. Hz. Süleyman’ın babasıdır. Kudüs’te doğmuş, orada yaşamış ve yine orada vefat etmiştir. Dört büyük kitaptan biri olan Zebur kendisine gönderilmiştir.

Hz. Musa’dan sonra azgınlaşan İsrailoğulları, Tevrat’ın hükümlerini değiştirmiş-ler, peygamberlerini dinlememişler ve ahlakları tamamen bozulmuştu. Bunun üze-rine yüce Allah, Amâlika kavmi hükümdarı Câlût’u, İsrailoğullarına bela olarak gön-derdi. Câlût, İsrailoğullarını vatanlarından sürüp çıkardı, büyük katliamlar yaptı.

Bütün peygamberler gibi Hz. Dâvûd da insanları Allah’ın dinine davet etti ve ada-letle hükmetti. Kudüs’ü başkent yaptı ve “Mescid-i Aksâ” adıyla Kur’an-ı Kerim’de bildirilen büyük bir mescidin inşasını başlattı. Mescidin yapılıp bitirilmesi işini oğlu Süleyman (a.s)’a vasiyet ederek, yüz yaşında vefat etti.

Hz. Davud’a verilen üstünlüklerden bir kısmı Kur’an’da zikredilmiştir. O, her şeyden önce bir peygamber idi. Aynı zamanda kendisine saltanat da verilmişti:

“…Allah ona (Davud’a) hükümdarlık ve hikmet verdi ve ona dilediğini öğretti…” 

Rivayete göre, Amâlika ordularının başında Câlût bulunuyordu. Tâlût’un ordu-sunda ise Dâvûd (a.s) vardı. Hz. Dâvûd, daha küçük yaşta bir delikanlı iken, hak davanın amansız düşmanı, zorba ve güçlü ordulara sahip olan Câlût ile yaptığı mü-cadeleyi kazandı ve bu savaşta Câlût’u sapan taşıyla öldürdü berler Tarihi, II/184). Zalim hükümdar Câlût’un daha önce gaspettiği bir sandık vardı. İsrailoğulları tarafından kutsal kabul edilen bu sandıkta (Tâbût) Hz. Musa ile Hz. Harun ailesinin mirası bulunmaktaydı. Bu savaşta Hz. Dâvûd, söz konusu sandığı Câlût’un elinden kurtardı ve İsrailoğullarına geri iade etti (Bakara, 2/248). Tâlût’un ölümünden sonra Hz. Dâvûd, İsrailoğullarının hükümdarı oldu.

“…Dâvûd ile birlikte, Allah’ı tespih etmeleri için dağları ve kuşları onun emrine verdik. Bunları yapan biz idik. Bir de Davud’a, sizin için, zırh yapma sanatını öğrettik ki, savaş-larınızda sizi korusun. Şimdi siz şükrediyor musunuz?”

“Andolsun, Davud’a tarafımızdan bir lütuf verdik. ‘Ey dağlar! ‘Kuşların eşliğinde onunla birlikte tespih edin,’ dedik. Demiri ona yumuşattık ve ‘Boy boy zırhlar yap, işçilikte de ölçüyü tuttur. (Ey müminler!) salih amel işleyin. Çünkü ben sizin yaptıklarınızı görü-rüm’ diye vahyettik.”

Yukarıdaki ayetlerde belirtildiğine göre Allahu Teâlâ, mucize olarak dağları, taş-ları, kuşları O’nun emrine vermişti. Sesi çok güzel ve tesirliydi. Yanık sesiyle Zebur’u okumaya başlayınca, kuşlar havadan ağaçlara iner, hep birlikte okunan Zebur’u tek-rar ederlerdi. Allah, Hz. Davud’a demiri ateşe sokmadan ve dövmeden istediği şekli verebilme mucizesi verdi. Demirden zırh yapar, elinin emeğiyle geçinir, devlet hazi-nesinden bir şey almazdı. Yırtıcı hayvanlar, Hz. Davud’un huzuruna gelip, ona tam bir bağlılıkla hizmet ederlerdi (D.İ.A, Dâvûd Mad. IX/22-23).

Konu başında yer verdiğimiz ayette Hz. Davud’a “hikmet” ve “fasle’l-hitap” veril-diği belirtilmektedir. “Hikmet”, ilim ve peygamberlik gibi manalara gelir. Böylece o, hikmet ile Allah’a nasıl kul olacağını bilmiş, hayatı nasıl değerlendireceğini öğren-miş, idareciliği en üst seviyede icra etmiştir.

Ayetin sonunda yer alan “Fasle’l-hitap” ise, bitirici, ayırıcı, halledici, hall-ü fasl edici bir söz özelliği, bir hitap imkânı anlamlarına gelmektedir. Rabbimiz ona büyük bir söz belâgatı ve fesâhatı vermişti. O konuştu mu her şeyi ayan beyan eder, her şeyi çözüme kavuştururdu. Sözü, hükmü çok net ve açıktı.

Hz. Dâvûd, çok ağlar, çok ibadet ederdi. Gündüzü oruçla, geceyi namaz kılarak ibadetle geçirirdi. Gecenin ancak üçte bir kısmında uyurdu. Bir gün oruç tutar, öbür gün tutmazdı.

Resûlullah (s.a.s) şöyle buyurmuştur:

“Allah’a en sevimli oruç, Dâvûd (a.s)’un orucudur. O, bir gün oruç tutar, bir gün iftar ederdi. Allah’a en sevimli namaz da Dâvûd namazı idi. O, her gecenin yarısında uyur.

Üçte birinde (nafile) namaz kılardı. Altıda birinde de yine uyurdu.”

Buraya kadar Hz. Davud’dan bahsedilen ayetlere ve tarihî bilgilere kısaca yer ver-dik. Elbette Kur’an’da zikredilen peygamberlerin hayatları, sadece geçmişten bahse-den tarihî kıssalar olmayıp, bizim ders ve ibret almamız içindir.

Buna göre Allah’a gönülden bağlı olmamız ve O’na kulluktan asla vazgeçme-memiz gerekir. Her zaman adalet ve hakkaniyet ölçülerine göre hareket etmeliyiz. Sahip olduğumuz servet ve makamlar bizi asla şımartmamalı, bozgunculuğa ve fesa-da sevk etmemeli. Öyleyse imanımızın birer yansıması olan ibadetlerimizi mutlaka yapalım. Allah’a olan hamd ve şükrümüzü daima yerine getirelim.

“…Öyle ise hayırlı işlerde birbirinizle yarışın…” (Maide, 5/48)

Yüce dinimiz İslam, bütün insanları hayra davet etmekte ve bizlerden faydalı işler yapmamızı, iyilik yolunda başkalarına örnek olmamızı ve hayırda birbirimizle yarışmamızı istemektedir.

Hayır; aklımıza gelen her türlü iyilik, güzellik, yararlı işler, faydalı tutum ve dav-ranışları içine alan şümullü bir kavramdır. Hayır, insanların rağbet ettiği, sevip arzu-ladığı güzel olan şeylerdir. Dilimizde karşılık beklemeden yapılan yardıma da hayır denir. Bir de hayrat tabiri vardır ki, bununla da Allah’ın rızasını kazanmak için in-sanların yararına sunulmak üzere yapılan/vakfedilen cami, mescit, okul, kütüphane, hastane gibi eserler kastedilir. Din görevlilerine de dine hizmet edenler anlamında hademe-i hayrat denilmiştir.

Hayır, bir anlamda şerrin zıttıdır. Yüce Allah, bizleri zaman zaman hayır ve şer ile dener, imtihan eder (Enbiya, 22/35). İmtihanda başarılı olmak da, başarısız olmak da bizim elimizdedir. Dünyada hayır ya da şer, ne yaparsak yapalım, yaptıklarımızın karşılığını ahirette mutlaka göreceğiz ve hiçbir şey karşılıksız olmayacaktırra, 2/110, 184, 197; Âl-i İmrân, 3/30; Zilzâl, 99/7-8).

Kur’an-ı Kerim, hayatın gayesinin hayır ve iyilik yarışında bulunma olduğunu bildirmektedir:

“İşte bunlar hayır işlerine koşuşurlar ve o uğurda öne geçerler.” (Mü’minun, 23/61), “… Haydi, hep hayırlara koşun, yarışın!…” (Bakara, 2/148)

“…İşte yarışanlar, bunun için yarışsınlar.” (Mutaffifîn, 83/26) ayetleri bunun açık gös-tergesidir.

Peygamber Efendimiz bir hadis-i şeriflerinde “din hayırhahlıktır.” (Müslim, “İman”, 95, Ebu Dâvûd, “Edeb”, 67; Nesaî, “Bey’at, 31) buyurmuştur. Yani dinin özü, insanların hayrını, iyiliğini istemektir.

Yine Kur’an-ı Kerim’den öğrendiğimize göre; dünya ve ahirette kurtuluşa ere-bilmek için hayır işlemek gerekir. Yüce Rabbimiz Hac suresinin 77.ayetinde şöyle buyuruyor:

“Ey iman edenler, rükû edin, secde edin, Rabbinize kulluk edin ve hayır işleyin ki kur-tuluşa eresiniz.”

Yüce Allah insanları hayra davet ettiği gibi, bizden insanları hayra davet eden bir toplumun bulunmasını da emretmektedir:

“Sizden, hayra çağıran, iyiliği emreden ve kötülükten men eden bir topluluk bulunsun.” (Âl-i İmran, 3/104)

İslam’ın hayat anlayışı, iyilik yaparak başkalarına güzel örnek olmayı önemse-mektir. “İyilik eskimez, yani iyilik sahibi daima hayırla yâd olunur.” (en-Nebhâni, el-Fethu’l-Kebir, 1, 490) buyuran sevgili Peygamberimizin hayat felsefesi de, hakkı ve hayrı yay-maya dayanır.

Peygamberimizin yetimleri, yoksulları, darda kalanları, maddi ve manevi yardıma muhtaç olanları nasıl bağrına bastığını, onlarla nasıl candan ve fedakârca ilgilendiğini biliyoruz. O’nun, kendisine ikram edilen yiyeceği bile çevresindekilerle paylaşması, eline geçen hemen her şeyi muhtaçlara dağıtması, kimseyi eli boş çevirmemesi ve cömert davranması ne kadar düşündürücüdür. O’nun bu fiili örnekliği, Müslüman-lar için de kesintisiz hayır işleme bilinci oluşturmuştur. Bunun sonucu olarak cami-ler, medreseler, hanlar, köprüler, aşevleri gibi hayır kuruluşları ve vakıf müesseseleri ortaya çıkmıştır. Bu anlayış Müslümanlar arasında, “insanların en hayırlısı, insanlara faydalı olan; malın en hayırlısı, Allah yolunda harcanan; Allah yolunda harcananın en hayırlısı da insanların en çok ihtiyaç duydukları şeyleri karşılayandır.” şeklinde İslam’ın ruhuna uygun bir ilkenin yerleşmesinde önemli bir etken olmuştur.

Dünyada insanlara iyilik yapmak ahirette insanı mutlu edecek ve cennete gir-mesine vesile olacak bir hayrı önden göndermek demektir. Sevgili Peygamberimiz,

“Mümin, sonu cennet oluncaya kadar işlemiş olduğu hayra doymaz.” buyurmuyor mu?

Öyleyse birbirimizle hayırda yarışalım; bu yarış, güzellikleri ve erdemleri artırma yarışıdır. Çünkü olgun müminler, dünyevi çıkar elde etmek ya da insanlar arasında bir üstünlük sağlamak için değil, sadece Allah’ın emirlerini yerine getirmede, sevgili Peygamberimizi örnek almada ve insanlık için faydalı şeyler üretmede birbiriyle yarışırlar. Unutmayalım ki, bu yarışta kaybeden hiçbir kimse yoktur.

“Herkesin yöneldiği bir yön vardır. Haydi, hep hayırlara koşun, yarışın! Nerede olsanız Allah hepinizi bir araya getirir. Şüphesiz, Allah’ın gücü her şeye hakkıyla yeter.” (Bakara, 2/148)

Dünyada insanlar bir yarış içindedirler. Bu yarış bazen hayırda, bazen de şerde olur. Hayırda yarış, sadece para veya malını hayırlı işlere sarf etmek şeklinde anlaşıl-mamalıdır. Kişinin kendisine, aile fertlerine, çevresine, ülkesine ve milletine, daha da öteye giderek tüm insanlığa yaptığı iyilik ve güzellikler de hayırda yarış olarak telakki edilir. Bu yarışın çeşitli alanları vardır: Bu alanlardan birkaç örnek sunalım:

İmanda yarış: İmanın güçlü olması, kalbe yerleşmesi ve onun tadına varabil-mek için yarış

İbadetlerde yarış: İbadetlerin zamanında, tam ve eksiksiz olarak yapılması; riya ve gösterişten, acelecilikten uzak durarak, ibadetin ruhuna uygun olarak ihlâs ve samimiyetle yapılması.

Ahlakta yarış: En güzel ahlaka sahip olmak, tüm kötü huylardan arınmak için çaba göstermek.

İşte yarış: İşini güzel ve mükemmel bir surette yapmak, elinden gelen bütün hüneri göstermek suretiyle işini sağlam ve zamanında yapmak.

İnsanlığa hizmette yarış: İnsanın Allah’ın yarattığı en değerli varlık olduğu ger-çeğinden hareketle, ona değer vermek. İnsanı bir velinimet olarak kabul edip, cin-siyet, ırk, fakirlik-zenginlik, sosyal statü, kılık-kıyafetine bakmadan ona karşı gere-ken ilgi ve alakayı göstermek. Ezilmiş, sahipsiz, yetim ve dul kalmış insanların, ilaç parası bulamayan, başını sokacak yuva bulamayan kimselerin ellerinden tutmak.

Vatana hizmette yarış: Güzel vatanımızın kalkınması, hür ve bağımsız olarak yaşaması, milletler içinde hak ettiği dereceye ulaşması, ülkenin birlik ve beraber-liğinin, dirlik ve düzeninin korunması için çalış Ülkemizi geri kalmışlıktan kurtarmak, yer altı ve yer üstü zenginliklerini ülke insanının hizmetine sunmak için gayret göstermek, iş ve üretim sahaları açmak.

Eğitimde yarış: Sahip olduğumuz yavrularımızı çağın en son imkânlarını kul-lanarak, gelecek kuşaklara hazırlamak için maddi ve manevi imkânlarını seferber ederek tarihimizde şerefle yerini alan Biruni, İbn Sina, Gazali, Farabi, İbn Rüşd, Mevlana, Hacı Bektaşi Veli, Yunus Emre gibi bilim ve irfan adamlarını, keşif ve icat-ların öncülerini yetiştirmek için gayret sarf etmek.

Üretimde yarış: Azami derecede verimlilik ilkesine riayet ederek arazilerimizi ihya etmek, bilinçli tarım ve besicilik yapmak, üretim alanlarını çoğaltarak üretimi artırmak, hizmette kaliteyi artırmak, ihracatı artırarak memleketin kalkınmasına yardım etmek, bozuk ve kalitesiz mal üretmemek suretiyle güven temin etmek.

Bunları daha da çoğaltmak mümkündür. Başta da ifade ettiğim gibi bu “ayet-i kerime”yi sadece fitre, zekât, sadaka vermek olarak algılayıp, hayırda yarışı bu kap-samda değerlendirmek bizi yanıltır. Ayet-i kerime hakkında şunu da ilave etmek yerinde olacaktır: Müslüman, lüzumsuz ve gereksiz iş ve tartışmalarla uğraşmaya-cak, yapması gereken ne ise onu yapacak; sade şekle değil, o şekil içindeki ruha da bakacaktır.

“Derler ki: ‘Hayat ancak dünya hayatımızdır. Artık biz bir daha diriltilecek de değiliz.’ Rab’lerinin huzurunda durduruldukları vakit (hâllerini) bir görsen! (Allah) diyecek ki: ‘Nasıl, şu (dirilmek) gerçek değil miymiş?’ Onlar, ‘Evet, Rabbimize andolsun ki, gerçekmiş’ diyecekler. (Allah), ‘Öyleyse inkâr etmekte olduğunuzdan dolayı tadın azabı!’ diyecek.” (En’âm, 6/29-30)

İnsanların en zor kabul ettikleri inanç ilkesi, öldükten sonra dirilme ve onun getirdiği âhiret hayatıdır. Peygamberler ve ilâhî vahiy en çok bu konuda tepki gör-müş ve inkâr cihetine gidilmiştir. Bu sebeple yüce Allah, öldükten sonra dirilme konusunu çeşitli mucize ve delillerle ispat etmektedir. Bu âyet-i kerime Cahiliye dönemi Araplarının genellikle âhirete inanmadıklarını göstermektedir. Ayrıca bu ayet-i kerimede, müşriklerin, genel olarak da inkârcıların özelliklerinden birine işaret edilmektedir. Ahiret hayatını inkâr, inkârcıların şirkten sonraki en büyük günahlarıdır. Zira Kur’an-ı Kerim’de sık sık “Allah ve âhiret gününe iman” birlik-te zikredilmek suretiyle bu inancın önemi ve âhireti inkâr etmenin başlıca küfür alâmetlerinden biri olduğu gösterilmiştir.

Müşriklerin önde gelenlerinden biri, sevgili Peygamberimize elinde çürümüş bir kemik parçası ile gelir ve onu ufalayıp “Böyle un ufak olduktan sonra Allah bunu diriltecek öyle mi?” der. Resûl-i Ekrem de, “Evet. Nitekim O seni de öldürecek, sonra diriltip cehenneme atacak!” cevabını verir. Kutsal Kitabımızda bu olay şöyle değerlendirilir:

“İnsan, bizim kendisini az bir sudan (meniden) yarattığımızı görmedi mi ki, kalkmış apaçık bir düşman kesilmiştir. Bir de kendi yaratılışını unutarak bize bir örnek getirdi. Dedi ki: ‘Çürümüşlerken kemikleri kim diriltecek?’ De ki: ‘Onları ilk defa var eden diril-tecektir. O her yaratılmışı hakkıyla bilendir.’ O, sizin için yeşil ağaçtan ateş yaratandır. Şimdi siz ondan yakıp duruyorsunuz. Gökleri ve yeri yaratan Allah’ın, onların benzerini yaratmaya gücü yetmez mi? Evet yeter. O, hakkıyla yaratandır, hakkıyla bilendir. Bir şeyi dilediği zaman O’nun emri o şeye ancak ‘Ol!’ demektir. O da hemen oluverir. Her şeyin hükümranlığı elinde olan Allah’ın şanı yücedir! Siz yalnız O’na döndürüleceksiniz.” (Yasin,36/77-83)

Günümüzde de, “görmediğime inanmam” ve “ahirete giden gelen var mı?” gibi sözlerle ahiret hayatının inkâra kalkışıldığı görülmektedir. Aslında âhiretin varlığı-na delil olarak içinde yaşadığımız hayat kâfidir. Rabbimiz bizi yokluk karanlıkla-rından çıkarıp pırıl pırıl bir âlemde hayat dediğimiz nimeti vermiş olduğuna göre, ölünce aynı işin bir kere daha tekrarlanması nasıl imkânsız olabilir? Üstelik tekrar diriltme birincisine göre daha kolay değil midir? Ayrıca bir yerden veya bir şeyden haber vermek için o yere gitmek veya o şeyi mutlaka gözümüzle görmemiz de gerekmez. Astronomi ilmi bize yıldızlardan, samanyolundan ve galaksilerden bah-setmektedir. Uzayda hâlâ ışığı bize ulaşamayan nice yıldızlar vardır. Peki, buralara kim gidip kim gelmiştir?

Asrımızda insan aklı, her ne kadar mahiyet ve ölçüleri başka olan bu âlemi hak-kıyla idrakten aciz ise de, varlığı sınırsız delillerle ispatlanan âhireti mümkün gör-mektedir. Aklen mümkün olan bir şeyin varlığı da haber yoluyla tahakkuk eder. Bütün peygamberler ve kitaplar ahiretin varlığını haber vermiş ve insanın tekrar dirilerek, bu dünya hayatında yaptıklarından hesaba çekileceğini haber vermiştir. Ayrıca, ahiretin olmaması zalimleri zulümleriyle baş başa bırakmak anlamına gelir. Zulme uğrayıp da mağdur olanların hakkını kim ödeyecektir? Hak-hukuk tanıma-yan, öldürmekten zevk alan ve yaptıklarının cezasını çekmeden ölenlerin yaptıkları, yanlarında mı kalacak? O halde âhiret vardır ve olmalıdır.

Ahireti inkâra kalkışanlar ahirette Allah’ın huzuruna getirilecek, Allah onlarla konuşacak, onlara sorular soracak ve cevaplar alacaktır. Bu dünya hayatından başka hayatın olduğunu kabullenmeyenler, orada bunun doğruluğunu yaşayarak görecek-lerdir. Sonuçta Rabbimiz onlara şöyle diyecek:

“Öyle ise inkâr ettiğinizden dolayı azabı tadınız.”

“Hükümranlık elinde olan Allah, yücedir. O, her şeye hakkıyla gücü yetendir. O, hanginizin daha güzel amel yapacağını sınamak için ölümü ve hayatı yaratandır. O, mutlak güç sahibidir, çok bağışlayandır.” (Mülk, 67/1-2)

Okuduğumuz bu ayet-i kerimede yüce Allah, ölümü ve hayatı yarattığını bizlere bildirmektedir. O hayatı ve ölümü, imtihan etmek için, bizlerden hangimizin daha güzel amel ettiğini açığa çıkarmak, kimin de kötü amel işlediğini tespit etmek için yaratmıştır.

O halde bu imtihanı kazanmak için bize verilen bu hayatı iyi değerlendirmeliyiz. Çünkü bu dünya hem fani hem de çok kısadır. Yarın! Yarın! diye görevlerimizi erte-lersek, bir yarın daha bulamayabiliriz. Dünya bizim ebedî yurdumuz değildir. Belki ebedî mutluluğu kazanma veya kaybetme yeridir.

Bizler adeta bir çiftçi gibiyiz. Tarlamıza hangi tohumu ekersek, onu hasat ederiz. Boş bırakırsak şüphesiz bir şey elde edemez, başkalarına muhtaç kalırız. Dünyada belki yardımcı bulabiliriz ama ahirette yardımcımız olmayacaktır. Yüce Rabbimiz şöyle buyuruyor:

“O gün, ne mal fayda verir ne de evlat. Ancak Allah’a kalbi selim ile gelen fayda bulur.” (Şuara, 26/88-89)

Diğer ayet-i kerimelerde de, “Ey insanlar! Rabbinize karşı gelmekten sakının! Öyle bir günden çekinin ki, o gün hiçbir baba evladına asla fayda veremez, evlat da babasına fayda sağlayamaz. Allah’ın va’di elbette gerçektir. O halde sizi dünya aldatmasın ve çok hilekâr şeytan da sizi Allah ile aldatmasın, Allah’ın affına güvendirmesin!” (Lokman, 31/33); “Düşünseler şunu da anlarlardı ki: Bu dünya hayatı geçici bir oyun ve eğlenceden başka bir şey değildir ve ebedî âhiret diyarı ise, hayatın ta kendisidir. Keşke bunu bir bilselerdi!” (Ankebût, 29/64) buyurulmaktadır.

Bu ayetlerde Rabbimiz, bu dünyada ebedî olmadığımızı belki bir yolcu misali buraya uğrayıp sonra da bırakıp gidici olduğumuz hakkında bizleri uyarıyor. O hal-de yanımıza azık alalım. Nitekim Allah Teâlâ, Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyurmuştur.

“Ey akıl sahipleri! Azıklanınız ve biliniz ki azığın en hayırlısı takvadır, haramlardan korunmadır. Öyleyse Bana karşı gelmekten korunun.”

Peygamberimiz de şöyle buyurmuştur:

“Beş şey gelmezden önce, beş nimetin kadrini bil. İhtiyarlık gelmezden önce gençliği-nin, hastalık gelmezden önce sağlığının, fakirlik gelmezden önce zenginliğinin, meşguliyet gelmezden önce boş vaktinin, ölüm gelmezden önce de hayatının kıymetini bil.” (Hakim,Müstedrek, No: 7846)

Kısaca “dünya ve ahiret” işlerimizi veya görevlerimizi dengeli götürmeliyiz. Biri diğerinin aleyhine ihmal edilmemelidir. Ahiret ihmal edilerek dünyayı kazanmak, dünya ihmal edilerek ahireti kazanmaya çalışmak yanlıştır.

Bu nedenle Rabbimiz, “Allah’ın sana verdiğinden (O’nun yolunda harcayarak) ahiret yurdunu gözet, ama dünyadan da nasibini unutma!” (Kasas, 28/77); “Ey Rabbimiz! Bize dünyada güzellikler ve ahirette de güzellikler ver ve bizi Cehennem azabından koru! di-yenler vardır” (Bakara, 2/201) buyurmuştur.

Resûlullah (s.a.s) şöyle buyurdu:

“Sizin hayırlınız; dünyası için ahiretini terk etmeyen, ahireti için de dünyasını terk etmeyendir. Belki her ikisi için çalışan ve başkalarına yük olmayandır.” (Keşfu’l-Hafa, c.I, s. 393) O halde Müslüman hem dünya, hem de ahiret için çalışacak, her gün daha ileri gidecektir. Dinimizin emri budur. Diğer hadislerinde Peygamberimiz şöyle bu-yurmuştur:

“Hiç ölmeyeceğini zanneden biri gibi çalış, yarın ölecek biri gibi de tedbirli ol.”

(Câmiu’s-Sagîr, 11,12, No:1201)

Böylece de Allah’ın rızasına uygun geçirilen bir ömrün akıbeti olan ahiret, iyi ve güzel olacaktır. Müminin hayatı bir bütündür. Yeter ki bünyesinde samimiyeti barındırsın. Ortadan ikiye bölünmüş, tefrik edilmiş, şuraya kadar dünya için şuraya kadar ahiret içindir, düşüncesi biz müminlerde yer etmemelidir.

“İnananlar arasında hayâsızlığın yayılmasını arzu eden kimseler var ya; onlar için dünya ve ahirette elem dolu bir azap vardır. Allah bilir, siz bilmezsiniz.” (Nûr, 24/19)

Toplumda, hayâsızlığın, ahlaksızlığın, olumsuzlukların yayılmasını isteyenler, o topluma karşı en büyük saygısızlığı işlemiş olurlar. Nitekim yukarıdaki ayet bunu gayet açıkça dile getirmektedir.

Kişinin işlemiş olduğu günah, ayıp veya kusurları başkalarının açığa vurmama-sı dinimiz tarafından önerilirken hatta emredilirken bu tür davranışlarda bulunan kimselerin kendilerinin ya da başkalarının ayıp ve kusurlarını, hayâsızca lakayt bir şekilde topluma açıklamaları da uygun görülmemiştir. Zira Peygamberimiz (s.a.s), “İşlediği günahları açığa vuranlar dışında, ümmetimin tamamı affedilmiştir. Bir adamın gece kötü bir iş yapıp Allah onu örttüğü halde sabahleyin kalkıp; Ey falan! Ben dün gece şöyle şöyle yaptım, demesi, aşikâre işlenmiş günahlardandır. Oysa kişi, Rabbi kendisinin kötülüğünü örttüğü halde geceyi geçirmişti. Fakat o, Allah’ın örttüğünü açarak sabahlı-

yor.”  buyuruyor.

Günah işlemek, kusur ve hata yapmak, sevilmeyen, arzu edilmeyen ve sahibine de hiçbir fayda sağlamayan sadece kötü görülmesine ve bayağı sayılmasına sebep olan bir durumdur. Durum böyle iken gizli kapaklı bir yerde işlenen ve Allah’tan başkasının bilmediği, bir anlamda Allah’ın da örttüğü bir günahı faziletmişçesine hayâsızca ortaya dökmek ve başkalarına anlatmak, dinî açıdan tasvip edilmemiş hat-ta böyle davranan kimselerin Allah’ın bağışlamasının dışında kalacakları ifade bu-yurulmuştur. Böylesine ağır bir manevî müeyyidenin öngörülmesi, işlenen günahın toplumda yaygınlaşmasını, onun normal bir davranış olarak algılanmasını önleme amacına yöneliktir. Nitekim İslam ahlakçıları da, ayıp sayılan davranış ve tutumları, herkesin gözü önünde işlemenin gizlisine göre daha kötü bir davranış biçimi oldu-ğunu ısrarla belirtmişler, kişinin ayıplarını insanlardan saklamasının ve toplumun da bu tür davranışlar karşısında duyarlı olmasının önemi üzerinde durmuşlardır. Şu kadar var ki, İslam ahlakına göre, ayıplanma veya başka herhangi bir baskıya ma-ruz kalma endişesiyle kötülükten kaçınmak kişiye fazilet kazandırmaz. Zira hiçbir ayıp, Allah’a gizli kalmaz. “İçinizde olanı gizleseniz de açığa vursanız da Allah onu bilir. Göklerdeki her şeyi, yerdeki her şeyi de bilir. Allah, her şeye hakkıyla gücü yetendir.” (Âl-i İmrân, 3/29) ayeti, bu hususu dile getirmektedir.

Hiçbir ayıp veya günah, Allah’a gizli kalmayacağına göre insan öncelikle yüce Mevla’dan hayâ etmeli ve imkân ölçüsünde kusurlarını düzeltmelidir. Günah ve kusurlarını başkalarına anlatanlar, günah işlemeleri bir yana diğer taraftan Allah’ı, Resûlünü ve müminleri adeta hafife almış, kötülüklerini iyilik, günahlarını sevap, bayağılıklarını fazilet saymış olurlar. Bu ise, en az işledikleri günah seviyesinde bir pervasızlıktır. Oysa günah işleyen bir kimsenin, hiç olmazsa onu gizli tutması, ken-disini aşağılanmaktan kurtarır. Ayıp ve kusurların açıklanması, bu tür davranışlarda bulunanlarda hayâ duygusunun zamanla yok olmasına sebep olmaktadır. Ancak bu tür davranışların örtülmesi, davranış sahiplerinin gördükleri şefkat ve merhamet karşısında kendilerine çeki düzen vermelerini teminde önemli bir etkendir.

Dinimizde, toplumda iffetsizlik ve hayâsızlığın yayılmasına çanak tutacağından kişinin ayıp ve kusurlarını, günah ve isyanlarını açığa vurması nasıl yasaklanmışsa, başka kimselerin ayıp ve kusurlarının araştırılması, onların gizli hâl ve özel hayatla-rının deşifre edilmesi de yasaklamıştır. Şu kadar var ki, başkalarının mağduriyetine sebep olan hata ve kusurların gizlenmesi, dinen caiz değildir. Ayıpların araştırılıp ortaya dökülmesi; insanları birbirine düşürmekten, aralarında kin ve düşmanlık to-humları ekmekten, fenalıkların yayılmasından başka bir şeye yaramaz. İnsanların gizli kalmış kusurlarını açıklamak, herkese duyurmak, onların utanma duygularının yok olmasına, sosyal kontrolün azalmasına ve böylece ahlaksızlığın süratle yayıl-masına da sebep olur. Peygamberimiz ve ashabı, kimsenin ayıplarını araştırmamış ve araştıranları da şiddetle kınamıştır. Peygamberimizin; “Din kardeşini bir suçundan dolayı ayıplayan kimse, o suçu (günahı) kendisi de işlemedikçe ölmez.” Kıyâme”, 53) uyarısını da hiçbir zaman unutmamak gerekir.

Sonuç olarak herkesin günah ve kusuru olabilir. İşlenen günahların toplumda açığa vurulması, onların normal bir davranış ya da tutummuş gibi sunumu, insan-ların dindarlık anlayışlarının zayıflamasına, günahlara karşı tepkisel yaklaşımlarına engel teşkil etmektedir. Bu itibarla toplumda iyilikler, güzellikler, sevaplar, faziletler anlatılmalı ki diğer insanlar da bu tür eylemlere yönelsin. Boş, faydasız, insanların duyarlılığını zayıflatacak; günahları, hayâsızlığı hafifletecek söz ve davranışlardan da uzak durulmalıdır.

“Ey Âdemoğulları! Size avret yerlerinizi örtecek giysi ve süslenecek elbise verdik. Takva (Allah’a karşı gelmekten sakınma) elbisesi var ya, işte o daha hayırlıdır. Bu (giysiler), Allah’ın rahmetinin alametlerindendir. Belki öğüt alırlar (diye onları insanlara verdik).” (A’râf, 7/26)

Bu âyet bağlamında insanın sahip olduğu hayâ duygusunu ele alacağız. Hayâ, doğuştan insanlarda var olan ve onu diğer canlılardan ayıran en belirgin duygudur. İlk insan ve eşinin yüce Yaratan’ın emrine muhalefet (zelle) neticesinde karşı kar-şıya kaldıkları müeyyideler sürecinde de hayâ söz konusu olmuş köklü bir duygu-dur. İnsanlığın atasının hayatından bir kesiti teşkil eden bu sahne yüce kitabımız Kur’an’da şu şekilde dile getirilmektedir:

“Bunun üzerine onlar (Âdem ve eşi Havva) o ağacın meyvesinden yediler. Bu sebeple ayıp yerleri kendilerine göründü ve cennet yaprağından üzerlerine örtmeye başladılar. Âdem Rabbine isyan etti ve yolunu şaşırdı.”

Bu ayette, bir yönüyle de insanın sahip olduğu hayâ duygusuna işaret edilmiştir. O günden bugüne değin en ilkel toplumlarda dahi insanlar, gerek Allah’a gerekse toplumun diğer bireylerine karşı bazı tutum ve davranışlardan hayâ duygusu gereği uzak dururlar. Bu yönüyle hayâ, insanlığın ortak değer ve kabullerindendir. Yukarıda metin ve mealini verdiğimiz ayette yer alan “Libâsu’t-takvâ- ى ْ^َّا سُ َِوَ -Takva elbisesi…” ifadesi, hemen bütün müfessirlerce insanın yaratılıştan sahip olduğu, onun ruhunu bezeyip ahlakını koruyan hayâ şeklinde yorumlanmıştır.

Peygamberimiz (s.a.s), hayâ ile iman arasında önemli bir ilişkinin bulunduğuna dikkat çekmiş ve hayâyı imanın bir şubesi olarak nitelendirmiştir:

“İman yetmiş/altmış küsur şubedir. En üst derecesi ‘lâ ilâhe illallah’ demek, en alt dere-cesi de geçenlere zarar verecek şeyleri yoldan gidermektir. Hayâ da imandan bir şubedir” (Müslim, “İman”, 58) hadisi, bu ilişkinin anlamlı bir ifadesidir. Bu hadisi esas alarak, hayâsız bir kişinin imansız olduğunu ifade etmek şüphesiz isabetli değildir. Şu ka-dar var ki bu tür ifadeleri içeren hadisler genelde bu konumdaki kişilerin “olgun bir mümin” olmadıkları ya da olamayacakları şeklinde yorumlanmaktadır.

İnsan; sağduyusu, inancı ve hayâ duygusu ile nefis ve şeytanın kötü telkinleri arasında mücadele hâlindedir. Allah inancı sağlam ve hayâ duygusunu yitirmeyen insan, iyilik ve güzelliklere yönelir, kötülük ve haramlardan uzak durur. Buna karşı-lık iman ve inancı zayıf, hayâ perdesi yırtılmış ya da aşınmış, nefsine ve şeytana ye-nik düşmüş insan, kötülük ve haramları kolayca işleyebilir. Bu konumdaki insanlar-dan bazısı, ne Allah’tan ne de insanlardan çekinir. Hz. Peygamberin, “Utanmadıktan sonra dilediğini yap” (Buharî, “Edeb”, 78) buyruğu, hayâ duygusunu yitirmiş kişilerin kötülükleri kolayca yapabileceğine işaret etmektedir. Ayrıca bu hadis, “yapacağın bir işten ya da bir eyleminden, Allah veya toplumdan utanmayacaksan, rahatsızlık hissetmeyeceksen yapmaya karar ver” mesajıyla da kişinin davranışlarına yön ver-mektedir. Şöyle ki, kişi eyleminden önce yapacağı işin sosyal konumu, toplumsal değer yargıları ve inancıyla uygunluk arz edip etmediğine bakacak sonra da o işi yapmaya karar verecektir.

Hayâ ile iman, hayâ ile eylem arasında var olan ilişkiler, temelde insanın Allah’tan hayâ etmesi gerektiği noktasında birleşmektedir. Hayâ duygusunun esası, kısaca Allah’tan hayâ etmektir, denebilir. Allah’tan hayâ etmek, O’nun emirlerine karşı gelmekten, yasaklarını çiğnemekten kaçınmak şeklinde dışa yansır. Bu yansımanın temelinde, kulun; Allah’ın istemediği bir iş ve hâl üzere bulunmaktan uzak durma-sı vardır. Allah’a karşı olan hayâsı, Yusuf (a.s)’u fuhuş ve kötülükten korumuştur. Bir defasında Hz. Peygamber, “Allah Teâla’dan gerektiği gibi hayâ ediniz” buyurmuş, kendisine, “Ey Allah elçisi! Allah’tan gereği gibi ne şekilde hayâ edebiliriz?” sorusu yöneltilmişti. Bunun üzerine Allah’ın Resûlü; başını ve başında yer alan organları, karnını ve karna bağlı organı koruyan, dünya hayatının süsüne kendini kaptırma-yan, ölümü ve çürüyüp yok olmayı unutmayan kimsenin Allah’tan gereği gibi hayâ etmiş olacağını haber vermiştir (Tirmizî, “Kıyâme”, 24).

Sonuç olarak belirtmek gerekirse, hayâ duygusu, her şeyden önce bir kişilik zaafı değil, aksine erdemlilik ve fıtratın gereği bir duygudur. Bu duygu, kişinin davranış-larına yön vermede ve kişiliğini ortaya koymada adeta bir mihenk taşı niteliğinde-dir. Dünyanın değişik coğrafyalarında yaşayan Müslümanların özellikle milletimizin binlerce kilometre ötelerde bulunan Beytullah’a doğru ayak uzatmayı, abdest boz-mayı çirkin kabul etmelerinin, Kur’an’ın asılı bulunduğu ortamlarda hareketlerini sınırlamalarının temelinde şüphesiz hayâ duygusu yatmaktadır.

“İşte bu, benim dosdoğru yolum. Artık ona uyun. Başka yollara uymayın. Yoksa o yollar sizi parça parça edip O’nun yolundan ayırır. İşte size bunları Allah sakınasınız diye emretti.” (En’âm, 6/153)

Yüce Rabbimiz, bizleri yoktan var edip sayısız nimetlerle donattığı dünyaya gön-dermiş ve bizden kendisini tanımamızı istemiştir (Zâriyât, 51/56). Yüce Mevlâmız, kendisini tanıyabilmemiz, varlığının ve birliğinin delillerini keşfedebilmemiz için öncelikle bize akıl vermiş, kendi varlığımız ve etrafımızda meydana gelen harikulâde olaylar üzerinde tefekkür etmemizi emretmiştir (Rûm, 30/8; Fussilet, 41/53).

Allah Teâlâ’nın bizlere kendisini tanıma yolunda bahşettiği akıl nimetinden son-ra ikinci önemli nimeti ise; Rabbimizi, âhireti, cennet ve cehennemi, dünyadayken yapmamız ve kaçınmamız gereken konuları bizlere anlatan peygamberler gönder-mesidir (Âl-i İmrân, 3/164).

Yüce Rabbimizin, peygamberleri vasıtasıyla bizlere bildirdiği inanç, ibadet ve muamelat ile ilgili bilgiler bütününün oluşturduğu hayat nizamına “Hak din” denir. Dünya ve ahiret saadetini elde etmemiz, Yaratıcımızın hoşnutluğunu kazanmamız ancak bu “Hak din”in bizlere sunduğu prensipler doğrultusunda bir hayat yaşama-mızla mümkündür.

Yüce Mevlâ’mızın, Hz. Âdem (a.s)’den sevgili Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.s)’e kadar gönderdiği tüm peygamberlerle insanlara ulaştırdığı temel inanç esaslarında ve ahlakî kriterlerde bir değişiklik olmamıştır. Bu yönüyle Hakk’ın dini veya Hakk’ın yolu tektir ve değişmemiştir.

Allah’ın varlığına ve birliğine, ahirete, meleklere, peygamberlere ve getirdikleri kitaplara inanmayı gerekli kılan tevhid inancı, ilk peygamberden son peygambere kadar aynı şekilde devam etmiş ve hiçbir değişikliğe uğramamıştır. Allah’a şirk koş-ma, haksız yere cana kıyma, zina etme, hırsızlık yapma, yalan söyleme, başkalarına zulmetme ve ana babaya karşı gelme, tevhid inancına sahip tüm semavi dinlerde varlığını koruyan yasaklar arasındadır.

Yüce Rabbimiz, gönderdiği tüm dinlerde varlığını koruduğu esaslara uymamı-zı bizden istemektedir. Şeytanın ve nefsimizin batıl telkinlerine kulak asmamamızı aksi takdirde hak yoldan sapıp ayrılığa düşebileceğimizi haber vermektedir.

Akıllarını kullanmayan, peygamberlerin getirdiği tevhid inancına tabi olmayıp hevalarının ve şeytanın saptırıcı yönlendirmelerinin peşine takılan insanlar, tarihin her döneminde çok çeşitli yanlışlıklara düşebilmekte, birçok zararlı ve sapık inanç yahut uygulamalara sahip olabilmektedirler.

Nefislerinin ve şeytanın kılavuzluğunda yönlerini tayin edenler, Allah’ın yolun-dan uzaklaşarak, insanı gerçek anlamda tatminden uzak, çok sayıda batıl yola sap-tıklarından bir türlü doğruyu bulamamakta, mutluluğu yakalayamamakta ve yaşa-dıkları çevrelerini de huzursuz kılmaktadırlar.

Yüce Rabbimiz, inanıp yararlı işler yaparak kendi yolunda yürüyenlere dünyada mutluluk, ahirette ise cennet vaat ederken, ilahî hatırlatmalarını dinlemeyip yolun-dan yüz çevirenlere de dünyada ve ahirette azap hazırladığını haber vermektedir (Secde, 32/19-22).

“(Böyle bir kimse mi Allah katında makbuldür), yoksa gece vakitlerinde, secde hâlinde ve ayakta, ahiretten korkarak ve Rabbinin rahmetini umarak itaat ve kulluk eden mi? De ki: ‘Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?’ Ancak akıl sahipleri öğüt alırlar.” (Zümer, 39/9)

Kısa bir tanımla ilim: “Bir şeyin hakikatini idrak etmek” ve “malûm olanın, oldu-ğu hâl üzere bilinmesidir.” Buna göre, yanlış bilgiye ilim denilemez.

Önemine binaen Kur’an-ı Kerim’de ilim kelimesi 105 defa zikredilir. Bu kökten gelen diğer kelimelerle birlikte bu sayı, 859’u bulur. Dolayısıyla “ilim” Kur’an’da en çok kullanılan kelimelerden biridir. Ayrıca “akıl, fikir, zikir” gibi ilim ile doğrudan bağlantılı olan kelimeler de Kur’an’da çokça geçer.

İlim, kesin bilgi demek olduğuna ve İslam da hakiki bilgiden ibaret olduğuna göre Allah’ın bildirdiklerini kabul etmeyen kimse, birçok şeyi biliyor olsa bile yine de cahil demektir. Nitekim Ebu Cehil, hiçbir şeyi bilmeyen biri olduğundan dolayı böyle bir lakapla anılmamış; hakkı ve hakikati kabul etmediği için kendisine bu isim verilmiştir. İlahi bilgiye dayanmayan insanların oluşturduğu topluma “cahiliye toplumu” dememizin sebebi de bu anlama gelmektedir.

Biz bilgilerimizin bir kısmını duyu organları vasıtasıyla elde ederiz. Yani gözle-nebilen, ölçülebilen, deneye tabi tutulabilen şeyleri duyu organlarımızla kavrarız. Ayrıca aklımızla bu bilgileri süzgeçten geçirip belirli bir kural şekline getiririz. An-cak bu iki bilgi kaynağının kavrayamadığı, idrakin alamadığı pek çok şeyler vardır. İşte bu eksikliği “vahiy” bilgisi tamamlar. Onun için vahiyden destek almayan tüm bilgiler eksiktir ve yağı bitmiş bir kandile benzerler.

“O, gökten su indirdi de dereler kendi ölçülerince dolup aktı ve sel üste çıkan köpüğü aldı götürdü. Süs eşyası veya yararlanılacak bir şey elde etmek için ateşte erittikleri şeylerden de böyle köpük olur. İşte Allah, hak ile batıla böyle misal getirir. Köpüğe gelince sönüp gider. İnsanlara yararlı olan ise yerde kalır. İşte Allah böyle misaller verir.” (Ra’d, 13/17)

Bu ayette sözü edilen misal, aslında çoğumuzun yabancı olmadığı bir tabiat manzarasıdır. Yüce Rabbimizin bir lütfu olarak yağan sağanak yağmurun ardından derelerin taşması, su yüzeyinde köpüklerin birikmesi ve bu köpüğün akan suyla birlikte gözlerden kaybolması son derece normal ve bilinen bir doğa olayıdır. Ancak ilâhî kelamda bu olay Hak ile Batılın, doğru ile yanlışın veya aydınlık ile karanlığın her açıdan nasıl ayrıştığını gösteren bir misal olarak karşımıza çıkıyor. Basit gibi görünen tabiat olaylarının dahi aslında ilâhi kudretin birer işareti olduğu gerçeğine çekiyor dikkatlerimizi. Şimdi bu misal üzerinde biraz düşünelim:

Suyun yüzeyinde biriken köpük bazen o kadar birikir ki, su yüzeyinin tamamını kaplar ve adeta akan su değil de ak köpüktür. Ancak ne kadar çok olursa olsun so-nuçta köpük köpüktür değil mi? Altından akan nehrin gücüne ne kadar dayanabilir ki? Çünkü asıl olan sudur ve bize, tabiata hayat veren rahmettir; diğeri ise biraz sonra yok olmaya mahkûm bir kalıntıdır. Aynı şekilde altın ve gümüş gibi süs eşyası olarak veya demir gibi çeşitli işlerde kullanılmak üzere eritilen madenlerin yüzeyle-rinde biriken tortular da tıpkı köpük gibi geçicidir; asıl ve faydalı olan ise madendir.

İşte bu yüzden Hak, can veren suya, faydalı olan madene; batıl ise varlığı geçici olan, yok olması an meselesi su yüzeyindeki köpüğe ve madenin üzerinde birikmiş tortulara benzetilmiş. Gerçi “Batıl zaten yıkılmaya mahkûmdur” (İsrâ, 17/81) ayeti de bunu ifade etmekte. Dolayısıyla Hakkın gücü gerçektir, batılınki ise sahtedir. Bu iti-barla Hz. Musa’nın asasının gerçek (hak) yılan olup sahte (batıl) yılanları yok ettiğini bildiren ayet (A’râf, 7/118) son derece anlamlıdır.

Bu misaller, Hakk’a inananlar olarak bizlere kuvvet vermelidir. Şöyle ki; çoğu zaman batıl, gözümüzde yıkılamayacak veya karşı konulamayacak bir güç gibi gö-rünebilir. Buna asla aldanmamalıyız. O, güçlü gibi görünse de Hakk’ın karşısın-da son derece zayıftır. Batılın Hakk’a karşı gücü, ne kadar çok da olsa köpüğün suya karşı gücü mesabesindedir. Ancak bunu anlamamız için inancımızla, tutum ve davranışlarımızla Hakk’ın yanında olduğumuzu göstermek durumundayız. Kutsal kitabımızda anlatılan her bir Peygamber kıssası bize bu gerçeği vurgulaması bakı-mından büyük önem taşımaktadır. Her Peygamber, batıla karşı bir hak mücadelesi vermiştir. Kutsal kitabımızın sık sık yer verdiği bu mücadelelerde göze çarpan ilk husus, bâtılın sayısal ve maddi üstünlüğüne karşı Hakk taraftarlarının gözle görüle-bilir ciddi bir güçlerinin olmayışıydı. Sevgili Peygamberimizin bir avuç insanla baş-lattığı Hakk mücadelesinin hiçbir batıl ve şeytanî güç tarafından durdurulamamış olması da bu gerçeğin önemli bir parçasıdır. Şunu unutmamalıyız ki, Hakk’ın gücü yine Hakk’tan gelmektedir. Nitekim bir âyette Rabbimiz, kendisini “Hakk” olarak nitelerken, kendisi dışında tapınılan, ibadet edilen unsurların ise “bâtıl” olduğunu zikretmektedir (Lokman, 31/30).

Yüce Rabbimiz, nankörlük edip ayetlerine sırt çevirenlerin davranışlarını boş ve faydasız ilan ederken (A’râf, 7/139; Muhammed, 47/1), Hz. Muhammed’e “Hakk” olarak indirilen kitaba inanıp bu doğrultuda yararlı işler yapanların ise günahlarını bağış-layacağını müjdelemektedir. Bu durum ise, Allah’ın nimetlerini görmezlikten gelip onun kitabından yüz çevirenlerin “batıl”a, inananların ise, Rablerinden indirilen “Hakk”a uymalarından kaynaklanmaktadır (bk. Muhammed, 47/2-3). Bu ilâhî müjdeyi de dikkate aldığımız zaman her ne şart altında olursa olsun doğrunun, gerçeğin yanında yer almaktan asla çekinmemeli, ancak “el-Hakk” olan Allah’a dayandığımız takdirde tüm şeytanî ve batıl güçlere karşı dik durabileceğimizi bilmeliyiz.

Allah bizleri Hakk’ı Hak bilip ona uyanlardan; batılı batıl bilip ondan kaçınan-lardan eylesin!

“Hani biz İbrahim’e, Kâbe’nin yerini, ‘Bana hiçbir şeyi ortak koşma; evimi, tavaf edenler, namaz kılanlar, rükû ve secde edenler için temizle’ diye belirlemiştik. İnsanlar arasında haccı ilan et ki, gerek yaya olarak, gerek uzak yollardan gelen yorgun develer üzerinde sana gelsinler.” (Hac, 22/26-27)

İslam dininin beş temel esasından biri olan ve senenin belirli günlerinde iba-det niyetiyle Kâbe’yi ziyaret etmek anlamına gelen hac, hicretin dokuzuncu yılın-da farz kılınmış olup, mali ve bedenî bir ibadettir. Gerekli şartları taşıyan her bir Müslüman’ın bu ibadeti mutlaka yerine getirmesi gerekir. Nitekim ayette; “…Yolcu-luğuna gücü yetenlerin haccetmesi, Allah’ın insanlar üzerinde bir hakkıdır…” (Âl-i İmran, 3/97) ifadesi bu gerçeği bizlere anlatmaktadır.

Hac, maddî ve manevî, dünyevî ve uhrevî, ferdî ve sosyal yanı olan bir ibadettir. O, bir yandan kulun Allah’a, peygambere, ahirete, kısaca tüm iman esaslarına gö-nülden bağlanmanın bir göstergesi olurken, diğer taraftan bizlerin samimiyet, sabır, kardeşlik, sevgi, saygı, fedakârlık, paylaşma vb. ahlakî erdemleri kazandığımız ve tatbik imkânı bulduğumuz bir alandır.

Hac, İslam’dan önce bilinen en eski ibadetlerden biridir. Kâbe de, yeryüzünde Allah’a ibadet için yapılan ilk binadır. Söz konusu ayetlerden anlaşıldığına göre, Hz. İbrahim, oğlu Hz. İsmail ile Kâbe’nin inşaatını bitirdikten sonra yüce Rabbimiz, ziyaret ve ibadet edecekler için orayı temiz tutmalarını ve insanları haccetmek için Mekke’ye çağırmasını istemiştir. Bu ilahi davete kulak veren ve gönülden teslim olanlar, “Müminler ancak kardeştirler” (Hucurât, 49/10) şeklinde Kur’an’da ifade edilen din kardeşliğini uygulama sahası bulmaktadırlar. Bu bağlamda Kâbe, tüm inananla-rın, kardeşlik, dostluk ve kaynaşmalarını temin eden bir merkezdir.

Hac ibadetinin, diğer ibadetler arasında çok özel bir yeri vardır. Çünkü hac, inananların yeryüzünde tek bir cemaat oluşturarak yılda bir kez aynı yer ve zamanda hep beraber ibadet etmesiyle gerçekleşir. Hemen bütün dinlerde mevcut olan kutsal zaman ve mekân telakkisi, İslam dininde hac ibadetinde kendisini gösterir.

Hac ibadeti yerine getirilirken ziyaret edilen her bir mekânın ve yapılan her amelin, sembolik bir anlamı ve ehemmiyeti vardır. Hac, bir yandan inanan insanın kendi iç dünyasında Hakk’a ulaşma yolculuğunu temsil anlamında çokluk/kesret içinde birliğe/vahdete yücelişi içerirken, diğer yandan aynı his ve mana ile kalpleri çarpan milyonları bir araya getirmesiyle de birlikten/vahdetten çokluğa/kesrete dönüşü sembolize etmektedir. Bu itibarla hac, temiz ve saf bir niyetle başlayan, bir bakıma dünyevi farklılaşmaya, nimetleri geride bırakıp bütün inananların eşitliğine işaret eder.

Hz. Âdem ve Havva’nın çocukları olan bizler, hacda kardeşliği pekiştirecek ve daha da güçlendirecek unsurlara sahibiz. Her yıl tekrarlanan bu tablo, bir taraftan tüm inananların birlik ve beraberliğini gösterirken, diğer taraftan evrensel anlam-da buluşmayı temsil eder. Çünkü farklı ülke, dil, ırk, renk, kültür, sosyal statü ve ekonomik güce sahip insanların eşit konumda aynı tip kıyafetler/ihram içinde bir araya gelmesi, topluca namaz, tavaf, sa’y, vakfe, dua gibi ibadetleri gerçekleştirmesi, Mekke’den Arafat’a, Arafat’tan Müzdelife ve Mina’ya akın akın koşturması, bir yö-nüyle yüce Mevla’nın huzurunda toplanışı hatırlatır. Böylece hac, müminleri kutsal topraklarda buluşturmakla, ebedî buluşmaya hazırlamış olur.

İhrama girenler, bu süre zarfında dile getirmiş oldukları telbiyeyle, hep bir ağız-dan “buyur Allah’ım buyur” diyerek, Allah’ın emrine itaate geldiklerini, O’nun hiç-bir ortağının bulunmadığını, her türlü övgü, nimet, mülk ve hükümranlığın gerçek sahibinin Allah olduğunu hep bir ağızdan ve yürekten ilan ederler.

Mümin bu ibadeti yerine getirirken, bir yandan Müslüman olmanın, Allah’a gö-nülden yönelip bağlanmanın, Resûlullah’ın doğup yaşadığı, ashabıyla nice sıkıntıla-ra göğüs gerdiği mekânlarda bulunmanın hazzını tatmakta, diğer yandan dünyanın dört bir yanından gelen mümin kardeşleriyle buluşup tanışarak İslam kardeşliğini yaşamanın şuuruna ermektedir. Böylesine derin hikmetleri bünyesinde barındıran hac ibadeti, İslam’ın farzlarından biri olmanın yanında, Hz. İbrahim’in de çağlar üstü davetidir. Bizler, Hz. İbrahim’in çağları aşarak bize kadar uzanan bu davetine icabet etmek ve Hz. Peygamberin;

“Kim kötü işlerden ve Allah’a karşı gelmekten sakınarak hac yaparsa, günahlardan

temizlenerek anasından doğduğu gibi tertemiz hâle gelir”                                                                                          müjdesine erişmek için maddi ve manevi gayret içinde olmalıyız.

“Görmedin mi, Allah güzel bir sözü nasıl misal getirdi? (Güzel bir söz), kökü sağlam, dalları göğe yükselen bir ağaç gibidir. Bu ağaç Rabbinin izniyle her zaman meyvesini verir. Öğüt alsınlar diye Allah insanlara misaller getirir. Kötü bir sözün durumu da; yerden koparılmış, ayakta durma imkânı olmayan kötü bir ağacın durumu gibidir.” (İbrahim, 14/24–26)

Bu ayetler, bizlere iyinin kötüye, güzelin çirkine, imanın küfre, tevhidin şirke, hakkın batıla üstünlüğünü etkileyici bir benzetmeyle tasvir ediyor. Buna göre “güzel söz” dalları göklerde, kökleri de yerin derinliklerinde olan hoş bir ağaç; çirkin söz ise, kökleri yerden kopmuş kötü bir ağaç gibidir. Şimdi veciz bir ifadeyle hakkın ve batılın resmini çizen bu “güzel ağaç” ve “çirkin ağaç” benzetmesini biraz açalım:

Hakkı temsil eden güzel ağacın iki temel özelliği olduğunu görüyoruz. Birincisi sağlam olması, diğeri de verimli olmasıdır. Sağlamdır; en şiddetli rüzgârlar karşı-sında bile sarsılmaz ve yıkılmaz, çünkü kökleri yerin derinliklerindedir. Verimlidir; çünkü her yıl meyve verir. Batılı temsil eden çirkin ağaç ise kökleri yerin yüzeyinde olduğundan temeli sağlam değildir. Sabit bir yeri ve dayanağı da yoktur. Tıpkı hak-kın karşısında batılın sağlam dayanaklardan yoksun olması gibi. Bu yüzden en hafif rüzgârlar karşısında bile savrulmaya müsaittir. Peygamberler “hoş sözü” temsil eden “hoş ağacın” en güzel örneklerini teşkil ederler. Bu durumda “söz”ü sadece ağızdan çıkan bir kelimeye indirgememiz doğru değildir. Buradaki söz aynı zamanda bir tavrı, duruşu, inancı ve öğretiyi ifade etmektedir. Tefsirlerimizde, ayetteki “güzel söz”den kastın tevhid inancının özü lâ ilâhe illallah olduğu ifade edilmektedir. Ger-çekten de en güzel söz kelime-i tevhiddir. Zaten bütün doğru sözler, güzel huylar ve davranışlar bu yüce kelimenin yansımaları değil midir? Tüm peygamberler bu kelimeyi yüceltme uğruna mücadele vermemişler miydi? Bu durumda çirkin ağaç ise, peygamberlere ve onların ilettikleri mesajlara karşı duran, bu mesajları etki-siz kılmaya çalışan her türlü söz, düşünce ve davranışı temsil eder. Kökü toprağın yüzeyinde kaldığı için topraktan da ona hayat veren yağmurdan da faydalanamaz. Meyve vermediği gibi gölgesinden de bir hayır gelmez. İşte bu şekilde batılın da ne kendisine ne de insanlığa sağladığı veya sağlayacağı bir yarar vardır.

Sevgili Peygamberimiz (s.a.s), bir hadisinde Müslüman şahsiyeti tarif ederken ‘yaprakları düşmeyen ve her mevsim meyvesini veren bir ağaç’ benzetmesini yapar ve ashabına bunun hangi ağaç olduğunu sorar. Kimseden ses çıkmayınca “hurma ağacıdır” diyerek kendisi cevap verir (Buhârî, “Tefsîr (İbrahim)”, 1). Burada hurma ağacı-nın veya meyvesinin faydalarını sıralayacak değiliz. Ancak çoğunlukla meyvesini yi-yerek karınlarını doyurdukları, serinlemek ve dinlenmek için gölgesinden yararlan-dıkları göz önüne alınırsa kurak çöl ortamında yaşayan müminler için bu ağacın ne kadar hayati bir değeri olduğunu anlamamız zor olmayacaktır. İşte mümin, Allah’ın elçisinin gözünde böyle bir ağaç gibidir. Düşüncesiyle, sözüyle ve davranışıyla çev-resine yararlı olur. Yine Resûl’ün ifade buyurduğu gibi “insanların elinden ve dilin-den emin olduğu kimsedir mümin.” (Buhârî, “İman”, 4) Mümini bu kadar yücelten şey şüphesiz ki en yüce olan Allah’ın sözünü (Tevbe, 9/40) vicdanının derinliklerinde ve davranışlarında taşımasından kaynaklanmaktadır. Bu yüzdendir ki, aynı zamanda mümini temsil eden “güzel ağacın” dalları yükseklerdedir. Çünkü faydalı davranış-larıyla “güzel sözü” göklere, yücelere taşıyan mümindir (Bk. Fâtır, 35/10).

Müminin, Allah ve Resûlü nazarındaki bu itibarı, inananlar olarak bizleri onur-landırmakla beraber aynı zamanda bize ağır bir sorumluluk da yüklemektedir. Zira bu şerefe nail olabilmek onu liyakatle taşıyabilme çabasıyla mümkündür. O halde Allah Resûlü’nün benzetmesinde ifadesini bulan hurma ağacı misali her tarafımız-dan fayda dökülen bir karaktere sahip olmak durumundayız. Bizler bu çaba içinde olduğumuz müddetçe şuna kesin olarak inanmalıyız ki Allah hem dünya hem de ahirette sahip olduğumuz bu sağlam inançla ve sözle bizleri ayakta tutar. Ancak bu sayede çeşitli bela ve musibetlere karşı dayanma gücüne sahip oluruz.

“Güzel bir söz ve bağışlama, peşinden gönül kırma gelen bir sadakadan daha hayırlıdır. Allah, her bakımdan sınırsız zengindir, halîmdir (hemen cezalandırmaz, mühlet verir).” (Bakara, 2/263)

Bizi gerçek manada insan yapan, bizleri güzelleştirip değerli kılan ve öteki canlı-lardan ayıran özelliklerin başında söz söyleme yeteneğimiz gelir. İnsan olarak çoğu zaman öneminin farkında bile olmadığımız bu nimetle ilgili olarak, yüce Rabbimiz; güzel söz ve insanları bağışlama, peşinden gönül kırma gelen bir sadakadan daha hayırlı olduğunu (Bakara, 2/263) ifade etmektedir.

Dil, nice dostlukları bitiren, yeri geldiğinde de gönülleri fethedip nice düşman-ları barıştıran ve gücünü gönülden alan bir emanettir. “Yumuşak sözler taş kalplere bile tesir eder” deyişi bu gerçeğe işaret eder. Allah, bir insana her şeyin tatlısını, yalnız dilin acısını verdi mi insan ne yapsa fayda etmez. Gönül alan hoş bir söz söy-lemek, tatlı dille reddetmek (geri çevirmek), ayıp örtmek, saygısızlığa karşı bağışla-ma ile davranmak arkasından eziyet gelen veya gönül bulantısı ile birlikte olan bir sadakadan daha hayırlıdır. Güzel bir söz, kalplerin yaralarını sarar, onları hoşnut-luk ve güler yüzlülük duygularıyla doldurur. Bağışlama, ruhların kinlerini temizler, yerine kardeşlik ve doğruluğu yerleştirir. Bu durumda güzel bir söz ve bağışlama, sadakanın birinci görevi olan ruhların arındırılması ve kalplerin yakınlaştırılması işlevini yerine getirir. Rabbimiz sadakanın, verenin alana karşı bir üstünlük aracı olmadığını, yalnızca Allah’a verilen bir borç olduğunu belirtir. Onun eziyet veren sadakaya ihtiyacı yoktur.

Eğer kendisine sadaka verilecek kişiye karşı takınılacak tavır bir şekilde onu inci-tecekse bunu vermek yerine uygun sözler söylemek ve ihtiyacını arz eden kişiyi hoş görmek, durumunu başkalarına duyurmamak manevî sonuç, ecir ve ahlakî davranış olarak tercih edilir.

Allah kimseye muhtaç olmadığı için hiç kimsenin harcamasına da (infak) ih-tiyaç duymaz. O, cömert ve geniş yürekli insanları sever, cimri insanları sevmez. Çünkü O cömert’tir, bağışlayandır ve eli açık olandır. Allah, hayat için gerekli olan şeyleri insanlara sınır tanımadan veren ve onları hatalarına rağmen tekrar tekrar bağışlayandır. Rabbimiz yaptıkları bağışı sürekli hatırlatarak karşılarındaki insanın gururunu inciten ve sadece küçük bir şey vermiş olsa bile bunu başa kakıcı ifadeler kullanan kimseleri sevmez.

İnsan diliyle hem kendini hem de başkalarını yüceltir. Dilden kalbe yol vardır. İnsan, bin bir güçlükle ve zaman harcayarak, emek verip ter akıtarak çıktığı mevki-lerden birkaç sözle düşebilir. Bu nedenle nerede, nasıl konuşacağını düşünüp tasar-layarak konuşmak bizi güç durumlara düşmekten korur.

Güzel konuşan insanlar için “ağzından bal akıyor” denilir. Güler bir yüz, tatlı bir dille tamamlandığı zaman, insana bütün kapılar açılır. Büyüklerimiz “Gönüllerin anahtarı yumuşak huy ve yumuşak kelimelerdir” demişlerdir. Gönüller güzel ve hoş sözlerle kazanılır. İslam adabının, gereği olarak tatlı konuşmak ve güler yüzlü olmak durumundayız. Peygamber Efendimiz (s.a.s) de, “Güzel söz sadakadır” (Buharî, “Edeb”, buyurmuş Güzel söz, sahibini Allah’ın rızasına kavuşturan, nimet içinde bı-rakan, fazilet ve iyiliklerdendir. “Güzel sözler ancak ona yükselir, Salih ameli de güzel sözler yükseltir” (Fatır, 35/10). Kur’an emri gereği güzel sözler Rabbimizin katına yük-selecek ve zamanı gelince bize ödül olarak geri dönecektir.

İnsan konuştuğunda hayrı konuşarak, dilini güzelliğe alıştırmalıdır. Güzel ko-nuşma Allah’ın tüm semavî dinlerde talep ettiği yüce bir meziyettir. Güzel bir ahlaka sahip olan kimse, herkesle güzel görüşür, onların sevgisini kazanır. Böyleleriyle bir-likte olmaktan ve hoş sohbetler yapmaktan memnun kalırız. Güler yüzlü, tatlı dilli insanlar arasına girdiklerinde güneş gibi yüzlerinden ışıltı eksik olmaz. Girdikleri yeri aydınlatırlar.

“Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır” derler. Tatlı dil ve güler yüzle gönüller fethe-dilir. Önemli olan da gönülleri fethetmektir. Yüce Rabbimiz Kur’an’da; “Firavun’a gidin, çünkü o, azdı. Ona yumuşak söz söyleyin, umulur ki öğüt alıp-düşünür veya içi titrer-korkar.” (Tâ Ha, 20/43-44) buyurmuştur. Buna göre müminlerin birbirlerine daha yumuşak söz söylemeleri gerekir.

Allah’a gönülden iman eden müminler olarak sözlerimizi güzelleştirmeliyiz. İn-sanlara karşı bağışlayıcı olmalıyız. Yüreği kırgın olanları, yaralı gönülleri güzel söz-lerle ve bağışlamak suretiyle kazanmaya çalışmalıyız.

“Ona de ki: İster misin (küfür ve isyanından) temizlenesin? Seni Rabbine ileteyim de O’na karşı derinden saygı duyup korkasın!” (Nâzi’ât, 79/18-19)

Zikrettiğimiz bu ayetlerde yüce Allah, Hz. Musa’nın Firavun’a yaptığı tebliğden haberdar etmek suretiyle inanmayan müşriklere ihtarda bulunmuştur. Firavun’un azgınlığından haber verilmiş ve Hz. Musa’nın böylesine azmış, haddi aşmış birine bile giderek tebliğde bulunması istenmiştir.

Rabbimiz, en azgın insana bile davette bulunurken bir üslup öğretiyor:

“Ona de ki: Arınmaya niyetin var mı? Rabbine giden yolu göstereyim ki O’na saygı duyup korkasın.”

Yani ona de ki: Şirk ve ayıplardan temizlenmek istiyor musun? İsyan kirlerinden temizlenmeye niyetin var mı? Ben seni Allah’ı bilip tanımaya, tevhit inancına ve ibadete yöneltmek istiyorum. Rabbini tanıyınca kalbinde ona karşı saygı ve korku meydana gelir. Bunu kabullenirsen, Allah’ın emrettiğini yapıp yasakladığından sakı-nırsan cezasından kurtulursun. İnsan Rabbinden uzaklaştığı anda O’na karşı yolunu şaşırır, kalbi katılaşır, inat ve azgınlık baş gösterir.

Azgınlık öyle kötü bir fesat edici hâldir ki Rabbimiz peygamberinden bu fesada engel olmasını istemektedir. Bunu yaparken de dünya ve ahirette azap gelmeden önce, belki vazgeçer, kendisini Allah’ın gazabından ve azabından korur ümidiyle en güzel bir üslupla hitapta bulunmasını istemektedir. Firavun’un iyiye sevk edilmesi için her türlü yol denenmiştir. Ancak o azgınlığından vazgeçmiştir. O, nice mucize-ler gösterildiği halde itaat etmemiş, yalanlayıp isyan etmiştir. Hz. Musa’yı ve getir-diğini yalanlamıştır. Daha sonra da en büyük kötülüğü yapıp ilah olma iddiasında bulunmuştur. Benim üstümde bir Rab olamaz demiş, ayette belirtildiği gibi bunun üzerine ordusu ile beraber boğulmuştur:

“Bunun üzerine Allah onu hem ahiret hem dünya azabıyla yakaladı. Elbette bunda, korkan kimseler için büyük bir ibret vardır.”

Allah (c.c), bu tür davrananlara bir ibret vesikası olarak onu dünyada boğulma ile ahirette de ateş azabı ile cezalandırmıştır. Allah’tan korkan, hadiselerden ibret alarak kendine çeki düzen veren kullara, Firavun’un bu kıssasında büyük bir ibret vardır. Aklını kullanan insan, geçmişten dersler çıkarıp yaşadığı anı ve geleceği iyi değerlendirir. İnsan potansiyel olarak iyilik ve kötülük yapabilecek özelliklere sa-hiptir.

Allah Teâlâ, insanın fıtratına doğru ve yanlışı, iyilik ve kötülüğü, günah ve sevabı bilme, tanıma, ayırt etme ve onlardan istediğini seçme gücü ve özgürlüğü vermiştir. İnsan kendisine verilen aklı yerinde kullanır, Allah’ın gönderdiği elçilerle gelen me-saja kulak verir, nefsini kötülüklerden arındırıp gönderilen elçileri örnek alırsa dün-ya ve ahirette mutlu olur. Aksine kişi, Firavun’un yaptığı gibi tercihini kötülükten yana kullanırsa hüsrana uğrar. Zira nefis, kişiyi kötülemek, samimiyetini zedelemek için benliğinde var olan her türlü kötü fikir ve düşünceyi destekleyecek şekilde hareket eder. Ancak Allah, insana kötülükten sakınmanın ve nefsini arındırıp temiz-lemenin yolunu da ilham etmiştir. Nitekim “Nefse ve ona birtakım kabiliyetler vere-ne, sonra da ona iyilik ve kötülükleri ilham edene yemin ederim ki, nefsini kötülüklerden arındıran kurtuluşa ermiştir, onu kötülüklere gömen de ziyan etmiştir.” (Şems, 91/7-10) ayetlerinde de belirtildiği gibi nefsindeki kötülüklerin ardı sıra giden kişi yıkıma uğrayacak, tüm bu kötülüklerden arınıp temizlenen ise kurtuluşa erecektir. O halde Allah’ın salih kullarından olabilmeyi hedefleyen bir kimsenin, seçimi de mutlaka bu yönde olmalıdır. Bunu sağlayabilmek için kişi, nefsine karşı tedbirli olmalıdır. Kötü-lüğü teşvik ettiğinde ona nasihat etmeli ve vicdanının sesini dinlemelidir.

Netice olarak, nefsin kötülüklerinden kurtulup Rabbin rızası doğrultusunda ça-lışabilen kimseler gerçek kurtuluşa nail olurlar:

“Rabbinin makamından korkan ve nefsini kötü arzulardan uzaklaştırmış kimse için, şüphesiz cennet (onun) yegâne barınağıdır.”

“Günahın açığını da bırakın, gizlisini de. Çünkü günah kazananlar yaptıkları karşılığında cezalandırılacaklardır.” (En’âm, 6/120)

Yüce Rabbimiz, temiz bir fıtrat üzere yaratıp dünyaya gönderdiği biz insanlar-dan öncelikli olarak kendisini tanımamızı istemektedir (Zâriyât, 51/56). Rabbini ta-nıyan mümin bir kulun yaratıcısıyla olan irtibatını sürdürmesi ise mükellef olduğu ibadetleri yerine getirmesi ve kendisine yasaklanan günahlardan uzak durmasıyla mümkün olur.

Rabbimiz, malın ve evladın kişiye fayda sağlamayacağı ahiret gününde yegâne zenginliğin günahlarla kirlenmemiş temiz bir fıtrat olduğunu haber vermektedir (Şuarâ, 26/89). Şu hususa dikkat etmemiz gerekir ki, günah sayılan tüm fiil, söz ve davranışların yapısında Allah’tan uzaklaştırıcı veya Allah’ı unutturucu bir özellik vardır. Bu özellikleri sebebiyle günahlar, kişide gaflete sebep olurlar. Israrla günah işlemeye devam eden kişinin kalbi katılaşır, dinî sorumluluklara karşı duyarlılığı zayıflar ve neticede Allah’ı ve ahireti unutacak bir noktaya gelir. Yüce Rabbimiz ve sevgili Peygamberimiz devamlı surette bizlerden Allah’a karşı sorumluluklarımızın bilincinde bir hayat sürmemizi istemektedirler. Kur’an-ı Kerim’de bu bilinci taşıyan takva sahibi müminler övülmüş ve kendilerine cennet vaat edilmiştir

Âl-i İmrân, 3/133–136; Mü’minûn, 23/1–11; Furkân, 25/63–69).

Allah’ın kendisini her an görüp gözettiğini düşünen ve yaptığı her şeyin hesabı-nı bir gün vereceğine inanan takva sahibi bir müminin, gizli ve açıkta Allah’ın razı olmayacağı söz ve davranışları sergilemesi düşünülemez. Sevgili Peygamberimiz bizlere her nerede olursak olalım, Allah’a karşı saygılı olmamızı öğütlediği hadis-i şeriflerinde, yaptığımız kötülüklerin ardından bunların günahını silecek iyilikler yapmamızı da tavsiye buyurmaktadır (Tirmizî, “Birr”, 55). İnsan olarak yaratılmış olmamızın bir sonucu olarak “unutma” ve “hata yapma” gibi birtakım zaaflarımız bulunmaktadır. Zaman zaman her insan gibi unutarak veya hata yaparak bazı yan-lışlara düşmemiz mümkündür. Ancak böyle bir yanlışa düştüğümüzde yapmamız gereken şey öncelikle yaptığımız hatadan dolayı pişman olmak, Rabbimizin engin rahmet ve mağfiretine iltica etmek ve bir daha böylesi bir kusuru işlememe azmini göstermektir.

Yüce Mevlâmız cehaletleri sebebiyle kötülük yapıp sonra hemen tövbe edenlerin tövbelerini kabul edeceğini bildirmektedir (Nisa, 4/17). Aynı şekilde kendi nefsine zulmedip günah işleyen ancak günahının hemen ardından Rabbini hatırlayıp istiğ-far eden ve bile bile küçük günahlarında ısrar etmeyen kullarından övgüyle bah-setmektedir (Âl-i İmrân, 3/135). Yine Rabbimiz bizlere rahmetinden ümit kesmeme-mizi öğütlediği âyet-i kerimenin devamında bütün günahları bağışlayabileceğinin müjdesini de vermektedir (Zümer, 39/53). Rahmeti geniş Rabbimiz dünya hayatının aldatıcılığına ve şeytanın Allah’ın rahmetiyle aldatmasına karşı dikkatli olmamız ge-rektiğine (Lokman, 31/33), ayrıca ölünceye dek kötülük işlemeye devam edip ölüm anında tövbe edenlerle inkârcı olarak ölenlerin tövbelerini kabul etmeyeceğine dik-kat çekmektedir (Nisa, 4/18).

Sonuç olarak, günah; yüce Allah’ın razı olmadığı, bizi O’ndan uzaklaştıran, yap-tığımızda vicdanımızı rahatsız eden ve başkalarının bilmesinden hoşlanmayacağı-mız her türlü söz ve davranıştır (Müslim, “Birr”, 15). Bu söz ve davranışlar ister gizli isterse açıkta cereyan etsin, Allah bunları görür, bilir ve tövbe edilmediği takdirde de hesabını sorar.

“Onlar, ‘Ey Rabbimiz! Eşlerimizi ve çocuklarımızı bize göz aydınlığı kıl ve bizi Allah’a karşı gelmekten sakınanlara önder eyle’ diyenlerdir.” (Furkân, 25/74)

Yüce kitabımız Kur’an, peygamberlerimizin (Allah’ın selamı onların üzerine ol-sun); “Müslüman” (Bakara, 2/128), “temiz” (Âl-i İmran, 3/38), “namazı dosdoğru kılan” (İbrahim, 14/40) ve “salih” (Ahkâf, 46/15) bir “nesil/zürriyet” isteklerini ve dualarını biz-lere örnek olmak üzere nakletmektedir.

Elbette biz Rahman’ın kulları da “göz aydınlığımız olacak eşlerimizin ve nesil-lerimizin” olmasını arzu ederiz. Bunun gereği olarak da eş ve çocuklarımızın da kendimiz gibi Rahman’ın yolunda olmasını çok önemseriz. Çünkü “Ey iman edenler!

Kendinizi ve ailenizi, yakıtı insanlar ve taşlar olan ateşten koruyun…”  emriyle bunlardan birinci derecede sorumlu olan bizleriz.

Şüphesiz sadece “kavli dua” etmekle yani dilimizle istemekle bunları elde etme-miz mümkün değildir. Bunun için karşılıklı sevgi ve saygıya dayalı mutlu bir aile yuvasının kurulması ve çocuklarımızın eğitim ve terbiyesi konusunda baştan itiba-ren uyulması gereken dinî ölçülere yani “fiilî duaya” da titizlikle uymamız gerekir.

Erkek olsun kız olsun bir Müslüman evlenmek istediği zaman, anne babaları-nın da öncülüğünde, öncelikle İslam terbiyesini almış, iffetli biriyle evlenmeye çaba göstermeli, hayat arkadaşını seçerken güzelliğinden, soyundan ve zenginliğinden daha çok, dindarlığına ve iyi ahlak sahibi olmasına dikkat etmelidir. Peygamberimiz (s.a.s)’in özellikle kadınlarda aranmasını tavsiye ettiği

“Nikâh”, 2) bu ölçülerin erkekte de aranmasına bir engel yoktur. Hadiste özellikle kadının zikredilmesinin “yuva ve çocuklar üzerindeki temel etkisini vurgulamak” maksadıyla olduğunu düşünmemiz yanlış olmaz.

Evlenmek isteyen kadın ve erkeğin birbirlerini görüp beğenmeleri (Ebu Dâvûd, “Nikah”, 18; Tirmizî, “Nikah”, 5) ve kendi istek ve hür iradeleriyle evlenmeye karar ver-meleri de dinimizin tavsiye ettiği diğer önemli bir husustur.

Böylece cüzî irademizi İslami ölçülere uygun bir şekilde kullandıktan sonra ge-rek mutlu bir yuva kurabilmemiz ve gerekse kurulan yuvayı mutlulukla devam etti-rebilmemiz için dua edip Allah’tan yardım istememiz de mutlaka gereklidir. Çünkü eşler arasındaki sevgi ve merhameti var eden O’dur (Rum, 30/21).

Dinimize göre dünyaya gelmelerine sebep olduğumuz her çocuk, aile için yeni bir mutluluk ve sevinç kaynağı olduğu kadar bize yeni sorumluluklar da getirir. İslamiyet bu hususta birinci derecede babayı sorumlu tutar (Tahrim, 66/6). Anne de bu sorumluluğa ortaktır.

Çocuklarımızın beslenme, barınma, giyim ve sağlık gibi maddî ve bedensel ihti-yaçlarını helal yollarla ve gücümüze göre en güzel şekilde karşılamamız başta gelen görevimizdir.Çocuklarımıza sevgi ve şefkat göstermemiz, tahsil terbiye ve meslekî eğitimlerini yaptırmamız da onların “Gözlerimizi aydınlatacak bir nesil” olmaları için çok önemlidir.

Bunları yaparken çocuklarımızın sadece maddi ihtiyaçlarını karşılamakla yetin-meyerek, ruhi ihtiyaçları olan dinî eğitim ve terbiyelerini de asla ihmal etmeyelim; küçük yaşlardan itibaren başlatacağımız iman, ibadet, ahlak ve sosyal terbiyeleriyle birlikte, haram-helal, günah-sevap şuurunu da geliştirelim.

Çocuklarımızın sevgiye, bizlerden göreceği iyi örneklere ve açıklayıcı doğru bilgilere ihtiyaçları vardır. Özellikle dinî terbiye ve eğitimlerinde 12-15 yaşından önceki dönemde, ruh/beden gelişimlerini ve henüz dinen yükümlülük çağında ol-madıklarını da göz önünde bulundurarak, eksik ve hatalarını korkutucu, ürkütücü, emredici ve dinimizden soğutucu şekilde değil, özendirici bir yolla gidermeliyiz.

Çocuklarımızın dinî inanç ve değerleri öğrenmesi, ihtiyaç duyduğu bütün ahlaki faziletleri, sosyal davranışları kazanması, ruh ve beden bakımından sağlıklı, ayrıca sanat ve hüner sahibi olabilmesi; yapılması gerekenleri “zamanında ve doğru şekil-de” yapmamıza sıkı sıkıya bağlıdır. Unutmayalım ki “ağaç yaş iken eğilir”.

Bu görevlerimizi yerli yerinde ve zamanında yerine getirdiğimiz takdirde ciğer pa-relerimiz olan çocuklarımızın eğitim ve terbiyesini başarıya ulaştırabilir ve arkamızda bize göz aydınlığı, vatanımıza ve milletimize de yararlı bir nesil bırakabiliriz.

“Gözler O’nu idrak edemez ama O, gözleri idrak eder. O, en gizli şeyleri bilendir, (her şeyden) hakkıyla haberdar olandır.” (En’âm, 6/103)

Yüce Allah’tan başka her varlık sonradan olmuştur. O, sonradan olan varlıklara hiçbir yönden benzemez. Rabbimiz, kendisi hakkında bizim hatıra getirdiklerimizin de ötesinde bir varlıktır. Bu sebeple insanın tasavvuru ve tahayyülü O’nu idrakten acizdir.

İdrak; kelime olarak “arzulanan bir şeye ulaşma” anlamına gelmektedir. Mecaz olarak da “duyu organının duyulur şeyi algılaması veya aklın soyut bir varlık ya da manayı kavraması” manasında kullanılır. Ayet-i kerimede geçen “idrak” kelimesi bu iki anlamı da kapsamaktadır; yani “Gözler O’nu idrak edemez” ifadesiyle hem Allah’ın gözle görülür maddî ve cismanî bir varlık olmadığı hem de zatından başka hiçbir varlık tarafından O’nun gerçek varlığının ve mahiyetinin bütünüyle bilinip kuşatılamayacağı ortaya konmuştur.

Allah’ın zatına bu dünya gözüyle ulaşmak, onun hakikatini kavramak mümkün değildir. Çünkü göz O’nu görecek kabiliyette yaratılmamıştır. Ahirette Allah’ın gö-rülüp görülemeyeceği konusunda ise mezhepler arasında ihtilaflar olmakla birlikte, konu ile ilgili âyet ve hadisler Allah’ın ahirette görülebileceğine işaret etmektedir.

Mutezile mezhebine mensup âlimler, daha başka aklî ve naklî deliller yanında, özellikle bu ayete dayanarak Allah’ın, dünyada olduğu gibi ahirette de görüleme-yeceğini ileri sürmüşlerdir. Ehl-i sünnet âlimleri ise, bu ayet-i kerimenin bâki olan Allah’ı bu dünyada fâni gözlerle görmenin imkânsızlığına işaret ettiğini; ahirette ise, insanların ölümsüz hâle getirilecek olan bedenlerindeki sonsuz bir görme imkânına kavuşturulmuş gözleriyle bâki olan Allah’ı görmelerinin mümkün olduğunu savun-muşlardır. Onlara göre ayette Allah’ı görmenin tamamen imkânsız olduğundan söz edilmemekte, O’nun tam olarak idrak edilmesinin imkânsız olduğu bildirilmekte-dir. Ayrıca Allah Teâlâ’nın ahirette görüleceğine dair başka deliller de vardır:

Kur’an-ı Kerim’de şöyle denilmektedir:

“Musa tayin ettiğimiz vakitte (Tur’a) gelip de Rabbi onunla konuşunca, ‘Rabbim! Bana (kendini) göster, seni göreyim!’ dedi. (Rabbi); ‘Sen beni asla göremezsin. Fakat şu dağa bak, eğer o yerinde durabilirse sen de beni göreceksin!’ buyurdu…” (A’râf 7/143)

Ehl-i sünnet bilginleri, bir peygamberin Allah’tan mümkün olmayan bir şeyi is-temeyeceğinden hareketle, Allah’ı görmenin mümkün olabileceği kanaatine varmış-lardır. Şayet Ru’yet mümkün olmasaydı, Musa (a.s), O’nu görme isteğinde bulun-mazdı. Çünkü Allah’ın görülemeyeceğini bilir ve muhal olanı istemezdi.

Şu ayet-i kerime de Allah’ın cennette görülebileceğini teyit etmektedir. “O gün birtakım yüzler aydındır. Rablerine bakarlar.” (Kıyâme, 75/22–23)

Ayrıca, inkârcıların ahiretteki mahrumiyetleriyle ilgili olarak “Hayır, şüphesiz onlar, kıyamet günü Rablerini görmekten mahrum bırakılacaklardır.” (Mutaffifîn, 83/15) buyrulan ayet de ru’yetin mümkün olduğuna delildir. Zira “mahrum olma (perde-lenme)” ifadesi sadece inkârcılar için kullanıldığına göre müminler rablerini göre-bileceklerdir. Ancak bu görmenin keyfiyeti âhiretteki hâl ve şartlara göre olacaktır.

Peygamberimiz ayın on dördüne rastlayan bir gecede aya bakarak şöyle bu-yurdu: “Şu ayı nasıl görüyorsanız, Rabbinizi de öylece göreceksiniz…” (Buhârî, “Mevâkıtü’Salât”, s.14)

Bu âyet ve hadislerin ışığında, müminler, kıyamet gününde Allah’ı, mahiyeti biz-ce bilinmeyen bir biçimde görmeye nail olacaklardır.

Ayette geçen Latîf ve habîr, ifadeleri Allah’ın güzel isimlerindendir. Latîf ismi Allah’ın sevgi, merhamet, hoşgörü, ihsan ve ikramıyla bütün mahlûkatla birlikte kullarına karşı çok lütufkâr olduğunu ifade eder. Bu kelime özellikle “bütün olup bitenler gibi kullarının hâllerinden de eksiksiz haberdar olan” manasındaki habîr ismiyle birlikte kullanıldığı takdirde “her şeyi en ince ayrıntılarına kadar kusursuz bilen” anlamına gelmektedir. Bu sebeple ayet-i kerimenin sonunun meali şöyle ya-pılmıştır:

“O, en gizli şeyleri bilendir, (her şeyden) hakkıyla haberdar olandır.”

“Göklerde ve yerdeki her şey Allah’ı tesbih etmektedir. O mutlak güç sahibi, hüküm ve hikmet sahibidir.” (Hadid, 57/1)

Varlık âleminde bulunan her şey, yüce Yaratıcıyı kendi lisanı ile tesbih ediyor, hepsi O’na övgü ve senada bulunuyor. Zira bütün mülk ve saltanat Allah’ındır ve hamd O’na mahsustur. O her şeye hakkıyla gücü yetendir. Kur’an’ın, “Göklerde ve yerde kim varsa, ister istemez kendileri de gölgeleri de sabah akşam Allah’a secde ederler (boyun eğerler)” (Ra’d, 13/15) ifadesi, son derece önemli bir incelik taşımaktadır. Saygı için alnı yere koymak demek olan secde, itaatin, boyun eğmenin ve teslimiyetin son sınırıdır. Yüce Allah’a secde ve tesbihte bulunmak, Allah’ın hükmünün, her zaman ve her yerde geçerli olduğunu; hiçbir şeyin, O’nun buyruğu dışına çıkamayacağının bilinmesi demektir. Kur’an’da, “Yedi gök, yer ve bunların içinde bulunanlar Allah’ı tesbih ederler. Ancak, siz onların tesbihini anlamazsınız.” (İsrâ, 17/44) buyrulmaktadır. Güneş, ay, yıldızlar, dağlar, ağaçlar, hayvanlar ve tüm varlıklar, her an Allah’a secde etmekte ve O’nun buyruğuna boyun eğmektedirler.

Göklerdeki ve yerdeki tüm varlıkların O’nu tesbih etmesi, yüce Allah’ın üstün iradesinin ve mutlak gücünün doğal bir sonucudur. Her şey yüce Allah’ın bilgisinin kapsamı içindedir. Dolayısıyla Allah yapılanlardan haberdardır ve kullarının bütün hareketlerini bilir. İnsanlar, iradelerini kullanmak suretiyle Allah’ı her türlü kusur ve eksiklikten tenzih etmeli, O’na noksan sıfatları isnat etmekten kaçınmalıdırlar. Allah öyle bir Melik ki, gökleri, yerleri, bütün kâinatı yaratıp düzenleyendir. Selim akıl sahipleri için yüce Allah, “Onlar ayakta iken, otururken ve yanları üzerine yatarken Allah’ı anarlar. Göklerin ve yerin yaratılışı üzerinde düşünürler. Rabbimiz bunu boş yere yaratmadın, seni eksikliklerden uzak tutarız derler.” (Âl-i İmran, 3/191) buyurmaktadır. Beden ve ruhu arındırmanın yolu, Allah’ı bilmek ve O’nu yüceltmektir. Demek ki yerde ve göktekilerin hepsi kendi lisanlarıyla her an Allah’ı tesbih etmektedirler.

Varlıkların bu tesbihini insanların bilip anlaması mümkün müdür? İnsanın dı-şında diğer varlıkların Allah’ı tesbihi, insanlarınki gibi sesle ve harflerle olan bir tesbih değildir. Bunların Allah’ı tenzih ve tesbih etmesi, varlıklarının gereği olan işlevlerinin gerçekleşmesi olarak da düşünülebilir. Varlık âleminde her şey bir dön-gü hareketi ile Allah’ı tesbih etmektedir. Tüm yaratılanlar, bu âleme gelirken Allah’ı bilip O’nu tesbih ettiler. Onların yaratılmaları da Allah’ın varlığına ve yüceliğine bir şehadettir. Bu varlıklar yaratılıştan gelen özelliklerle, kendilerine yüklenen görevleri hakkıyla yerine getirmektedirler. Varlık âleminde, insan ve cinler dışında Allah’a isyan eden, Allah’ın emirlerinden dışarı çıkan, kendi başına buyruk başka bir varlık yoktur. Göklerde ve yerde bulunanlar, isteyerek ya da istemeyerek Allah’a secde etmektedirler. Secde etmek Allah’ı tesbih etmenin önemli bir biçimidir. Secde eden insan, ubudiyetin en uç noktasına ulaşmakta, büyük bir makam karşısında yüzünü yerlere sürmekle, insan benliğini gurur ve kibirden arındırmanın en ileri boyutunu yaşamaktadır. Dolayısıyla, Allah’a secde etmeden O’nu tesbih etmek tam anlamıyla gerçekleşmiş olmayacağı gibi, her türlü hâlleriyle Allah’ı tesbih etmeyenlerin de sa-dece secde etmeleri beklenen faydayı temin etmeyecektir.

Allah’ı tesbih etmek, O’nun, hiçbir eksik sıfat taşımadığının; her şeye gücü yeten, yoktan var eden, hiçbir varlığa benzemeyen, eşi ve benzeri olmayan bir ilah olduğu-nun kabulü ve ikrarıdır. “Göklerde ve yeryüzünde bulunan kimselerle, sıra sıra (kanat çırparak uçan) kuşların Allah’ı tesbih ettiğini görmez misin? Her biri duasını ve tesbihini kesin olarak bilmektedir…” (Nûr, 24/41) Öyle ise her zaman yüce Yaratıcıyı anmalı, sü-rekli şükretmeli, O’na sayısız ve sınırsız övgüde bulunmalıyız.

“Göklerdeki ve yerdeki her şeyi Allah’ın bildiğini görmüyor musun? Üç kişi gizlice konuşmaz ki, dördüncüleri O olmasın. Beş kişi gizlice konuşmaz ki altıncıları O olmasın. Bundan daha az yahut daha çok da olsalar, nerede olurlarsa olsunlar, O mutlaka onlarla beraberdir. Sonra onlara yaptıklarını Kıyamet günü haber verecektir. Allah, her şeyi hakkıyla bilir.” (Mücadele, 58/7)

Yüce Allah bizleri insan olarak yaratmış; akıl, irade, hürriyet ve sorumluluk ver-miş, peygamberler aracılığıyla mesajlar göndermiştir. Bizlere gönderilen bu mesaj-ları anlayabilmemiz, anlatabilmemiz, O’nun rızasına uygun olarak hayatımızı yön-lendirebilmemiz için de başta konuşma olmak üzere bazı kabiliyetler bahşetmiş ve dünya hayatında bizleri sınava tabi tutacağını haber vermiştir. Konuşma, insanlara sunulan nimetlerden sadece bir tanesidir. Her nimetin bir şükrü olduğu gibi güzel ve anlamlı konuşmanın da riayet edilmesi gereken birtakım kuralları vardır.

Söz konusu ettiğimiz bu ve devamındaki âyetlerde, Peygamberimiz dönemin-deki bazı olaylar ışığında dinimizin temel inanç ve ahlak ilkelerinden bir kısmı işlenmekte, bu ilkelere uygun olarak Müslümanların muâşeret kuralları oluşturma-ları için örnekler verilmektedir. Kur’an’ın ilk emri olan “oku” diye başlayan ayet-ten bu ayetin inişine kadar geçen sürede meydana gelen gelişmeleri incelediğimiz zaman Peygamberimizin tebliğ faaliyetinin ne kadar başarılı olduğu daha iyi an-laşılır. Zira yüce Allah, yukarıda okuduğumuz ayette “Görmedin mi?” hitabıyla dikkatimizi çekmekte, bizleri tevhide davet ederken toplum huzurunun temini ve bireyler arası sevgi ve saygının gelişmesi için görgü kurallarına riayet etmenin öne-mini vurgulamaktadır. Burada geçen konulardan ilki, birkaç kişinin bir araya gelip kendi aralarında gizli görüşmeler yapması ve başkalarının bulunduğu ortamlarda fısıltıyla konuşmalarıdır. Fısıltı ile konuşmak anlamına gelen “Necva”, Kur’an’ın 13 ayetinde geçmektedir. Bu ayetlerin bütünü değerlendirildiği zaman necva (gizli ko-nuşma), başlı başına yasak bir davranış değildir. Necva’nın hükmü, ne hakkında ve niçin konuşulduğuna bağlıdır. Her ne kadar bazı müfessirler gizli konuşmanın ya-sak oluşunun, Hz. Peygamber (s.a.s)’in meclisine mahsus olduğunu ifade etseler de bu durum genel olarak Müslümanlar için de geçerlidir. Ayetler bağlamında konuyu ele aldığımızda insana şah damarından daha yakın olan yüce Allah, kâinattaki canlı ve cansız bütün varlıklarca çıkarılan sesleri, konuşmaları ve gizli fısıltıları da aynı anda duyar ve bilir.

Ayrıca bu ayette İslam’ın inanç esaslarından “Allah’ın ilminin sınırının bulunma-dığına iman etme” ilkesine de vurgu yapılmaktadır. Ayetin devamında ise Allah’ın ilminin sınırları konusunda kuşkusu olanlara hitaben; “Sonra onlara yaptıklarını Kı-yamet günü haber verecektir. Allah her şeyi hakkıyla bilir.” diye buyurmaktadır. (Geniş bilgi için bk. Kur’an Yolu, V/201-207)

Konudan anladığımız hususlardan birisi de, yüce Allah’ın her şeyi en iyi işiten, gören ve bilen olduğu; gizli veya açıktan işlenen hiçbir şeyin Allah’tan gizli kalama-yacağıdır.

Cenab-ı Hakkı kendisinde var olan konuşma sıfatının bir tecellisi olarak da kâinattaki tüm varlıklara konuşma, Allah’ı anma kabiliyeti vermiştir. Bizler anla-masak da kâinattaki tüm varlıkların Allah’ı zikretmesi (İsrâ, 17/44) kendi lisanıyladır.

İnsan olarak bizlere bahşedilen işitme, görme, konuşma, bilme vb. kabiliyet-lerimiz belirli ölçülerle sınırlıdır. Sorumluluğumuz da gücümüz, kapasitemiz ve kabiliyetimiz nispetindedir. Örneğin insanlara verilen işitme kabiliyetinin belirli bir alt ve üst sınırı bulunmaktadır. Bu sınırların ötesinde konuşamayız ve işiteme-yiz. Bu sınırları zorlayacak olursak taşıyamayacağımız bir yükün altında kalarak perişan olabiliriz.

Öyleyse insan olarak Allah’ın bize verdiği görme, işitme, bilme ve konuşma ni-metlerimizin sınırlarına hakkıyla riayet edelim. Bu nimetleri nasıl değerlendirdiği-mizden hesaba çekileceğimizi de unutmayalım. Bilerek veya bilmeden yaptığımız hata ve günahlardan tövbe ederek kendimize çeki düzen verip Allah’a yönelelim.

Yüce Mevlâ cümlemizi kendisine hakkıyla kulluk edenlerden eylesin.

“Müminler ancak o kimselerdir ki; Allah anıldığı zaman kalpleri ürperir. Onun âyetleri kendilerine okunduğu zaman (bu) onların imanlarını artırır. Onlar sadece Rablerine tevekkül ederler. Onlar namazı dosdoğru kılan, kendilerine rızık olarak verdiğimiz şeylerden Allah yolunda harcayan kimselerdir. İşte onlar gerçekten müminlerdir. Onlara, Rableri katında yüksek mertebeler, bağışlanma ve cömertçe verilmiş rızık vardır.” (Enfâl, 8/2-4)

Mealini verdiğimiz bu ayetlerde; gerçek müminlerin beş vasfı üzerinde durul-muştur. Müminler bu vasıfları kazanmaları hususunda teşvik edilmiş ve bu uğurda çaba gösterenlerin büyük mükâfatlar elde edecekleri beyan edilmiştir:

1. İnanan insanların imanlarıyla duyguları arasında büyük bir etkileşim söz ko-nusudur; mümin Allah’ı öyle bir sevgiyle sever ki O’nun ismi anıldığında heyecan-lanıp adeta kalbi yerinden çıkacakmış gibi bir duyguya kapılır. Kendisine Allah’tan söz edildiğinde gönlünde heyecan ve coşku karışımı duygular oluş Müminlerin bu duyguları başka ayetlerde şöyle ifade edilmektedir:

“… Rablerinden korkanların onun etkisiyle tüyleri ürperir, sonra da Allah’ı anmakla onların bedenleri ve kalpleri yumuşayıp rahatlar…” (Zümer,39/23)

“Onlar, inananlar ve kalpleri Allah’ı anmakla huzura kavuşanlardır. Biliniz ki, kalpler ancak Allah’ı anmakla huzur bulur.” (Ra’d, 13/28)

2. Müminler, Allah’ın âyetleri kendilerine okunduğunda veya kendileri bu ayet-leri okuyup anladıklarında yeni bilgiler elde edip bunlara iman etmek suretiyle inançlarını kuvvetlendirirler. Ayrıca her bir âyet, ihtiva ettiği incelik, güzellik, hik-met ve bilgiler sebebiyle Kur’an’ın Allah’tan geldiğine delil teşkil ettiği için nitelik yönünden de müminlerin imanlarını güçlendirir. Bu husus başka bir ayette, “O, inananların imanlarını kat kat artırmaları için kalplerine huzur ve güven indirendir…” (Fetih, 48/4) şeklinde ifade edilir.

3. Müminler sadece Allah’a güvenirler. Bütün işlerimizde sadece Allah’a güven-mek, O’na dayanmak, O’nu vekil edinmek imanımızın zirveye ulaştığının nişane-sidir. Bizlerin insanlar olarak mal, mülk, evlât, eş ve dost edinmemiz en tabii hak-kımızdır. Ancak, bu varlıkların bizler için bir imtihan aracı olduğunu dolayısıyla onlara dayanıp güvenmenin bizlere hayal kırıklığı yaşatacağını dikkate alarak asıl güvenilecek olanın fâni varlıklar değil, her şeyi yaratan ve mülkün gerçek sahibi olan Rabbimiz olduğunu unutmamamız gerekir.

3. İslam dini ferdin toplum içinde uyumlu, güvenilir ve hoşgörülü olmasını sağ-lamaya yönelik düzenlemeler getirdiği gibi onun yaratıcısı ile olan bağlantısını daha derinden hissetmesine, devam ettirmesine ve geliştirmesine hizmet edecek düzenle-meler de getirmiş Bu düzenlemelerin bir parçasını da ibadetler oluşturmaktadır. Namaz ibadeti ise bunların başında gelir. Namaz, Allah ile kurulan bağın gerçek-leştiği en uygun ve en güzel bir vasıta olduğu için müminler olarak onu büyük bir özenle yerine getirmeye çalışırız. Namaz kılarak, Allah’ın büyüklüğünü düşünür, O’nun karşısında acizliğimizi ve zayıflığımızı anlarız. Bunu bu şekilde anlayan kim-se, hep iyilik yapmaya gayret eder. Başka insanlara kötülük düşünmez. Böyle fert-lerden meydana gelen toplumlarda huzur ve mutluluk olur.

3. Müminler, Allah’ın verdiği rızıktan kendileri yararlandıkları gibi yakından uzağa doğru başkalarının da ondan yararlanmasına imkân verirler; nafaka, zekât ve sadaka verme, vakıf kurma, ödünç verme ve kullandırma, ikram etme gibi malî vazife, yardım ve iyilikleri ihmal etmezler. Âyette “kendilerine rızık olarak verdiği-mizden” buyrularak nimetin, Allah’tan geldiği vurgusu yapılmakta ve müminlerin, O’nun adına fedakârlıkta bulunarak toplumu veya fakirleri ellerindeki mallardan yararlandırma bilincini kazanmaları öğütlenmektedir.

Yukarıda anlatılan vasıfları taşıyan kimseler gerçek ve kâmil manada mümin-lerdir. Allah katında, iman ve amelin nicelik ve nitelik yönünden, yeterli olandan kâmil olana, yani daha güzel ve mükemmel olana doğru farklı değerleri ve derece-leri vardır. Bu derecelere ulaşan kullara yüce Allah’ın lütfedeceği çeşitli nimetler de birbirinden üstündür ve benzersizdir. Allah yüksek derecelere ulaştırmış olduğu kullarının günahlarını da bağışlayacak ve kendilerini ebedî mutlulukla ödüllendire-cektir (Kur’an Yolu, 2/523).

“İndirdiğimiz apaçık delilleri ve hidayeti Kitap’ta insanlara açıklamamızdan sonra, gizleyenler var ya, işte onlara hem Allah lanet eder, hem de bütün lanet etme konumunda olanlar lanet eder. Ancak tövbe edip durumlarını düzeltenler ve gerçeği açıkça ortaya koyanlar (lanetlenmekten) kurtulmuşlardır. Çünkü ben onların tövbelerini kabul ederim. Zira Ben, tövbeleri çok kabul edenim, çok merhamet edenim.” (Bakara, 2/159-160)

Müfessirlerin çoğu burada eleştirilenlerin, Tevrat’ın hükümlerini insanlardan sak-layan veya Tevrat üzerine sahte te’vil ve yorumlarıyla gerçekleri örtbas eden, bilhas-sa Hz. Muhammed’in peygamberliğini müjdeleyen Tevrat haberlerini saklayan veya haksız tevillerle çarpıtan Yahudi bilginleri olduğunu belirtmişlerdir (Kur’an Yolu I, 245).

Yüce Allah insanları kendi yoluna davet etmek için peygamberler ve kitaplar göndermiştir. Bu yüce elçiler de aldıkları mesajları, ne pahasına olursa olsun, top-luma olduğu gibi iletmişlerdir. Peygamberler görevlerini yerine getirirlerken canları pahasına da olsa ilahî mesajlarda en küçük bir saptırma yapmamışlar, insanları doğ-ru bilgilendirmişlerdir. Fakat zamanla bu peygamberlerin ileri gelen ümmetlerinden bazıları, çeşitli kaygılarla ve menfaatlerine uymadığı için, gerçekleri gizleme, ayetleri amacından saptırarak yorumlama ve çarpıtma yoluna gitmişlerdir.

Bir bilgiyi gizlemek bazen bütün insanlığın hayatında onulmaz yaralar meydana getirir ve insanlığın manevi felaketiyle sonuçlanabilir. Yahudi ve Hıristiyan din bil-ginleri Peygamberimizin son peygamber olduğunu Kur’an’ın ifadesiyle “oğullarını tanıdıkları gibi” tanımalarına rağmen (Bakara, 2/146), sırf kıskançlıkları sebebiyle giz-lemişler ve bu sebeple lanete uğramışlardır (Bakara, 2/90). Bu insanlar, menfaat kar-şılığı Allah’ın ayetlerini gizlemişler, gerçeği ve hidayeti vererek, karşılığında dalaleti (sapıklığı) satın almışlardır:

“İşte onlar, hidayete karşılık sapıklığı satın almış kimselerdir. Bu yüzden alışverişleri onlara kâr getirmemiş ve doğru yolu bulamamışlardır.”

Gerçekleri gizleyen bu insanlar alışverişlerinde en değerli sermayelerini satarak acaba ne elde ettiler? Rabbimiz bu durumu şöyle beyan buyuruyor:

“Allah’ın indirdiği kitaptan bir kısmını gizleyip, onu az bir bedelle değiştirenler (var ya); işte onlar karınlarına ateşten başka bir şey doldurmuyorlar. Kıyamet günü Allah on-larla ne konuşacak, ne de onları arıtacaktır (temize çıkaracaktır). Onlar için elem dolu bir azap vardır. İşte bunlar hidayeti verip sapıklığı, bağışlanmayı verip azabı satın alanlardır. Onlar ateşe karşı ne kadar da dayanıklıdırlar!”

Bunlar için aslında en büyük ceza Allah’ın onlarla konuşmamasıdır. Ateşle azap bu cezanın yanında az kalır. Allah’ın bir insanla konuşmamasından daha büyük azap olur mu? Allah kâfirle, müşrikle, münafıkla konuşuyor, onları sorguluyor; fa-kat ayetlerini gizleyip insanları ilahi bilgiden mahrum bırakanlarla ve hakikati ters yüz edip çarpıtmak suretiyle insanları sapıtanlarla konuşmuyor.

Sevgili Peygamberimiz de bu konuda şöyle buyuruyor:

“Kime bir bilgi sorulur, o da bunu gizleyip söylemezse, kıyamet günü ateşten bir gem ile gemlenir.”

Ayet-i kerimeden şunları anlıyoruz:

1. Allah’ın emirlerini ve bildirdiği gerçekleri gizleyenler, O’nun lanetini hak et-mektedirler.
2. Yüce Allah kıyamette söz konusu insanlara itibar etmeyecek ve onları muha-tap bile kabul etmeyecektir.
3. Günahı ne olursa olsun tövbe edip durumlarını düzeltenler, Allah’ın rahme-tini elde edebilirler.

“Size ben, ‘Allah’ın hazineleri yanımdadır’, demiyorum; gaybı da bilmem. ‘Ben bir meleğim’ de demiyorum. Sizin hor gördüğünüz kimseler için, ‘Allah, onlara asla hiçbir hayır vermez’ de diyemem. Allah onların içlerindekini daha iyi bilir. Böyle bir şey söylersem, o zaman ben gerçekten zalimlerden olurum.” (Hûd, 11/31)

Ayet-i kerimede, müşriklerin, bir kimsenin peygamber olabilmesi için zengin olması, gaybı bilmesi, melek olması vb. özelliklere sahip olması gerektiği yönündeki yanlış anlayışına işaret edilmektedir. Kur’an, bu anlayışın Nuh (a.s)’un ve diğer bir-çok peygamberin kavimlerinde aynı şekilde mevcut olduğunu bildirmiştir.

Peygamberimiz döneminde de müşriklerin peygamberler hakkındaki tasavvur-larının bundan farklı olmadığını görmekteyiz. Müşrikler, Peygamber Efendimizde de benzer özellikleri aramışlar, onun melek olması ve gaybı bilmesi gerektiğini söy-lemişlerdi (En’âm, 6/8-9). Ancak yüce Rabbimiz; işte bu ayetiyle peygamber de olsa bir insanın gaybı bilmesinin söz konusu olmadığını belirtmektedir.

Gayb, akıl ve duyular yoluyla hakkında bilgi edinilmesi mümkün olmayan varlık alanı demektir. Birçok Kur’an ayetinden ve hadis-i şeriflerden (Müslim, “İmân”, 287) de anlaşıldığı üzere gayb adı verilen bu alanla ilgili bilgiler yüce Rabbimize aittir. Nite-kim yüce Allah; “Göklerin ve yerin gizli bilgileri Allah’a aittir…” (Nahl, 16/77), “O, gaybı da, görünen âlemi de bilendir, mutlak güç sahibidir, hüküm ve hikmet sahibidir.” (Teğabûn, 64/18) buyurarak gaybın bilgisinin yalnızca kendine ait olduğunu belirtmektedir.

Gayba ait bilgiler konusunda, ilâhi vahye muhatap olan peygamberlerin özel bir konumu olduğunu söyleyebiliriz. Eğer Allah (c.c) bildirirse peygamberler gaybla ilgili bazı bilgilere vakıf olabilirler. Bildirmediği müddetçe peygamberler de gaybı kendiliğinden bilemezler. Nitekim bazı ayetlerde, Allah’ın dilediği kullarını gayb hakkında bilgilendirdiği ifâde edilmektedir: “Allah size gaybı bildirecek de değildir. Fa-kat Allah, peygamberlerinden dilediğini seçer (gaybı ona bildirir).” (Âl-i İmran, 3/179), “O gaybı bilendir. Hiç kimseye gaybını bildirmez. Ancak seçtiği resuller başka…” (Cin, 72/26-27)

Bu bağlamda Hz. İbrahim’e göklerin ve yerin melekûtunun gösterildiği (En’âm, 6/75), Hz. Yusuf’a rüyaları yorumlama ilminin ve kavminin yiyeceği yemekleri ön-ceden bilme yeteneğinin verildiği (Yusuf, 12/21, 37), Hz. İsa’nın, İsrailoğullarının ev-lerinde ne yiyip neleri biriktirdiklerine vâkıf olup bunları kendilerine haber verdiği (Âl-i İmrân, 3/49) belirtilmektedir. Buna göre gaybı; sadece Allah’ın bildiği mutlak gayb ve O’nun bildirdikleri tarafından bilinebilen nisbî gayb şeklinde ifade etmek mümkündür.

Bu konuda özellikle dikkat etmemiz gereken husus şudur ki, Kur’an mutlak gaybın bilinmesinin sadece Allah’a ait olduğunu bildirerek, bu niteliğin diğer yara-tıklardan birine tahsis edilmesini tevhid inancına aykırı bulmuş ve gayb kapılarını zorlama anlamına gelen fal, kehanet vb. yollara başvurmayı şiddetle yasaklamıştır.

Günümüzde bazı kimselerin gaybla ilgili bilgiler verdiğini iddia ederek yaptığı yanlış yönlendirmelere itibar etmemeliyiz. Zira dinimiz, fala bakmayı ve gayb hak-kında söz söylemeyi, tevhid inancına uymadığı için yasaklamıştır. Nitekim Kur’an-ı Kerim’de fal vb. şeytanın işi pislikler olarak değerlendirilmiştir (Maide, 5/90). Sevgili Peygamberimiz de gayptan haber verdiğini iddia edene inanan kimsenin kırk gün namazının kabul olunmayacağını, ayrıca vahyi ve kitabı inkâr etmiş olacağını ve bu gibi kimselere gidip gayba dair bilgiler soranların, Muhammed (s.a.s)’e indirilenleri yalanlamış sayılacaklarını açıkça belirtmiş ve onlara gitmeyi yasaklamıştır (Müslim, “Mesâcid”, 33, “Selâm”, 125; Ebû Dâvûd, “Salât”, 167).

Dinimize göre insan, geleceği bilemez, gelecekten haber veremez; ancak bilimsel veriler ve olaylardan hareketle gelecek hakkında tahmin yürütebilir ve bu veriler ışı-ğında tedbir alabilir. Bizler Müslümanlar olarak medyumlara, falcılara ve kâhinlere itibar etmemeliyiz. Dinimiz, yüce Allah’ın bizlere verdiği akıl ve irademizi kullan-mayı öğütleyerek olayları sebep sonuç ilişkisine göre değerlendirmemizi en doğru davranış şekli olarak öğütlemiştir.