“Gaybın anahtarları yalnızca O’nun katındadır. Onları ancak O bilir. Karada ve denizde olanı da bilir. Hiçbir yaprak düşmez ki onu bilmesin. Yerin karanlıklarında da hiçbir tane, hiçbir yaş, hiçbir kuru şey yoktur ki apaçık bir kitapta (Allah’ın bilgisi dâhilinde, Levh-i Mahfuz’da) olmasın.” (En’âm, 6/59)

Gayb, akıl ve duyular yoluyla hakkında bilgi edinilemeyen varlık alanı demek-tir. Yüce Kitabımızda 60 yerde geçen bu kelime, Allah’a nispet edilen yerlerde sa-dece Allah tarafından bilinebilen mutlak gaybı ifade eder. Bununla birlikte Kur’an-ı Kerim’de Rabbimizin bazı kullarını gayb konusunda bilgilendirdiği de haber ve-rilmektedir. Mesela; Hz. İbrahim’e göklerin ve yerin melekûtu gösterilmiş (En’âm, 6/75), Hz. Yusuf’a da rüyaları yorumlama ilmi ve kavminin yiyeceği yemekleri ön-ceden bilme yeteneği verilmiştir (Yûsuf, 12/21,37). Buna göre gaybı, sadece Allah’ın bildiği mutlak gayb; O’nun bildirdikleri tarafından bilinebilen izâfi (göreceli) gayb şeklinde ikiye ayırmak mümkündür. Kıyametin ne zaman kopacağı mutlak gay-ba örnektir, bunu Allah’tan başkası, doğal yoldan veya bir araç vasıtasıyla da olsa hiçbir şekilde bilemez. Yağmurun ne zaman yağacağı, rahimde çocuğun varlığı ve cinsiyeti ise göreceli gayba örnektir; bu bilgiler tabii araçlara göre gayb bilgisidir, meteorolojik ve tıbbî araçlara göre insanların elde edebileceği bilgilerdir. Bu çeşit gaybı (göreceli gaybı), araçlar vasıtasıyla bilmek mümkündür; ancak bunu bilmek-le insanlar gaybı bilmiş olmazlar; çünkü araç icat edilince onunla ilgili bilgi “gayb bilgisi” olmaktan çıkmış olur.

Sevgili Peygamberimiz de Allah’ın kendisine öğrettiklerinin dışında gayb hak-kında bilgiye sahip değildi (Müslim, “İmân”, 287; Tirmizî, “Tefsir”, 7). Lokman sûresi 34. ayet-i kerimede, Allah’ın ilminin ve kudretinin kusursuzluğunu özetleyen ve ilâhî bilgi ile insan bilgisi arasındaki büyük farkı gösteren ifadeler yer almaktadır:

“Kıyamet saati hakkındaki bilgi yalnız Allah’ın katındadır; O, yağmuru yağdırmakta; rahimlerdekini bilmektedir. Hiç kimse yarın ne elde edeceğini bilemez; hiç kimse nerede öleceğini bilemez; ama Allah her şeyi bilir, her şeyden haberdardır.”

Klasik tefsir kitaplarımızda bu âyete dayanılarak, kıyametin ne zaman kopacağı-nı, yağmurun ne zaman yağacağını, rahimlerdeki bebeğin cinsiyetinin ve ten rengi-nin ne olduğunu, insanın ileride neler elde edeceğini, gelecekte ne gibi durumlarla karşılaşacağını ve ne zaman nerede öleceğini Allah’tan başkasının bilemeyeceği ileri sürülmüş, dolayısıyla bunlara “muğayyebât-ı hamse (beş bilinmeyen)” denilmiştir. Hâlbuki âyette kıyametin ne zaman kopacağı bilgisinin sadece Allah’a ait olduğu, kezâ hiç kimsenin yarın ne elde edeceğini ve nerede öleceğini bilemeyeceği, do-layısıyla bu bilgilerin de sadece Allah’a ait olduğu belirtilmekte; fakat yağmurun yağma zamanı ve rahimdeki bebek hakkında “Bunları da yalnız Allah bilir” gibi bir sınırlama bulunmamakta; sadece yağmuru Allah’ın yağdırdığı, dolayısıyla zamanını da bildiği; kezâ O’nun rahimlerdekini de bildiği ifade edilmektedir. Bu da -eski tef-sircilerin iddiasının aksine- belirtilen iki konuda insanların önceden bilgi sahibi ola-bileceklerini gösterir. Nitekim çağımızda bilim, bu noktaya gelmiştir. Ancak, kuşku yok ki bu, insanın belirtilen konularda veya benzerlerinde önceden bildiklerinin mutlaka aynıyla gerçekleşeceği anlamına gelmez; zira olmuş ve olacak tabiat olayla-rını bütün yönleriyle eksiksiz bilen yüce Allah, insanların bilgilerini ve tahminlerini alt üst eden yeni durumlar yaratabilir ve böylece insanların olmasını bekledikleri olaylar gerçekleşmeyebilir.

“Sadece içinizden zulmedenlere erişmekle kalmayacak olan bir azaptan sakının ve bilin ki Allah, azabı çetin olandır.” (Enfâl, 8/25)

Mealini verdiğimiz bu âyette, bütün Müslümanların kötülüklere karşı cephe almada duyarlı olmaları emredilmektedir. Aksi takdirde, engel olunmayan kötülüğün zararı bütün toplumu kapsayacağı uyarısı yapılmaktadır.

Ayette geçen “fitne” kavramı, İslam kültüründe geniş bir kullanım ve etki alanı kazanmış olup, genellikle “sınama, deneme, maddî ve manevî sıkıntı, üzüntü, belâ ve felâketle imtihan etme” anlamlarında ayrıca, inanç uğruna maruz kalınan ağır işkence için de kullanılmıştır. Fitne insanlar arası ilişkilerde de söz konusu olabilir. Bu kavram, hadislerde de geniş ölçüde geçmekte olup “deccâl fitnesi”, “mesih fitnesi” şeklindeki deyimlerle kıyamet alâmetleri diye bilinen gelişmelere fitne denilmesinin yanında hadislerde fitne kelimesi “dinî ve siyasî sebeplerle ortaya çıkan sosyal kargaşa, anarşi, iç savaş; İslam ümmetinin birlik ve bütünlüğünü tahrip eden bir komployu veya her türlü yıkıcı faaliyetleri” ifade eder.

Hz. Peygamber, “Birtakım fitnelerin yağmur selleri gibi evlerinizin arasından aktığını görüyorum” (Buhârî, “Fiten”, 4) buyurmuştur. Hadis bilginleri burada özellikle Hz. Osman’ın şehit edilmesiyle başlayıp sonraki dönemlerde devam eden kargaşa ve iç savaşlara işaret edildiğini belirtirler (bk. Aynî, ‘Umdetü’l-Kârî, XX, 64). Ebû Hüreyre’nin rivayet ettiği bir hadiste “Zaman yaklaşacak, ameller azalacak, aç gözlülük yayılacak, fitneler açığa çıkacak ve adam öldürme olayları artacak” denilmiştir. (“Fiten”, 5; İbn Mâce, “Fiten”, 25).

Ayrıca Hadis bilginlerinden İmam-ı Buhârî, zamanla insanlar arasında bilgi ve dindarlık farkları kalkıp herkesin cehalette ve dinî konulardaki gevşeklikte birbirine benzemeleri, amellerin azalması, fitnenin çoğalması, öldürme olaylarının artması, can güvenliğinin ortadan kalkması gibi olumsuz gelişmelerin vuku bulacağını haber veren hadisleri “Fitnelerin Zuhuru” başlığını taşıyan bir “bab”da toplamak suretiyle fitne kavramının kapsamını dinî, ahlakî, ilmî ve sosyal çöküş anlamlarını kapsayacak şekilde geniş tutmuştur (bk. Buhârî, “Fiten”, 5).

Fitne her zaman insan için bir sıkıntı veya risk anlamı taşır. Ancak fitne olarak değerlendirilen bir durumla karşılaşan insanın bunun bir imtihan olduğu bilincini koruyarak bu tehlikeli sınavı başarıyla sonuçlandırması mümkündür. Bu açıdan bakıldığında fitne, inanma iradesini daha da güçlendirme, ahlakî bakımdan arınma, insanın imanındaki kararlılığını ve erdemli yaşayışını kanıtlama fırsatı vermesi itibariyle ferdin veya toplumun dinî ve ahlakî gelişmesine katkısı olan bir imtihan ve deneme yolu olarak da değerlendirilmektedir (Kur’an Yolu, 1/295).

Fitne kavramının tarih boyunca bütün Müslümanların ruhunda ürkütücü tesirler uyandırdığı bir gerçektir. Günümüz dünyasında da Müslümanlar dinleri, inanç ve ahlakları konusunda zaman zaman son derece ağır imtihanlar yaşamakta, çok yönlü ve çok çeşitli yıkıcı faaliyetlerle karşı karşıya kalabilmektedirler. Bu sebeple Kur’an-ı Kerim’in, söz konusu fitneler karşısında mutlaka tedbirli olmayı ve olabildiğince bu tür gelişmelerle mücadele etmeyi amaçlayan uyarısının önemi hâlâ tazeliğini korumaktadır.

Toplum içinde inanç ve ahlakın bozulması, baskı, düzensizlik, kargaşa, hukukun çiğnenmesi, hakka dayanmayan gücün hâkim olması ve böylece kulluk imtihanının kaybedilmesi tehlikesi, ya el birliği ile engellenecek ya da bunun zararı sınırlı kalmayacak, hak edenlerin yanında suçsuzlara da dokunacaktır. Çünkü onlar da fitnenin ortadan kalkması için ellerinden geleni yapmadıkları, haksızlığa karşı mücadele etmedikleri için kusurlu ve sorumludurlar. Bunların içinde hiçbir kusuru olmayan çok küçük bir grubun (âcizler) bulunması tabiidir. Allah bunlara, günahları ve kusurları olmadığı halde başkaları yüzünden uğradıkları felâket ve acıların karşılığını âhirette verecek, bu acılara değen, “keşke dünyaya tekrar dönsem de buna benzer acılar yaşasam” dedirten ödül ve karşılıklar lütfedecektir, O’nun sünneti (kanunu) böyledir (Kur’an Yolu, 2/536-537).

“Sonra bunların ardından Firavun ile ileri gelenlerine de Musa ve Hârûn’u mucizelerimizle gönderdik. Ama büyüklük tasladılar ve suçlu bir toplum oldular.” (Yûnus, 10/75)

Firavun, kâhinlerinden aldığı bilgilere dayanarak bir peygamber geleceğini ve saltanatının onun tarafından tehdit edileceğini öğrenince, yeni doğan erkek çocuk-ların öldürülmesini emrediyor, kızları ise sağ bırakıyordu (Kasas, 28/4). Bu durum uzun yıllar devam etti. Gelecek korkusundan binlerce bebek öldürülüyordu. Fa-kat Allah’ın emrinin önüne hiçbir kimse çıkamazdı. Musa isimli çocuk söz konusu olunca durum değişecekti. Firavun Allah’ın takdiri ile kendi sarayını teslim edeceği küçük Musa’yı sevecek, himaye edecek, evine götürüp büyütmeye başlayacaktı. Ni-hayetinde Musa, Firavun’un sarayında yetişip olgunluk yaşına gelecekti. Hatta halk Firavun’un Musa’nın hamisi, karısını da sütannesi sanıyorlardı.

Hz. Musa’ya Peygamberlik görevi verildikten sonra, yüce Mevla ilahi tebliği Firavun’a tebliğ etmesini istedi: “Firavun’a gidin. Çünkü o azmıştır. Ona yumuşak söz söyleyin. Belki öğüt alır yahut korkar.” (Taha, 20/43-44) Hz. Musa Firavun’un sarayın-da büyüdüğü için onu Hakka çağırarak iyilikte bulunmak istiyordu. Allah’ın isteği doğrultusunda, kardeşi Harun ile birlikte Firavun’a gitti ve O’na şu mesajı iletti: “Şüphesiz biz Rabbinin elçileriyiz. İsrailoğullarını (serbest bırak ve) bizimle gönder. Onla-ra işkence etme. Sana Rabbinin katından bir mucize getirdik.”

Firavun bu ilahi tebliğ karşısında hiddetlenip büyüklenir. Çünkü o ilk kez ken-disinden başka bir ilahın var olduğunu, besleyip büyüttüğü bir insandan duyuyor-du. Benden başka Rab olur mu? diye hiddetleniyordu. Sakinleşince, onu incitmeden bu iddiasından vazgeçirebilme umuduyla ikna etmeye çalışıyordu. Fakat Hz. Musa, Allah’ın kendisine verdiği emaneti Firavun’a ve bütün insanlara anlatmaya kararlı olduğunu söyleyince, Firavun böbürlenir, kibirlenir ve Hz. Musa’ya hitaben, “Eğer benden başka bir ilah edinirsen, andolsun seni zindana atılanlardan ederim.” (Şuara, 26/29) diyecekti.

Hz. Musa Firavun’a, Hak dini anlatmaya devam eder ve ona Allah’tan bazı mu-cizeler gösterir: “Musa, asasını atınca, bir de ne görsünler asa açıkça kocaman bir yılan olmuş. Elini koynundan çıkarınca, bir de ne görsünler, bakanlara bembeyaz olmuş.” (Şu-ara, 26/32-33) Firavun da Musa’ya meydan okumak amacıyla sihirbazlarını çağırır, onlardan, maharetlerini sergilemelerini ister. Fakat onların sihirleri Hz. Musa’nın mucizeleri karşısında çok basit kalınca, gerçeklere dayanamayarak Musa’ya iman ederler. Firavun’un verdiği ödüller, savurduğu tehditler işe yaramaz olur. Güvendiği adamlar artık kendi safında değildir.

Firavun ne yapacağını bilemez hâle gelir. Çünkü Musa ona karşı çok güçlenmiş, hatta en yakın adamlarını kendi yanına almayı başarmıştı. Artık bundan sonra Hz. Musa Firavun’un baş düşmanıdır. Dolayısıyla bütün gücüyle ona karşı mücadele edecek ve öldürmek için uğraşacaktır:

“Firavun dedi ki: Bırakın beni Musa’yı öldüreyim. (Faydası olacaksa) Rabbini yardıma çağırsın! Çünkü ben onun, dininizi değiştireceğinden yahut yeryüzünde bozgunculuk çıkaracağından korkuyorum.”

Zalim hükümdar ilahi hakikatleri anlatmak isteyen Hz. Musa’yı bozguncu olarak tanımlıyor, onu öldürmek için uğraşıyordu. Ancak Allah’ın dinine bir zarar vere-mezdi. Yapabileceği tek şey Allah’a inanan ve Hz. Musa’ya tabi olanlara çeşitli işken-celer yapmak, onları inandıkları dinden çevirmeye çalışmaktı. Fakat onlar Allah’ın kendilerine bu dünyada veya ahirette yardımcı olacağından kuşkuları olmadığı için ilahi vahye bağlı kalmaktan geri durmadılar ve ümitsizliğe kapılmadılar.

Firavun ve Hz. Musa arasındaki mücadele bu şekilde yıllarca devam etti. Fira-vun artık son hamlesini yapıp Hz. Musa ve arkadaşlarını yok etmek için ordusunu hazırladı, seçkin askerlerini göreve çağırıp Hz. Musa’nın üzerine yürüdü. Onlar da muazzam orduyu gördüklerinde korkuya kapılıp kaçmaya başladılar. Firavun ve askerleri de onları takip etmeye devam ettiler. Nihayetinde Kızıldeniz sahillerine kadar kovalamaca devam etti. Artık kaçacak yer kalmamıştı. Musa’ya inananlar, ya denize girip boğulacaklarını ya da Firavun’un askerleri tarafından öldürüleceklerini düşünüyorlardı: “İki topluluk birbirini görünce Musa’nın arkadaşları, ‘Eyvah yakalan-dık’ dediler.” (Şuara, 26/61) Çünkü onlara göre artık Hz. Musa’nın yapacağı bir şey kal-mamıştı. Fakat Hz. Musa’nın Allah’a olan güveni sonsuzdu. “Hayır!, Rabbim şüphesiz benimledir, bana yol gösterecektir.” (Şuara, 26/62) diyerek arkadaşlarına haykırıyordu. Derken Allah’tan beklenen yardım geldi: “ Ey Musa, ‘Asan ile denize vur.’ Deniz derhal yarıldı. Her parçası koca bir dağ gibi görünmeye başladı.” (Şuara, 26/63) Hz. Musâ ve ona iman edenler hiç vakit kaybetmeden Allah’ın kendilerine açtığı bu yolda ilerlemeye başladılar ve Firavun ve askerlerinden uzaklaşmayı başardılar.

Firavun ve askerleri Hz. Musa ve arkadaşlarını yok etmeyi düşünürlerken, kar-şılaştıkları bu olağanüstü manzara karşısında şaşırdılar. Fakat ne yapacaklarını faz-la düşünmeden aynı yolu takip etmeye başladılar. “Firavun da, askerleriyle birlik-te zulmetmek ve saldırmak üzere, derhal onları takibe koyuldu” (Yûnus, 10/90) Bu ilahi mucizeyi gördükleri halde, onları öldürmekten vazgeçmemişlerdi. Allah’ın onlara yardımcı olduğunu hesaba katmıyor, hatta zihinlerinden bile geçirmiyorlardı. Fakat artık Allah’ın azabı yakındı. Kur’an-ı Kerim bu anı şöyle anlatıyor:

“O ve askerleri yeryüzünde haksız yere büyüklük tasladılar ve gerçekten bize döndü-rülmeyeceklerini sandılar. Biz de onu ve askerlerini yakaladık ve onları denize gömdük (orada boğuldular). Zalimlerin sonunun nasıl olduğuna bak!”

Denizin ortasında boğulacağını anlayan Firavun iman ettiğini söylemişti fakat artık vakit çok geçti. Yüce Mevla bunu da yine Kur’an-ı Kerim’de bize ibret olması için şöyle anlatıyor:

“Nihayet boğulmak üzere iken, ‘İsrailoğullarının iman ettiğinden başka hiçbir ilah ol-madığına inandım. Ben de Müslümanlardanım’ dedi. Şimdi mi?! Oysa daha önce isyan etmiş ve bozgunculardan olmuştun. Biz de bugün bedenini, arkandan geleceklere ibret ol-man için kurtaracağız. Çünkü insanlardan birçoğu âyetlerimizden gerçekten habersizdir.”

(Yûnus, 10/90-92)

“Onlardan (muhacirlerden) önce o yurda (Medine’ye) yerleşmiş ve imanı da gönüllerine yerleştirmiş olanlar, hicret edenleri severler. Onlara verilenlerden dolayı içlerinde bir rahatsızlık duymazlar. Kendileri son derece ihtiyaç içinde bulunsalar bile onları kendilerine tercih ederler. Kim nefsinin cimriliğinden, hırsından korunursa, işte onlar kurtuluşa erenlerin ta kendileridir.” (Haşr, 59/9)

Âyetin ana temasını fedakârlık teşkil etmektedir. İnsan, yaratılışı ve ihtiyaçları ge-reği toplum hâlinde yaşamaya mecburdur. Çünkü o, ihtiyaçlarını tek başına karşılama imkânına sahip değildir. İnancı, sosyal ve kültürel yapısı her ne olursa olsun, toplum hâlinde yaşamanın insana yüklediği birtakım sorumluluklar vardır. Her sorumluluk, dolaylı ya da dolaysız bir şekilde yine fertlere hak olarak döner. Sorumluluklarımızın yerine getirilmesi elbette beraberinde belirli fedakârlıkları gerektirmektedir.

Hemen her insanın hayatında fedakârlık yapmak durumunda hatta zorunda kaldığı anlar olabilir. Annenin yavrusuna, babanın ailesine, ülke evlatlarının ülke-lerine karşı fedakârlıkları bunlardan sadece birkaçıdır. Fedakârlık, insanın yaptığı anda huzur duyduğu bir olgudur. Bir annenin uykusunun en tatlı yerinde uyanarak yavrusunu emzirmesi, yavrusunun huzuru için bir fedakârlıktır. Yavrunun hafif bir tebessüm veya gülücüğü, bu fedakârlığın belki de arzulanan bedellerinden en güze-lidir. Şefkat, merhamet duygularıyla dolu bu meşakkatli fedakârlık örneğinin sadece insana özgü olmayışı hemen bütün canlı türlerinde gözlemlenmesi, ilahî iradenin rahmetinin kısmen yansıması olarak değerlendirilebilir. Öyle ya insan aklı, tecrübesi ve duygularıyla yavrusuna böyle davranıyor, ya aklı, duyguları tartışılan diğer canlı-ların, bu davranış biçimi hangi kaynaktan besleniyor? Tabii ki yüce Mevla, yarattığı her varlığa bir şekilde sahip çıkmakta, birilerini onun korunmasında aracı kılmak-tadır. İnsan, yapmış olduğu fedakârlıkla bir taraftan bir anını, bir imkânını belki huzurunu kaybetse de onun getirdiği haz insanı başka dünyalara götürür. Hele hele bu fedakârlık dini anlayışta kaynağını buluyorsa, durum daha da farklı bir mahiyet kazanmakta ve sahibine ayrı bir haz vermektedir. Sevgide, ilimde, mal ve mülkte fedakârlık, uykudan fedakârlık…

Evet, bunların hepsi ilk etapta insan nefsine zor gelen hâller ve davranış bi-çimleri olarak değerlendirilebilir. Annenin hamileliği, yabana atılamayacak ölçüde fedakârlıkta bulunmayı beraberinde getirmektedir. Bu zorlu süreç, doğumla zirveye ulaşmaktadır. Çocuğun kucağa alınmasıyla, onun o cilveli bakışlarıyla, çile yüklü fedakârlık, merhamete, sevgiye, huzura dönüşmektedir. Aslında her yönüyle hayat, fedakârlık üzerine kurulmuş gibidir. Fedakârlık, fedakârlığa bağlı… Arının bal yap-masından tutun da bir insanın kutsal değerleri, vatanı, bayrağı için gerektiğinde seve seve ölümü dahi göze alması, kelimelerle anlatılamayacak derecede bir fedakârlığın sonucu değil midir? İlim adamı olmak belli bir fedakârlığın sonucu değil midir? Bu bağlamda cennet, Allah rızası gibi bir mümin için önem arz eden ve hayat boyunca amaçlanan ideallere erişme fedakârlığı gerektirmez mi?

İslam dininde, fedakârlığa büyük önem verilmiştir. Hz. Peygamber ve ona tabi olanların hayatları gıpta ile karşılanacak türden fedakârlık örnekleri ile doludur. Hicret sonrası Ensar ve Muhacir arasındaki tarihe destan fedakârlık örneği, ayet-lere de konu olmuştur (Haşr, 59/9). Yine ecdadımızın gerek vatanımızı gerekse kut-sal beldeleri koruma uğrunda sergilemiş olduğu gayretler kelimelere sığmayacak fedakârlık örnekleridir.

Fedakârlık, başkaları için özveride bulunmadır. Kimi insanın malına, kimi insa-nın ilmine, bilgisine, kimi insanın aklına toplumun bireyleri muhtaçtır. Bu yönüyle toplum, bütün uzuvları ile bir bedene benzer. Uzuvlar nasıl bir bir fonksiyonunu tamamlıyorsa, toplum da zengini, fakiri, âlimi ve cahili ile birbirini tamamlamakta-dır. Nitekim Rahmet Peygamberi Hz. Muhammed; “Birbirlerini sevmekte, birbirlerine acımakta ve birbirlerine şefkat hususunda müminler adeta tek bir vücut (beden) gibidirler. Ondan bir uzuv şikâyet ederse, uykusuzluk ve ateşle vücudun diğer uzuvları da ona işti-rak ederler.” (Müslim, “Birr”, 67), “Müminin mümine göre konumu, parçaları (bölümleri) birbirini destekleyen bir tek bina gibidir.” (Buharî, “Salat”, 88) sözleriyle bu bütünlüğe ve bu bütünlüğün gereğine vurgu yapmıştır.

Sonuç olarak belirtmek gerekirse bir özveri örneği olan fedakârlığı hepimizin hedeflemesi gerekir. Üzülerek ifade edelim ki, nice insanın yavrusu, anne-babası, yakınları, komşuları, kutsal değerleri için fedakârlık göstermesi söz konusu oldu-ğunda bundan uzak durduğunu gözlemlemekteyiz. Unutulmamalıdır ki bugün sa-hip olduğumuz hemen her değerin temelinde birilerinin fedakârlığı yatmaktadır. Dinî değerlerimizden vatanımıza, bayrağımıza, özgürlüğümüze, malımıza, mülkü-müze kadar sahip olduğumuz değerler bütünü, birilerinin canından, hayatından, gençliğinden, uykusundan, rahatından, fedakârlık ve feragat etmesi ile hayat bul-muştur. Hayat acısı ve tatlısıyla bir imtihandır, mücadeledir. Acımızı, hüsranımızı, ümitsizliğimizi birilerinin fedakârlığı ile hafifletir, yenebiliriz. Sevgimizi birileriyle paylaşmakla ona ayrı bir güzellik katarız.

“O hâlde, eğer öğüt fayda verirse, öğüt ver.” (A’lâ, 87/9)

Peygamberlerin biz insanlara gönderilmelerindeki gaye, yüce Allah’ın mesajını iletmek insanlara öğüt ve nasihat vermektir. Güzelliklerin yaygınlaştırılmasındaki en etkin yollardan biri öğüt vermektir. Öğüt vermekten maksat, insanlara faydalı olmak ise nasihat güzel bir üslup ile olmalıdır. Aksi takdirde insanlara faydalı olalım derken gönül kırgınlığına sebebiyet verebiliriz.

Yukarıda zikrettiğimiz âyet-i kerimede yüce Allah’ın öncelikle Peygamberimiz (s.a.s)’e hitabını şöyle açıklayabiliriz: Ey Peygamberim! Allah’ın ilahî vahiy yoluy-la sana bildirdiği emir ve yasakları insanlara bildirerek hatırlat, Kur’an’ın içerdiği hükümleri ve bilgileri insanlara ulaştırıp öğreterek vaaz ve nasihat et, Kur’an ile öğüt ver ve onları hayır yoluna ilet, dinin hükümlerini göster. Bunu yaparken in-sanların içinde bulunduğu durum ve hâlleri de gözet ki maksat hâsıl olsun, öğüt ve nasihatin fayda versin. Bununla birlikte yapılacak hatırlatma, verilecek öğüt sadece fayda görecekleri değil, Peygamberimizin aslî görevi gereği herkese yöneliktir. Zira öğüt ve nasihatte her halükarda, herkese olmasa bile, mutlaka fayda vardır. Tabii ki, herkesten bu öğüt ve hatırlatmanın gereğini yerine getirmesi beklenemez. Zira Allah’ın insana bahşettiği özgür iradeye göre, herkes kendi tercihini kendisi yapa-caktır. Öğütten faydalanmak isteyen yararlanacaktır. Peygamberimizin gönderilen mesajı zorla benimsetme gibi bir sorumluluğu yoktur. Nitekim “Eğer Rabbin dilesey-di, yeryüzünde bulunanların hepsi elbette iman ederlerdi. Böyle iken sen mi mümin olsun diye, insanları zorlayacaksın?” (Yunus, 10/99) ayetinde belirtildiği gibi Peygamberimi-zin görevi insanları zorla ikna etmek değil, sadece en güzel şekilde tebliğ etmektir.

Nitekim “Peygambere düşen apaçık tebliğden başka bir şey değildir”  âyeti de bu hususu açıklamaktadır.

Hz. Peygamber tebliğ görevini ve yükümlülüğünü yerine getirerek vazifesini hakkıyla yapmıştır. Ondan sonra insanlar kendi hâlleri ile baş başadır. Bu konudaki tutumları ve akıbetleri farklı olabilir. Yüce Allah, insanların bu öğüde karşı tutumla-rını göz önünde bulundurarak dilediği şekilde onları cezalandırır veya ödüllendirir. Hz. Peygamber’in tebliğine kulak verip bu öğütten nasiplenen ve öğüdün kendile-rine fayda verdiği insanlar olduğu gibi bu öğüde kulak tıkayıp bundan nasiplene-meyen insanlar da vardır. Hz. Peygamberin tebliğinden faydalanıp öğüt alabilenler, kalbinde Allah korkusu olup ona varacağını bilenlerdir. Bu konuda şüphe içinde olanlar da öğütten nasiplenebilirler. Ancak küfür ve inadında ısrarcı olup, inkârda ve nankörlükte direnenler öğütten nasiplenemezler, öğüdün onlara faydası olmaz. Demek ki insanın öğütten faydalanabilmesi için iman ederek kalbini ve zihnini ilahî mesajın muradını anlamaya ve uygulamaya açık ve hazır hâle getirmesi gerekir. Aksi takdirde Allah ve resûlünün mesajının onlara bir faydası olmaz.

Nitekim söz konusu âyeti, âyetin öncesinde ve sonrasında zikredilen âyetlerle birlikte düşünecek olursak, yüce Allah’ın Peygamberimize emri ve tavsiyesi şu an-lama gelmektedir: Peygamberim! Sen tebliğ et, ama dinimi insanlara duyurma ko-nusunda sakın kendi kendine zorluk çıkarma. Sorumlu olmadığın şeylerle kendini sorumlu tutarak zora sokma. Sen ölüleri diriltecek değilsin. Senin sağırlara duyur-ma, körlere gösterme gibi bir sorumluluğun da yoktur. Biz senin işini kolaylaştırdık. Sen, sana kulak verip dinleyenlere anlatmaya devam et. Kalbinde Allah korkusu olanlar mutlaka öğütten faydalanır. Ama uyarı karşısında duyarsız kalan kötü kim-seler konusunda kendine bir sorumluluk çıkararak kendini üzme, işini ağırlaştırma. Sen ne kadar çaba sarf etsen de o gibi kimseler öğütten kaçınırlar. Sergiledikleri tavır sebebiyle nasiplenemezler.

Sonuç olarak diyebiliriz ki insan yapısı itibarıyla hangi durumda olursa olsun öğüt ve nasihate muhtaçtır. Bu itibarla peygamberlerin getirdiği mesaja kulak ver-meyen, inkâr eden çoğu insanın, inkârlarının dillerinden ibaret olduğunu düşün-düğümüzde insanların ekseriyetinin nasihatten etkilendikleri sonucuna varabiliriz. Bu da nasihatin kaçınılmaz olduğu gerçeğini ortaya koymaktadır. O hâlde nasihatte devamlılık ilkesi esas olmakla birlikte, bu nasihat güzel bir üslupla, bireyi bıktır-madan, rencide etmeden olmalıdır. Nasihatten önce bireyin maddi ve manevi ihti-yaçlarını ve içinde bulunduğu durumu da göz önüne alarak kendimizi onun yerine koymak suretiyle kendi davranışlarımızı da sorgulamalıyız. Söylediğimiz şeylerin ve tavsiyelerimizin kendi benliğimizde karşılığının olup olmadığını düşünmemiz gerekir. Bazen bir sözden çok güzel bir davranış öğüt olarak daha etkin bir tesir bırakabilir. Unutmamak gerekir ki insanlar ne kadar bozulursa bozulsun kalpler ne kadar katılaşırsa katılaşsın, engeller ne kadar artarsa artsın, hiçbir nesil öğütten faydalanma ve yararlanma yeteneğini tamamen yitirmez.

“De ki: Şüphesiz ben, size ne zarar verebilir ne de fayda sağlayabilirim. De ki: Gerçekten beni Allah’a karşı hiç kimse asla koruyamaz ve yine asla O’ndan başka sığınacak kimse de bulamam.” (Cin, 72/21-22)

Cenab-ı Hakk’ın “ed-Darru ve’n-Nafiu (zarar ve fayda veren)” anlamına gelen bu iki ismi gönül derinliklerimize kazınmalıdır. Nitekim imanın altı şartını sayarken “hayır ve şerr”in Allah Teâlâ’dan olduğuna inanmanın farz olduğunu öğrenir ve öğ-retiriz. Allah dilemeden hiçbir kimse bir diğerine fayda veya zarar veremez. Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur:

“De ki: Allah’ı bırakıp da sizin için fayda ve zarara gücü yetmeyen şeylere mi tapıyor-sunuz? Hakkıyla işiten ve bilen yalnız Allah’tır.”

“De ki: Ben, Allah’ın dilediğinden başka kendime herhangi bir fayda veya zarar vere-cek güce sahip değilim. Eğer ben gaybı bilseydim elbette daha çok hayır yapmak isterdim ve bana hiçbir fenalık dokunmazdı. Ben sadece inanan bir kavim için bir uyarıcı ve müj-deleyiciyim.”

Kâinatta olan her şey sebepler zinciri içinde meydana gelse de Allah Teâlâ’nın izni ve dilemesiyle olmaktadır. O’nun izni olmadan bir yaprak dahi düşemez. Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur:

“Gaybın anahtarları yalnızca O’nun katındadır. Onları ancak O bilir. Karada ve de-nizde olanı da bilir. Hiçbir yaprak düşmez ki onu bilmesin. Yerin karanlıklarında da hiçbir tane, hiçbir yaş, hiçbir kuru şey yoktur ki apaçık bir kitapta (Allah’ın bilgisi dâhilinde, Levh-i Mahfuz’da) olmasın.”

Yüce Allah, bütün tabii olaylar gibi, dünya ve ahiret mutluluğunu da birtakım sebep ve şartlara bağlamıştır. Sebebini yerine getirmeden bir işin kendiliğinden ol-masını istemek, ilahi kanunlara aykırıdır. Yüce Allah (c.c)’tan bir şey istemenin yolu, o şeyin sebeplerine başvurmaktır. Mesela çocuk edinmenin yolu evlenmek, kazanç sağlamanın yolu çalışmak olduğu gibi, cenneti istemenin yolu da dinin emirlerine uymaktır. Bunların hepsi Allah’ın takdiridir. Biz, önce istediğimiz şeylerin sebepleri-ni yerine getirmek durumdayız, üzerimize düşeni yaptıktan sonra, gerisini ister ha-yır ister şer olsun Allah’ın takdirine bırakırız. Takdire rıza gösteririz. Üzerine düşeni yapmadan; “Allah ne takdir ettiyse o olur” demek tevekkül değildir. Veren ve alan, zarar ve fayda veren, alçaltan ve yücelten Allah Teâlâ’dır. Her kim veren ve alanın, zarar ve fayda verenin, yükselten ve alçaltanın Allah’tan başkası olduğuna inanırsa, Allah’ın Rubûbiyetine şirk koşmuş olur. Resûlullah (s.a.s)’ın İbn Abbas’a söylediği şu söz bunu açıkça belirtmektedir:

“Bilesin ki ümmetin tamamı sana bir yarar vermek için bir araya gelecek olsalar, Allah’ın yazdığından başka bir yarar veremezler; yine sana bir zarar vermek için bir araya gelecek olsalar, Allah’ın yazdığından başka bir zarar veremezler. Artık kalemler kalkmış ve sayfalar kurumuştur” (Ahmed b. Hanbel, l/303,307).

Ayrıca mezarlardan, türbelerden yardım ummak da şirktir ve büyük günahlar-dandır. Buralarda yatan zatları, beşer üstü niteliklere sahip varlıklar gibi görmek, bu zatların duaları kabul ettiği veya kendilerinin aracılığı olmadan duaların makbul olmayacağı, ya da insanların geleceklerine yön verdikleri, fayda ve zarar verdikleri… gibi ilahî-rabbanî kudretlerinin olduğuna inanmak da aynı şekilde şirktir. Bu gibi inançlarla bir kısım ihtiyaç ve dilekleri onlara arz etmek, türbe ve çevresine çul-çaput bağlamak, mum yakmak, onlar adına adakta bulunmak, huzurlarında kurban kesmek vb. hususlar, tevhid dini olan İslam’ın ana prensipleriyle kesinlikle bağ-daşmayan bidat ve hurafeler cümlesinden olup insanı şirke götürebilecek oldukça tehlikeli düşünce ve davranışlardır.

“Göklerin ve yerin yaratılması, dillerinizin ve renklerinizin farklı olması da onun (varlığının ve kudretinin) delillerindendir. Şüphesiz bunda bilenler için elbette ibretler vardır.” (Rûm, 30/22)

Yukarıdaki âyet, farklı etnik kökene veya inanca mensup insanların bir arada barış içinde yaşamalarına temel teşkil edecek ayetlerden biridir. İnsanlık artık küre-selleşen ve iletişim teknolojisinin getirileri ile adeta “evrensel köy” konumuna gelen dünyada birbirlerinin hak ve hukuklarına riayet ederek bir arada barış, karşılıklı saygı ve hoşgörü içinde yaşamalarının gereğine inanmak durumundadır. Etnik, si-yasal ve dinî farklılıklar, düşmanlık ve huzursuzluk sebebi değil insanlık âleminin kültürel zenginliği olarak algılanmalıdır. Bu algılama biçimi, insanlık için bir lüksten öte zarurettir. İslam dini açısından bakıldığında, yüce Kitabımızın ilgili mesajları ve Rahmet elçisinin (s.a.s) örnek uygulamalarının, farklılıklarla birlikte barış içinde yaşamanın temellendirilmesinde ana zemini teşkil ettiği görülür.

Kur’an-ı Kerim’de “O’nun (Allah’ın) âyetlerinden biri de göklerin ve yerin yaratıl-ması, dillerinizin ve renklerinizin değişik olmasıdır. Şüphesiz bunda bilenler için ibretler vardır.” buyurularak, bir taraftan, insanlar arasında söz konusu olan kültürel, sosyal ve etnik farklılıkların fıtrî/ilahi olduğuna işaret edilirken diğer taraftan da bu farklı-lıkların, Allah’ın yüceliğini gösteren deliller olduğuna dikkat çekilmektedir. Ayrıca, “…Biz her biriniz için bir yol ve bir yöntem kıldık; eğer Allah dileseydi sizi bir tek ümmet yapardı…” (Mâide, 5/48) âyeti de bu farklılığın yaratılış kanununun gereği olduğuna işaret etmektedir.

İnsanları, bir erkek ve dişiden yaratan yüce Allah, onları farklı “şube”lere ayırmış ve iradesi doğrultusunda gerçekleşen bu farklılığın hikmetini de “insanî ilişkiler bü-tünü” olarak açılımı yapılabilecek “teâruf “ terimi ile açıklamıştır (Hucurât, 49/13). Aynı âyetin devamında üstünlüğün ölçütünün “takva” olarak belirtilmesi (Hucurât, 49/13), biyolojik ya da etnik eksenli farklılıkların Allah katında bir değerinin bulunmadığı-na işaret etmektedir. Sorumluluk bilinci, Allah’ın koymuş olduğu ilkelere uymada gösterilen hassasiyet olarak açılımı yapılabilecek takva; insanın eylem ve söylemle-rine, tutum ve davranışlarına yön veren önemli bir unsurdur.

Gerçek şu ki dünyamız, rengârenk çiçeklerle süslü bir bahçe misali farklı din, inanç ve kültürlere mensup kişi veya toplumları barındırmaktadır. Dünya üzerin-deki bu farklılıkların yok edilmesi mümkün olamayacağına göre, barış, huzur ve insanca bir yaşam için aynı ortamı paylaşan farklılıkların birbirlerine saygı göster-mesi, birbirlerinin farklılıklarına tahammül etmesi zorunludur. Bu nedenle çağımız insanı, birey ve toplum olarak, karşılıklı saygı ve hoşgörü çerçevesinde bir arada çatışmadan, barış içinde yaşamanın gereğine inanmalı ve bir şekilde bunun yolunu bulma gayreti içinde olmalıdır. Şurası da bir gerçek ki, bu inanç, insanlık için lüks-ten öte bir zorunluluktur.

İnsanlık, artık tarihin derinliklerinde kalması gereken etnik, siyasal ve din ek-senli çatışma kültürlerine iltifat etmemelidir. Zira bu tür çatışmalar, geçmişte oldu-ğu gibi günümüzde de insanlığa hiçbir fayda sağlamamaktadır. Bu tür çatışmala-rın galibi, düşmanlıktır, kandır, gözyaşıdır, şiddettir, terördür. Tarihsel tecrübe ve birikimler göstermektedir ki, hiçbir çatışma bölgesel düzeyde kalmamaktadır. So-rumluluğunun bilincinde olan insanlar, şiddet ve vahşetin kurbanının kimliğine ve gerçekleştiği coğrafyaya bakmaksızın, hemen erdemin, barışın, hoşgörünün mağlup olduğunu çaresizlik içinde iliklerine kadar hissetmektedir. Hemen her gün yazılı ve görsel basında, yakın ve uzak çevremizde gördüğümüz ve yüzlerce insanın kanının aktığı, masum yavruların vahşete kurban olduğu sahneleri, vicdan sahibi her in-san üzüntü ve endişeyle izlemektedir. Müşahede edilen bu tablolardan sonra, ister istemez merhamet ve hoşgörü, saygı ve sevgi, akıl ve vicdan, acaba insanlığın ilgi alanından çıkıyor mu? sorusu sıkça beyinlerimizde yankı bulmaktadır.

Sonuç olarak farklılıklar, Rabbimizin varlığının bir delilidir. Bu gerçeği değiştir-meye hiç kimsenin gücü yetmez. Bu itibarla özelde Müslümanlar genelde de insan-lık inanç, düşünce veya bazı etnik mülahazalarla parçalanmamalıdır. Hangi inanç ve düşünceye mensup olursa olsun insanlık, tarihsel tecrübe ve birikimlerden de isti-fade ederek “öteki” olarak nitelendirilen birey ve toplumlarla barış, saygı ve hoşgörü içinde yaşamanın zaruretine inanmalı ve bu uğurda gayret sarf etmelidir.

“Ey iman edenler! Kat kat arttırılmış olarak faiz yemeyin. Allah’a karşı gelmekten sakının ki kurtuluşa eresiniz.” (Âl-i İmrân, 3/130)

Faiz dinimizce yasaklanmış olan büyük günahlardandır. Onun azı da çoğu da haram kılınmıştır. Âyet-i kerimede kat kat yenilmesinin yasaklanmış olmasından, kat kat olmayanın yenilebileceği anlaşılmamalıdır. Çünkü bir başka âyet-i kerime-de; “Faiz yiyenler, ancak şeytanın çarptığı kimsenin kalktığı gibi kalkarlar. Bu, onların, ‘Alışveriş de faiz gibidir’ demelerinden dolayıdır. Oysa Allah alışverişi helal, faizi haram kılmıştır. Bundan böyle kime Rabbinden bir öğüt gelir de (o öğüte uyarak) faizden vazge-çerse, artık önceden aldığı onun olur. Durumu da Allah’a kalmıştır. (Allah onu affeder.) Kim tekrar (faize) dönerse, işte onlar cehennemliklerdir. Orada ebedî kalacaklardır” (Ba-kara, 2/275) buyurularak miktarı ne olursa olsun faiz mutlak olarak yasaklanmıştır. Öncelikle şunu ifade edelim ki, bu âyet-i kerimede İslam öncesi Araplar arasında var olan bir uygulamaya işaret edilmektedir. Şöyle ki, müşrikler, vadesinde ödene-meyen borca yüksek faizler tahakkuk ettirerek vadeyi uzatırlar, böylece alınan borç kısa zamanda kat kat artardı.

Türkçemizde “tefecilik” deyimiyle de ifade edilen “kat kat faiz yeme” yasağının, Müslümanların Uhud Savaşı’ndaki yenilgilerinden bahseden ayetlerden sonra zik-redilmesi düşündürücüdür ve bunun bir hikmeti olmalıdır. Başlangıçta galip du-rumda olan Müslümanların Uhud’da yenilgiye uğramalarının en önemli sebebi, bir kısım Müslümanların henüz zafer kesinleşmeden ganimet toplamaya başlamalarıdır. Dolayısıyla, mala olan düşkünlükleri, kazanmak üzere oldukları zaferi yenilgiye çe-virmiştir.

Kuşkusuz, mal Allah’ındır. Bize emanet olarak verilmiştir. Bu sebeple malı ka-zanırken de harcarken de Allah’ın rızasına uygun davranmamız gerekir. Esasen kıyamet gününde hesaba çekileceğimiz şeylerden biri de malı nereden kazandığımız ve nereye harcadığımız hususudur. Müslüman olarak bizlerin hak edilmemiş bir kazanç olan faizden uzak durmamız gerekir. Bazı günahlar vardır, zararı yalnızca o günahı işleyene olur. Faiz ise, böyle değildir.

Faizin sosyal ve ekonomik hayatta sebep olduğu pek çok zarar ve olumsuz so-nuçları vardır. Her şeyden önce faiz, karşılığı olmayan bir kazançtır. İnsanların mal-ları canları gibi dokunulmaz olduğundan bir başkasının malının karşılıksız olarak alınması zulümdür. Yatırımların dengeli ve faydalı dağılımını olumsuz etkileyen faiz enflasyonu körüklemekte, fiyatların artmasına sebep olmaktadır. Dolayısıyla, fai-zin yaygın olduğu toplumlarda zenginler daha zengin, fakirler de daha fakir hâle gelmektedir. Diğer bir ifadeyle faiz gelir dağılımında yol açtığı haksızlık sebebiyle fert ve toplum olarak zayıfların güçlü ve zengin olanlar tarafından sömürülmesi-ne, insanların iflasa sürüklenmesine ve sonuç olarak da ocakların sönmesine sebep olmaktadır. Yoksulu daha da yoksullaştırarak insanların var oluş temellerini yıkan faiz, karşılıklı yardım, dayanışma, sevgi, merhamet ve şefkat gibi insani hasletleri yok ederek, bencil insanların türeyebileceği bir zemin hazırlamaktadır. Faizciliğe müptela olan insanlar, kazanmayı tek hedef hâline getirerek ömürlerini bu yolda tü-ketmektedirler. Bu gidiş öyle bir hâl almaktadır ki, sonuçta sömürünün had safhaya ulaşmasıyla, hem ülke içinde hem de ülkeler arasında iç ve dış barış da tehlikeye düşebilmektedir.

Kardeşin kardeşe el uzatması, yardımda bulunması, derdiyle dertlenmesi kar-deşliğin gereğidir. Müslüman olarak yalnızca, faiz ve tefecilikten kaçınmakla dinî ve insani görev ve sorumluluğumuzu yerine getirmiş olamayız. Karz-ı hasen mües-sesesini işleterek faizci ve tefecilerin eline düşmüş olanları içinde bulundukları zor durumdan kurtarmak da bir o kadar görevdir bizim için.

“Kendileri ile huzur bulasınız diye sizin için türünüzden eşler yaratması ve aranızda bir sevgi ve merhamet var etmesi de O’nun (varlığının ve kudretinin) delillerindendir. Şüphesiz bunda düşünen bir toplum için elbette ibretler vardır.” (Rûm, 30/21)

Toplumu oluşturan temel yapı ailedir. Aile; kişinin huzur bulduğu bir ortam, neslin devamı için bir vesile, kişiyi çeşitli kötülüklerden koruyan bir araçtır.

Ailenin huzur ve mutluluğu, toplumun huzur ve mutluluğu demektir. Aile mut-luluğunun sağlanması, eşlerin ve diğer aile fertlerinin birbirlerine sevgi, saygı ve hoşgörü çerçevesinde davranmaları ile mümkündür. Acısıyla, tatlısıyla bir ömür boyu beraber hayat sürecek eşlerin dostluğa, karşılıklı sevgi ve saygıya herkesten daha çok ihtiyaçları olduğu açıktır. Nitekim okuduğumuz ayet-i kerimede de be-lirtilen “Kendileri ile huzur bulasınız diye sizin için eşler yarattık…” şeklindeki ifade, eşlerin yaratılış amacını açıklamakta, dolayısıyla insanın eşini kendisiyle huzur ve mutluluk bulacağı varlık olarak görmesini telkin etmektedir. Şu halde aile hayatında mutluluğun ön şartı eşlerin böyle bir bakış açısına sahip olmalarıdır.

Yakın zamana kadar birbirlerini tanımayan iki ayrı cinsin çok güçlü bağlarla bir-birine bağlanması, temelinde iffet anlayışı bulunan, karşılıklı güven ve sevgi duy-gularıyla geliştirilen bir aile kurumunun bina edilmesi, yüce Allah’ın insanlığa en büyük lütuflarındandır. Âyette ifade buyurulduğu üzere iyi düşünen kimseler için bundan çıkarılacak önemli dersler vardır.

Kâinatın temeli sevgi üzerine kuruludur. Sevgi, aile mutluluğunu besleyen ana kaynaktır. Bu kaynağın tıkanması durumunda aile saadeti de tehlikeye girer. Nitekim Rabbimiz de evlilik hayatının gerekli şartlarından olan sevgiyi, kalplerin kay-naşmasına vesile kılmaktadır. Zira Kur’an’da belirtildiği gibi kalplerin kaynaşması ancak Allah’ın dilemesiyle olur. Eşlerin davranışları kalplerin kaynaşması için bir vasıta olmalıdır. Bunu başarabilen eşler, ruh ve beden sağlığı açısından da şanslı-dırlar. Sürekli didişme içinde olan eşler ise bu ön şartı yerine getirmediklerinden aralarındaki muhabbet azalmaya, kalp birlikteliği kaybolmaya başlar, boşanarak aile hayatını yıkmasalar dahi psikolojik sıkıntılara maruz kalıp sağlıklarını kaybedebilir-ler. Bu nedenle eşler birbirlerine verdikleri değer, sevgi ve saygıyla mutluluk ağacını dikmeli, çocuklar da bu mutluluğun meyveleri olmalıdır. Mutlu olmayan eşler, mut-lu çocuklar yetiştiremezler.

Aileyi oluşturanlar, iki farklı ailede hayatı yaşamış iki farklı kişilik iken, aile oluş-turmanın gereği olarak bir teknede yoğrulmuşlardır. Eşlerin uyumlu olmaları, her konuda aynı fikirde olmaları sonucunu doğurmadığı gibi, her konuda aynı fikirde olmak da uyumlu bir hayatın tek sebebi değildir. Evlilikte de uyum şartı olan “bir ortak görüş, düşünüş, zevk ve değerlendirme alanı” vardır. Genel kabul gören konu-lar dışında yoruma, tercihe ait konularda farklı görüşler hayata renk katar, değişiklik ve zenginlik getirir. Eşler arasında tartışma olabilir. Tartışmanın amacı üstün çıkmak değil, en doğru ve en makul olanı gerçekleştirmektir. Eşler arasında baskı değil ikna, çatışma değil uzlaşma, nefret değil sevgi, saldırı değil iletişim olmalıdır.

Evlilik sevgiye açılan en geniş ve en ağır kapıdır. Sevgi, birbirini seven insanların eksik ve kusurlarını hissetmemesidir. Bu itibarla eşler birbirine hem dost, hem ar-kadaş, hem de sırdaş olmalıdır. Seven insanlar birbirlerine seni seviyorum demekten çekinmemeli, sevgide cömert, nefrette cimri olmalıdır. Sevgi ve saygı ile kurulan bu kutsal ocağın tütmesi için her türlü fedakârlıktan kaçınmamalı, birbirlerinin eksik ve kusurlarını değil iyi ve güzel yanlarını ön plana çıkarmalı, hayatı hürmet ve şefkat ekseninde paylaşmalıdır.

Unutmayalım ki, sevgi ve anlayış eksikliğinden geçimsizlik, geçimsizlikten ise kötü muamele ve şiddet doğabilmektedir. Özellikle evliliklerini sağlam temeller üzerine kuramamış veya evliliğin devamlılığı için ön şartları yerine getirememiş eş-ler arasındaki geçimsizlik, boşanmalara yol açmakta, çocuklar üzerinde de onarıl-maz vasıfta menfi tesirler meydana getirmektedir.

“De ki: Allah’ın, kulları için yarattığı zîneti ve temiz rızkı kim haram kılmış? De ki: Bunlar, dünya hayatında mü’minler içindir. Kıyamet gününde ise yalnız onlara özgüdür. İşte bilen bir topluluk için âyetleri, ayrı ayrı açıklıyoruz.” (A’râf, 7/32)

Yüce Mevlâmız, tüm temiz, iyi ve güzel olan şeyleri kulları için yarattığını ve bunlardan kullarının istifade etmesini kendi iradesi dışında haram kılabilecek başka bir merciin olamayacağını istifham üslubuyla bildirmektedir. Dolayısıyla, haram ve helal kılma yetkisi sadece yüce Allah’a aittir.

Yüce Rabbimiz, bu âyette dünya hayatında kulları için güzellikler, iyi, hoş ve te-miz rızıkları nimet olarak bahşettiğini hatırlatmaktadır. Bu itibarla insana düşen gö-rev hakiki mülk ve nimet sahibini bilerek O’na iman etmektir. Zira dünya hayatı in-sanoğlu için bir imtihan olduğundan, hayatın güzel nimetlerinden bütün mahlûkat istifade etmektedirler. Bundan dolayıdır ki inanmayan bir kimsenin dünya hayatın-da müminden daha büyük bir paya ve nimete kavuşmuş olması mümkündür. Fakat iyi ve güzel şeylerin iman temeline göre dağıtılacağı ahirette ise, bütün bu güzel ve temiz şeyler sadece müminlerin istifadesine sunulacaktır. Diğer tarafta, Allah’a karşı isyan tavrını benimsemiş olan inançsız kimseler, bu dünyada O’nun nimetleriyle yaşamalarına rağmen, ahirette bu ikramlardan hiçbir şey alamayacaklardır.

Yüce yaratıcımız, bahşettiği sayısız nimetler mukabilinde bizlerden şükür iste-mektedir. Nimetlere şükretmek, hem nimetlerin sürekli olmasını sağlar, hem de yüce Rabbimizin hoşnutluğunu kazanmamıza vesile olur (İbrâhîm, 14/7). Dünya ha-yatında bizlere bahşedilmiş pek çok güzel nimet içerisinde en güzel olanı, şüphesiz ki; yüce Allah’ı tanıma ve O’na inanma nimetidir. Diğer bir ifadeyle, mümin olma şerefini yakalamış olmak, nimetlerin en güzeli ve en üstünüdür. Çünkü bizler ancak imanlı olduğumuzda dünya ve ahiret mutluluğunu elde edebiliriz. Yüce Mevlâmızın emirlerini yerine getirmek ve yasaklarından kaçınmak, mazhar olduğumuz nimetle-re karşı yapacağımız en güzel şükürdür. Bu itibarla sevgili Peygamberimiz (s.a.s)’in ibadete olan düşkünlüğüne taaccüp eden sahabeye “Şükreden bir kul olmayayım mı?” diye cevap verirdi (Buhârî, “Teheccüd”, 6). Zira Cenab-ı Hak, O’nu peygamber seçmek-le büyük bir nimette bulunmuştur. O da nimete şükrünü çok fazla ibadet ederek yerine getirmeye çalışırdı.

Bu bakımdan sahip olduğumuz nimetlerin karşılığında şükür ve ibadette de-vamlı olmak gerekir. Allah’ın bize bahşettiği nimetler karşısında azıp şımarmamak gerekir. Nimetlere nankörlükle mukabelede bulunmak, nimetlerin elden çıkmasına ve yüce Allah’ın gazabına uğramaya sebep olur. En büyük nankörlük, sayısız gü-zel nimet içerisinde bulunup da bu nimetlerin sahibini tanımamak ve O’na kulluk yapmaktan imtina etmektir. Bu yüzdendir ki, kutsal kitabımız Kur’an-ı Kerim’de inançsızlıkla nankörlük aynı kelimelerle ifade edilmiştir (İbrâhîm, 14/28; Nahl, 16/55).

Bizleri yaratan yüce Rabbimiz, ihtiyaçlarımızı meşru çerçevede karşılayabileceği-miz helal ve temiz nimetleri de yaratmıştır. Bunlardan istifade ederken ölçülü olma-lı, başkalarının da bu nimetlerden yararlanma haklarına saygılı olmalı ve en önemlisi yüce yaratıcımıza şükretmeyi unutmamalıyız. Bilmeliyiz ki, nankörlükle mukabele gören nimetler geri gelmemek üzere elden çıkar ve sonunda yüce yaratıcının gaza-bına uğramak kaçınılmaz olur.

“Biz, gerçekten insanı en güzel bir biçimde yarattık.” (Tîn, 95/4)

Kur’an’ın ilk inen âyetleri gerek muhatap gerekse konusu itibariyle insandan bahsetmektedir (Alak, 96/1-5). Yani yüce Allah’ın kendine muhatap olarak gördüğü varlıkların başında, “ahsen-i takvîm” üzere yarattığı ve “eşref-i mahlukât” (İsrâ, 17/70) diye nitelendirdiği insan gelmektedir. Belki de insan bu özelliğinden dolayı dağların taşların kaldıramadığı “emanet” yükünü üzerine almış ve sorumluluk sahibi olmuş-tur (Ahzâb, 33/72-73). Allah insanı “başıboş” (Kıyâme, 75/36) ve “boşuna” yaratmamış (Mü’minûn, 23/115) sorumluluğunun tabii sonucu olarak onu yeryüzünün “halife”si kılmıştır (En’âm, 6/165; Bakara, 2/30; Sâd, 38/26; A’râf, 7/69; Neml, 27/62). Kendi elleriyle yarattığı (Sâd, 38/75) insanı belli bir merhaleden sonra “ilâhi nefha” (Hicr, 15/29; Sâd, 38/72) ile de şereflendirmiştir.

İşte konumuz olan insan böylesine değerli bir varlıktır. Allah tarafından tabiat-ta bulunan her şey önemli bir varlık olan insanın emrine amâde kılınmış (Lokman, 31/20; Nahl, 16/12) ve onun hizmetine sunulmuştur (Hac, 22/36-37, 65; Câsiye, 45/12; İbrahim, 14/32-33; Lokmân, 31/20). Buna mukabil insan da, bütün bu nimetlerin tabiî sonucu olarak ibadet ve itaatini Allah’a hasredecek, böylece O’nun katında değer bularak (Furkân, 25/77) yaratılış gayesine uygun davranacaktır (Zâriyât, 51/16, 56; Hicr, 15/99).

Tasavvuf erbâbı tarafından insan, âlem-i asgar (mikro-kozmos), yani âlemin ruhu, sebebi ve illeti olarak görülmektedir. Yine insan, varlık âleminin bütün unsur-larına sahip olduğu için “âlem-i suğrâ (küçük âlem)” diye adlandırılmıştır. Nitekim Hz. Ali’nin; “sanırsın ki sen küçük bir varlıksın, Hâlbuki sende büyük bir âlem dürülmüştür.” (İ. Hakkı Bursevî, Lübbü’l-Lübb, İstanbul 1328, s.13) sözü ile Anadolumuzun gönül sultanlarından Şeyh Galib’in (ö. 1214/1799);

“Hoşça bak zâtına kim zübde-i âlemsin sen Merdüme-i dîde-i ekvân olan âdemsin sen!” sözleri buna işaret etmektedir. (Süleyman Uludağ, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yayınları, İstanbul 1999, s. 270)

O halde önemli bir soruyla karşı karşıya bulunuyoruz. O da bu özelliklere sa-hip kıymetli varlık olan insanın taşıdığı söz konusu nitelikleri nasıl koruyacağıdır? Şüphesiz bunun yolu Allah’ın emir ve yasaklarına riayet etmek, kullarına merhamet ve adaletle davranmakla mümkündür. Güzel ahlaka sahip olduğumuzda, nefsimizi dizginleyip şeytana da uymadığımız takdirde başlangıçta var olan bu güzel nitelik-lerimizin devam etmemesi için hiçbir neden yoktur. Böyle davranmayıp nefse uyar, Allah’ın emir ve yasaklarını gözetmez ve şeytanın da hilelerine mağlup olacak bir hayat sürersek, bunun akıbeti hiç de hayır olmayacaktır. Nitekim bunun örneklerini günümüzde çok sık olarak görmekteyiz. Her tarafta açlık, sefalet, gözyaşı, sömürü âdeta hayatı içinden çıkılmaz hâle sokmaktadır.

Unutmayalım ki hiç kimsenin yaptığı bir eserin bozulmasına ve yok olmasına gönlü razı değildir. İşte başlangıçta en güzel biçimde insanı yaratan Allah da kendi kullarının bozulmasına razı olmaz. Bu yüzden de onu bozacak tehlikeli davranışları gönderdiği kitap ve peygamberler vasıtasıyla insanlığa bildirmiştir.

“Öyle ise emrolunduğun gibi dosdoğru ol. Beraberindeki tövbe edenler de dosdoğru olsunlar. Hak ve adalet ölçülerini aşmayın. Şüphesiz O, yaptıklarınızı hakkıyla görür.” (Hûd, 11/112)

Rabbimiz “Emrolunduğun gibi dosdoğru ol” buyurarak doğruluğun ne kadar önemli olduğuna dikkatlerimizi çekmektedir. İslam dininin özünü oluşturan doğru-luk; insanın içi ile dışının, özü ile sözünün bir olması, söyledikleriyle yaptıklarının (söz ile fiilinin) birbirine uyması demektir. Bunun zıddı ise yalancılıktır. Yalancılık ise dinimizde yasaklanmış, İslam ahlakı ile bağdaşmayan çok çirkin bir davranıştır.

Hayatı boyunca doğruluktan ayrılmayan, düşmanlarının bile emin, güvenilir dediği yüce Peygamberimiz, bu ayet nedeniyle dosdoğru olamazsam düşüncesiyle ihtiyarladığını, saçlarının ağardığını belirtmiştir. Şu halde bizim ne kadar daha fazla dikkatli olmamız gerektiğini bir düşünelim. Düşünelim de kendimize çeki düzen verelim. Acaba biz bu emir karşısında gereken titizliği gösterebiliyor muyuz? Çev-remizdeki insanlara, komşularımıza, arkadaşlarımıza bizim hakkımızda bu insan nasıldır? Doğru, dürüst ve güvenilir birisi midir? diye sorsalar acaba, bizim hakkı-mızda ne derlerdi? Bu insan doğru dürüst biridir mi derler yoksa yalancı biridir mi derlerdi? Her işimizde doğru olmalıyız ki toplum da bizim hakkımızda güzellikle şahadette bulunsun. Biz doğru olmalıyız ama bununla beraber yakınlarımıza ve çev-remizdeki insanlara örnek olarak onların da doğru birer insan olmasını sağlamalıyız. Nitekim Peygamberimiz kendisi doğruluktan ayrılmadığı gibi kendisinden nasihat isteyen ashabına da bu konuda tavsiyelerde bulunmuştur. Bu konuya ışık tutan bir rivayet şöyledir: Abdullah oğlu Süfyan (r.a.) şöyle demiştir: Peygamberimize (s.a.s); “Ey Allah’ın Resûlü, İslamiyet hakkında bana öyle bir öğüt ver ki, sizden sonra artık kimseden bir şey sormaya ihtiyacım kalmasın,” dedim. Bunun üzerine Peygambe-rimiz (s.a.s); “Allah’a inandım, de, sonra da dosdoğru ol” buyurdu.

Hadis-i şerifte dikkati çeken en önemli nokta; İslamiyetin iki ana bölümüne işa-ret edilmesidir. Bu bölümlerden biri Allah’a iman, diğeri de doğruluk, dürüstlüktür. Bu iki ana nokta gerçekleştirildiği takdirde diğer yanlışlıklardan da korunmak mümkün olabilecektir. Aksi takdirde yalan, bundan kurtulmak için ikinci bir yalanı doğuracak, bu da kin ve düşmanlığın yaygınlaşmasına sebep olacaktır. Doğruluk ve dürüstlüğün olmadığı bir evde veya toplumda huzurdan ve karşılıklı güvenden bahsetmek mümkün müdür? Kimsenin kimseye güvenmediği, herkesin birbirine şüpheyle baktığı böyle bir aile veya toplum, dağılmaya ve yıkılmaya mahkûmdur. Konuyla ilgili olarak Peygamberimiz (s.a.s) kurtuluşun reçetesini vererek şöyle bu-yurmaktadır: “Daima doğruluğu araştırın. Tehlikeyi doğrulukta görseniz de doğruluktan ayrılmayınız. Zira kurtuluş ancak ondadır.” (Kenzü’l-Ummal, 3/344)

Peygamberlerde bulunması gerekli sıfatlardan birisi hatta birincisi doğruluk, dürüstlüktür. Peygamberimizin İslamiyete davet ettiğini duyanlar, ilk önce onun doğru, dürüst olup olmadığını sormuşlardır. Peygamberimizin dürüst olduğunu, şimdiye kadar hiç kimseyi aldatmadığını ve yalan konuşmadığını öğrenenler şu değerlendirmeyi yapmışlardır: “İnsanlara karşı dürüst olan bir kimse Allah’a karşı niçin dürüst olmasın.” (Buharî, “Bed’ul-Vahy”, 6) Hz. Peygamberin terbiyesinden geç-miş olan ashabı da asla doğruluktan ayrılmazlar şayet onlardan biri doğruluktan ayrılacak olursa bu kimse kendini düzeltinceye kadar toplantılarında yer vermezler ve onlara iltifat etmezlerdi.

Şöyle bir düşünelim; acaba çevremizde kaç kişi konuştuğumuzda, ticari ilişkile-rimizde ve söz verdiğimizde sözümüzü tutacağımız konusunda bize tam olarak gü-venmektedir. Yahut biz karşımızdaki insanlara bu konularda ne kadar güvenmekte-yiz? Eğer bu gün kimse kimseye güvenmiyor diyorsak işte bunun sebebi Rabbimizin “dosdoğru ol” emrini hakkıyla yerine getirmeyişimizdendir. Yalandan uzak durmak ve doğruluk üzere bulunmak, hepimizin en başta gelen dinî ve ahlaki görevlerimiz-dendir. Doğruluk şeref, izzet, yücelik; yalancılık ise zillettir.

Yapmayacağımız şeyleri söylememizin doğru olmayıp büyük günah olduğunu (Saff, 61/1-2) belirten Allah (c.c), sosyal ilişkilerin sağlıklı bir zeminde devam edebil-mesi için doğruluk ilkesine vurgu yaparak şöyle buyurmaktadır:

“Ey iman edenler! Allah’tan korkun ve doğru söz söyleyin ki Allah sizin işlerinizi dü-zeltsin ve günahlarınızı bağışlasın. Kim Allah’a ve Resûlüne itaat ederse, muhakkak büyük bir başarıya ulaşmıştır.” (Ahzâb, 33/70-71)

“Rabbimiz Allah’tır deyip, sonra da doğrulukta devam edenlere gelince, onların üze-rine melekler iner ve derler ki: Korkmayın, üzülmeyin, size vaat edilen cennetle sevinin.”

(Fussilet, 41/30)

Bu ayet-i kerimelerde; söz söylerken ve iş yaparken doğru ve dürüst olmamız emredilmiş, böyle olduğumuz takdirde işlerimizin düzeleceği ve günahlarımızın ba-ğışlanacağı, sonuçta da bize vaat edilen cennete ulaşacağımız belirtilmiştir.

Hepimiz hayatımızı doğruluktan ayrılmadan devam ettirelim, önce aile fertleri-miz olmak üzere diğer Müslüman kardeşlerimizin de doğru ve dürüst olmaları için dinî sorumluluklarımızı yerine getirmeye gayret gösterelim.

“İşte bu, Allah’ın, inanıp salih ameller işleyen kullarına müjdelediği şeydir. De ki: ‘Ben buna (yaptığım tebliğ görevine) karşılık sizden, akrabalıktan doğan sevgiden başka bir ücret istemiyorum.’ Kim güzel bir iş yaparsa, onun iyiliğini artırırız. Şüphesiz Allah, çok bağışlayandır, şükrün karşılığını verendir.” (Şûrâ, 42/23)

Hz. Peygamberi, O’nun hane halkını ve yakınlarımızı sevmek, aramızda bir-birimize karşı sevgi ve saygı beslemek imanın, mümin ve Müslüman olmamızın gereklerindendir. Yüce Allah, mealini okuduğumuz bu âyette Hz. Peygamber’den risalet görevinde “yakınlara sevgi”den başka bir şey talep etmemesini istemektedir. Allah, bir önceki (Şûrâ, 42/22) âyette inanıp iyi işler yapanların cennetlik olduklarını haber verirken bu âyette inanıp iyi işler yapmanın karşılığının cennetle müjdelen-mek olduğunu beyan etmektedir. Ayrıca Hz. Peygamber’den risalet gibi önemli ve ağır bir görevin karşılığında “yakınlara sevgi”den başka bir şey istenmediğini hatır-latılmaktadır. Bu öyle bir istektir ki bunun faydası ve ecri öncelikle insanın kendi nefsine dönmektedir.

Bu itibarla biz müminlerin inanç, ibadet ve sosyal hayatlarında esas olan, sevgi ve saygıdır. Sevgi ve saygının olmadığı yerde ne imanda samimiyet ne de ibadette başarı ve kazanç söz konusu olur. Kul, Allah’a severek inanmalıdır. Zira bize en ya-kın olan, bizi yaratıp bize şahdamarımızdan daha yakın olan Allah’tır. Nitekim Kâf Sûresi 16. âyette şöyle buyurulmaktadır:

“Andolsun, insanı biz yarattık ve nefsinin ona verdiği vesveseyi de biz biliriz. Çünkü biz ona şah damarından daha yakınız.”

Bu itibarla yakınlara sevgi beslemekten amaç, öncelikle Allah’ı sevmek olmalıdır.

Allah’ı seven, Allah’ın elçi olarak seçip gönderdiği Peygamberine uymalı ve O’nu da sevmelidir (Âl-i İmrân, 3/31). Mümin, Allah’ı ve Peygamberini kendi nefsinden ve dünyadaki her şeyden aziz bilmelidir. Bu itibarla bu âyette risalet görevinin ecri, bu görevin ve ona imanın gereği olan sevgi olarak zikredilmiştir. İnsan, sevmediği bir şeye gönülden boyun eğip inanmaz.

Hz. Peygamber’i sevmek aynı zamanda O’nun ailesini ve yakınlarını da sevmeyi gerektirir. Genel anlamda Peygamber Efendimizin yakını olmak, onun peygamberli-ğini kabul edip yolundan giden her kimseyi kapsar. Bu itibarla bütün Müslümanlar kardeş, akraba ve birbirlerinin yakınlarıdır. Onlar inançlarının gereği olarak birbir-lerini severler. Hadis-i şerifte buyurulduğu gibi “Müminler bir binanın yapı taşları gibidirler; birbirlerine destek olurlar” (Buharî, “Salât”, 88). Demek ki genel anlamda “ya-kınlara sevgi” Allah’ı, peygamberi ve müminleri kapsamaktadır. Peygamber Efendi-mizin risalet görevine karşılık olarak bizden istediği tek şey “sevgi”dir.

“Yakınlara sevgi” özel anlamda ise Hz. Peygamber’in ehl-i beytine yani hane hal-kına duyulması gereken sevgidir. Buna, özellikle, Hz. Peygamber’in sevgili kızı Hz. Fatıma, damadı ve amcasının oğlu Hz. Ali ve onların yavruları olan sevgili torunları Hasan ve Hüseyin efendilerimiz dâhildir. Tarihte cereyan eden acıklı hadiseler Müs-lümanların bağrında onulmaz derin yararlar açmıştır; bu öyle bir acı ve kederdir ki aynı zamanda Müslümanların ehl-i beyt sevgisini kat kat artırmıştır.

Bu özel ve genel anlamla birlikte Allah’a itaat eden her mümin, Vâkı’a suresinin

10 ve 11. âyetlerinde belirtildiği gibi “mukarrebler”den yani, yakınlardan sayılır. Bu itibarla risalet görevine karşılık Peygamberimizin talebi, müminlerin Allah’ı, Pey-gamberi, Peygamber’in ehlini ve Allah’a yakın olanları sevmekten ibarettir. Bu aynı zamanda sevginin dinimizdeki önemini, yerini ve gücünü göstermektedir.

“Onlar, harcadıklarında ne israf ne de cimrilik edenlerdir. Onların harcamaları, bu ikisi arası dengeli bir harcamadır.” (Furkan, 25/67)

Dinimiz, israf ve savurganlığı yasaklarken, aynı zamanda şahsi mülkün ve tüm insanlığın ortak varlığı olan doğal zenginliklerin kullanımı ile ilgili belirleyici önemli ilkeleri de getirir. Eşyanın kullanımındaki yanlışlık dinimizde israf olarak isimlendi-rilmiştir. İsraf, sadece sahip olduğumuz özel mülkiyetin bilinçsizce tüketilmesi de-ğil, aynı zamanda doğal kaynakların kötü tüketimini de içermektedir. Bu konudaki kural tanımazlık tüm bu nimetlerin yaratıcısı ve sahibi olan yüce Rabbimize karşı da bir saygısızlıktır.

Dünyamızın sahip olduğu kaynakların sınırlı olduğunu bugün her zamankinden daha iyi biliyoruz. Savurganlık ve aşırı tüketim sadece bizleri değil, dünyayı ken-dilerine emanet edeceğimiz gelecek nesilleri de etkileyecektir. Bu nedenle tüketim konusunda bilinçli ve duyarlı olmak zorundayız. Bilimsel bir gerçek olan kâinatın çok hassas dengelere sahip olduğu gerçeği, Kur’an’ın, “Şüphesiz, Biz her şeyi bir ölçü-ye göre yaratmışızdır” (Kamer, 54/49) buyruğu ile örtüşmektedir. Yeryüzünde bizlere verilmiş olan tasarruf yetkisi göz önüne alındığında, bu ölçüye dikkat etme ve onu koruma görevinin kulluğumuzun bir parçası olduğu açıktır. Ahzâb suresinin, “Şüp-hesiz biz emaneti göklere, yere ve dağlara teklif ettik de onlar onu yüklenmek istemediler, ondan çekindiler. Onu insan yüklendi. Çünkü o çok zalimdir, çok cahildir.” (Ahzâb, 33/72) ayetinde ifadesini bulan “emanet”in kapsamı içerisine, sahibi olduğumuz nimetler yanında doğal kaynakların korunması da girmektedir. Bu nedenle bizzat sahip ol-duğumuz eşya kadar doğal kaynakların yerinde kullanılması da son derece önemli bir sorumluluk/emanet bilincini gerektirmektedir.

Dinimiz bize genel olarak eşyadan ve çevreden faydalanmamıza izin verir, ancak bu faydalanma insana gereksiz/keyfî kullanım hakkını vermez. İsraf ve savurganlık Allah tarafından yasaklanmıştır: “Ey Âdemoğulları her mescide gidişinizde süslü, güzel elbiselerinizi üzerinize alın, yiyin için, fakat israf etmeyin. Çünkü Allah israf edenleri sevmez.” (A’râf, 7/31) ayetinde, yemek ve içmek hayatın düzeni için gerekli olan kay-naklardan yararlanmayı ifade etmektedir. Ancak bu yararlanmanın sınırları çizile-rek, eşyadan istifadenin sürekli bir şekilde olması için yersiz tüketim yasaklanmıştır. Bu nedenle, dünya nimetlerinden yararlanırken sınırsız ve sorumsuz bir tüketim anlayışıyla hareket edemeyiz. Aksine, bütün hareketlerimizi ve tüketim anlayışımızı Kur’an’ın önerdiği şu orta yol ilkesine dayandırmak zorundayız:

“Bir de akrabaya, yolcuya hakkını ver. Gereksiz yere de saçıp savurma. Zira böyle saçıp savuranlar şeytanın dostlarıdır. Şeytan ise Rabbine karşı çok nankördür.” (İsrâ, 17/26-27)

Sevgili Peygamberimiz de israf hakkındaki örnek tutumunu, abdest alırken bile gerekenden fazla su kullanılmasını mekruh sayarak göstermektedir. Konuyla ilgili olarak nakledilen bir hadis şöyledir:

“Sa’d abdest alırken Hz. Peygamber (s.a.s) çıkageldi. Onun çok su kullanarak abdest aldığını görünce; ‘Bu israf da ne?’ diye müdahale etti. Sa’d’ın, ‘Abdestte israf olur mu?’ diye sorması üzerine Resûlullah (s.a.s) şu açıklamayı yaptı: “Evet, akmakta olan bir nehir kenarında olsanız da.” (İbn Mâce, “Tahare”, 48)

Bu hadis-i şerif, israfın sadece abdest almada fazla su kullanmayla ilgili olmadı-ğını, söz konusu yasağın, kazanılması için emek ve zahmet gerektirmeyen, para har-canmayan bir eşya söz konusu olduğu zaman bile geçerli olduğunu ifade etmektedir.

İslam’ın israf ve savurganlığı bu kadar şiddetle yasaklamasının birçok nedeni vardır. Bunlardan sadece şunu düşünmek bile bu yasağın hikmetini anlatmaya ye-ter: Dünyada yaşamakta olan yaklaşık 6 milyar civarındaki her bir insanın, sadece bir defaya mahsus olmak üzere eğlence için bir ağaç kestiğini, bir hayvanı öldürdü-ğünü veya bir ekmeği çöpe attığını vs. var sayacak olursak elde edeceğimiz israfın matematik hesabı korkunç boyutlara ulaşacaktır. Bütün bunların ışığında nehir ke-narında abdest alan kişinin suyu dikkatli kullanmasını emreden Hz. Peygamber’in ne kadar anlamlı bir mesaj verdiği daha iyi anlaşılmaktadır.

Sonuç olarak, insanlığın ortak malı olan dünyayı korumak onun içinde yaşa-yanların ortak görevidir. Bu konuda hepimize görevler düşmektedir. Daha iyi bir dünya, daha iyi bir gelecek ve daha güzel bir çevre için hepimiz üzerimize düşen görevlerin bilincinde olmalıyız. Sahip olduğumuz eşyayı, onları yaratan ve bizlere ikram eden yüce Allah’ın bir emaneti görerek ölçülü ve bir ibadet anlayışı içerisinde kullanmalıyız.

“Muhakkak ki âhiret senin için dünyadan daha hayırlıdır.” (Duha, 93/4)

Kitabımız Kur’an-ı Kerim’in tasvirine baktığımız zaman dünya hayatının insanı aldatan bir meta (Âl-i İmran, 3/185), faydası ahirete göre daha az (Tevbe, 9/38), oyun, oyalanma ve eğlenceden ibaret olduğunu (Enam, 6/32) görmekteyiz. Bu durumu şu âyet gayet net bir biçimde gözlerimizin önüne sermektedir:

“Onlara dünya hayatının örneğini ver: (Dünya hayatı), gökten indirdiğimiz yağmur gibidir ki, onun sebebiyle yeryüzünün bitkileri boy verip birbirine karışırlar. Fakat bütün bu canlılık sonunda rüzgârın savurduğu kuru bir çer çöpe dönerler. Allah, her şey üzerinde kudret sahibidir. Mallar ve evlatlar, dünya hayatının süsüdür. Baki kalacak salih ameller ise, Rabbinin katında, sevap olarak da ümit olarak da daha hayırlıdır.”

Kur’an-ı Kerim yaklaşık altmış âyette dünya hayatına nötr bir yaklaşım ser-gilemekte, elli âyette olumsuz, yedi âyette ise olumlu mana yüklemektedir. An-cak şurasını gayet iyi bilmek zorundayız ki çizilen bu olumsuzluk, onun ontolojik (kevnî) oluşumuna değil, âhireti ihmal etmeyi yeğleyen hayat tarzınadır. O halde Kur’an’ın bu şekilde tasvir ettiği dünyanın daha ziyade “ahlakî” ve “dinî” bir terim olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır. Buna mukabil coğrafî anlamda yeryüzü için Kur’an da “arz” kavramı geçmektedir. Bu durumda âhiret amellerine engel olma-yan dünya hayatının meşrû, mubah, nimet ve mutluluk vesilesi olduğunu dikkate almamız gerekir.

Bununla birlikte dünya ve âhiret arasında bir tercih mecburiyeti bulunduğunda, konumuzun başında bulunan ayette belirtildiği gibi bizden âhiret hayatının önce lenmesi istenmiş, aksi davranış ise kınanmıştır (İbrahim, 14/3). Bu durumu bir başka âyet daha net bir biçimde ortaya koymaktadır. Buna göre; Hz. Peygamber dünya ziynetlerine meyleden eşlerini bizzat Kur’an’ın emrine uyarak ikaz etmiş, ya dünya hayatının süsünü, ya da onlardan Allah’ı, Resûlünü ve âhiret yurdunu tercih etme-lerini istemiştir (Ahzâb, 33/28–29).

Peygamber Efendimiz de dünya hayatında kendisini bir yolcu gibi görmüş, ebedî yurdu unutmayarak ona göre hazırlık yapmış ve ümmetine de bunu tavsiye etmiştir. Ona göre dünya uzun bir yolculuk esnasında gölgelenmek için, geçici olarak altında gölgelenilen bir ağaç gibidir (İbn Mâce, “Zühd”, 3).

Netice itibariyle Müslüman ne dünyası için ahiretini, ne de ahireti için dünyasını ihmal etmelidir. İkisi arasında bir denge gözetmelidir. Bizler dünya hayatının bir im-tihan sahası olduğunun farkında olmalı, bu fırsatı iyi değerlendirmeli ve hesabımızı ona göre yapmalıyız. Zira ahiretteki mevkiimiz dünyadaki çalışmamızın bir nevi ürünü olacaktır. Unutmayalım ki dünya nimetlerine meylederek ahiret kazancını geri plana itenler hakikatte kendilerine çok yazık etmiş olacaklardır.

“Binasını takva (Allah’a karşı gelmekten sakınmak) ve O’nun rızasını kazanmak temeli üzerine kuran kimse mi daha hayırlıdır, yoksa binasını çökmeye yüz tutmuş bir yarın kenarına kurup, onunla birlikte kendisi de cehennem ateşine yuvarlanan kimse mi? Allah, zalimler topluluğunu doğru yola erdirmez.” (Tevbe, 9/109)

Allah Teala, işimizi sağlam temeller üzerine bina etme konusunu güzel bir örnek ile zihnimizde canlandırıyor. Bu örnekte, binasını Allah’a karşı sorumluluk bilinci, kulluk şuuru ve teslimiyet esası üzerine inşa eden bir adam ile heva hevesi peşinde koşan, Allah’a karşı kulluk görevinin hakikatini bilmeyen, binasını sağlam bir yere oturtmayan ikinci bir adam konu edilmektedir. Rabbimiz bizlere bu iki şahıstan hangisinin daha hayırlı olduğunu sormaktadır.

Ayette belirtildiği gibi, binasını dere kenarında, suyun altını oyarak dibini aşın-dırdığı ve üst yüzeyi desteksiz kalan yere inşa eden bir adam akıllı sayılır mı? Bu yer ki her an yıkılmak üzeredir. Allah bu anlamlı benzetme ile O’na inanmayanların, O’na ortak koşanların hayat tarzının bu şekilde anlamsız olduğunu, altının boş ve desteksiz olduğunu belirtmektedir. Altı boşalmış bir araziyi görerek ne güzel bir yer deyip ona sahiplenen kimsenin durumu ile Allah’ı, Kitabını, Resûlünü tanımadan yaşayan inançsız kimsenin durumu birbirlerine benzemektedir.

Dünya hayatımızı Allah rızası ve hoşnutluğu üzerine bina etmeliyiz. Yoksa kendi kurgularımız, zevklerimiz, basit heveslerimiz ile sürdüreceğimiz bir dünya hayatı temelsiz inşa edilen bir bina gibi olur. Dayanağı olmaz. Böyle bir bina en ufak bir sarsıntıda yıkılmaya mahkûmdur. Takva ve Allah’a kulluk esasına dayalı bina ise yı-kılmaz muhkem kaleler gibi dimdik ayakta durur. Hayırlara ve Allah’ın mükâfatını elde etmeye vesile olur. Bu durumda yapacağımız şeylerin Allah rızası için olmasına dikkat edelim. Bu fani dünyada Allah’ın rızasına uygun işler yapalım. Hayatımızı, Allah’ın emirleri ve yasakları doğrultusunda imar edelim. Her şeyimizde Allah’ın rı-zasını esas alalım. Daha sonra da yaptıklarımızı, hayat tarzımızı Allah ve Resulünün beğenisine sunalım. Kendimizi test edelim. Bunun neticesinde yaptıklarımızın iyi olup olmadığını anlama imkânı elde eder, eksikliklerimizi giderme yoluna gireriz.

Allah rızası dışındaki her şey fanidir, anlamsızdır, yok olmaya mahkûmdur. Ha-yat ancak Allah’ın rızasını elde etmek ve o yolda uğraşmakile anlamlı ve kalıcı hâle gelir. Onun dışındaki her şey ayette belirtildiği üzere yok olup gidecektir.

Şunu iyi bilmeliyiz ki, yaptıklarımızda Allah’a karşı sorumluluk ve O’nu hoşnut etme duygusu yoksa bunların Allah katında bir değeri ve anlamı olmaz. Aynı za-manda hesabını veremeyip ahirette azap çekmemize de neden olur.

Bu ayet ile yüce Allah, ikiyüzlü davranan, ayrılık tohumu ekmeye çalışan kişilere karşı uyanık olmamız gerektiğini de vurgulamaktadır. Çünkü ikiyüzlü insanlar da binalarını sağlam olmayan temeller üzerine, yıkılmaya mahkûm toprak yarlarının üzerine kuranlar gibidir. Bunun neticesinde de kuşkunun esiri olurlar. Sükûnetleri yoktur. Evinin ne zaman yıkılacağından endişeli olan biri gibi bocalayıp giderler. Kendi yaptıklarının iyi olmadığını bilirler. Fakat içlerinde Allah korkusu ve samimi-yet olmadığı için bu işlerinden de vazgeçemezler. Kendi binalarını aşındıra aşındıra Allah’ın azabına doğru ilerlerler:

“Kim geçici dünyayı isterse orada ona, (evet) dilediğimiz kimseye dilediğimiz kadar hemen veririz. Sonra da cehennemi ona mekân yaparız. O, buraya kınanmış ve Allah’ın rahmetinden kovulmuş olarak girer.” (İsrâ, 17/18)

Dünya hayatı geçici olduğu gibi nimetleri de geçicidir. Dünya hayatını ve süsü-nü isteyen kişiye çalıştığının karşılığı verileceği bir eksilme olmayacağı ayette (Hûd, 11/15) ifade edilmekte, herkesin yaptığının karşılığını bu dünyada eksiksiz olarak alacağı belirtilmektedir. Bununla birlikte Allah, kişinin istediği kadar değil, ken-di dilediği kadar mükâfat vereceğini bildirmektedir. Burada hiç kimsenin hakkının yenmeyeceğine vurgu yapılırken sadece dünya hayatını isteyen kimseye de cehen-nemin hazırlandığı belirtilmektedir.

Kişi sadece dünya nimetlerini elde etmek için amel işlememelidir. Zira Allah her ne kadar dünya hayatını ve süsünü hedef edinen kimseye çalıştığının karşılığını eksiksiz olarak vereceğini, mağdur edilmeyeceğini bildirmekte ise de ahirette mağ-dur olacağı muhakkaktır. Çünkü geçici olan bu dünya hayatının lüksü için çalışan kimseler, bütün maksat ve niyetlerine göre çalışmalarını ve gayretlerini bu dünya hayatında tüketmiş olduklarından alacakları karşılık ancak dünya hayatı ile sınırlı-dır. Ebedî olan ahiret hayatında ise hiçbir mükâfata sahip olamazlar.

Sadece dünya hayatının nimetlerini elde etmek için gayret edenler, ahirette ateş-ten başka bir şeyle karşılaşmayacaktır. Dünyada iken yaptıkları bütün ameller ahi-rette yok olacak, karşılığını alamayacaklardır. Bu dünya hayatında bir iyilik işlemiş olsalar bile ahirette sevap kazanmak gibi bir maksatları olmadığı için hepsinin eli boş kalacaktır. Yani amelleri fani olan dünya hayatı ile yok olup gidecek, ahirete bir şey kalmayacaktır. Çünkü sadece dünyalık kazanmak için yapılan amelin hiçbir de-ğeri yoktur. Dünya hayatı fani olduğu için dünyadaki nimetleri ebedî kılmak ve elde tutmak mümkün değildir. Hayat sona erince her şey biter, yok olur gider. Dünya için yapılan işler de sona erer. Ancak sadece Allah için yapılan ameller ile Allah’ın zatı baki kalır (Rahmân, 55/26-27).

Konumuzu teşkil eden ayet-i kerimeye göre insanların dünya hayatındaki du-rumu iki kısma ayrılmaktadır. Bir kısmı sadece dünya için çalışanlar, bir kısmı da ahiret için çalışanlardır. Kim geçici dünya hayatını ister ve bütün gayretlerini ona yöneltir ve ahireti unutursa Allah da ona kendi iradesine uygun olarak arzusunu gerçekleştirme imkânı verir. Örneğin rızkını geniş kılar, hayatını rahat içerisinde geçirmesini sağlar. Bununla birlikte dünya nimetlerini isteyen herkes bazen mak-sadına da ulaşamaz. Allah dilediği şekilde, irade ve isteği ile o kişinin ihtiyacını sınırlandırır (Şûrâ, 42/20; Âl-i İmrân, 3/145). Öyle ki nimetler, kulun kendisine, istediği şekilde değil, Allah’ın dilediği şekilde bağış yapması ile ulaşır.

Ayet-i kerimelerde, ahiret nimetlerini isteyen kimseye bu nimetlerden fazlasıy-la verileceği belirtilmiş, sadece dünya nimetini isteyenlerin onu elde edeceği ifade edilirken, ahirette paylarının olmayacağı bildirilmiştir. Esasen kişinin maksadı ahi-ret nimetlerini elde etmesi gerekirken, işlediği ameli ile Allah’ın rızasının dışında dünya ve onun süsünü elde etmek olursa, onun nasibi dünya hayatından fazla bir şey olmaz. Dünya hayatı ise geçici bir faydalanmadır, oyun ve eğlenceden farklı bir şey değildir (En’âm, 6/32). Ancak ahiret ise karar kılınan, esas heveslenilecek ve elde edilmesi için gayret gösterilecek yerdir. Bu bakımdan Karun, dünya süsü ve ziyneti ile kendi toplumunun karşısına çıkınca bir kısım insanlar ona heveslenirler, kendi-lerinin de o nimetlere sahip olmalarını temenni ederler. Ancak ilim sahibi olanlar onları kınayarak iman eden ve salih amel işleyenlere ahirette Allah’ın vereceği seva-bın daha hayırlı olduğunu hatırlatırlar (Kasas, 28/79).

Sonuç olarak şu hususa da vurgu yapmak gerekir. Ahiret hayatını isteyerek amel işlemek dünyadaki nimetlerden uzak kalmayı gerektirmez. İnsanın, kendisine hâkim olabildiği sürece o nimetlerden yararlanmasında bir mahzur bulunmamakta-dır. Ancak mümin kişinin asıl amacı da dünyada bolluk ve nimetler içinde yaşamak olmamalıdır. Bu bakımdan sadece dünyayı tercih eden kimseler bu hâlinden dolayı kınanmış, ahiret hayatını tercih ederek çalışanlar ise övgüye mazhar olmuşlardır.

“Dünya hayatı ancak bir oyun ve bir eğlencedir. Elbette ki ahiret yurdu Allah’a karşı gelmekten sakınanlar için daha hayırlıdır. Hâlâ akıllanmayacak mısınız?” (En’âm, 6/32)

Bu âyet-i kerime; “Hayat ancak dünya hayatıdır. Biz tekrar diriltilecek değiliz” (En’âm, 6/29) diyen inkârcılara cevap vermekte ve bu dünya hayatının geçiciliğine dikkati çekmektedir. Yüce Kitabımız bu düşüncede olanlara şu gerçeği hatırlata-rak cevap yermektedir: Âhiret kaygısı taşımadan sırf dünya ile meşgul olanlar için “Dünya hayatı bir oyun ve eğlenceden başka bir şey değildir.” Hayata anlam ve değer katan şeyler, Allah’ın hoşnutluğunu ve O’na yakınlaşmayı umarak yapılan hayırlı işlerdir. Böyle bir düşünce ve niyet taşımadan yaşanılan hayat boş, manasız ve faydasız geçirilen bir süreden ibarettir. Buna karşılık muttakîler yani dünyada yaptıkları her işin hesabını Allah’ın huzurunda vereceklerini düşünerek yaşayan; O’nun buyruklarına asi olmaktan, yasaklarını çiğnemekten sakınanlar, kanunlarına tam bir saygı şuuruyla bağlananlar, bu tutumlarıyla dünyada kendilerine tanınan fır-satı hakkıyla değerlendirdikleri için, bunlar hakkında âhiret yurdu dünyadan daha hayırlı ve daha güzel olacaktır.

Ayet-i kerîmeden, dünya hayatının çok lüzumsuz, gerçek dışı, hiçbir değeri ol-mayan, hiçbir ciddiyet taşımayan, hiçbir amacı olmayan boş bir hayat olduğu anla-şılmamalıdır. Burada anlatılmak istenen dünya hayatının sonluluğu ve geçiciliğidir. Dünya hayatının hedef değil vasıta oluşudur. Yani dünya hayatının âhiret yurdu yanında çok kısa, geçici bir hayat olduğudur. Tıpkı çok ciddi bir iş için yolculuğa çıkan bir kişinin yolculuğuna devam ederken kısa bir süre dinlenmek ve sonra tek-rar yoluna devam etmek için uğradığı bir ağacın altında dinlenme ve oyalanması gibidir. Hadîd suresi 20. ayet-i kerimede dünya hayatının geçici ve aldatıcı oluşu şöyle tasvir edilmektedir:

“Bilin ki, dünya hayatı ancak bir oyun, bir eğlence, bir süs, aranızda karşılıklı bir övünme, çok mal ve evlat sahibi olma yarışından ibarettir. (Nihayet hepsi yok olur gider). Tıpkı şöyle: Bir yağmur ki, bitirdiği bitki çiftçilerin hoşuna gider. Sonra kurumaya yüz tutar da sen onu sararmış olarak görürsün. Sonra da çer çöp olur. Ahirette ise (dünyadaki amele göre ya) çetin bir azap ve(ya) Allah’ın mağfiret ve rızası vardır. Dünya hayatı, alda-nış metaından başka bir şey değildir.”

İnsanlar “oyun” ve “eğlence”nin ne olduğunu bildiklerinden, yüce Allah insanla-ra, dünya hayatıyla âhiret yurdunu mukayese edip değerlendirerek yol göstermek-tedir. Oyun ve eğlencenin en önemli özelliği, geçici olmalarıdır. Çoğu zaman insana bir fayda da temin etmemektedirler. Geçici ve faydası yeterli olmayan dünya haya-tını kutsallaştırıp ona tutkuyla bağlanmak kişiye zarar verir. Daha faydalı ve daha kalıcı olanı araması gereken insan, onu bu dünya hayatında bulamayacak, ancak âhirette bulabilecektir. Unutulmamalıdır ki, o bulma işini ona bu dünyada âhirete yönelik ürettiği ameller kazandıracaktır.

Oyun; faydalı işleri bırakıp faydasız şeylerin peşine takılmaktır. Eğlence, “lehv” ise ciddiyeti bırakıp ciddiyetsizliğe yönelmek demektir. Dünya hayatını temel kabul edenler, onu sonsuz zannedenler, varsa da yoksa da işte yaşadığımız bu hayat var-dır, bunun ötesinde başka bir hayat yoktur diyenlerin dünyada yaptıkları oyun ve eğlenceden başka bir şey değildir.

Oyun ve eğlencelerle genellikle çocuklar ve bilgi derinliği olmayanlar meşgul olurlar. Akıllı insanların bu tür şeylere ayıracak fazla zamanları yoktur. Onun için yüce Rabbimiz, ayet-i kerimenin sonunda “Hâlâ akıllanmayacak mısınız?” buyur-muştur.

“(Ey Muhammed!) De ki: Duanız olmasa Rabbim size ne diye değer versin! Siz yalanladınız. Öyle ise azap yakanızı bırakmayacak.” (Furkan, 25/77)

Kâinatın tek yaratıcısı olan Rabbimiz, bizleri akıl ve irade başta olmak üzere sayılamayacak nimet ve imkânlarla donatmış, bu nimetlerini ruh ile tamamlamıştır. Bu özelliklerimiz bizi diğer yaratıklardan üstün ve Yaratanımız karşısında sorumlu kılmaktadır.

Bizler boş yere yaratılmadığımız gibi, başıboş da bırakılmış değiliz. Allah’ın yer-yüzündeki halifesi ve yaratılmışların en şereflisi olan biz insanlar, herhangi bir ya-ratığa kul, köle olmak için değil, en geniş anlamıyla yeryüzünde O’nun iradesi ve istekleri doğrultusunda yaşamak üzere yaratılmış bulunmaktayız. Nitekim yüce ki-tabımız Kur’an, bizlerin Allah’a kulluk amacıyla yaratıldığımızı (Zâriyât, 51/56), dünya mutluluğunu elde edebilmemizin ve ebedî imtihanı kazanabilmemizin bu amacı gerçekleştirmemizle mümkün olabileceğini, Allah’ımıza sığınmadan, O’nun yardı-mını almadan bunu başaramayacağımızı haber vermektedir.

Yeryüzündeki her şey biz insanlar için yaratılmış (Bakara, 2/29) ve hizmetimize (Lokman, 31/20) verilmiştir. Bizlere verilen bu değer/önem karşısında akıl ve irade sahibi insanlar olarak bize düşen görev, yaratılış gayemize uygun davranmak, yara-tanımızı tanımak ve O’na ibadet/dua etmektir. Bu ayette, insanın ancak Allah’a bu yönelişiyle, O’nun katında değer kazanabileceği belirtilmiştir.

“Dua” kelimesi çeşitli âyetlerde; “Allah’a ibadet etme, yakarma, istek ve ihtiyaç-larını O’na arz ederek lütfunu dileme, seslenme ve yardıma çağırma…” gibi anlam-larda kullanılmıştır. Dua, bütün benliğimizle Allah’a yönelerek maddî ve manevî isteklerimizi O’na arz etmemiz ve O’na niyazda bulunmamızdır. Bir başka deyişle dua sınırlı, sonlu ve âciz olan bizlerin sınırsız ve sonsuz kudret sahibi ile kurduğu-muz bir köprüdür.

Dua, aynı zamanda zikir ve ibadettir. Bu sebeple Peygamberimiz (s.a.s), “Dua ibadetin özüdür” (Tirmizî, “Da’avât”, 1) buyurmuştur. En önemli ibadet olan namazımız da, “dua” kelimesiyle ifade edilmiştir (En’âm, 6/52; Kehf, 18/28). “Namaz” anlamında kullanılan “salât” kelimesinin asıl manası da “dua”dır.

Başımız dara düştüğünde dua etmemizin yanı sıra özellikle refah ve rahatlık du-rumlarımızda da ibadet ve dua ederek Rabbimizi hatırlamamız kulluğumuzun bir gereğidir. Bu konuda Peygamberimiz (s.a.s) şöyle buyurmaktadır:

“Allah’ın emir ve yasaklarını gözet ki, O’nu önünde bulasın. Bolluk içindeyken (emir-lerine bağlı kalmakla) sen Allah’ı tanı ki O da darlığa düşünce (kurtarmak suretiyle) seni tanısın.”

Şunu da unutmayalım ki ibadet/dua etmeye ihtiyacı olanlar biz kullarız. Allah’ı-mızın hiçbir şeye ve bizim kulluğumuza ihtiyacı yoktur. Bu husus (manası Allah’a, sözleri Peygamberimize ait) kutsi bir hadiste şöyle açıklanmıştır:

“…Ey kullarım! Bana zarar verme mevkiine ulaşamazsınız ki bana zarar veresiniz! Bana fayda sağlama mertebesine de ulaşamazsınız ki bana menfaat sağlayasınız…” (Müslim, “Birr”, 55; Tirmizî, “Kıyamet”, 49)

Akıl ve irademizle, inanç ve eylemlerimizi seçme ve gerçekleştirme hususun-da özgürlük verilen bizlerin, yaratılışımızdaki amaca aykırı bir tavır sergilememiz çıkmaz bir yoldur. Biz insanlar için en büyük suç, -ister sözlerimizle ister davranış-larımızla olsun- kendi benliğimizi, gerçek insanlığımızı ve insanlık değerimiz olan izzet ve onurumuzu kazandıracak olan Allah’ın dinine ve O’na kulluğuna önem vermememizdir.

Bizleri yaratan, yaşatan ve rızık veren Rabbimize dua/ibadet etmez isek; bizlere yüce Yaratıcımız tarafından ihsan edilen üstün değerin kıymetini bilmemiş, O’nu yalanlamış ve O’nun katında “önemsiz /azabı hak etmiş bir varlık” hâline gelmiş olu-ruz. Zira “Dua/Kulluk etmeyi kibirlerine yediremeyenler aşağılanmış bir halde cehenneme gireceklerdir.” (Mümin, 40/60)

Öyleyse böyle bir duruma düşmekten sakınalım. Her zaman Rabbimizle irtiba-tımızı sürdürelim. Çünkü dua biz müminlerin tüm hayatımızı kapsayan sürekli bir kulluktur.

“İnsan, bizim, kendisini az bir sudan (meniden) yarattığımızı görmedi mi ki, kalkmış apaçık bir düşman kesilmiştir. Bir de kendi yaratılışını unutarak bize bir örnek getirdi. Dedi ki: ‘Çürümüşlerken kemikleri kim diriltecek?’ De ki: Onları ilk defa var eden diriltecektir. O her yaratılmışı hakkıyla bilendir.” (Yasin, 36/77-79)

Yaşadığımız hayatın vazgeçilmez bir özelliği de sonlu olması, yani belirli bir süre hayatta kalmamız, daha sonra biyolojik varlığımızın son bulmasıdır. Bu ölüm gerçe-ğine engel olma, onu geciktirme veya durdurma imkânımız yoktur. Çünkü her can-lının belirli bir ömrü vardır; o zaman geldiğinde hiçbir gecikme olmayacak ve her canlı ölümü tadacaktır (Âl-i İmran, 3/185; A’râf, 7/34). Ruhlar âleminde başlayıp anne rahminde devam eden ve nihayet dünyaya gözlerimizi açtığımız bu hayat, öldükten sonra son bulmayacak ve yeniden farklı bir boyutta hayatımız devam edecektir. Zira ölüm, bir yok oluş değildir; bu hayatta yaptığımız iyilik ve kötülüklerin hesabı görü-lecektir. Nitekim bu gerçekten kaçışın olmayacağı bir ayette şöyle bildirilmektedir:

“De ki, “Sizin kendisinden kaçıp durduğunuz ölüm var ya! O mutlaka size ulaşacaktır. Sonra gaybı da, insan kavrayışı içine girebilen âlemi de bilen Allah’a döndürüleceksiniz de, o size yapmakta olduklarınızı haber verecektir.”

Ölümle, her an iç içe yaşamaktayız. Ancak hayatımızın ne zaman ve nerede son bulacağını bilmemekteyiz. Kim bilir o an, belki de şu andır. Hatta bu satırları oku-yup bitirmeye fırsatımız olmayacak.

Şu halde ölüm, korkulacak bir durum olmayıp, her canlının mutlak ve kaçınıl-maz sonudur. Nitekim hiçbir insanın ölüme karşı koyduğunu ve bunu başardığını göremeyiz. Hatta Peygamberler için de aynı gerçeğin olacağı ve yeni bir hayata geçi-leceği şöyle ifade edilmiştir:

“Biz senden önce de hiçbir beşere ölümsüzlük vermedik. Şimdi sen ölürsen onlar ebedî mi kalacaklar?”

Ayette; “Her canlı ölümü tadacaktır.” (Âl-i İmran, 3/185) buyurulmaktadır. Ölüm gerçeği ne kadar kesin ise, öldükten sonra tekrar dirilmek de aynı şekilde kesindir. Nitekim bu ayetin devamında bu gerçek şöyle ifade edilmektedir:

“…Kıyamet günü yaptıklarınızın karşılığı size tastamam verilecektir. Kim cehennem-den uzaklaştırılıp cennete sokulursa gerçekten kurtuluşa ermiştir…”

Kur’an’da, Allah’ın birliği (tevhid) inancından sonra en çok zikredilen konular-dan biri de, öldükten sonra dirilmek ve bu dünyada yaşadığımız hayatın hesabını vermektir. Dolayısıyla ahiret inancı, Kur’an’da imanın temel şartları arasında sayılan son derece önemli bir konudur. Daha ilk sure olan Fatiha’nın ilk ayetlerinde yüce Allah kendisini, “Din gününün maliki” olarak tanıtır. Hatta diyebiliriz ki, Kur’an’da âhiret gününden bahsetmeyen hemen hiçbir sûre yoktur. Ölümden sonra dirilme, kıyamet, cennet, cehennem gibi olaylar, kısaca ahiret hep bu “gayb” konusunun içerisinde yer alır. Âhiret hayatının mahiyeti ve âhiretteki durumlar ile ilgili bilgiler, beş duyumuzla kavrayacağımız konular olmayıp, gayba ait konular olduğu için, gözlem ve deneye dayanan pozitif bilimlerle ve akılla açıklanamaz. Bu konuda tek bilgi kaynağımız vahiydir. Kur’an’da ve sahih hadislerde nasıl anlatılmışsa onunla yetiniriz. Bunun ötesinde aklî bir yoruma gitmemiz doğru olmaz.

Sağlıklı düşünebilen bir insan; aklı, kendisinde bulunan adalet, sorumluluk, ebedîlik ve sonsuzluk duygusu ile insanın başıboş ve amaçsız yaratılmadığı fikrin-den hareketle, âhiret hayatının varlığını tabii bir şekilde kabul eder.

Hepimizde sonsuzluk ve ebedîlik duygusu vardır. İşte öldükten sonra diriltil-memiz ve yeni bir hayat yaşama isteğimiz, âhirete inanmayı gerekli kılmaktadır. Bu sayede, dünya hayatımız daha da bir anlam kazanmakta ve ölüm ile yok olmayaca-ğımızı daha iyi kavramaktayız. Nitekim Kur’an’da, hayatı sadece bu dünya ile sınırlı görenler şiddetle reddedilmiş, ahirette tekrar diriltileceğimiz ve yaşamaya devam edeceğimiz belirtilmiştir. Ayette; “De ki: Allah sizi diriltir, sonra öldürür. Sonra sizi şüp-he götürmeyen kıyamet gününde bir araya toplar. Fakat insanların çoğu bilmezler…” (Câsiye, 45/26-27) buyurulmuştur.

“Allah, sizden yükümlülükleri hafifletmek istiyor. Çünkü insan zayıf yaratılmıştır.” (Nisa, 4/28)

Yüze dinimiz İslam, insanlık için dünya ve ahiret saadetini temin etmek üzere gönderilmiştir. Dinimizin evrensel niteliklerinden birisi de onun kolaylık dini olma-sıdır. İnsanı gücü nispetinde sorumlu tutan İslam, insanları zora ve sıkıntıya, me-şakkat ve nefrete sokmak için gönderilmemiştir. Zira âyette de belirtildiği gibi, insan zayıf yaratıldığı için ancak takati nispetinde sorumluluğu kaldırabilir. Bu bakımdan hiçbir kimse takatini aşan işleri yerine getirememekten dolayı sorumlu tutulamaz. Ancak aklının erdiği gücünün yettiği nispetle sorumluluklarını yerine getirmekle mükelleftir.

Bu bağlamda kitabımız Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyrulmaktadır:

“Allah uğrunda hakkıyla cihad edin. O sizi seçti ve dinde üzerinize hiçbir güçlük yük-lemedi. Babanız İbrahim’in dinine uyun. Allah, sizi hem daha önce hem de bu Kur’an’da Müslüman diye isimlendirdi ki, Peygamber size şahit olsun, siz de insanlara şahit olasınız. Artık namazı dosdoğru kılın, zekâtı verin ve Allah’a sarılın. O ne güzel sahip, ne güzel yardımcıdır!”

Bu itibarla Allah’ın emir ve yasaklarından muradın insana güçlük çıkarmak de-ğil, yaşayışını ve hayatı kolay kılmaktır. Nitekim namazın şartlarından biri olan ab-dest almanın aslında bu ibadeti zorlaştırmak olmadığını Allahu Teala ilgili âyette şöyle ifade etmektedir:

“Allah, size herhangi bir güçlük çıkarmak istemez.”

Yani ibadetlerin bizi madden ve manen hayata hazırladığı gibi abdest yoluyla da hem maddi necasetten temizlenerek hayat kolay kılınmış hem de manen daha güçlü olmamız murat edilmiştir.

Bu itibarla dinimiz insanı takatinin üstünde, altından kalkamayacağı, zorlana-cağı herhangi bir ibadetle yükümlü kılmaz. Yine bazı ibadetlerin zayıflık, hastalık, yaşlılık, acizlik, yolculuk, fakirlik gibi hâllerde ruhsata tâbi tutması da bu amaca yöneliktir. O halde İslam’da aşırılığın ve zorluğun yeri yoktur. Bir başka ifadeyle, ifrat ve tefrit doğru değildir.

Kur’an-ı Kerim’i bize en iyi açıklayan ve her konuda olduğu gibi kolaylık ko-nusunda da örnek olan Hz. Peygamber de söz ve davranışlarda hep bu ilkeyi gö-zetmiştir. Nitekim Hz. Peygamber (s.a.s) bir hadis-i şeriflerinde; “Muhakkak ki din kolaylıktır.” (Nesaî, “İman”, 28) buyurmaktadır. Yine bir başka hadislerinde Efendimiz, “Bu din, kolaylık dinidir. Kimse dini geçmeye çalışmasın, (başaramaz, yine de yapamadığı eksiklikleri kalır ve) üstünlük dinde kalır” (Buharî, “İman”, 29) buyurmuştur.

Şu halde Peygamber Efendimizin daima işlerin kolay olanını tercih ettiğini ve ümmetine de öyle yapması gerektiği konusunda direktiflerde bulunduğunu öğren-miş bulunuyoruz. Keza hepimizin bildiği kısa ve veciz bir sözlerinde yine onun, kolaylaştırıp zorlaştırmamaktan, müjdeleyip nefret ettirmemekten bahsettiğini bi-liyoruz. O nedenle, kişinin üstesinden gelemeyeceği şeylerle kendini icbar etmesi doğru bir davranış değildir. Hatta yine insanın üstüne elzem olmayan şeyi sormak suretiyle, bir anlamda kendini bağımlı kılması tasvip edilir bir davranış değildir.

“Dini dosdoğru tutun ve onda ayrılığa düşmeyin!, diye Nûh’a emrettiğini, sana vahyettiğini, İbrâhim’e, Musa’ya ve İsâ’ya emrettiğini size de din kıldı. Fakat senin kendilerini çağırdığın şey (İslam dini), Allah’a ortak koşanlara ağır geldi. Allah, ona dilediğini seçer. İçtenlikle kendine yönelenleri de ona ulaştırır.” (Şûrâ, 42/13)

Âyet-i kerimede yüce Allah, biz müminlere dine sımsıkı sarılmamızı; dinimizin emir ve yasaklarına riayet etmemizi ve din konusunda ayrılığa düşmememizi emret-mektedir. Âyet-i kerime Nûh, İbrahim, Musa ve İsa peygamberlere emredilen dinî esasların Peygamberimiz (s.a.s)’e de emredildiğini beyan etmektedir. Bu, peygam-berlere vahyedilen dinin tek din olduğu, aynı iman esaslarını ve ibadetleri içerdi-ği anlamına gelir. Her peygamber döneminde muamelatla, yani gündelik hayat ve insanlar arasındaki ilişkilerle ilgili bazı farklılıklara rağmen Allah’ın peygamberleri aralarında din konusunda ihtilaf etmemişlerdir. Onlar dinin aslını, Allah’ı ikrar edip ona hiçbir şeyi ortak koşmamak, hiçbir ayrım gözetmeden peygamberlere, melek-lere, ilahi kitaplara, ahiret gününe inanmak ve yalnız Allah’a ibadet etmek üzere ikame etmişlerdir.

Ancak insanlığın tarihi sürecinde görüldüğü gibi her peygamberden sonra in-sanlar kendi aralarındaki ihtilaf ve çekişme yüzünden ayrılığa düşmüşler, din konusunda bölük pörçük olmuşlardır. Yahudiler, Hz. İsa’yı reddetmiş, onun getirdiği mesajı kabul etmeyerek din konusunda ayrılığa düşmüşlerdir. Hristiyanlar ise Hz. Muhammed’i ve getirdiği mesajı kabul etmeyerek hem din konusunda hem de ken-di aralarında çekişmeye düşmüşlerdir. Biz Müslümanlar ise daha önceki peygamber-lere vahyedilen ilahî esasların Peygamberimize de vahyedildiğine inanırız. Dinin ve bütün peygamberlere vahyedilen ilahi emir ve yasakların Allah katından olduğuna inanırız. Bu itibarla din konusunda ihtilaf etmeyiz.

Gerek ilahî vahye muhatap olma şekilleri, gerekse her peygamberin uyguladığı yöntem bakımından bir farklılık söz konusu olsa da dinin esasları ve gayesi bakı-mından peygamberler arasında bir ayrılık söz konusu değildir. Bu esaslar üzerine bina edilen ilahi din tektir ve adı da “İslam”dır. Bu bağlamda, Ebu Hureyre’nin riva-yet ettiği, sıhhati konusunda ittifak edilen bir hadis-i şerifte Peygamber Efendimiz şöyle buyurmuştur:

“Biz peygamberler topluluğunun dini birdir. Ben İbn Meryem’e daha yakınım. Çünkü onunla benim aramda başka bir peygamber yoktur.”

Biz Müslümanlar hiçbir ayrım gözetmeden Hz. Âdem (a.s)’den Hz. Muhammed (s.a.s)’e kadar gelmiş geçmiş bütün peygamberlere inanırız. Onların Allah’ın seçip insanlığa gönderdiği elçileri ve mümtaz kulları olduğunu kabul ederiz. Onlar, Al-lah tarafından bildirildiği şekilde hak din üzere yaşamışlardır. Allah’tan aldıkları emirleri uygulayarak insanlığa örnek olmuşlardır. Bu itibarla biz Müslümanlar, pey-gamberlerin izini takip eden bahtiyar kullar olarak, din konusunda ihtilafa ve çe-kişmeye düşmeden hak din olan İslam’ın buyruklarına riayet etmeyi ve yasaklardan kaçınmayı dinimizin emri olarak kabul eder, bunu yerine getirmeye çalışırız. Yüce Rabbimiz, Rûm suresinin 31 ve 32. âyetlerinde bizlere şöyle emretmektedir:

“Allah’a yönelmiş kimseler olarak yüzünüzü hak dine çevirin, O’na karşı gelmekten sakının, namazı dosdoğru kılın ve müşriklerden; dinlerini darmadağınık edip grup grup olan kimselerden olmayın. (Ki onlardan) her bir grup kendi katındaki (dinî anlayış) ile sevinip böbürlenmektedir.”

Unutmayalım ki dinimiz bizi birbirimize yaklaştıran, içimizdeki kin ve nefreti söküp atan, kibir ve gururu kıran, bireysel ve toplumsal dayanışmayı ve yardımlaş-mayı temin eden birliğimizin ve dirliğimizin teminatıdır.

“Ey Muhammed! De ki: Bundan (tebliğ görevinden) dolayı sizden hiçbir ücret istemiyorum. Ben kendiliğinden yükümlülük altına girenlerden değilim.” (Sâd, 38/86)

Yüce dinimizde samimiyet, temiz kalp, iyi niyet her zaman tavsiye edilmektedir. Bu nedenle hem ayetlerde hem de hadislerde, hayırlı yolda kullanılmadığı takdirde dünya nimetlerinden hiçbirinin ahirette insana bir fayda sağlamayacağı, ancak te-miz bir kalple Allah’ın huzuruna çıkanların kurtuluşa ereceği belirtilir. Nitekim bir ayette şöyle buyurulur:

“O gün ki ne mal fayda verir ne oğullar! Allah’a arınmış bir kalp ile gelen başka.” (Şuara, 26/88-89)

Allah rızası için yaptığımız her türlü kulluk görevimizde, ihlâs ve samimiyetimi-ze gölge düşürecek bütün kötü düşünce ve davranışlardan kaçınmalıyız. Mesela iba-detlerimizde gösteriş (riya), maddi ya da manevi menfaat beklentisi mutlak surette ihlâs ve samimiyetimize gölge düşürür. İhlas ve samimiyete gölge düştüğü zaman da, o işin tesiri kırılır. Hele bir de o işin içine maddî menfaat girerse, samimiyet ta-mamen ortadan kalkar ve artık yapılan bu işe de kulluk/ibadet denemez.

Kur’an-ı Kerim’in, bütün peygamberlerin dilinden naklettiği: “Buna karşılık siz-den hiçbir ücret istemiyorum. Benim ücretim ancak âlemlerin Rabbi olan Allah’a aittir.” (Şuarâ, 26/109) mealindeki âyet, sözünü ettiğimiz hususa işaret etmektedir.

Bu ifadeler ile peygamberler, toplumlarına şu mesajı vermektedirler: “Biz, sizin için dert ve ıstırap içinde kıvranıyoruz. Siz ise mecnun diyorsunuz, hakaret ediyorsunuz, taşlıyorsunuz ve insanlardan uzaklaştırmaya çalışıyorsunuz. Biz peygamberler ise kapı kapı dolaşıp hakkı anlatmaya çalışıyoruz. Siz ise her kapıyı suratımıza kapamakla uğra-şıyorsunuz. Yaptığınız bunca eza ve cefaya rağmen, biz peygamberler sizden ne dünyada ne de ahirette bir menfaat istemiyoruz. Bize gerçek ücreti verecek olan, bizi bu vazifeyle gönderen yüce Allah’tır.”

İşte Hz. Âdem’den sevgili Peygamberimiz (s.a.s)’e kadar bütün peygamberlerin Allah’a kullukta ve Peygamberlik görevlerindeki gayeleri bu ulvi makamdır.

Hepimizin sıkça okuduğu Yasin suresinde Hz. İsa’nın havarileri anlatılır. Rivaye-te göre üç Havari, İslam’ı anlatmak için bir şehre (Antakya olduğu söylenir) gelirler. Dönemin devlet adamları derhal onların hapsedilmelerini isterler. Emir yerine ge-tirilir ve Havariler hapsedildiler. O yörede herkesin saygı duyduğu ve görüşlerine itimat ettiği Habib-i Neccar ismindeki mümin insan, bu haberi duyunca hemen koşar gelir ve ilgililere şöyle seslenir:

“…Ey kavmim! Bu elçilere uyun. Sizden hiçbir ücret istemeyen kimselere uyun, onlar hidayete erdirilmiş kimselerdir.”

Görüleceği gibi Habib-i Neccar, halkın elçileri dinlememesi üzerine koşarak gel-miş ve onların dürüst insanlar olduklarını ve asla maddi bir çıkar peşinde bulunma-dıklarını dolayısıyla onların sözlerine kulak vermelerini istemiştir. Ne var ki, ikna edici bu sözler de fayda etmemiş, şehir halkı kendisini hunharca katletmiştir (Kur’an Yolu, DİB Yayınları, IV/430-431).

Geçmişte olduğu gibi günümüzde de dinî konular, kötü niyetli insanlar tarafın-dan çoğu zaman istismar edilmekte ve din, maddi çıkar amaçlı kullanılabilmektedir. Sevgili Peygamberimiz (s.a.s)’in Mekke hayatını göz önüne getirirsek son derece ilginç örnekler görürüz. Yüce Allah, resûlü Muhammed’i bir müjdeci; bâtıl inançlara ve kirli hayata kendilerini kaptırıp gidenler için de uyarıcı olarak göndermiştir. Pey-gamberin biricik görevi budur, bundan başka bir gayesi yoktur. O, davetine karşılık kişisel bir amaç, bir çıkar beklemez ve beklememiştir; tek beklediği şey, insanların özgür kararlarıyla Allah yolunu seçip bu yolda yürümeleridir. Nitekim Mekkeli put-perestlerin ileri gelenleri çeşitli vesilelerle, bu davasından vazgeçmesi karşılığında kendisine dilediği kadar servet vermek, başlarına lider yapmak, en güzel kadınlarla evlendirmek gibi cazip tekliflerde bulunmuşlar; fakat o, bu teklifleri kesinlikle red-detmiştir (Kur’an Yolu, IV/146).

Buna göre hepimiz de dinimizin emirlerini imkânlarımız ölçüsünde yaşamak ve insanlara da doğru bildiklerimizi anlatmakla sorumluyuz. Bunları yaparken mu-hataplarımızdan kişisel bir çıkar, maddî veya manevî bir karşılık beklememeliyiz. Aksi takdirde ne ibadetlerimizden manevi bir zevk alırız, ne de Hz. Peygamber’in ahlakını kendimize örnek almış oluruz. Zira yüce Allah, basit dünya menfaatleri için dini asla kullanmamamızı emretmektedir:

“Sen, Rabbinin hükmüne sabret. Balık sahibi (Yûnus) gibi olma. Hani o, (balığın karnında) kederli bir hâlde Rabbine yakarmıştı. Şayet Rabbinden ona bir nimet yetişmemiş olsaydı, o mutlaka kınanmış bir hâlde ıssız bir yere atılacaktı. (Fakat böyle olmadı.) Rabbi onu (peygamber olarak) seçti ve salih kimselerden kıldı.” (Kalem, 68/48-50)

Allah Teala izahını yaptığımız bu ayetlerde, dinî tebliğde aceleci olmamamız, sabırla ve karşımızdakine anlayışla yaklaşmamız gerektiği bizlere açıkça ifade edil-mekte, Yunus (a.s)’un aceleci yaklaşımı örnek verilerek bu tür yaklaşımların yanlış-lığı belirtilmektedir.

Bu ayetlerde Hz. Peygamber’e, Allah’ın verdiği görevi sabırla yerine getirmesi emredildikten sonra, Yunus (a.s)’a atıf yapılmakta ve Resûlullah’a onun hatalı dav-ranışını tekrar etmemesi telkin edilmektedir. Çünkü Yunus (a.s), tebliğ ettiği dini halkın hemen kabul etmediğini görünce, sabır ve azimle görevine devam edeceği yerde, halkına kızarak ülkeyi (Ninova) terk etmiş, bir gemiye binip denize açılmış, yolda fırtına çıkmış, yolcuların bir kısmının denize atılmasına karar verilince çekilen kurada Yunus’un şansına denize atılmak düşmüş, fakat denizde bir balık (balina) ta-rafından tutularak boğulmaktan kurtulmuştu. Böylece kendisine burada da Allah’ın rahmeti yetişti; Allah Teâlâ’nın lütfuyla bu balık onu sahile bıraktı ve ölümden kur-tuldu. Yunus (a.s) Allah’ın emriyle ülkesine dönüp peygamberlik görevini sürdür-meye, tevhid inancını yaymaya devam etti. Müslüman ve insan olarak yapacağımız bütün faaliyetler şu üç sınıfın içine girmektedir:

1- Dinî tebliğ faaliyetleri:

Bizler de diğer Müslüman kardeşlerimiz gibi dinimizi bildiğimiz kadarıyla anlat-malıyız. Bu esnada da sabırlı olmalıyız. Nitekim Yunus Peygamber’in kıssasına de-ğinilerek Hz. Muhammed (s.a.s)’in şahsında biz ümmeti de uyarılmaktayız. Nasıl ki Peygamberimiz (s.a.s)’e Mekke müşriklerinin kendisine gösterdiği muhalefete kızıp da ümitsizliğe kapılmaması ve peygamberlik görevini sürdürmesi telkin edilmekte ise, bugün bizler de dinini yaşamayan bazı din kardeşlerimize kızıp da onları terk etmemeliyiz. Onlarla alakamızı kesmek, kendilerine kızmak yerine sabırla ve anla-yışla tebliğ görevimizi sürdürmeliyiz.

2- Dini yaşama faaliyetleri:

Dinimizi yaşamaya çalışırken emredilen ibadetleri zamanında yerine getirmek için aceleci davranmalı veya onları erteleyerek son vaktine bırakmamalıyız. İbn Mes’ud (r.a.) şöyle dedi: Resûlullah (s.a.s)’e; Hangi ameller daha faziletlidir? diye sordum. “Vaktinde kılınan namaz” buyurdu. Sonra hangisi? dedim. “Ana babaya iyilik etmek” cevabını verdi. Daha sonra hangisidir? diye sordum. “Allah yolunda cihâd et-mektir” buyurdular. (Buhârî, “Mevâkît”, 5; Müslim, Îmân 137–139. Ayrıca bk. Tirmizî, “Salât”,14; Nesâî, “Mevâkît”, 51)

3- Dünyevî faaliyetlerimiz:

Dünyevî faaliyetlerimizde acele etmememiz gerekir. Atacağımız her adımı bel-li bir plan ve program dâhilinde atmalıyız. Önemli işlerimizde de başta ailemiz, çocuklarımız ve bu sahada ehil olan kişilerle istişare ederek adım atmalıyız. İşleri aceleye getirip sonradan doğacak yanlış ve zararları kaderimize havale etmemiz yan-lıştır. Bu bağlamda Peygamberimiz (s.a.s) “Acele şeytandandır” (Muhtaru’l-Ehadis, No: buyurarak bizleri uyarmıştır.

“Âyetlerimiz hakkında dedikoduya dalanları gördüğün vakit başka bir söze dalıncaya kadar onlardan yüz çevir, uzaklaş. Şayet şeytan sana unutturursa hatırladıktan sonra (kalk), o zalimler grubu ile beraber oturma.” (En’âm, 6/68)

Bazı hikmetlere binaen Mekke devrinde müşriklere karşı savaşa izin verilme-di. Dolayısıyla müşrikler Allah’ın âyetleriyle alay edip onları eğlenceye aldıklarında doğrudan müdahale edilemiyordu. Onun için bu gibi durumlarda Sevgili Peygam-berimize onları terk etmesi emredildi. Ayet-i kerimedeki muhatap Peygamberimiz olmakla birlikte emir bütün Müslümanları bağlamaktadır. Buna göre; Kur’an-ı Kerim’i alaya alan veya eleştirmeye kalkışanlara -eğer engel olmak mümkün değilse-bu davranışlarına son verinceye kadar onların yanlarından ayrılmak gerekir. Bu emir daha sonra gelen bir başka âyette de tekrar edilmiş, ayrıca, din ile alay edenlerle birlikte oturanların, onların günahlarına ortak olacakları da beyan buyurulmuştur: “Oysa Allah size Kitapta (Kur’an’da) “Allah’ın âyetlerinin inkâr edildiğini ve onlar-la alay edildiğini işittiğiniz zaman, başka bir söze geçmedikleri müddetçe, onlarla oturmayın, aksi halde siz de onlar gibi olursunuz” diye hüküm indirmiştir. Şüphesiz Allah, münafıkların ve kâfirlerin hepsini cehennemde toplayacaktır.”

Kur’an aleyhinde konuşanlara “zalimler” denilmesi, onların konuşmalarının iyi niyetli, adaletli, gerçeklere dayalı olmadığını; aksine tahkir, tezyif ve iptal amacı taşı-yan asılsız ve gerçek dışı konuşmalar olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca zalimler olarak vasıflandırılan kişilerle unutarak bir arada bulunmanın bir günahı yoktur.

Çünkü unutma meşru bir mazerettir. Ancak, hatırlayınca oturmamak gerekir. Dini alaya alan kişilerin bulunduğu meclisleri terk etmek gerektiği gibi, dinimizin zulüm olarak nitelediği fiillerin işlendiği meclisleri ve düşmanlık duygularına dayalı daha başka kötü ve yanlış söz veya davranışta bulunan kimseleri de terk etmek gerekir. Nitekim gıybet eden kimselerin meclislerini terk etmeyi emreden hadisler de vardır (Dârimî, “Mukaddime”, 23).

Allah’ın âyetlerine dil uzatmadıkları, İslamî değerlere karşı saygısızca sözler sarf etmedikleri sürece, yanlış inanç ve görüşteki insanlarla bir arada oturulup konu-şulabilir. Kuşkusuz her konu gibi din hususunda da ilmî ve fikrî değerlendirmeler önemli olmakla birlikte; insanların bütün hayatlarını çok yakından ilgilendiren, tari-hin bütün dönemlerinde insanlığı derinden etkileyen din müessesesini önemsiz gibi telakki ederek oyun ve eğlence hâline getiren insanlar artık kendileriyle konuşup tartışmaya bile değmeyecek kadar bayağılaşmış olurlar. Bu tür insanlar dünya haya-tını yegâne ilgi konusu yaparak dünyanın geçici zevklerine kapıldıkları, onları her şeyin üstünde tuttukları için dini bir tür eğlence gibi düşünerek putları veya buna benzer şeyleri tanrılaştırırlar yahut ferdin ve toplumun mânevî ruhî, zihnî, bedenî ve dünyevî hayatını şekillendirecek olan hak dini, üzerinde ciddiyetle düşünüp be-nimseyecekleri yerde, alaya alırlar.

Dünya hayatına aldanıp, sonunu ve ahireti hesap etmeyerek hak dini eğlence ve oyuncak yerine koyup alay edenlerle oturmamak veya onlarla bir araya gelme-mek, aslında inkârcılar için bir tehdit ve uyarıdır. Yoksa bu insanlar da uyarılmalı ve bunlara da tebliğ yapılmalıdır. Bu hakikat daha sonra gelen başka bir ayet-i keri-mede şöyle açıklanır: “Dinlerini oyun ve eğlence edinenleri ve dünya hayatı kendilerini aldatmış olanları bırak. Hiç kimsenin kazandığı yüzünden mahrumiyete sürüklenmemesi için Kur’an ile öğüt ver. Yoksa ona Allah’tan başka ne bir dost vardır, ne de bir şefaatçi. (Kurtuluşu için) her türlü fidyeyi verse de bu ondan kabul edilmez. İşte onlar kazandıkları yüzünden helake sürüklenmiş kimselerdir. Küfre saplanıp kalmalarından dolayı onlara

çılgınca kaynamış bir içecek ve elem dolu bir azap vardır.”

“Dinde zorlama yoktur. Çünkü doğruluk sapıklıktan iyice ayrılmıştır. O halde kim tâğûtu tanımayıp Allah’a inanırsa, kopmak bilmeyen sapasağlam bir kulpa yapışmıştır. Allah, hakkıyla işitendir, hakkıyla bilendir.” (Bakara, 2/256)

Yüce Rabbimiz her insana akıl ve irade vermiştir. Peygamberler göndermek ve kitaplar indirmek suretiyle hakkı batıldan, imanı küfürden, hidayeti sapıklıktan ayırmış, her birini açıklamış ve insanlara bildirmiştir. Dileyen iman eder, dileyen inkâr eder. Bu sebeple kimi insan iman etmekte kimi de inkâr etmektedir. Eğer Allah insanları dine, imana ve ibadete zorlasaydı yeryüzüne gelen herkes inanır ve ibadet ederdi. Allah imtihan olmanın gereği olarak dine inanmayı insanların hür iradelerine bırakmıştır. Sevgili Peygamberimiz de insanları dine zorlamak için değil, öğüt vermek ve dini insanlara bildirmek, dinî kuralları insanlara sözlü ve uygulama-lı olarak göstermek için görevlendirilmiştir.

İslam dininde tam bir inanç özgürlüğü vardır. Dinimizde insanların kendi hür iradeleriyle dine yönelmeleri ve kabul etmeleri esastır. İslam, iman ve hayat tarzı olarak hiç kimseye zorla kabul ettirilemez. Bizler dine gönülden isteyerek yönelirsek bir anlamı olur. Bizleri dinin emirlerine ve yasaklarına uymaya yönelten şey imanı-mızdır. Biz bunları dine olan bağlılığımızdan yapmaya çalışırız. Bu nedenle ibadet eder, helale riayet eder, haramdan kaçınırız.

Rabbimiz Bakara suresinin 256. ayet-i kerimesinde açık bir ifadeyle dinde zorla-ma olmadığını bildirmektedir. Bu ayetteki zorlama ifadesi, iman edip etmeme konu-su ile ilgilidir. Allah Teâlâ insanlara doğruyu eğriden ayıracak aklı vermiş, ona yardımcı olmak üzere kitaplar ve peygamberler göndermiştir. Bundan sonra dileyenin iman edebilmesi, inanma ve inancı yaşamasının önünde bir engelin bulunmaması gerekecektir. İslam din ve iman hürriyeti öngörür. Bu hürriyet içinde isteyen, akıl ve iradesini kullanarak iman eder. Bunları hakkıyla kullanamayıp iman edemeyeni zorlamanın faydası olmadığı gibi bu şekilde bir imanın değeri de yoktur.

Zorlama, bir kimseye hoşlanmadığı, istemediği bir işi zorla, tehdit ve baskı ile yaptırmak demektir. İnsanlar dini kabul etsinler diye zorlanamazlar. Böyle bir şey kabul edilemez. Dinin aslı olan iman, kalp ile tasdik etmek ve inanmaktır. İmanın mekânı olan kalbe kimse baskı yapamaz. Kişi istemeden din ona kabul ettirilemez. Kişi baskı ile dini kabul ettiğini söyleyebilir ancak kalp ile tasdik etmiyorsa bu bir anlam ifade etmez. Diğer yandan kendi hür iradesiyle dini kabul eden insanın o di-nin kurallarını da kendinin isteyerek uygulaması gereklidir. Kişi içinden gelerek na-maz kılmalı ve ibadet etmelidir. Kimseye zorla namaz kıldırmak, oruç tutturmak ve dua ettirmek bir anlam taşımaz. İman konusunda olduğu gibi zorla yapılan ibadetin de Allah nazarında bir değeri olmaz ve makbul bir ibadet sayılmaz. İbadetlerde asıl gaye kişinin gönülden isteyerek Allah’a yönelmesi ve O’nun rızasını aramasıdır. İba-detler Allah için yapılmalıdır. Bizler ibadetlerimizi samimiyetle ve içten bir şekilde yapmalıyız.

Müslüman olmak, Allah’ın iradesine teslim olarak O’nun iradesine göre yaşama-yı taahhüt etmek manasına gelir. Hem Müslüman olup, hem de nefsinin arzu ettiği gibi yaşamak doğru bir davranış biçimi olmaz. İslam, kendisine iman etmeyenleri buna zorlamaz; iman ettim diyenlere de birtakım görevler yükler; onları disiplin içine alır, ömür boyu eğiterek iyi bir kul olmalarını sağlar.

Dinimize gönülden bağlanarak onun gereklerini severek yerine getirmeye çalı-şalım. Bizim bir kimseyi zorla dine sokmak veya dindar kılmak gibi bir görevimiz bulunmamaktadır. İyi bilinmelidir ki, herkes yapıp ettiğinden ve kendi tercihlerin-den sorumludur.

“Şüphesiz bu (İslam), tek ümmet (din) olarak sizin ümmetiniz (dininiz)dir. Ben de Rabbinizim. Onun için sadece bana kulluk edin. (İnsanlar) işlerini kendi aralarında parça parça ettiler. Hepsi de ancak bize dönecekler.” (Enbiya, 21/92-93)

Hz. Âdem’den son peygamber Hz. Muhammed (s.a.s)’e varıncaya kadar bütün nebi ve resullerin tebliğ ettiği dinin genel adı İslam’dır. “Şüphesiz Allah katında din İslam’dır…” (Âl-i İmran, 3/19) ayeti bu gerçeği bize ifade etmektedir. Allah Teala tara-fından gönderilen tüm peygamberlerin temel hedefi, tevhid ilkesini önce gönüllere daha sonra da kardeşlik ve birlik şuuruyla içinde yaşadıkları topluma yerleştirmek olmuştur.

Müfessirlerin bazıları izahını yaptığımız ayette geçen “ümmet” kelimesinin “din” anlamına geldiğini söylerken, bir kısmı ise ilâhî dinlerin tamamının İslam olduğu inancından hareketle buradaki “ümmet” kelimesini “tek bir din topluluğu” olarak yorumlamışlardır. Bu ayetlerin de yer aldığı Enbiya sûresinde farklı zamanlarda ve farklı bölgelerde Allah’ın dinini tebliğ için gelmiş peygamberlerin bir kısmına de-ğinilmiştir. Bunların tebliğ ettiği dinin, Allah’ın birliğini, eşsiz ve yüce oluşu/tevhid ilkesine dayanan tek bir din, ibadete layık yegâne varlığın da kendisi olduğu gerçeği bildirilmiştir. Fakat ayetten de anlaşıldığı gibi, zaman içinde insanlar, dinleri hak-kında ihtilafa düşmüş, kendilerine gönderilen elçilere karşı gelmiş ve tevhid akide-sinden uzaklaşmışlardır.

Yüce Rabbimiz, bu parçalanmış ve bölünmüşlükten hoşlanmadığına işaret ettik-ten sonra ayetin devamında; “Hepsi de ancak bize dönecekler” demektedir. İnsanlık başlangıç itibariyle Allah’tan gelmiş, sonuç olarak da O’na döneceğine göre (Bakara, 2/156), bu anlayış içinde tevhid inancını yaşayıp, yaşatmaya çabalaması gerekir. Tevhid ilkesi bir taraftan, Allah’ın birliğini içerirken diğer yandan Allah’a ina nanların birliğini gerektirir. Yüce Allah biz insanları farklı kavim ve kabileler şeklin-de yaratmasının hikmetini, birbirimizle tanışıp kaynaşma/teârüf olarak açıklamış, renk, dil, ırk vb. farklılıkların birer ayet olduğunu belirtmiştir. Nitekim bu husus Kur’an’da şu şekilde ifade edilmiştir:

“Ey insanlar! Şüphe yok ki, biz sizi bir erkek ve bir dişiden yarattık ve birbirinizi tanımanız için sizi boylara ve kabilelere ayırdık. Allah katında en değerli olanınız, O’na karşı gelmekten en çok sakınanızdır…” (Hucurât, 49/13) Bu ayet, yaratılış itibariyle tüm insanların bir anne ve babadan meydana geldiği gerçeğini bizlere ilan etmekte ve üstünlük ölçüsünün takva olduğunu belirtmektedir.

Fizîkî, sosyal, iktisadî, kültürel vb. açıdan farklılıklara sahip olan insanların bun-ları birer zenginliğe dönüştürmesi, inanç açısından ise “tevhid” kimliğinde/ilkesinde birleşmesi, Kur’an’ın gerçekleştirilmesini istediği hedeflerdendir. Nitekim yüce Rab-bimiz hem; “Ey iman edenler! Hepiniz topluca barış ve güvenliğe (İslam’a) girin…” (Bakara, 2/208) buyurmakta, hem de Resûlullah Efendimizden diğer din mensuplarına;

“De ki: ‘Ey Kitap Ehli! Bizimle sizin aranızda ortak bir söze gelin: Yalnız Allah’a ibadet edelim. Ona hiçbir şeyi ortak koşmayalım. Allah’ı bırakıp da kimimiz kimimizi ilah edin-mesin.’ Eğer onlar yine yüz çevirirlerse, deyin ki: ‘Şahit olun, biz Müslümanlarız.’” (Âl-i İmran, 3/64) çağrısını yapmasını istemektedir.

Tevhid dini olan İslam, ortaya koyduğu temel prensiplerle daima birleştirici, bü-tünleştirici olmayı şiar edinmiş, mensuplarının bir araya gelmesini temin edecek “Kardeşlik” gibi kuvvetli bir vasıtayı ortaya koymuştur. Nitekim Kur’an’da; “Mü-minler ancak kardeştirler…” (Hucurât, 49/10) buyurulmuş, “Hep birlikte Allah’ın ipine (Kur’an’a) sımsıkı sarılın. Parçalanıp bölünmeyin…” (Âl-i İmran, 3/103) ayetiyle de, top-lumda huzur ve barışı bozan her türlü tefrika ve bölücülükten sakınmamız gerektiği bildirilmiştir.

Biz, yeryüzü evinin sakinleri, bizden önceki hemcinslerimizin gerçekleştireme-diğini hayata geçirmek ve Rabbimizin bize yüklediği sorumluluğu yerine getirmek zorundayız. Bu ayetler bize, aralarında birlik kurup, sulh ve barışı, hoşgörü içinde in-san onuruna yakışır şekilde yaşamayı gerçekleştirememiş olanları anlatırken, zımnen bizim böyle bir parçalanmanın müsebbibi olmamamız uyarısında bulunmaktadır.

“De ki: ‘Çalışın, yapın. Yaptıklarınızı Allah da, Resûlü de, müminler de göreceklerdir. Sonra gaybı da, görülen âlemi de bilen Allah’ın huzuruna döndürüleceksiniz. O da size bütün yapmakta olduğunuz şeyleri haber verecektir.” (Tevbe, 9/105)

Yüce Allah, bu âyet-i kerimede bizleri amellerimiz konusunda samimi olmaya, samimi davranmaya davet etmektedir. Zira kıyamet gününde amellerimiz, gizliği ve açığı; yaptığımız her şeyi ve niyetimizi her yönüyle bilen Allah’a arz olunacak, o gün her şeyin iç yüzü, hakikati ortaya çıkacaktır. Dolayısıyla bu âyet Allah’ın emrine muhalefet edenler için bir tehdidi içerdiği gibi müminler için de yaptıkları işleri Al-lah için samimiyetle yapmaları gerektiğine dair bir ikaz ve uyarıdır. İmanda, amelde ve ahlakî davranışlarımızda samimiyet olmalıdır. İmanımız taklitten, amelimiz gös-terişten ve ahlakî davranışlarımız da yapmacıklıktan uzak olmalıdır. Allah’ın bizim içimizi, gerçek niyetimizi bilmesi gibi amellerimiz ve davranışlarımız da zamanla toplum nezdinde gerçek yüzümüzü ortaya çıkaracaktır. Bu itibarla samimiyet, insa-nın içiyle dışının; özüyle sözünün bir olması demektir. Kişinin, kendini farklı gös-termeye çalışması, kalbinde hissetmediklerini yapmacık tarzda yaşıyor gibi dışarıya yansıtmaması, her şeyden önce kendisini kandırması demektir.

Allah (c.c) bu ayette bizlere hitaben, “Yapacağınızı yapın, ne işleyecekseniz işle-yin, Allah, Peygamber ve müminler amellerinizi görecektir. Yapacağınız hiçbir amel Allah’a gizli kalmaz. Hatalarınızdan mı döneceksiniz, ibadet mi yapacaksınız, fa-kirlere ve yoksullara harcamada mı bulunacaksınız? Haydi, ne yapacaksanız onu yapın” buyurmaktadır. Böylece sorumluluğumuzu bilip kendimizi iyi davranışlara yönlendirmemizi istemektedir.

Samimiyetle, güzel bir hayat yolunda yürümeye karar veren bir insan Allah’tan mükâfatını alır. Allah içimizi de dışımızı da en iyi bilendir. Bazen mükâfatını bu dünyada verir bazen de ahirette verir. Konumuzla ilgili olarak Asr-ı Saadette yaşanan şu örnek önemlidir:

“Bedevilerden biri yerini yurdunu terk ederek Peygamberimize gelir ve Müslü-man olur. Medine’ye yerleşip geçimini de çobanlık yaparak sağlar. Ganimet zamanı geldiğinde Peygamberimiz bir sahabi vasıtasıyla hissesini de kendisine gönderir. Be-devi, kendisine ganimeti götüren sahabiye ne getirdiğini sorar. Sahabi de Peygamber Efendimizin kendisine ayırdığı hisseyi getirdiğini söyler. O da hissesine düşen gani-meti eline alır ve doğruca Peygamberimize gider ve bu nedir? diye sorar. Resûlullah (s.a.s);

-Bunu senin için ayırdım buyurur. Adam; Ben ganimet elde etmek için sana uymadım. Eliyle boğazını göstererek, ben şuramdan ok ile vurulup şehit olmak ve cennete girmek için sana uydum der. Resûlullah (s.a.s);

-Eğer gerçekten doğru söylüyorsan ve Allah’a verdiğin sözü tutarsan Allah da istediğini verir, buyurdu. Bu kişi yapılan bir savaşta yer aldı. Savaş sonunda bu kişiyi işaret ettiği yerden okla vurulmuş olarak, Peygamberimize getirdiler. Resûlullah; “bu, O adam mı? diye sordu. Evet, dediler. Allah Resûlü; “Allah’a verdiği sözü tutmuş, Allah da dilediğini ona vermiş, buyurdu. Sonra onu kendi cübbesi ile kefenledi ve önüne koyarak namazını kıldı. Ardından ona şöyle dua etti: Allah’ım, bu kulun senin yolunda hicret ederek şehit oldu. Ben de buna şahidim.” (Nesaî, “Cenaiz,” 61)

Sonuç olarak yaptığımız her şeyin hesap gününde Allah’a arz edileceği bilinciyle, Allah ve resûlünün buyruklarına muhalefet etmekten ve kendimizi kandırmaktan uzak durup işlerimizi samimiyetle Allah için yapmalıyız. Buna rağmen bir hata ve isyana düştüğümüzde ise bilinçli hareket edip, kendimizi kontrol etmek, sorumlu-luğumuzu bilerek bu günahlardan samimiyetle dönmemiz gerekir. İşte bu gibi du-rumlarda samimiyetimizin göstergesi hatalarımızı telafi etmek için daha fazla iyilik, güzellikler işlememizdir. Bu konudaki samimiyetimizi sözle değil pratikte gösterme-liyiz. Çünkü ortada amel olmadan sadece sözün dolaşması tek başına bir şey ifade etmediği gibi vebali de gerektirir. Yüce Allah, şöyle buyurur:

“Yapmayacağınız şeyleri söylemeniz, Allah katında büyük gazap gerektiren bir iştir.”

(Saff, 61/3)

“Çoklukla övünmek sizi, kabirlere varıncaya (ölünceye) kadar oyaladı.” (Tekâsür, 102/1-2)

Tekâsür, çokluk ve çoklukla övünme demektir. Biz çoğuz; hayır, siz değil biz çoğuz diye birbirleriyle çokluk yarışına girmek, çoklukla övünmek, dünyada insan-ların çoğu kere kapıldığı ve aldandığı bir hâldir. Ancak burada dikkatimizi çeken husus, çokluğun bizzat kendisinin kötü olduğu değildir. Zira çokluğu ile yarışılacak şeyler de vardır. Hayır, güzel ameller, ilim bunlardan bazıları olup, bu gibi şeyler müminlerin yarışması tavsiye edilen güzel olgulardır. Fakat bunların çokluğu ile de böbürlenmek ve gururlanmak kötülenmiştir. Amellerde önemli olan miktar değil, samimiyettir, kemiyet değil keyfiyettir.

Kur’an-ı Kerim’in pek çok ayetinde, insanların mal ve evlat çokluğuna düşkün-lüğünün kendilerini felâkete sürüklediğine dikkat çekilir. Bunlarla övünmenin in-sanı aslî vazifelerinden uzaklaştırdığı, Allah’ı zikre, şükre, O’nu hakkıyla bilmeye, azamet ve kudretini düşünmeye, O’na itaat ve ibadet etmeye engel olduğu anlatılır. Üstelik övünmenin âhirette hiçbir işe yaramayacağı, aksine azabı artıracak bir günah olduğu gerçeği bütün açıklığıyla ortaya konulur. Aslına bakılırsa insanın sahip oldu-ğu zenginlik ve servet, oğullar ve torunlar dünya hayatının birer süsüdür. Şüphesiz mal ve servette güzellikler ve faydalar vardır; oğullar insan için güç ve kuvvet belir-tisidir. Fakat nasıl dünyanın bütün güzellikleri geçici ise bunlar da geçicidir. Bunlara kapılıp kalmamak gerekir. Buna karşın insanın bu kısa dünya hayatında işlediği güzel amellerin sevabı ise sürekli olup âhiret mutluluğuna vesilesidir. Bu yüzden ashab-ı kiram çok mal edinmekten ve çokluk ile övünmekten şiddetle kaçınmış, elindekini infak etmiş ve zaruri olan ile yetinmiştir.

Gerçekten de edinilen mal miktarı arttıkça, insanın sorumluluğu da artmaktadır. Bu sebeple dinimizde, malın, mülkün ve çocukların çokluğuyla öğünmek yerine, iyi ve güzel işleri çoğaltmak, sevabı kalıcı olan işler yapmak tavsiye edilmiştir. Çünkü dünyadaki mal ve servet, insanın elindeki her şey zamanı geldiğinde tükenmeye ve yok olmaya mahkûmdur. Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak için yapılan güzel işlerin hayrı ve sevabı ise kalıcıdır. Nitekim bu durum bir ayette şu şekilde tasvir edilmektedir:

“Sizin yanınızdaki tükenir, Allah katında olan ise kalıcıdır. Elbette sabredenlere, yap-makta olduklarının en güzeliyle mükâfatlarını vereceğiz.” (Nahl, 16/96)

Öyleyse akl-ı selim sahibi müslüman geçici olanlara değil, baki ve ebedî olana, dünyada ve ahirette faydası dokunacak şeylere mesaisini sarf etmelidir.

Kitabımız bir taraftan bu gerçeklere dikkat çekerken, diğer taraftan bu kitabı herkesten daha iyi anlayan ve hayat tarzıyla bizlere örnek olan Peygamber Efendi-miz de, bir kimse öldüğünde onun dünyada bırakacakları ile âhirete götürecekleri-nin neler olduğunu bize bildirmiş, önem vermemiz gereken şeylerin neler olduğunu açıklamıştır. Bu sebeple, Peygamberimiz, konuyu âdeta canlandırarak ölen kimseyi üç şeyin takip ettiğini, yani kabrine kadar gittiğini, bunların da o kişinin yakınları, malı ve iyi ya da kötü işleri, davranışları olduğunu söylemiş, bunlardan ilk ikisinin kabrin kapısından geri döndüğünü, üçüncüsünün yani âhirette mükâfat veya ceza görmesine sebep olacak iş ve davranışlarının ise ölenle birlikte kaldığını bildirmiş-tir. Bu kısa hayatta geçici ve boş şeylerle oyalanma yerine, kalıcı, huzur verecek ve Allah’ın hoşnutluğunu kazandıracak şeylerle meşgul olmak daha doğru bir davranış olmalıdır. Akıllı kimse kendisine faydası dokunmayanı değil, faydalı olanı, geçici olanı değil ebedî olanı tercih etmelidir. İslam büyüklerinin güzel hat ile yazıp duvar-larına astıkları ve her baktıklarında ibret aldıkları bir levha vardır. Bu levhada “Hiç” yazmaktadır. Gerçekten iyi düşünüldüğü zaman dünyanın aldatıcı menfaatlerinin bir zaman sonra kocaman bir “hiç” olduğu görülecektir.

“Bilin ki mallarınız ve çoluk çocuğunuz birer deneme aracıdır. Allah katında ise büyük bir mükâfat vardır.” (Enfâl, 8/28)

Dinimiz İslam şu beş değerin korunmasına büyük önem vermiş, bu maksatla Kur’an’da ve Sünnet’te birçok hüküm, tâlimat ve tavsiyeye yer verilmiştir. Bu değer-ler hayat, din, mal, nesil ve akıldır. Mal ve nesil bir yandan korunması dinin hedef-leri arasına girmiş değerlerdir, diğer yandan da müminler için imtihan araçlarıdır; müminler bu iki değerli varlıkla ilgili ödev ve sorumlulukları, bunlarla olan ilişkile-rinin kulluklarına müspet veya menfi etkisi bakımlarından sınanacaklar ve sonunda bu nimetlerin hesabını vereceklerdir. Mal ve servetle ilgili âyetlerde bunların “dünya hayatının süsü” (Kehf, 18/46) olduğu bildirilmiş, “müminleri, mal ve çocuklarının Allah’ı anmaktan alıkoymaması istenmiş” (Münâfikûn, 63/9), “eşlerin ve çocukların bir kısmının insana düşman olabileceği” gerçeği hatırlatılmış, bunun da bir imtihan aracı olduğu tekrarlanmıştır (Tegâbûn, 64/14-15).

Bu itibarla müminler Allah sevgisi ile servet ve evlât sevgisi arasında gerekli den-geyi kurmak, bunlara yönelik istek ve menfaatler ile Allah’ın emirleri çatıştığında O’na itaat etmek durumundadırlar. İnsanın servet ve evlâda düşkünlüğü bazen ilâhî emirlere uyma konusunda onu zor duruma düşürebilir ama her şeye rağmen Allah’a itaatte sebat edenler imtihanı kazanmış olacaklardır.

Ayet-i kerimede de görüleceği üzere kişinin sahip olduğu bütün maddî mânevî imkânlar ve bunlara duyulan bağlılık hissi, onun sınanması için var edilmiştir. Dün-ya hayatı, acı–tatlı birçok yönüyle, bizim ebedî âleme geçişimizi sağlayan bir köprüdür. Aynı zamanda bu hayat, birçok imtihanlarla doludur. İmtihan unsurlarından birisi sayılan çocukların ise, hayatımızda ayrı bir yeri vardır.

Çocuklar, göz aydınlığımız, sevincimiz, ümidimiz olup yaratıcımızın bizlere eş-siz bir armağanıdır. Onlar, dünya hayatının süsü, neşesi, yarınlarımızın mimarı ve imtihanımızdır.

Çocuklar, anne için bir imtihandır ki bu imtihan, hamilelik döneminin ilk gün-lerinden itibaren başlar. Hemen her anne, kendi ruh dünyasında çocuğun aldığı havada bile kendi hissesinin olduğu kanaatini taşır. Çünkü yediği bir lokma, içtiği bir yudum su ikisinin de gıdası olur. Sonraki dönemlerde onu, bazen sırtında, bazen kucağında çoğunlukla yine anne taşır. Uykusuz kalır onun için. Her an, çocuğumun başına bir tehlike gelir, diye bin bir türlü endişe içinde yaşar.

Çocuk, Allah’ın bizlere vermiş olduğu bir emanettir. Şayet ona iyi bakar, terbi-yesini iyi verir ve başkalarına faydalı olacak bir insan olarak yetiştirirsek; imtihanı kazanmış oluruz. Çünkü çocuk bugünün küçüğü, yarının büyüğüdür. Çocuk bir milletin geleceğidir. Çocuk yarınların teminatıdır, güvencesidir. Annelerin, babala-rın gelecekleri iyi ve faydalı çocuk yetiştirmeleri ile teminat altına alınır.

Ayrıca yüce dinimiz İslam, çocuklar hakkında anne–babaya güzel bir isim koy-ma, iyi bir eğitim verme ve vakti geldiğinde onun evlenmesine önderlik etme gibi önemli vazifeler yükler. Bu vazifelerin çok iyi idrak edilmesi gerekir. Çünkü bu va-zifeler, bütün bir hayatı kuşatır. Onun için hekimlerin beşikteki çocuğa gıda takvimi uyguladıkları gibi, ana ve baba da çocuklarının yaş ve idrak seviyelerine göre hayat boyu eğitimlerine dikkat etmelidir.

Ayrıca çocuk, daima kendine ideal bir model edinme ihtiyacını hisseder. İşte ana–baba çocuğun model olarak seçtiği insanlardır. Zaten ileri yaşlarda kendi aile-sinde aradığı ideal modeli bulamayan çocuk, dışa yönelir ki bu da ruh dünyasında çatışmalara sebep olur. Aradığı ideal modeli ailesinde bulan çocuk ise mutlu ve huzurlu bir hayat yaşar.

Sözlerimizi başka bir âyet meali ile bitirelim:

“Ey iman edenler! Eşlerinizden ve çocuklarınızdan size düşman olabilecekler vardır. Onlardan sakının. Ama affeder, hoş görüp vazgeçer ve bağışlarsanız şüphe yok ki Allah çok bağışlayandır, çok merhamet edendir.” (Teğabûn, 64/14-15)

Demek ki mal ve evlat Allah yolunda değerlendirilebilirse, insan onlar vasıtasıy-la hem dünyasını hem de âhiretini mamur edebilir.