“Ey iman edenler! Cuma günü namaz için çağrı yapıldığı zaman, hemen Allah’ın zikrine koşun ve alışverişi bırakın. Eğer bilirseniz bu, sizin için daha hayırlıdır. Namaz kılınınca artık yeryüzüne dağılın ve Allah’ın

lütfundan nasibinizi arayın. Allah’ı çok zikredin ki kurtuluşa eresiniz. (Durum böyle iken) onlar bir ticaret veya bir oyun eğlence gördükleri zaman hemen dağılıp ona koştular ve seni ayakta bıraktılar. De ki: Allah’ın yanında bulunan, eğlence ve ticaretten daha hayırlıdır. Allah, rızık verenlerin en hayırlısıdır.” (Cuma, 62/9-11)

Yüce Allah, Cebrail (a.s) ile Peygamberimiz (s.a.s)’e gönderdiği kitabımız Kur’an’dan okuduğumuz ayetlerde ve meallerinde Cuma günü ve Cuma namazına dikkatimizi çekmektedir.

Dinimize göre, şartlarını taşıdığımız zaman, Cuma namazını topluca kılmamız Allah’ın bir emridir. Hepimiz bu emre gereken hassasiyeti göstermeliyiz. Üzerine güneş doğan günlerin en hayırlısı ve içerisinde duaların geri çevrilmeyeceği icabet saati bulunan zaman dilimlerinden biri de Cuma günüdür. Dinimiz açısından bü-yük önem taşıyan bugün, haftalık bayramımız olduğu için camiye gelirken beden ve elbise temizliğine dikkat edip her türlü kötü kokulardan arınmalıyız.

Beş vakit namazımızı ferdi kılmamız mümkün olmakla birlikte cemaatle kıl-mamız daha faziletli sayılırken Cuma namazlarımızı cemaat ile kılmamız ve hatip tarafından okunan hutbeyi dinlememiz gerekir. Bu açıdan düşündüğümüz zaman Cuma namazlarındaki hutbelerimiz âdeta haftalık bir kongre mahiyetindedir. Hut-beyi dinledikten sonra kıldığımız Cuma namazlarında ibadet için bir araya gelmiş iken aynı zamanda tanışma ve kaynaşmamız da gerekir. Çünkü Cuma namazı, da-yanışma ruhuyla yardımlaşmamız, birlik ve beraberlik şuurumuzu kuvvetlendire-rek Allah’a birlikte ulaşmamız için önemli bir vesiledir. Cuma günü yapacağımız hayır dualarımızda sadece kendi nefsimizi değil tüm Müslümanları düşünmeliyiz. Camilerimizdeki vaaz ve hutbelerimizi iyi anlayıp hayatımıza yansıtmaya çalışmalı-yız. Bunu başardığımız oranda iyiliklerin yaygınlaşması ve kötülüklerin önlenmesi mümkün olur.

Mazeretsiz olarak Cuma namazını terk etmenin günah olduğunu unutmama-lı, konuya gereken hassasiyeti göstermeliyiz. Peygamberimizin sağlığındaki uygu-lamayı örnek alarak imkânlar elverdiği oranda hanımlarımızın ve çocuklarımızın da cuma ve cemaate katılmalarını teşvik etmeliyiz. Geleceğimizin teminatı ve göz bebeğimiz olan yavrularımızı Cuma namazlarına alıştırarak dinî, milli ve ahlakî de-ğerlerle yetiştirmeliyiz. Haftalık ibadetimiz olan Cuma namazı ile yavrularımızın ibadet şuurlarını geliştirmeliyiz.

Mazeretlerimiz sebebiyle Cuma namazına katılamadığımız zaman da Cuma na-mazı yerine o günün öğle namazını kılmakla sorumlu olduğumuzu unutmamalıyız.

Yüce dinimiz İslam, dünya ve ahiret dengesini korumak için Cuma vaktinde na-mazı emrettiği gibi namazdan sonra da çalışmamızı emreder. Bunun için çalışmanın da bir ibadet olduğu bilinciyle hemen işlerimizin başına dönmeli, samimi ve dürüst olarak çok çalışmalı, üretmeli, ülkemizi ve milletimizi kalkındırmak için elimizden gelen bütün gayreti göstermeliyiz.

“Allah’ın kendilerine lütfundan verdiği nimetlerde cimrilik edenler, bunun, kendileri için hayırlı olduğunu sanmasınlar. Hayır! O kendileri için bir şerdir. Cimrilik ettikleri şey kıyamet gününde boyunlarına dolanacaktır. Göklerin ve yerin mirası Allah’ındır. Allah, yaptıklarınızdan hakkıyla haberdardır.” (Âl-i İmrân, 3/180)

Yüce dinimiz İslam, başta zekât olmak üzere bazı malî harcamalarda bulunma-mızı emretmiş, çevremizdeki insanlara karşı görev ve sorumluluklarımız olduğunu bizlere hatırlatmıştır. Aile bireylerinin bakımı, akrabaların, fakir ve yetimlerin görü-lüp gözetilmesi, çevremizdeki muhtaç insanlara imkânlar ölçüsünde malî yardım-larda bulunulması da bu görev ve sorumluluklarımız arasındadır.

Bu bakımdan İslam’da israf ve gösteriş tüketimi yasak olduğu gibi, cimrilik de yasaklanmıştır. Cimrilik, imkân olduğu halde mal ve serveti dinî ve hukuki bakım-dan gerekli olan yerlere harcamamak veya hayır yolunda harcama yapmayı sevme-mektir. Diğer ifadeyle, “Mal ve serveti yaratılış gayesinin dışında harcamak israf; yaratılış gayesi istikametinde harcamayıp elde tutmak cimrilik; yaratılış gayesine uygun bir şekilde harcamak ise cömertliktir.” (Bk. D.İ.A. Cimrilik Mad. VIII/4) Cimri ise, kendisine verilen onca mal ve mülkün gerçek sahibinin Allah olduğunu unu-tarak muhtaç kimselere vermekten kaçınan insandır. İmkânları olduğu halde, yüce Allah’ın verdiği mal ve serveti harcanması gereken yerlere cimrilik ederek harcama-yan cimriler, sadece kendilerine değil, başta eş ve çocukları olmak üzere çevrelerin-deki diğer insanlara da kötülük etmiş olurlar. Çünkü Allah’ın kendilerine verdiği bu nimetlerde diğer insanların da hakkı vardır (Meâric, 24-25). Bu hakkın hak sahiplerine ödenmesi gerekir.

İşte yukarıda meâlini verdiğimiz âyet-i kerimede bu duruma işaret ediliyor ve insanın cimrilik edip başkalarıyla paylaşmayarak biriktirdiği malının ona hayır ge-tirmeyeceği, bunun kendisi için hem dünyada hem de âhirette acı sonuçlarının ola-cağı haber veriliyor.

Hz. Peygamber de “İki haslet vardır ki bir müminde asla beraber olmaz: Cimrilik ve kötü ahlak” (Tirmizî, “Birr”, 41) buyurarak cimriliğin ve kötü ahlakın Müslüman’da bulunmaması gerektiğini ifade etmişlerdir. Bir diğer hadislerinde ise; “Her sabah gök-ten iki melek iner. Birisi: Allah’ım! İnfak edene karşılığını ver; diye dua eder. Diğeri de:

Allah’ım! Cimrilik edene telef ver (malını yok et), diye beddua eder.” (Müslim, “Zekât”, 57) buyurmuşlardır.

Yine sevgili Peygamberimiz, cimri kişilerin, Allah’a uzak, cennet’e uzak, insanlara uzak ve cehennem ateşine yakın olduklarını bildirmişler (Tirmizî, “Birr”, 40); “Cimrilik etmekten sakının. Çünkü cimrilik sizden önce yaşayan insanları, birbirini boğazlamaya ve dokunulmaz haklarını çiğnemeye götürmek suretiyle helak etmiştir.”

hadisleriyle de cimrilik yüzünden ileride çıkabilecek muhtemel sosyal bunalımla-ra dikkat çekmişlerdir. Kendileri de cimrilikten ve dolayısıyla cimriliğin getireceği dünyevi ve uhrevi felaketlerden Allah’a sığınmışlardır (Buhârî, “Cihad”, 74). Çünkü toplumda varlıklı insanlar servetlerini infak etmez, muhtaçları görüp gözetmezlerse, fakirlerin öfke ve hasetlerine sebep olurlar. Böylece toplum düzeni bozulur. Hâlbuki nefsinin cimriliğinden kendilerini koruyarak, üzerine düşen görev ve sorumluluk-larını yerine getirenler için sonuç böyle olmaz. Onlar kurtuluşa ererler (Haşr, 59/9; Teğabûn, 64/16). Servetlerindeki hakkı, hak sahiplerine verdikleri için Allah’ın rızası-nın yanı sıra, fakir ve yoksulların da sevgi ve sempatilerini kazanırlar.

“Yoksa siz, sizden öncekilerin başına gelenler, sizin de başınıza gelmeden cennete gireceğinizi mi sandınız? Peygamber ve onunla beraber müminler, ‘Allah’ın yardımı ne zaman?’ diyecek kadar darlığa ve zorluğa uğramışlar ve sarsılmışlardı. İyi bilin ki, Allah’ın yardımı pek yakındır.” (Bakara, 2/214)

İnsanlık tarihine baktığımız zaman en büyük sıkıntıları, başta peygamberler ol-mak üzere inananların çektiklerini görürüz.

İman, en büyük nimettir. Bu nedenle bu konudaki imtihan da çetin olmaktadır. Hayat imtihanı inananlar için her zaman zor olmuştur. Birtakım Müslümanlar sırf “Rabbimiz Allah” dedikleri için zulümlere maruz kalmışlar, yurtlarından çıkarılmış-lar (Hac, 22/40). Peygamberler ve onlara inananlar “Allah’ın yardımı ne zaman?” di-yecek kadar darlığa ve zorluğa uğramışlar ve sarsılmışlardır. Önceki peygamberler ve onların ümmetleri gibi Hz. Muhammed ve onun ashabı da imanlarını ve kutsal değerlerini menfaat ve rahatlarının üstünde görmüşler; kutsal değerler uğruna dün-yalık çıkarlarını feda etmeyi göze almışlar; büyük acı ve sıkıntılara katlanmışlardır. Allah’ın yardımı ne zaman gelecek derken de, asla çaresizlik, imanda tereddüt ve acizlik içerisine düşmemişler, ellerinden geleni yaptıktan sonra “Şüphesiz ki Allah kendi dinine yardım edene mutlaka yardım eder” (Hac, 22/40) ilahi fermanından hare-ketle, o yardımı bekleyerek, mücadelelerini sürdürmüşlerdir. Nitekim yüce Allah’ın bu hususta sözü vardır ve şöyle buyurur:

“Ey iman edenler! Eğer siz Allah’a yardım ederseniz (emrini tutar, dinini uygularsa-nız), O da size yardım eder ve ayaklarınızı sağlam bastırır.”

Şüphesiz cennetin bir bedeli vardır. Bir nimet ne kadar değerliyse kıymeti de ona göre takdir olunur. Ya nimetlerin en güzeli olan Cennet nimeti! Paha biçilemeyecek kadar değerli olan bu nimeti kazanmak elbette o derecede zahmetli olacaktır. Geç-miş kavimlerin bu konuda yaşamış olduğu sahneleri anlatan şu ayetlere bir kulak verelim:

“Şâhitlik edene ve şahitlik edilene andolsun ki, (müminleri yakmak için) hendek kazıp (içinde) alevli ateş yakanlar lanetlenmiştir. (Rivayete göre İslam öncesinde Necran halkı Hıristiyanlığı kabul edince Himyer Kralı Yahudi Zi Nuvas, onlara savaş açmış, dinlerin-den dönmeyenleri açtığı hendeklerde ateşlere atmıştı.) O vakit, ateşin etrafında oturmuş, müminlere yaptıklarını seyrediyorlardı. Onlar müminlere ancak; göklerin ve yerin hü-kümranlığı kendisine ait olan mutlak güç sahibi ve övülmeye layık Allah’a iman ettikleri için kızıyorlardı. Allah her şeye şahittir.”

İlk Müslümanlar da aynı şekilde şiddetli imtihana maruz kalmışlardır. Habbab b. Eret (r.a) anlatıyor: “Resûlullah (s.a.s), Kâbe’nin gölgesinde otururken, gelip (müş-riklerin yaptıklarından) şikâyette bulunduk: ‘Bize yardım etmiyor musun, bize dua etmiyor musun?’ dedik. Yüzü kıpkırmızı kesilmiş bir vaziyette oturdu ve şu cevabı verdi: ‘Sizden önce öyleleri vardı ki, kişi yakalanıyor, onun için hazırlanan çukura konuyor, sonra getirilen bir testere ile başının ortasından ikiye bölünüyordu. Bazısı vardı, demir taraklarla taranıyor, vücudunda sadece et ve kemik kalıyordu. Bu yapı-lanlar onları dininden çeviremiyordu. Allah’a yemin olsun ki Allah bu dini tamam-layacaktır. Öyle ki, bir yolcu devesine bindi mi San’a’dan kalkıp Hadramevt’e kadar gidecek, Allah’tan başka hiçbir şeyden korkmayacak, sadece koyunu için kurttan korkacak. Ancak siz acele ediyorsunuz.’”

Unutmayalım ki, büyük hedeflere büyük mücadelelerle, sabır ve sebatla ulaşılabilir.

“Şüphesiz Allah’a karşı gelmekten sakınanlar Rablerinin, kendilerine verdiği şeylerle zevk ve mutluluk duyarak cennetlerde ve nimetler içinde bulunurlar. Rableri onları cehennem azabından korumuştur.” (Tur, 52/17-18)

Cennet, bilgimizin ötesinde, hayal dahi edilemeyecek çok çeşitli özellik ve güzel-liklere sahip bulunan ebedî kalınacak bir yerdir. Cennette, daha önce hiçbir gözün görmediği, hiçbir kulağın işitmediği ve hiçbir kimsenin hatırına getirmediği sayısız ve sonsuz nimetler Allah tarafından müminlere verilecektir.

Cennet ortamında sunulacak nimetler, dünya şartlarının aksine, insanların gö-nüllerince yaşayacakları, hiçbir zaman bitme, tükenme endişesi duymayacakları ebedî nimetlerdir. Cennetteki paha biçilemez güzelliğe sahip olan bu nimet ve zen-ginlik, Allah’ın sonsuz güzellikteki sanatının tecellisidir. Tüm bu güzellikler mümin-lerin istek ve arzularına en çok hitap eden şekliyle inançlı gönüllere sunulacaktır. Yüce Allah, seçtiği peygamberleri ve gönderdiği kitaplarla müminleri cennetteki sonsuz nimetlerle müjdelemiştir. Bu müjde, cenneti şiddetle arzulayan bir mümin için tarifsiz bir sevinçtir.

Cennetteki bu nimetler, Allah’a, peygamberlere, meleklere, Ahiret gününe ve öldükten sonra tekrar dirilmeye inanan; imanlı, salih amel ve güzel ahlaka sahip olan müminler içindir. Bunlar, ibadetlerini yerine getiren, sözünde doğru olan, gıy-bet, iftira, hile, aldatma yapmayan, yalan söylemeyen, yalan şahitlik etmeyen, şa-hitliği dosdoğru yapıp gizlemeyen, tartıda ve ölçüde hile yapmayan, zina etmeyen, yetim malı yemeyen ve cana kıymayan, kibirlenmeyen, zandan sakınan, insanla-rın kusurlarını araştırmayan, anne-babasına kötü davranmayan, israf ve cimrilik etmeyen, komşusuna eziyet etmeyen, haset etmeyen, Kur’an ahlakına sahip olan kimseler içindir.

Yine bunlar, Allah’a güvenen, büyük günahlardan ve çirkin işlerden kaçınan, öfkelerine hâkim olan, kusur işleyenleri bağışlayan, Allah’ın davetine icabet eden, işleri istişare ile yapan, mallarından Allah yolunda infak eden, gecelerini ibadetle ge-çiren, her an günahlarının affı için dua eden, harcadıkları zaman ne israf eden ne de cimrilikte bulunan, kendilerine cahilce sataşıldığı zaman vakar ve hoşgörü ile selam deyip geçip giden, kendilerine Rab’lerinin âyetleri hatırlatıldığı zaman duymamış ve görmemiş gibi hareket etmeyen, eş ve çocukları için hayır dua edenler içindir.

Mümin, dünya hayatında iken, en çok arzu ettiği ve peşinden koştuğu halde tam olarak elde edemediği ve onların daha da ötesinde olan nimetlerin tamamının cen-nette hazır olduğunu bilir ve buna erişmek için hayat sürmeye çalışır. İman edenler dünya hayatından ahiret hayatına geçtiklerinde, herhangi bir şaşırma, yadırgama, uyum zorluğu ile karşılaşmayacaklardır. Bu sonsuz hayat içinde yiyecekler, içecek-ler, giyecekler, en mükemmel köşklerde kalacak ve sevdikleri eşleri olacaktır. Onlar, dünyada sabretmelerine karşılık olarak ipekten elbiseler içinde, yumuşak koltuklar üzerinde kurularak alabildiğine ve sonsuza kadar huzurlu bir hayat süreceklerdir. Onlar, “Özenle işlenmiş mücevher tahtlar üzerindedirler” (Vakıa, 56/32), “Kesilip-eksil-meyen ve yasaklanmayan (meyveler vardır) (Vakıa, 56/33). Cennet ağaçlarının gölge-si üzerlerine düşmüş, meyveleri ise her daim taptaze olmak üzere cennet ehlinin emirlerine sunulmaktadır. Etraflarında her an isteklerine amade huri ve gılmanlar, gümüş kadehler ve billûr sürahilerle dolaşırlar. Cennettekilerin eşleri, bakışlarını yalnızca eşlerine çevirmişlerdir. Bunlardan önce kendilerine ne bir insan, ne bir cin dokunmuştur (Rahman, 55/56).

Cennette nereye baksan bir nimet ve büyük bir mülk görürsün. Onlara şöyle de-necektir. Bu sizin için makbul görülmüş bir mükâfattır ve gayretiniz boşa gitmemiş-tir. Burada ebedî kalacaksınız. Genişliği göklerle yer arası kadar olan Allah’a karşı gelmekten sakınanlar için hazırlanmış cennete koşun. Mümin, dünyada kuvvetli bir iman, salih bir amel, güzel bir sabır ve iyi bir tevekkül gösterdiği takdirde cennette vaat olunan tüm nimetlere kavuşacaktır.

“Rabbin dileseydi, insanları (aynı inanca bağlı) tek bir ümmet yapardı. Fakat Rabbinin merhamet ettikleri müstesna, onlar ihtilafa devam edeceklerdir. Zaten onları bunun için yarattı. Rabbinin, ‘Andolsun ki cehennemi hem cinlerden, hem insanlardan (suçlularla) dolduracağım’ sözü kesinleşti.” (Hûd, 11/118-119)

Yüce Rabbimiz, insanları en güzel şekilde yaratmış, akıl ve irade gibi üstün özel-liklerle de donatmıştır. Bu akıl ve irade sayesinde bizler hak ile batılı, doğru ile yan-lışı ayırt ederiz ve ona göre hayatımıza yön veririz. Bunun sonucu olarak bizler ya Rabbimizin rızasını elde ederiz ya da cezaya çarptırılırız. Yüce Rabbimiz; “ Biz ona iki göz, bir dil, iki dudak vermedik mi; iki apaçık yolu (hayır ve şer yollarını) göstermedik mi?” (Beled, 90/8-10; bk. İnsan, 76/3) buyurarak bizlere iki yol gösterdiğini beyan etmektedir. Bu yollar hayır ve şer yollarıdır. Biz de bu iki yoldan birini kendi akıl ve irademizle seçer ve ona göre bir hayat tarzı oluştururuz. Başlangıçta insanlar, tevhit inancına bağlı tek bir ümmet idi (Yunus, 10/19). Ancak insanlar zamanla değişik sebeplere bağ-lı olarak çeşitli millet ve gruplara ayrılmışlardır. Eğer yüce Allah dileseydi hepsini İslam üzerinde birlik ve beraberlik hâlinde tutardı, ihtilafa, anlaşmazlığa, bölünüp parçalanmaya izin vermezdi. Akıl ve iradenin gereği olarak, kimin nasıl hareket edeceğini sınamak için hepsine tevhid inancını ve doğruluğu emretmekle beraber, kendi tercihlerine dolayısıyla da ihtilaflara imkân bırakmıştır.

Yüce Rabbimiz, cinlerin yaratılış gayelerinin de insanlar gibi: “Allah’a kulluk” ve “ibadet” olduğunu haber vermektedir (Zâriyât, 51/56). Dolayısıyla yüce Allah’ın teklif-lerine cinler de insanlar gibi muhataptır.

Şüphesiz yaratılış gayesine uygun davranan mümin cinler olduğu gibi, Allah’ı inkâr eden, Peygamberlere tabi olmayan inkârcı cinler de vardır. İlahi teklifler kar-şısında Allahu Teâlâ’ya ilk isyan eden İblis’in de cinlerden olduğu bildirilmektedir.

Bu ve benzeri ayetlerden cinlerin de insanlar gibi hiçbir zaman “kitapsız” ve “peygambersiz” bırakılmadıklarını, Hz. Âdem (a.s)’den beri gönderilen bütün pey-gamberlerin, aynı zamanda cinlerin de peygamberi olduklarını, dinlerinin ise pey-gamberlerin tebliğ ettikleri tevhid dini olan “İslam” olduğunu anlıyoruz. Zaten yüce Allah, peygamber ve kitap göndermeden hiç kimseyi sorumlu tutmayacağını, azap etmeyeceğini açıkça ifade etmektedir (İsrâ, 17/5).

Cennet ve cehennem var olduğuna göre bu ikisi, ayet-i kerimede de belirtildiği gibi insanlar ve cinlerin günahkârlarıyla doldurulacaktır. Bu sebepledir ki kimi in-sanlar ve cinler hakka yönelecek ve bunun karşılığını alacak, kimileri de heva ve hevesine uymak suretiyle bunun karşılığını görecektir. İşte ayette bu gerçek vurgu-lanmıştır.

Allah’ın emirlerine sadece biz insanlar değil, bizim gibi cinler de muhataptır. Onlardan Müslüman ve salih olanlar olduğu gibi hak yoldan sapanlar, salih olma-yanlar ve ayrı ayrı yollar tutanlar da vardır (Cin, 72/11). Nasıl ki biz insanlardan haktan sapanların varacağı yer cehennem ise, cinlerden de inanmayanların, haktan sapanların varacağı yer açıklamaya çalıştığımız ayette de belirtildiği gibi cehennem olacaktır. Nitekim başka bir ayette de; “Hak yoldan sapanlara gelince, onlar cehenneme odun olmuşlardır.” (Cin, 72/15) buyurulmaktadır.

“Ben cinleri ve insanları, ancak bana kulluk etsinler diye yarattım.” (Zâriyât, 51/56) buyuran yüce Rabbimiz, insanları ve cinleri kendisine kulluk konusunda imtihana tabi tutmak için ölümü ve hayatı yaratmıştır. “O, hanginizin daha güzel amel yapaca-ğını sınamak için ölümü ve hayatı yaratandır…” (Mülk, 67/2) buyurularak imtihana tabi tutulacağımız gerçeği vurgulanmaktadır. İşte bu imtihan neticesinde Rabbimizin emirlerini yerine getirmeyerek başarısız duruma düşenler sonuç itibariyle cezaya çarptırılacaklardır. Bunlar ister insanlardan olsun ister cinlerden olsun fark etmez. Açıklamaya çalıştığımız ayetin devamında buna işaretle; “Andolsun ki cehennemi hem cinlerden, hem insanlardan (suçlularla) dolduracağım” sözü kesinleşti.” buyu-rularak cehennemin insanlardan ve cinlerden doldurulacağı belirtilmektedir.

Şu halde bizler kendi hür irademizle doğruyu ve hayrı seçmeli ve sonuç olarak da cehenneme girmekten kurtulmaya çalışmalıyız.

“Onlar, şöyle diyenlerdir: Ey Rabbimiz! Bizden cehennem azabını uzaklaştır, gerçekten onun azabı sürekli bir helaktir! Şüphesiz, ne kötü bir durak ve ne kötü bir konaktır orası.” (Furkan, 25/65-66)

Cennet, iman edip salih amel işleyenlere vaat edilen sonsuz nimet, mükâfat ve ebedî mutluluk; Cehennem de dünya hayatında iman etmeyenlerin sürekli olarak, iman ettiği halde sâlih amel işlemeyen kimselerin de günahları ölçüsünde cezalan-dırılmak üzere kalacakları pişmanlık, ceza ve azap yurdudur.

Müslümanlar olarak bizlerin Rabbimizin rahmet ve merhametinden ümitvar ol-mamız gerektiği gibi O’nun azabından da korkmamız, ürpermemiz ve hayatımızı bu ümit ile korku arasında sürdürmemiz gerekir.

Ümitvar olabilmemiz için kendimize düşen bütün görevleri yapmamız yani, iman edip sâlih ameller işlememiz, haramlardan, kötü olan söz, fiil ve davranış-lardan uzak durmamız, günahlarımız için de pişmanlıkla tövbe edip hâlimizi ıslah etmemiz ve Allah’a yönelmemiz gerekir.

İnsanın yaratılışında ümitsizliğe düşme duygusu vardır. Kur’an’da “yeis yani Allah’ın rahmet ve mağfiretinden ümit kesilmemesi” istenmiştir. Allah, hiç kimseye suçu olmadan azap etmez. Fakat Allah’ın azabından korkma-mız da gereklidir. Çünkü Allah’ın azabı; büyük, alçaltıcı, şiddetli, korkunç, sert ve çök kötü bir azaptır. Cehennem azabı, inkârcılara ve Allah’a kulluğun gereklerini yapmayan günahkârlara verilen bir ceza ve ilâhi adaletin de gereğidir. İşte biz, inkâr, isyan ve zulüm sebebiyle Allah’ın cezalandırmasından korkarız.

Fakat bizi ümitsizliğe düşüren korku gibi söz, fiil ve davranışlarımız üzerinde etkisi bulunmayan korku da makbul değildir. Makbul olan korku, sahibini Allah’ın rahmet, mağfiret ve nimetlerinden ümitsizliğe düşürmediği gibi günah ve kötülük-lere dalmasına da engel olan korkudur.

Cehennem ve azabı Kur’an’da ve Peygamberimiz (s.a.s)’in hadislerinde ayrıntıla-rıyla açıklanmış ve biz müminlerin cehennemi ve azabını hak edecek davranışlardan kaçınmamız için azami çabayı göstermemiz öğütlenmiştir.

Kur’an’da bedeni etkileyen yakıcı ateşler, dondurucu ya da kaynar sular, demir topuzlar, ateş yalaklar, örtüler, zakkum, dikenli ağaçlar, katranlar, kelepçeler vb. cehennem azabının pek çok çeşidi olarak haber verilmiştir. Cehennem azabının ve özellikle ateşinin; büyük, alçaltıcı, acıklı, şiddetli, sürekli ve kötü bir azap olduğu bildirilmiştir. Ruhlara şiddetli ıstırap ve tasa kaynağı olan bir başka azap ise; suçlu-ların Allah’ı görememeleri, Allah’ın onları azarlaması, onlarla konuşmaması ve yüz-lerine bakmamasıdır.

Cehennem hayatıyla alakalı olarak geçen acı, ıstırap, azap, ateş vb. şeyler bu dünyadakilere benzemez. Bunların içyüzünü bilmemiz de mümkün değildir. Bizim için cennet garanti, cehennemden kurtuluşumuz kesin olmadığına, bunlar inanç ve yaşayışımıza bağlı olduğuna ve ölüm de her an gelebileceğine göre; her anımızı müslümanca geçirmeli, az sonra ölecekmişiz gibi ahirete hazır olmalıyız.

Hadislerde bizi cehennem azabından uzaklaştıracağı bildirilen abdest, namaz, oruç, sadaka, tövbe, istiğfar ve çokça dua ile cehennem azabından ve özellikle ce-hennem ateşinden sakınma yollarını aramalıyız.

Bu ayette de Rabbimiz üzerimize düşen farz ve nafile görevleri yapıp, gücümüz yettiğince haramlardan kaçınmakla birlikte en çok yapacağımız duanın “Ey Rabbi-miz! Bizden cehennem azabını uzaklaştır” şeklinde olması gerektiğini bize öğret-mektedir.

Çeşitli ayet ve hadislerde her türlü zarar, bela, afet, musibet ile şeytanın ve kötü insanların şerrinden Allah’a sığınılması emredilmiştir.

Öyleyse ibadet ve gayretlerimize devam etmekle birlikte daima “cehennem aza-bını bizden uzaklaştırması için” merhameti sonsuz olan Rabbimize dua edelim. Çünkü cehennem çok kötü bir durak ve konak, azabı da sürekli bir helaktir!

Yegâne sığınağımız ve kendisine sığınanları koruyabilecek olan sadece Allah’tır. Peygamberimiz (s.a.s) pek çok şeyin yanında cehennem azabından Allah’a sığınmıştır. Peygamberimiz (s.a.s)’in en çok ettiği duayı biz de çokça edelim:

“Rabbimiz! Bize dünyada da iyilik ver, ahirette de iyilik ver ve bizi ateş azabından koru.” (Bakara, 2/201)

“Allah’ın mescitlerini, ancak Allah’a ve ahiret gününe inanan, namazı dosdoğru kılan, zekâtı veren ve Allah’tan başkasından korkmayan kimseler iman eder. İşte onların doğru yolu bulanlardan olmaları umulur.” (Tevbe, 9/18)

“Mescit” kelimesi “Allah’a secde edilen yer” anlamında bir mekân ismidir. Nama-zın başka rükünleri de olmasına rağmen ibadet edilen yer, önemine binaen secdeye izafe edilmiştir. Hz. Peygamber (s.a.s) secdeyi, kulun Allah’a en yakın anı olarak vasıflandırmıştır (Nesâî, “Tatbik”, 78). İçinde Allah’a ibadet edilen her yere mescit de-nilmiştir.

“Cami” terimi başlangıçta sadece Cuma namazı kılınan büyük mescitler için kullanılmış olan “el-mescidü’l-cami (cemaati toplayan mescit)” tamlamasından kısaltılarak alınmıştır. Ancak halk arasında mahallelerdeki küçük ibadet yerlerine mescit, daha büyük olanlarına ise cami denilmektedir.

Allah’a inananları, tevhid kubbesi altında ve Allah’ın birliği etrafında toplayan camilerimiz, aynı zamanda birlik ve beraberliğimizin oluştuğu, kardeşlik ruhunun olgunlaştığı ilim ve irfan yuvalarıdır. Dil, renk, ırk ve kültür farkı gözetilmeksizin milyonlarca insan, her gün camilere girer ve omuz omuza saf tutarlar. Bu sebeple camilerimiz gururun ve kibirin olmadığı ulvi mekânlardır. Camilerimiz asırlardır sa-dece ibadet yerleri olmakla kalmamış, eğitim ve öğretimin yapıldığı, insanlara dinî ve ahlaki konuların anlatıldığı ve alçak gönüllülüğün uygulandığı yerler hâline gelmiştir.

Müslümanlar arasında ve Türk-İslam tarihinde önemli bir yeri bulunan ca-milerin inşası asr-ı saadet döneminde başlamıştır. Allah Resûlü (s.a.s), Mekke’den Medine’ye hicret ederken, daha Medine’ye varmadan Kuba mevkiinde hemen bir mescit yaptırmış; Medine’ye geldikten sonra da kendisi de bizzat kerpiç taşıyarak, Mescid-i Nebevi’yi vücuda getirmiştir. Peygamberimizin inşa ettiği Mescid-i Nebevi, daha sonraki asırlarda yapılan tüm camilere örnek olmuştur. Tarihî seyir içerisinde Müslümanlar yerleşim yerlerine ilk iş olarak hemen bir cami yapmışlar ve camiler de onların Müslüman olduklarına delil ve işaret olmuştur.

İslam’ın ilk günlerinden itibaren Müslümanlar cami yapımına önem vermiş-ler ve yaptıkları hayrın ebedî olması için yarışmışlardır. Cami yapmak, imanın ve dindarlığın göstergesidir. Camiler, Müslümanların Allah’a ibadet ettikleri yerlerdir. Yeryüzünün en şerefli yerleri olan camilere “Allah’ın evi” denilmektedir. Camiye ibadet için giden mümin, Allah’ın ziyaretçisi ve misafiri durumundadır. Ev sahibi, evine gelen misafirlerine ikramda bulunduğu gibi camiye giden müminlere de yüce Allah büyük mükâfatlar verecektir.

Camileri yaşatmanın en iyi yolu, bu mübarek mekânları cemaatsiz bırakmamak, çevresini bir kültür merkezi hâline getirmektir. İslam cemaati kardeşlik, eşitlik, yar-dımlaşma ve karşılıklı fedakârlık üzerine kurulmuştur. Aralarında sınıflaşma, ırk ve bölge ayırımı yoktur. Aralarındaki birlik ve beraberliğin temel dayanağı ise Kur’an ve onu açıklayan sünnettir.

Müslümanların en önemli günlerinden biri olan Cuma günlerinde camilerde hem ibadet yapılmakta, hem hutbeler verilmekte ve hem de anlatılan vaazlar ile in-sanlara gerek dinî ve gerekse toplumsal konularda bilgiler verilmektedir. Bu sebep-ledir ki camiler, eğitimin ve ibadetin birleştiği ilk ve tek kutsal mekânlardır. Camiler, hayata geçirildiği ilk günden itibaren sadece namaz kılmak için kullanılmamıştır. Bazen bir okulu, bazen meşveret yerini, bazen de açların doyurulduğu aş evi olarak görev ifa etmiştir. Ayrıca camilerimizde günde beş defa olmak üzere okunan ve ca-milerin temsili olan ezanlarımız da, dinî ve milli bütünlüğümüzün ve bağımsızlığı-mızın numunesi ve teminatıdır.

Milli Şairimiz Mehmet Akif Ersoy ezanlarımızın önemi ile ilgili şunları söylüyor:

“Bu ezanlar ki şehadetleri dinin temeli, Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli!”

Kâbe’nin birer şubesi olarak nitelendirdiğimiz camilerimize olan ilgimiz ve sev-gimiz, hiçbir zaman bitmemeli, bütün bir ömür boyu devam etmeli, camilerimiz birlik ve beraberliğimizin pekiştiği yerler hâline gelmelidir.

“Andolsun biz, Nuh’u kendi kavmine peygamber olarak gönderdik de, ‘Ey kavmim! Allah’a kulluk edin. Sizin O’ndan başka hiçbir ilahınız yoktur. Allah’a karşı gelmekten hâlâ sakınmaz mısınız?’ dedi.” (Mü’minûn, 23/23)

Nuh Peygamber bir köşede ağlamaklı, Rabbine dua ediyordu: “Ey Rabbim! Kâfirlerden hiç kimseyi yeryüzünde bırakma” diye (Nuh, 71/26). Bu noktaya nasıl ge-linmişti? Bir Peygamberin sabrını taşırmak nasıl mümkün olmuştu? Hâlbuki Nuh gece gündüz kavmine Allah’ı anlatmış, ‘onlar azaba uğramasınlar’ diye Allah’a el açıp yakarmıştı (Nûh, 71/5). Fakat yüce Allah, “Zulmeden kimseler hakkında bana hiç yalvarma! Şüphesiz onlar suda boğulacaklardır” (Mü’minûn, 23/27) diye emrettikten son-ra Nuh Peygamberin “Ey Rabbim! Ben yenilgiye uğradım, yardım et” demekten başka çaresi kalmamıştı (Kamer, 54/10).

Nuh kavmi, Fırat ve Dicle arasındaki Mezopotamya’da Bakır Çağından Tunç Çağına geçildiği bir dönemde, tarım ekonomisine dayalı zenginliğin zirvesindeydi. Belki de Kur’an’ın, Nuh’un yaşıyla ilgili verdiği ‘bin yıldan elli yıl eksik açıklaması’ bu döneme bir gönderme yapmak için (Ankebût, 29/14). Buna uygun olarak arkeo-loglar Nuh kavminin yaşadığı dönemin milattan önce dört bin beş yüz ile üç bin beş yüz yılları arasında olduğunu söylüyorlar.

Bereketli Hilâl denilen topraklarda hurma ağaçları, hububat ve bakliyatın her türlüsünü yetiştiren, ırmak ticareti ile dışarıdan metal ve taş ithal eden Nuh kav-mi, şehirlerinde gösterişli tapınaklar yapıyor, tapınakların çevresinde tahıl ambar-ları inşa ediyordu. Tapınaklarda, putları Ved, Suvâ, Yagûs, Ya’ûk, Nesr’e kurbanlar kesiyorlar, bunlara saygı gösteriyorlardı. Bu putlardan bazısı erkek, bazısı kadın bazısı da hayvan şeklinde yapılmıştı. Zenginlik ve refahın şımarttığı insanlar her türlü günahı, fütursuzca işliyorlardı. Nuh’un kavmi, torunları Ad ve Semûd’dan da azgındılar (Kamer, 54/52).

Şehirlerde dokumacılık ve zanaatkârlığın pek çok çeşidi ilerlemişti. Tüccarlar, şehirlerin zenginlerine ürün yetiştiremez olmuşlardı. Zenginler, lüks ve eğlencede sınır tanımıyorlardı. Ne hazin ki, bunca zenginliğe ve israfa rağmen servet sahipleri fakirlere ve yoksullara yardım etmiyor, onları aşağılıyorlardı (Hûd, 11/29).

Bütün bu şımarıklıkların ve çarpıklıkların ortasında, Nuh Peygamber, gece gün-düz kavmine Allah’ı anlatıyor, onlara, ilah edindikleri putların hiçbir faydasının ol-mayacağını söylüyordu (Nûh, 71/5). Kavmi ona kızıyor, onu sapıklıkla (A’râf, 7/60), delilikle (Kamer, 54/9), cinnet geçirmiş olmakla (Mü’minûn, 23/25) suçluyor, ‘Sen melek değil, bizim gibi bir insansın’ diyorlardı (Hûd, 11/27; Mü’minûn, 23/24). Onlar, canla-rı fena hâlde sıkılmış bir vaziyette ‘putlarımıza dokunma diyorlardı’ (Nûh, 71/23). Ona inanan ve sayıları fazla olmayan güçsüz insanlardan da rahatsız oluyorlar, ‘Şu toplumda ezilmiş, fakirlere de fazla yüz verme’ diyerek tepki gösteriyorlardı (Hûd, 11/29). Nuh kavmi bununla da kalmayıp Allah’ın Peygamberine ‘Seni taşlayarak öl-dürürüz’ diye tehditler yağdırıyorlardı (Şuara, 26/116). Peygaberle küstahça alay et-meleri de cabasıydı (Hûd, 11/32).

Allah, Nuh Peygamber’e kavmi için üzülmemesini söylemişti. Fakat Nuh bir peygamberdi. Onlara, içten içe ağlıyordu. Bir taraftan da Allah’ın yapmasını emret-tiği gemiyi inşa ediyordu (Mü’minûn, 23/27).

Geminin tahtaları, çivi ve halatlarla bağlanmıştı. İnsanları kurtuluşa erdirecek gemi, Mezopotamya’nın başına geleceklerin canlı bir tanığı olarak, omurgası, ıskar-mozları, pruvası ve direkleriyle ortaya çıkmıştı. Tunç çağı pek çok hayvan ve bitki türünün evcilleştirildiği bir çağdı. Nuh Peygamber ilahî emir gereği bölgede yaşayan canlıları çifter çifter gemiye yükledi (Mü’minûn, 23/27). Nihayet inananlar gemiye bin-diler. Ama Nuh Peygamber üzgündü. Bu sefer üzüntüsü hanımı ve çocuğu içindi. Onlar da Nuh’u yalanlamışlardı (Tahrîm, 66/10). Nuh Peygamber baba şefkatiyle oğ-luna “‘Yavrucuğum, bizimle beraber sen de bin (gemiye), inkârcılarla birlikte olma’ diye seslendi. Oğul, ‘Ben, kendimi sudan koruyacak bir dağa sığınacağım’ dedi. Nuh Peygamber ‘Bugün Allah’ın rahmet ettikleri hariç, Allah’ın azabından korunacak hiç kimse yoktur’ dedi. Derken aralarına dalga giriverdi de oğlu boğulanlardan oldu.” (Hûd, 11/42-43)

Nuh Peygamber, nihayetinde bir babaydı, yüreği yanıyordu. Rabbine, ‘Ne olursa olsun, o benim evladımdı’ dedi. Özel bir af, bir mağfiret olamaz mıydı onun için?’ Yüce Allah ‘Ey Nuh! O asla senin ailenden değildir’ diye buyurdu. Nuh’un oğlu bir peygamber çocuğu olsa da özel bir muamele yapılamazdı ona. Çünkü Nuh’un oğlunun ameli güzel değildi (Hûd, 11/45-46). Nuh’un oğlu da diğer geride kalanlarla birlikte boğulup gitti (Şuara, 26/120).

Tufan günü sanki gök yarılmış, toprak patlamıştı. Yerin her yerinden kaynak su-ları fışkırmaktaydı (Hûd, 11/40). Sular deltada metrelerce yükselmiş, başta en gözde tanrıları Ved olmak üzere, Nuh kavminin bütün putlarını, tapınaklarını, tahıl am-barlarını, evlerini, meyhanelerini, inançsızlarla beraber yutmuştu.

Bütün Dicle ve Fırat deltaları sular altındaydı, şimdi. Her yeri moloz kaplamıştı. Selin getirdiği mil tabakası, sanki Tufandan önce yaşamışlarla Tufandan sonra yaşa-yanların arasına kalın bir duvar örmüştü.

Bütün bunlar olurken, Nuh’un Gemisi Tufanın sularını, köpük anaforlarıyla çal-kalıyordu. Müminler geminin küçük pencerelerinden suyun, mağrur kentleri yutu-şunu, kibirli ve acımasız hemşehrilerinin yok oluşunu seyrediyorlardı. Nihayet gemi Cudi’ye oturdu (Hûd, 11/44). Müminler bereketli topraklara salimen ayak bastılar. Çünkü onlar Nuh’a inandılar, Allah’a iman ettiler (Hûd, 11/48). Ya ötekiler?

Nuh’a inanmayanlar, boğulduktan sonra bazalt, kireç taşı ve balçığın altında, inançsızlıklarıyla ve kibirleriyle kaybolup gittiler. Onlar kıyamete dek, insanlığa ibret levhası olmaya devam edecekler. Dahası can yakıcı bir azap onları bekliyor (Furkân, 25/37). Bize düşen, höyükleri açarak yaşanmış olayları aktaran Kur’an kıssa-larından ibret alıp, hayırla yâd etmek bu büyük peygamber’i.

O halde ‘Âlemlerin içinde selâm olsun Nuh’a!’ (Saffât, 37/79).

“Süleyman’ın hükümranlığı hakkında şeytanların (ve şeytan tıynetli insanların) uydurdukları yalanların ardına düştüler. Oysa Süleyman (büyü yaparak) küfre girmedi. Fakat şeytanlar, insanlara sihri ve (özellikle de) Babil’deki Hârût ve Mârût adlı iki meleğe ilham edilen (sihr)i öğretmek suretiyle küfre girdiler. Hâlbuki o iki melek, ‘Biz ancak imtihan için gönderilmiş birer meleğiz. (Sihri caiz görüp de) sakın küfre girme’ demedikçe, kimseye (sihir) öğretmiyorlardı. Böylece (insanlar) onlardan kişi ile karısını birbirinden ayıracakları sihri öğreniyorlardı. Hâlbuki onlar, Allah’ın izni olmadıkça o sihirle hiç kimseye zarar veremezlerdi. (Onlar böyle yaparak) kendilerine zarar veren, fayda getirmeyen şeyleri öğreniyorlardı. Andolsun, onu satın alanın ahirette bir nasibi olmadığını biliyorlardı. Kendilerini karşılığında sattıkları şey ne kötüdür! Keşke bilselerdi.” (Bakara, 2/102)

Dinimizde büyü ve sihirle uğraşmak büyük günahlardandır. Tarih boyunca büyü ve sihir insanların hep gündeminde olmuştur. Hepimize gizemli gelen bu konunun nasıl yapıldığı, insanlara tesirinin ne derece olduğu ve dinimizin bu konuya nasıl baktığı hep merak edilmiştir. Bu konu hâlâ da sırrını korumaktadır.

İnsanların kendilerine ait olmayan bir alana yani gayb bilgisine ulaşmak iste-meleri, başka insanları buyrukları altına alma düşünceleri ve kısaca geleceklerini öğrenme hissi bu yollara zemin hazırlamıştır.

Büyü, aldatmak, göz boyamak, oyalamak, uzaklaşmak, gönlünü çalmak, batıl şeyi hak diye göstermek ve gizli işlem yapmak gibi anlamlara gelmektedir. Başka bir ifa-deyle “tabiat üstü âlem ile bağ kurmak yahut kendilerinde gizli güçler bulunduğuna inanmak suretiyle bazı doğal nesneler kullanarak yapılan işler” olarak tarif edilmiştir.

Kâinatın tek sahibi, her şeye gücü yeten ve her şeye hükmeden âlemlerin Rabbi olan Allah’tır. Adından da anlaşılacağı gibi o her varlığı terbiye eden yani ona görev-lerini öğretendir. Şimşek, gök gürültüsü, arı, inek, kuşlar ve taşlar hep O’nun em-riyle hareket ederler. Ne güneş ne de başka bir varlık O’nun emrine karşı gelemez. O’na karşı gelen tek varlık yaptıklarından sorumlu olan insanlar ve cinlerdir.

Hem insanlar hem de cinler tarih boyunca semavatın gizli sırlarına vakıf olmak istemişler ve bu yolla diğer canlıları egemenlikleri altına almayı amaçlamışlardır. Bir zamanlar cinler korunan yerlerden bilgi çalmak için çabalarken, insanlar da hem cinlerden hem de başka varlıklardan istifade ederek menfaat sağlamışlar ve sağla-maya devam etmektedirler. Bu menfaat yollarından biri de büyüdür. Büyüde araç olarak ruhlar, cinler, şeytanlar, canlı veya ölmüş bazı hayvanlar, cisimler, şekiller hatta adların bile kullanıldığı bilinmektedir. Büyü, sonsuz güç sahibi Rabbimize karşı bir meydan okuyuştur. Ayrıca Allah’ın dışında bir güç ve gizli bir kudretin varlığını kabul etmektir. Bu ise tamamıyla şirktir. Bu yüzden bütün çeşitleriyle büyü dinimizde yasaklanmıştır.

Bakara suresindeki bu ayette karı-kocanın arasını açacak bilgilerin varlığından söz edilmektedir. Aynı zamanda bir kısım insanların bu işle uğraşarak kendilerini değersiz bir şeyle mahvettikleri ifade edilmektedir. Konu ile alakalı Felak ve Nâs surelerinde ise düğümlere üfleyenlerden ve insanların kalplerine vesvese verenler-den bahsedilmiştir. Büyü ve sihir ile alakalı verilen bu bilgilerin yanında bizim için en önemli bilgi, büyünün Allah’ın izni olmadan kimseye zarar veremeyeceğidir. Bu itibarla büyü ile uğraşan ve büyücüden medet uman insanlar, yaptıkları güzel işlerin boşa gideceğini ve ahiretten nasiplerinin olmayacağını bilmelidirler.

Büyünün Rabbimizin gücü karşısında hiçbir değeri yoktur. Öyleyse ne büyüden medet ummalı, ne de büyü yapıldığı gerekçesi ile böyle insanlara gitmeliyiz. Bizim tek sığınağımız Rabbimizdir. O bize yeter, O ne güzel bir dosttur. “Âyetü’l-Kürsi”, “Nâs”, “Felak” ve “Fatiha” surelerini bol bol okuyarak bu tür eylemlerden Rabbi-mize sığınalım.

“Yeryüzünde hiçbir canlı yoktur ki, rızkı Allah’a ait olmasın. Her birinin (dünyada) duracakları yeri de, (öldükten sonra) emaneten konulacakları yeri de o bilir. Bunların hepsi açık bir kitapta (Levh-i Mahfuz’da yazılı)dır.” (Hûd, 11/6)

Yüce Rabbimiz bu ayette insanlar dâhil bütün canlıların rızklarının kendisine ait olduğunu belirtmektedir. Yeryüzünde sürünen, hareket eden, yürüyen, sularda yüzen, gökyüzünde uçan veya başka şekillerde hareket eden büyük, küçük, görü-lebilen ve görülemeyen bütün canlıları yaratan ve rızklarını veren Allah’tır. Allah’ın güzel isimlerinden biri de çok rızk veren anlamına gelen “Rezzak”tır. Rızk verenin kendisi olduğunu belirten yüce Rabbimiz, başka ayetlerde de buna vurgu yaparak şöyle buyurmaktadır:

“Şüphesiz Allah (rezzak) rızk verendir, güçlüdür, çok kuvvetlidir.”

“Nice canlılar vardır ki, rızklarını taşımazlar (yiyecek biriktirmezler). Onları da sizi de Allah rızıklandırır. O hakkıyla işitendir, hakkıyla bilendir.”

“Ey insanlar! Allah’ın size olan nimetini hatırlayın. Allah’tan başka size göklerden ve yerden rızk veren bir yaratıcı var mı?” (Fâtır, 35/3)

Yukarıda meallerini verdiğimiz ayetlerden de anlaşıldığı üzere rızkı veren yüce Rabbimizdir. Ancak bu yaratılan rızkı elde etmemiz bizim gayretimize bağlıdır. Yoksa bunu; nasıl olsa rızkım Allah’a aittir, benim çalışmama gerek yok, rızkım ayağıma gelecektir şeklinde anlamak yanlıştır. Bu yanlışlığın uzantılarını her ne kadar yaygın olmasa da toplumda zaman zaman görmekteyiz. Maalesef kimi insanlar Allah’a tevekkül ile rızk için gayret göstermeyi birbirine zıt gibi anlamaktadırlar. Oysaki burada herhangi bir zıtlık bulunmadığı gibi tam tersine bu iki kavram arasında ince bir uyum vardır. O da; insanın rızkına ulaşmak için elinden gelen tüm gayreti göstermesi ama sonucu Allah’a bırakıp O’na tevekkül etmesidir. Rızkı verenin Rabbimiz olması bizim çalışmadan, rızkımızın peşinde koşmadan rızkımızın ayağımıza geleceği anlamına gelmez. Tam tersine “İnsan için ancak çalıştığı vardır” (Necm, 53/39) ayeti gereğince rızkımızı temin için çalışmamız, gayret göstermemiz yine yüce Rabbimizin emridir. Bizler var gücümüzle çalıştıktan sonra sonucu Allah’a bırakır, O’na tevekkül ederiz. Canlı varlıklardan insan, rızkını kendi akıl ve iradesini kullanarak elde eder. İnsan dışındaki canlılar ise yine Allah tarafından kendilerine verilen içgüdü ile bu rızklarını ararlar ve Rabbimiz de onların rızıklarına ulaşmalarını kolaylaştırır.

Kişinin herhangi bir sebebe başvurmadan rızkının ayağına gelmesini beklemesi dinimize göre doğru değildir. Bir kimsenin çalışmadan rızkının ayağına gelmesini beklemesi miskinlik ve tembellikten başka bir şey değildir. Dinimize göre doğru olan davranış, insanın çalışarak bir iş için gerekli olan alt yapıyı yerine getirdikten sonra Allah’a tevekkül edip rızkının ve kazancının artması için dua etmesidir. Yüce Allah, her canlı için yaratılışına uygun rızk yaratmış ve canlılara rızık elde etme yollarını öğretmiştir. Biz insanlar da Allah’ın bizler için var ettiği rızkı kazanmak için yeryüzüne dağılıp çalışmak zorundayız. Yüce Rabbimiz, insanlara akıl ve ira-de, hayvanlara da içgüdü vermiştir. Bizler aklımızı ve irademizi kullanarak çalışıp kazanmak için rızkımızın peşinde koşarız. Zira Cenab-ı Hakk’ın koyduğu kanunlar bunu gerektirir. Bu anlayış doğrultusunda dikkat etmemiz gereken önemli bir nokta da gerek yaptığımız işte gerekse alışverişimizde kazancımızın helal yoldan olmasına dikkat etmektir. Nitekim Rabbimiz bu konuda şöyle buyurmaktadır:

“Artık Allah’ın size helâl ve temiz olarak verdiği rızklardan yiyin.”

“Ey iman edenler! Eğer siz ancak Allah’a kulluk ediyorsanız, size verdiğimiz rızkların iyi ve temizlerinden yiyin ve Allah’a şükredin.”

Bu ayetleri aklımızdan çıkarmadan rızkımızı helal yollardan kazanmalı ve ha-ramlara sapmamalıyız.

“Ey peygamber! Kadınları boşamak istediğinizde onları iddetlerini dikkate alarak (temizlik hâlinde) boşayın ve iddeti sayın. Rabbiniz olan Allah’a karşı gelmekten sakının. Apaçık bir hayâsızlık yapmaları dışında onları (bekleme süresince) evlerinden çıkarmayın, kendileri de çıkmasınlar. Bunlar Allah’ın sınırlarıdır. Kim Allah’ın sınırlarını aşarsa, şüphesiz kendine zulmetmiş olur. Bilemezsin, olur ki Allah, sonra yeni bir durum ortaya çıkarır.” (Talak, 65/1)

Talâk (boşama), evliliğin devamı maksadıyla dinimizce tavsiye edilen tüm yolla-rın denenmesine rağmen eşlerin yine de anlaşamadığı durumlarda ailede yol ayrılığı anlamındadır.

Talâk kelimesi; İslam hukukunda hem tek taraflı irade beyanı ile hem iki tarafın anlaşarak ailede eşlerin yollarının ayrılması ile hem de mahkeme kararıyla meydana gelen boşanma anlamlarına gelmektedir.

Yukarıda okuduğumuz ayetten anlamamız gereken, aile kurumunun dinî, ahlakî ve hukukî temelini oluşturan nikâh akdinin ve evlilik birliğinin keyfî biçimde sona erdirilemeyeceği gerçeğidir. Genel olarak ifade etmek gerekirse nasıl ki ailenin olu-şumu safhasında kadın ve erkek ile ailelerinin insanlara özgü ve insan haysiyetine yakışır tarzda birbirleriyle tanışıp anlaşarak nikâhları yapılıyorsa, nikâhın sona erdi-rilmesinin de belirli kuralları elbette olacaktır. İşte bu bağlamda ayet-i kerimeyi anlamaya çalıştığımız zaman yüce Allah ayete “Ey Peygamber” şeklinde başlamakla be-raber sözün akışı ve özellikle kullanılan fiillerin çoğul olması, Resûlullah’ın şahsında müminlere hitap edildiğini, evlenme ve boşanmanın aynı zamanda sosyal bir konu olduğunu göstermektedir. Özel olarak Peygamber’e hitap edilmesi ise bu hükümle-rin tebliğ edilmesi ve doğru uygulanmasının sağlanmasında ona verilen görevin ve genel olarak konunun önemine dikkat çekme amacıyla açıklanabilir. Bu üsluptan da anlaşıldığı üzere evlilik hakkındaki hükümler işlenirken iyi niyet ve hakkın kötüye kullanılmaması gibi bazı temel ilkelere vurgu yapılmakta, aile bütçesi konusunda ölçülü olmamız istenmektedir. Mâkul, meşru ve dengeli olmayan, sonunda bizleri Allah’a isyan noktasına götüren birtakım keyfî isteklerimizin bizleri perişan ederek ailelerimizin, toplumumuzun ve medeniyetlerin çökmesine yol açabileceği îma edil-mektedir. Sonuç olarak kâinatta yaptığımız hiçbir şeyin yüce Rabbimizin gücü ve bilgisi dışında kalamayacağı hatırlatılmaktadır.

Evlilik birliğini sarsacak durumlarla karşılaşıldığında ve evliliği sonlandırmak kaçınılmaz hâle geldiğinde dikkat edilmesi ve uyulması istenen yahut tavsiye edilen hususlar geniş biçimde özellikle Bakara suresi 2/226-232’de anlatıldığı için konu-nun ayrıntılarına girmiyoruz. Bu sûrede ise ağırlıklı olarak evliliğin sona ermesinin sonuçları üzerinde durulmaktadır

“Ey iman edenler! Belli bir süre için birbirinize borçlandığınız zaman bunu yazın…” (Bakara, 2/282)

İnsanların birbirleriyle yardımlaşma yollarından biri de borç alıp vermedir. Dün-ya hâlidir, birtakım nedenlerle insanlar büyük maddi sıkıntı içerisine düşebilirler. Bu gibi darlık durumlarında birbirimize borç vermek büyük önem taşır. Borç alınan para, para ile diğer maddeler ise aynı ile ödenir. Borcun karşılığında fazla bir şey verilmez. Eğer borç karşılığında fazlalık istenirse bu faiz olur. Faiz ise dinimizde haram kılınmıştır.

Dinimizde borç vermek sevaptır. İslam borç vermeyi teşvik eder. Yüce Rabbimiz şöyle buyurur:

“Eğer siz Allah’a güzel bir borç verirseniz Allah onu size kat kat öder ve sizi bağış-lar. Allah şükrün karşılığını verendir, halîmdir (hemen cezalandırmaz, mühlet verir).”

(Teğabûn, 64/17)

Karşılıksız yardım güzel bir davranış olduğu gibi, ihtiyacı olanlara borç ve ödünç vermek faziletli bir davranıştır. Hatta borç vermek, sadaka vermekten daha güzel sayılmıştır. Hz. Peygamber bir hadislerinde şöyle buyurur:

“Mirac gecesi Cennetin kapısı üzerinde, ‘sadaka on misli sevapla karşılanır. Borç ise on sekiz misli sevap ile karşılanır’ yazılı olduğunu gördüm. Cebrail’e, ödünç vermenin sada-kadan üstün olmasının sebebi nedir, diye sordum. Cebrail; ‘Çünkü dilenci, yanında olduğu halde dilenir. Hâlbuki borç isteyen kimse ancak muhtaç olduğu için borçlanır’ diye cevap verdi.” (İbn Mâce, “Sadakât”, 19)

İnsanın meşru yoldan rızık temininde bulunması, özellikle aile reislerinin ken-dilerine bakmakla yükümlü olduğu yakınlarının rızıklarını temin için çalışması üzerlerine bir borçtur. Bununla beraber kazandıklarımızda fakirlerin ve muhtaçların da hakkının olduğunu bilmeliyiz. Zekât, sadaka ve gerektiğinde borç vererek fakir ve muhtaç duruma düşenlere yardımda bulunmalıyız.

Borç vermek suretiyle mümin kardeşimizin sıkıntısına çare olmak, İslam ahla-kındandır. Özellikle günümüzde imkânı olanların darda olan mümin kardeşlerine yardımcı olması gerekir. Bu şekilde onların sıkıntılarının giderilmesine yardımcı olunur. Daha kötü hâllere düşmelerinin önüne geçilir. Dinimizin gerektirdiği kar-deşlik ve dayanışma da bunu emreder. Borçlu olmak kolay bir şey değildir. Borç almaktan mümkün olabildiğince kaçmak gerekir. Ancak borç almak kaçınılmaz hâle geldiyse; güzel bir lisanla talepte bulunmalıdır. Borç isteme hususunda aşırı ısrar uygun olmaz. Borç verenin de gönül rızası ile vermesi esastır. Durumu iyi olup imkânı olan mümin de gerçekten darda olan kardeşine yardımda bulunmaya çalış-malıdır. Zira Cenab-ı Hakk, Kur’an-ı Kerim’de güzel bir yolla borç verilmesini em-reder (Bakara 2/245). Ancak imkânı olduğu halde borç vermek istemeyip yalan yere “borç verecek imkânım yok” demek de günahtır. Eğer vermeyecekse, “imkânım var; ama şu sebepten dolayı veremiyorum” diye bunu gelen insana güzelce arz etmesi uygun olur.

Borç alanlarımız da bu borçlarını çalışıp tasarruf ederek en kısa zamanda öde-meye gayret etmelidir. Verilen borçların zamanında geri ödenmesi gerekir. Aksi davranışlar borç vereni sıkıntıya düşürebilir. Veya yaptığı iyiliğe kendisini pişman ettirebilir. Böylece bir hayra da mani olunmuş olur. Elbette bu da hoş bir şey de-ğildir. Yüce Rabbimiz Kur’an’da birbirimize borç verdiğimizde bu borçları kayda geçirmemizi, yazmamızı hatta şahitler tutmamızı öğütlüyor. Bu durum elbette borç verenin ve alanın mağdur olmamasına yöneliktir. Dinimiz zarar vermeyi, zarara uğratılmayı asla hoş görmez. Ticari hayatın, insanlar arası münasebetlerin zarar görmeden devam etmesi onların haklarının zayi olmamasına bağlıdır. Bunun için borç ve alacakların yazımı ve tespiti gereklidir. Yardımlaşmada sadakat, vefa, ver-diği sözde durmak önemlidir. Müslüman, kardeşinin hakkını muhafaza etmeye dikkat etmelidir.

Müminler olarak birbirimize borçlandığımızda vaatleşelim ve yazışalım. Çünkü söz unutulabilir. Borcun iade zamanı hususunda verilen sözlerde unutma meydana gelirse ya da şüphe arız olursa Müslümanların birbirine karşı güvenleri kırılır. Bu ne-denle borcumuzu ve verdiğimizi yazmalıyız. Borç alan da veren de yazmalıdır. Borç konusunda karşılıklı olarak yazılanların teyidi, şahitle tespiti daha sonra unutma-nın, şüphe ve tereddütlerin, yanlış anlaşılmaların da önüne geçmeye vesile olacaktır. Yüce Rabbimiz borç verenin ve alanın bunu yazarak hatta şahitlerin şahadetiyle kay-da geçirmelerine büyük önem vermiştir. Öyle ki Kur’an’ın en uzun ayeti borçlanma ile ilgili olan bu  ayet-i kerimedir.

“Onlar bollukta ve darlıkta Allah yolunda harcayanlar, öfkelerini yenenler, insanları affedenlerdir. Allah, iyilik edenleri sever.” (Al-i İmran, 3/134)

Takva ehli müminlerin özelliklerinin sıralandığı âyetin bir bölümünü teşkil eden bu kısmında yüce Mevlamız, onların kendilerine lütfedilen nimetlerden, olumlu ve olumsuz her türlü şart altında muhtaç insanlara infakta bulunduklarını dile getir-mektedir. Şüphesiz her ferdin, bir yönüyle diğer fertlere muhtaç olduğu görülür. Kimi insanın malına, kimi insanın bilgisine, kimi insanın aklına toplumun diğer bi-reyleri muhtaçtır. Bu yönüyle toplum, bütün uzuvları ile bir bedene benzer. Uzuvlar nasıl bir bir fonksiyonunu tamamlıyorsa, toplum da zengini, fakiri, âlimi ve cahili ile birbirini tamamlamaktadır.

İnfakın, Dinimizde ne derece önemli olduğunu birçok âyet ve hadis dile getir-mektedir. Bu konuda birkaç âyet ve hadis nakledeceğiz:

“Ey iman edenler! Kazandıklarınızın iyilerinden ve rızık olarak yerden size çıkar-dıklarımızdan hayra harcayın. Size verilse, gözünüzü yummadan alamayacağınız kötü malı, hayır diye vermeye kalkışmayın. Biliniz ki Allah zengindir, övgüye layıktır.” (Bakara,2/267)

“ …Hayır olarak verdiğiniz ne varsa, karşılığı size tam olarak verilir ve asla haksızlığa uğratılmazsınız.” (Bakara, 2/272)

“Mallarını gece ve gündüz, gizli ve açık hayra sarf edenler var ya, onların mükâfatları Allah katındadır. Onlara korku yoktur, üzüntü de çekmezler.” (Bakara, 2/274)

“…Siz hayra ne harcarsanız, Allah onun yerine başkasını verir. O, rızık verenlerin en hayırlısıdır.” (Sebe’, 34/39)

“Herhangi birinize ölüm gelip de; Rabbim! Beni yakın bir süreye kadar geciktirsen de sadaka verip iyilerden olsam! demesinden önce, size verdiğimiz rızıktan harcayın.” (Münâfikûn, 63/10)

Peygamberimiz (s.a.s) de muhtaç kimselere vermeyi önermiş ve kendisinden bu konuda müminleri teşvik edici mahiyette birçok hadis nakledilmiştir:

“Yarım hurma (tasadduk) etmek suretiyle de olsa, cehennemden korunmaya çalışınız.” (Buharî, “Edeb”, 34)

“Sadece şu iki kişiye gıpta edilir. Bunlardan birincisi, Allah’ın kendisine verdiği malı Hak yolunda harcamayı başaran kimse, diğeri de Allah’ın kendisine ilim ve hikmet ile yerli yerince hükmeden ve onu başkalarına öğreten kimse.” (Buharî, “İlim”, 15, “Zekât”, 5)

“Her Allah’ın günü iki melek iner. Bunlardan biri; Allah’ım! Malını verene yenisini ver! diye dua eder. Diğeri de: Allah’ım! Cimrilik edenin malını yok et! diye beddua eder.” (Buharî, “Zekât”, 27)

“Kesenin ağzını sıkma! Allah da senin rızkını daraltır.” (Buharî, “Zekât”, 21) hadislerini örnek olarak zikredebiliriz.

Bu ve benzeri pek çok hadisi ile Peygamberimiz (s.a.s), müminleri sahip olduk-ları mallardan Allah yolunda harcamaya teşvik etmiştir. O, sadece sözleriyle değil aynı zamanda her hususta olduğu gibi bu konuda yaşam biçimiyle de müminlere örnek olmuştur.

Öz olarak ifade etmek gerekirse, Allah’ın Peygamberi hiçbir zaman mal birik-tirme sevdasıyla yaşamamış, ömrünü bu yolda harcamamıştır. O’nun evinde bazen açlığını giderecek derecede herhangi bir yiyeceğin dahi bulunmadığı, açlık sebebiy-le zaman zaman uyuyamadığını görürüz (Bk. Buharî, “Et’ıme”, 23, “Rikak”, 17; Müslim, “Zühd”, 22,28). Hatta müminlerin annelerinin bu durumdan bazı kere şikayet ettikleri de nakledilmektedir. O dileseydi, saraylarda yaşayabilirdi. İdaresinde bulunan kitle bunu seve seve yapmaya hazır ve muktedirdi. Ancak o, sade bir insan olarak yaşa-mayı tercih etti. Hz. Peygamber (s.a.s)’i, Hz. Ebû Bekir’i, Hz. Ömer’i, Hz. Osman’ı, Hz. Ali’yi ve daha nice tarihe örnekliği ile damgasını vuran şahsiyetleri, örnek yapan anlayış bu noktada odaklanmaktaydı.

İslam dininde, belli bir yeterliliğe ya da ekonomik güce (nisap) ulaşan Müslü-man, sahip olduğu malvarlığından belirli bir kısmını toplumun muhtaç veya hayat standardı düşük kesimlerine aktarmakla yükümlü tutulur. Ömrünü adeta mal biriktirmeye adayan, kendinden başka hiçbir kimseyi düşünmeyen insanların, ha-yatlarını verimli ve Allah’ın istediği doğrultuda geçirdiklerini söyleyemeyiz. Zira insanları ölümsüzleştiren, eserleri ve işledikleri salih amellerdir. Çeşitli açmaz ve imkânsızlıklar sebebiyle hayata küsmüş insanların problemlerini bir şekilde çözerek tekrar hayata döndürmek, herhalde en güzel eser ve amellerden birisidir.

Sonuç olarak ifade etmek gerekirse, varlıkta ve darlıkta, Allah için infakta bu-lunmak, örnek ahlaka sahip müminlerin özelliğidir. Yüce Mevla, her insana şöyle ya da böyle bir nimet vermiştir. İman, ilim, mal, akıl, sevgi, huzur aklımıza gelen baş-lıca nimetlerdir. Takva ehli mümin, Allah’ın kendisine verdiği ilim nimetini, maddi ve manevi bütün olumsuzluklara rağmen toplumu aydınlatmada kullanır. Onun infakı, ilmini ona muhtaç insanların faydası doğrultusunda kullanması olacaktır. Müminin sevgisini, şefkatini, içinde bulunduğu huzursuzlukları, bunalımları bir tarafa bırakarak toplumda sevgi ve şefkat mahrumu insanlarla paylaşması da takva ölçütüdür. Bu bağlamda Peygamber (s.a.s)’in, “Güzel söz sadakadır” (Buharî, “Sulh”, 11) hadisi ne kadar da anlamlıdır. Sadaka bugünkü anlaşıldığı gibi sadece mali ya da pa-rasal yardımı içermez. Nice yüklü paraların, malın tamir edemeyeceği kırık kalpleri, dünyası kararmış insanları, bir sevgi ve şefkat sözcüğü hayata döndürebilmektedir. Yüce Rabbimiz bizi bu konumdaki müminlerden eylesin…

“İçinizden sözü gizleyen ile açığa vuran, geceleyin gizlenenle gündüz ortaya çıkan eşittir. İnsanı önünden ve ardından takip eden melekler vardır. Allah’ın emriyle onu korurlar. Şüphesiz ki, bir kavim kendi durumunu değiştirmedikçe Allah onların durumunu değiştirmez. Allah, bir kavme kötülük diledi mi, artık o geri çevrilemez. Onlar için Allah’tan başka hiçbir yardımcı da yoktur.” (Ra’d, 13/10-11)

Bu ayetler, insan olarak sürekli bir şekilde ilâhi denetime tâbi olduğumuzu bil-direrek bizleri şu düşünceye sevk ediyor: Açıktan söylediklerimiz de içimizde gizli tuttuklarımız da, gün ışığında yaptıklarımız da gecenin karanlığına bürünerek iş-lediklerimiz de her an takip ediliyor, kayıt altına alınıyor. Yani hiçbir şey Allah’ın bilgisi dışında kalmıyor. Buna samimi olarak inanmalı ve bu inancı kendimiz için bir kontrol mekanizması gibi düşünmeliyiz. Ancak bu mekanizmanın sağlıklı işlemesi ve bizim adımıza yararlı neticeler doğurması için her yaptığımız davranışın hatta niyetlerimizin yüce Allah’ın bilgisi ve kontrolü altında olduğu inancını taşımalı, bu gerçeği bir an olsun aklımızdan çıkarmamalıyız. Hem birey hem de toplum olarak yanlışlarımızı, hatalı davranışlarımızı zamanında fark edip kendimizi olumlu yönde değiştirebilmemiz bu mekanizmayı kalbimizde, yüreğimizde hissetmemize bağlıdır.

Ele aldığımız bu âyet-i kerimeler, yüce Rabbimizin değişmez bir yasasını da biz-lere hatırlatmaktadır: “Bir millet kendini değiştirmedikçe Allah onların durumunu değiştirmez.” Bu ilâhî kanun her şeyden önce Allah’ın bize vereceği mükâfat veya cezaların davranışlarımıza göre değişeceği gerçeğini hatırlatıyor. Dolayısıyla da bize çok önemli bir sorumluluk yüklüyor: O da kendimizi sık sık kontrol edip gerekti-ğinde düşüncelerimizde ve hareketlerimizde birtakım değişiklikler yapmamız ge-rektiğidir. Şayet bu sorumluluğumuzu unutur da olduğumuz hâl üzerine kalmaya devam edersek, bunun sonucuna razıyız demektir.

Sözünü ettiğimiz bu değişim, olumsuz yönde de olabilir. Yani, bir kimse ken-dinde bulunan güzel ahlak ve meziyetleri değiştirmedikçe Allah da bunun karşılığı olarak onlara verdiği hayırlı nimetleri değiştirmez (bk. Enfâl, 8/53). Dolayısıyla deği-şim iki yönlüdür. Olumlu veya olumsuz nasıl bir değişime gidersek, yüce Allah’ın hakkımızdaki iradesi de o yönde tecelli edecektir. Bu noktada iyi hâlimizi muhafaza etmeli, istikametimizi korumaya çalışmalıyız.

Ayet-i kerimede beyan buyurulan değişimin konusu sadece uhrevi endişeleri-mizi giderecek olan davranışlar değildir. Dünyamızı her açıdan mamur kılacağımız bütün faaliyetlerimiz de bu kapsamdadır. Bugün dünyada bilim ve teknolojiden kültür ve sanata kadar hemen her alanda büyük değişimlere tanık oluyoruz. İslam ümmeti olarak son dönemlerde dünyanın diğer medeniyetleri karşısında geri kal-mışlığımızın ana nedeni, bilimde, teknolojide, ekonomide vb. alanlarda etrafımızda meydana gelen gelişmelere seyirci kalmış olmamızdır. Hâlbuki sahip olduğumuz kutsal değerlerimiz bu tür bir değişime mani değildir. Tam aksine kendimizi geliştir-memiz yönünde uyarılarda bulunmaktadır. Nitekim “boş zamanın” insanların sahip olup değerini bilemedikleri çok önemli bir nimet olduğunu söyleyen sevgili Peygamberimiz, (s.a.s) “İki günü eşit olan zarardadır” (el-Hatîb el-Bağdâdî) hadisiyle de kendini geliştirmeyenleri uyarmaktadır.

“Çünkü onlar babalarını sapık kimseler olarak buldular. Kendileri de onların izinden koşa koşa gitmektedirler.” (Sâffât, 37/69-70)

Bir düşünce veya bir fikri körü körüne kabul etmek, doğru ya da yanlışlığına bakmaksızın onu savunmak taassuptur. Buna göre kişinin, mensup olduğu düşünce veya ekolün doğru olduğuna inanması normal olmakla birlikte, kör bir tarafgirlikte bulunarak, doğruluğunu hiç araştırmadan karşısındaki diğer fikir veya düşünceyi inkâr etmesi kabul edilir bir davranış değildir. Böyle bir anlayış ancak taklitçilik olabilir.

İnsanda herhangi bir konuda oluşan aşırı sevgi ve bağlılık, ilimle ve bilgiyle des-teklenirse, müsamahayı yani hoşgörülü bir anlayışı meydana getirir. Eğer sevgi ve bağlılık bilgi ile değil de cehaletle yapılırsa, o konuda taassup oluşur. Bu tür davra-nışları sergilemek “Mutaassıplık” olarak isimlendirilir. Bu bakımdan mutaassıp keli-mesinin dindar anlamında telaffuz edilmesi yanlış bir kullanımdır. Çünkü mutaas-sıp olmak, olumlu ve güzel bir huy değildir.

Taassuba en çok karşı çıkan din İslam’dır. Hz. Peygamber (s.a.s) müşrikleri İslam’a davet ettiğinde onlar, yanlış-eksik yönleri olduğunu söyleyerek değil, körü körüne atalarının dinine sarıldıkları, hiçbir araştırma ve tartışmaya girmeden kendi dinlerini üstün gördükleri için İslamiyet’i kabul etmiyorlardı. Hak dini kabul ettirmeyen, ona karşı koyduran bu kör inada Kitabımız, “Cahiliye taassubu” demektedir.

Bu bakımdan inandığımız dinî esaslara veya herhangi bir düşünceye körü körü-ne değil, bilinçli olarak bağlı olmalıyız ve savunmalıyız. Neye, niçin ve nasıl inandı-ğımızın şuuruna ermeliyiz. İnandığımız değerlerin önce kendi vicdanımızda köklü bir şekilde yer etmesi gerekir ki, farklı bakış açılarına ve yorum zenginliklerine her zaman açık olabilelim.

Yüce dinimiz her zaman doğrunun peşinde olmamızı emrederek, kulaktan dol-ma bilgileri olduğu gibi kabul etmemizi yasaklamaktadır. “Bin bilsen de yine bir bi-lene danış” atasözümüz, bu konuda bizlere önemli bir prensip sunmaktadır. Çünkü akıl, akıldan üstündür ve bizden daha iyi bilen biri olabilir. Bizler de bir konuyu çok iyi bildiğimizi zannetsek bile, yine de farklı düşüncelere daima müsamahalı olma alışkanlığını kazanmamız gerekir.

Yüce Allah, sabit fikirli olan ve kendi bildiklerini en doğru bilgi olarak kabul eden, başkalarıyla konuşmaktan ve bilgi alışverişi yapmaktan kaçınan mutaassıp insanları kör, sağır ve dilsiz insanlara benzetir. Bir ayette, bu kişiler hakkında şu açıklama yapılmıştır:

“Andolsun biz, cinler ve insanlardan, kalpleri olup da bunlarla anlamayan, gözleri olup da bunlarla görmeyen, kulakları olup da bunlarla işitmeyen birçoklarını cehennem için var ettik. İşte bunlar hayvanlar gibidirler. Belki bunlar daha da aşağıdırlar. İşte bunlar gafillerin ta kendileridir.”

Bu nedenle doğru olmayan şeyleri gözü kapalı olarak doğru saymak ne kadar yanlış ise; doğruluğu kesin delillerle ortaya konmamış, ancak mevcut geleneğin ve kültürün getirdiği yanlış olan şeyleri doğru saymak da o kadar yanlıştır. Bundan dolayı inkârcıların düştüğü hatalara düşmemek, inanç ve amelde gerçekten doğru olanla hareket edebilmek için; doğrularımızı dinin aslı olan Kur’an ve sünnetten almamız gerekir. Geçmişten bizlere miras kalan bilgileri de daima Kur’an’ın süzge-cinden geçirmeliyiz. Aksi takdirde farkında bile olmadan ömrümüzü hata üzerine bina etmiş oluruz.

“Hakkında kesin bilgi sahibi olmadığın şeyin peşine düşme. Çünkü kulak, göz ve kalp, bunların hepsi ondan sorumludur.” (İsrâ, 17/36)

İnsanoğlu, sorumlu bir varlıktır. Dünyaya başıboş ve anlamsız olarak gönderil-memiş ve kendi hâline de terk edilmemiştir. Her yaptığı iyi fillerinden dolayı sevap kazanan, kötü davranışlarından dolayı hesaba çekilen bir varlıktır insan. En mü-kemmel şekilde yaratılmış, iyilikle kötülüklerin neler olduğu kendisine bildirilmiştir. İnsan bu bakımdan nelerin sorumluluk getireceğini ve nelerin de kendi aleyhine olabileceğini bilme imkânına sahiptir. Dolayısıyla bilmediğini iddia ederek yaptığı yanlış davranışlardan dolayı ahiret gününde hesaptan kurtulması mümkün değildir. O bakımdan ayette de işaret edildiği gibi bilmediği şeylerin peşine düşmemesi, onla-ra dayanarak hüküm vermemesi gerekir. Kişinin davranışlarını gözetleyen, söylediği hiçbir sözü kaçırmadan kaydeden, işlediği fiillerini yazan melekler bulunmaktadır.

“Bilmediğin şeyin ardına düşme” ayetinin anlamı çok geniştir. Hem bireysel hem de toplumsal hayatta kişinin “bilgi” yerine tahmin ve zanna uymamasını gerektirir. Bu emir, İslam hayatının ahlakî, hukukî, siyasî ve idarî tüm yönlerini kapsar. İslam ahlakı, şüpheden kaçınmayı ve araştırmaksızın hiçbir birey veya grubu suçlama-mayı, hiç kimsenin aleyhinde yeterli araştırma yapılmaksızın işlem yapmamayı ge-rektirir. Ayette ifade edilen bilgi ise, kesin delil anlamına da gelmektedir. Buna göre kişinin kesin delil olmayan, tahmini ve dedikodu cinsinden haberlerin peşinden git-mesi, bilgi sahibi olmadan tahmine göre herhangi biri hakkında maddi veya manevi zarara yol açacak şekilde konuşması ve hareket etmesi yasaklanmaktadır.

Bilinmeyen şeyin peşine düşmek, inanç, hukuk ve ahlak gibi konuları kapsar.

Hukuk alanı, şahitlik eden kişinin duymadığı, görmediği, bilmediği ve kalbinin tat-min olmadığı bir konuda yalan şahitlik etmemesi ve yalan söz söylememesi, iffetli erkek ve kadınlar hakkında iftirada bulunmamasıdır. Ahlaki alan ise, tam bir bilgiye sahip olmadan biri hakkında konuşmaması, gıybet etmemesi ve dedikodu yapma-masıdır. Bilgisizlik ise, kişinin, zan ve tahmini davranışların peşine düşmesine sebep olur. Hâlbuki Müslüman kişi kendisine ulaşan herhangi bir haberi tahkik eder, ke-sin bilgiye ulaşmadan öngörülü ve aklına geldiği gibi hareket edemez. Keyfi davra-narak başkalarının hakkının zayi olmasına sebep olursa o haktan dolayı ahirette çok büyük sorumlulukla karşılaşacağını bilir (Hucurât, 42/6). Çünkü kulak, göz ve kalp bundan dolayı hesaba çekilecektir.

O halde tahmin ve kötü zanna dayanarak konuşmak, günlük yaşamda haksız yere başkalarını kötülemek ilim ve gerçeğe aykırı davranmaktır. Konumuzu belir-leyen ayette bilinmeyen şeyin arkasına düşmemekten maksat da delilsizce hüküm vermemektir.

Aynı şekilde bu yasak, zanna bağlı olarak başkalarını tenkit etmeyi, başkalarının gizliliklerini araştırmayı, bilimsel gerçekleri değiştirmeyi ve buna benzer hususları da kapsar. İnsanın bilmediği bir şeyi söylemesi yahut bilmediği bir şeye göre amelde bulunması, ya da bilmediği bir şeye dayanarak başkasını kötülemesi uygun değildir. Nitekim yüce Allah şöyle buyurmaktadır:

“Ey iman edenler, zandan çokça kaçının, çünkü zannın bir kısmı günahtır.” 

Kıyamet günü bütün organlar bundan mesul tutulacaktır. Cenab-ı Hak, kıyamet günü ağızları mühürleyecek, elleri ve ayakları konuşturacaktır. Onlar, dünyada sa-hiplerinin ne yaptıklarına şahitlikte bulunarak bir bir söyleyeceklerdir. El, ayak, göz, kulak sahibinin lehine ve aleyhine şahitlik yapacaktır

24/24). Peygamber (s.a.s) de şöyle buyurmuştur: “Zandan alabildiğine sakınınız. Çün-kü zan sözün en yalan olanıdır.” (Buhârî, “Vesâyâ”, 8) Buna göre, her işittiğine inanma-ması, her gördüğünü iyice araştırmadan sonuç çıkarmaması müminin değişmeyen prensibi olmalıdır. Çünkü kişinin her duyduğunu söylemesi ona günah olarak yazı-lır. Diğer bir hadiste de “Görmediği bir şeyi iki gözüyle görmüş gibi göstermek, iftiraların en büyüklerindendir.”  buyrulmuştur.

Sonuç olarak, gözümüzün gördüğü, kulaklarımızın işittiği, kalbimizin bellediği şeylerin dışında hiçbir şey hakkında şahitlik etmemeliyiz; işitmediğimiz şeye işittim, bilmediğimize bildim, görmediğimize gördüm dememeliyiz. Çünkü tahmini konuş-malar çoğu kez bizi yanıltabilir.

“Süleyman, onun (karıncanın) bu sözüne tebessüm ile gülerek dedi ki: ‘Ey Rabbim! Beni; bana ve ana-babama verdiğin nimetlere şükretmeye ve razı olacağın salih ameller işlemeye sevk et ve beni rahmetinle salih kullarının arasına kat!’ ” (Neml, 27/19)

Yüce kitabımız Kur’an sahip olduğumuz bütün nimetlerin ve elde ettiğimiz tüm başarıların Allah’ın yardımı ve lütfuyla olduğuna inanmamızı öğütlediği gibi (Kasas, 28/77; Neml, 27/40); bunları sadece kendi çalışmamız veya bilgimizle elde ettiğimize inanmamızı ve bunu övünçle söylememizi de yermektedir (Kasas, 28/78).

Bu ayet, biz müminlerin sağlam bir imanla Allah’a yönelmemiz gerektiğini, ver-diği sayısız nimetlerden dolayı O’na şükredebilmemiz, razı olacağı salih amelleri işleyebilmemiz ve salih kulları arasına girebilmemiz için sadece bizim gayretimizin yeterli olamayacağını, bunları ancak Rabbimizin başarılı kılmasıyla elde edebilece-ğimizi vurgulamaktadır.

Zira sonucu belirleyen takdir, irade ve kuvvet yalnızca Allah’a ait olduğundan, ulaşılan her başarıyı Allah’tan bilmek gerekir (Hûd, 11/88).

Başka hiçbir insana verilmeyen dünya nimetlerine mazhar olmuş bir peygamber olan Süleyman (a.s)’ın, bütün bunlardan daha çok arzuladığı üç isteği, bu ayette bizlere de “örnek hedefler” olarak sunulmaktadır.

Nimet, Rabbimiz tarafından ihsan edilen ve bizlere dünya ve âhirette yararı do-kunan maddî ve manevî tüm imkânlardır. Bunlar sayesinde varlığımızı sürdüre-bilmekte ve yerli yerince kullanarak ebedî hayatımızı kazanma imkânına da sahip olabilmekteyiz. Nimetler karşısında bize düşen görev, bu nimetleri veren Rabbimizi tanımamız, O’na ibadet ve itaat etmemiz, yani şükretmemiz, kadir/kıymetini bilme-miz ve nankörlük etmememizdir.

Süleyman (a.s)’ın bu duasından, her türlü nimetin, makam ve mülkün Allah’a ait olduğunu, bunların biz insanlara sınav için geçici bir süre verildiğini ve bunları ve-ren, hakiki nimet verici olan Allah’a bol bol şükretmemiz gerektiğini öğrenmekteyiz.

Anne-babamıza verilen nimetlerden bizler de yararlandığımız için onları da şük-rümüze katmamız gerekir.

Yüce Rabbimizin lütuf ve nimetlerini dile getirir ve O’nu översek dil ile nimet sahibinin Rabbimiz olduğuna inanırsak kalp ile şükretmiş oluruz. Verilen nimetleri O’nun çizdiği sınırlar dâhilinde, kendi cinsine göre ve yerli yerince kullanırsak da fiili şükürde bulunmuş oluruz.

Bizi yüce Rabbimize yaklaştıracak, sevdiği ve razı olduğu salih/hayırlı amelleri işlememiz de ikinci gayemiz olmalıdır. İmanımızın gereği olarak ihlas ve iyi niyetle yaptığımız, Kur’an ve Sünnete uygun olan her türlü söz, fiil ve davranışlarımız birer salih ameldir.

Yüce kitabımız Kur’an’da, peygamberlere (Bakara, 2/130) ve Rabbimizin isteklerine göre hayatını düzenleme başarısını göstermiş müminlere (Âl-i İmrân, 3/114) “sâlihler” denilmiştir.

“Sâlihler”den olabilmemizin iki temel şartı; iman edip sâlih ameller işlememiz (Ankebût, 29/9) ve Rabbimize itaat etmemizdir (Nisâ, 4/69).

Bu dua ile bize gösterilen üçüncü ve son gaye de “Müslümanca yaşamamız, imanla ölmemiz ve salih kulların arasına katılmamız”dır.

Başka bir ayette; “Ey iman edenler! Allah’a karşı gelmekten nasıl sakınmak gerekiyor-sa öylece sakının ve siz ancak Müslümanlar olarak ölün.” (Âl-i İmran, 3/102) buyrulması,

Yakub (a.s)’un “Oğullarım! …ancak Müslümanlar olarak ölün” diye rek vasiyette bulunması,

Yusuf (a.s)’un “Beni Müslüman olarak öldür ve beni sâlihler arasına kat!” (Yusuf, 12/101); diye yalvarması,

Süleyman (a.s)’ın da “…Beni rahmetinle salih kullarının arasına kat.” diyerek aynı duayı tekrarlaması, bizim de bu dünyadaki hedef ve gayemizin bu ol-ması gerektiğini göstermektedir.

Öyleyse bütün gücümüzle kulluk görevlerimizi yerine getirmeye ve “Müslüman olarak ölmeye” çalışalım. Ancak bu ayette ve Peygamberimiz (s.a.s)’in bir hadisle-rinde de belirtildiği gibi, Rabbimizin rahmet ve merhametine muhtaç olduğumu-zu, “Cenneti sadece amellerimizle değil, ancak O’nun fazlı ve rahmetiyle” (Buhârî, “Merdâ”, 19) kazanabileceğimizi de asla unutmayalım.

“Sonra bunların arkalarından başka nesiller yarattık.” (Mü’minûn, 23/42)

Her canlının, hatta her varlığın bir ömrü var şu fani dünyada. Yeryüzündeki herkesin öleceğini buyuruyor, yüce Allah. Bazıları servetleri kendilerini ölümsüz kılacak sansa da (Hümeze, 104/3), ölümsüz olabilmek mümkün değil, bu dünyada.

İnsanların bir ömrü olduğu gibi, milletlere de bir ömür biçilmiştir. Âd, Semûd, alt üst edilen şehirler: Sodom ve Gomore! İrem Bağları! Çöl patikalarındaki Ahkâf şehirleri! Şa-tafatlı saraylarında Firavun Ailesi! Hepsi de kalıntılarıyla hâlâ fısıldıyor kulaklara, mazide yaşanmış isyanları, itaatleri… Kur’an bu kalıntılara, ibret almak için bakmamızı söylüyor (Hicr, 15/76-77; Muhammed, 47/10).

Ne olmuştu bu memleketlere? Kur’an cevap veriyor bize: ‘Bir toplumu yok etmek istediğimiz-de zenginlik ve refahtan şımarmış olanları iktidara getiririz, onlar orada her türlü kötülüğü işlerler. Böylece o memleket bir daha iflah olmaz. Artık oranın altını üstüne getirmişizdir’ (İsrâ, 17/16).

Helâk edilen bütün kavimlerde bu ilahî kanun işledi. Söz sahibi olanlar, çıkar sahipleri, peşlerine takılan kitleleri aldatıp kandırdılar, tarih boyunca. Kur’an’a göre, Firavun, Kârûn ve Hâmân örneğinde olduğu gibi siyasî ve ekonomik şımarıklılık, toplumun helakini belir-leyen ana faktörler oldu.

Tarihin hangi dönemine bakarsak bakalım bu böyle! Bütün bu faktörlere rağmen, ta-rihte, kimileri, inançsızlığın içinden öyle bir sıyrıldı ki, Allah’ın rahmeti onları çepeçevre kuşattı. Fakat kimileri de yanındaki peygambere rağmen hakikati göremedi. Hatırlayalım, gemisine, kurttan kuşa her çeşit hayvanı doldurarak tufanın sularında açılan Nuh’u… Fakat kurtaramadı kendi evladını (Kamer, 54/9). Hatırlayalım, bir avuç müminle sabaha karşı za-lim kavminden kaçan Lût’u… O da kurtaramadı, aynı yastığa baş koyduğu hanımını (Hicr, 15/59-60). Kur’an’ın tabiriyle Nuh’un oğlu da, Lût’un karısı da ‘geriye kalanlardan oldu’. Yani geçmişin kültürüne, uygulamalarına ve dinine bağnazca takılıp kaldılar, onlar. Kısaca bu dünyadan öyle kavimler geçti ki! Şimdi onlar, ‘dün hiç yaşamamış gibiler’ (A’râf, 7/92).

Allah Kur’an’da insanları milletler ve kabileler hâlinde yaratmış olmasının sırrını, toplum hâlindeki insanların birbirini daha rahat tanımasına bağlıyor. Toplum bir sosyalleşme zemini, insanın dünyayı tanıyacağı bir alan (Hucurât, 49/13)… İbadetlerimiz toplum içinde daha bir anlam kazanıyor. Allah, bir toplum kendisini değiştirmedikçe o topluma olan muamelesini de değiştirmiyor (Ra’d, 13/11). Değişmek için ne yapmalı, peki? Ne yapmalı iyiye, güzele doğru ilerlemek için? Toplumu ayakta tutan temel yapıtaşı ailedir, Efendimize göre. Allah’ın Resulü, her türlü değersiz hazinenin karşısına, değerli bir hazineyi, bir anne ve eş olarak kadını yerleştirmiş (Ebû Dâvûd, “Zekât”, 1664). Değişim ancak kadınla, anneyle ve aileyle sağlanabiliyor, toplumda. Aile bütünlüğünü, kendisine sağlam bir temel yapan bir toplumun, muhteşem bir uygarlık olarak insanlığa damgasını vurmaması için bir sebep yok. Bir toplumun ayağa kalkabilmesi için formül Hadid suresinde verilmiş: Allah bir uygarlık için gerekli üç şeyin: Kur’an’ın kendi tabirleriyle ‘mizan’, ‘kitap’ ve ‘hadid’ olduğunu söylüyor, bize (Hadid, 57/25).

Mizan, terazi demek, insanlık tarihinde ‘adaleti’ ifade ediyor. Adalet toplum için ilk şart. Sonra ‘kitap’ geliyor. Bununla, ilahî vahiyle uyumlu kültür, bilgi ve teknik kastediliyor olmalı. Üçüncü kelime ‘hadid’, ‘demir’ demek. Kur’an yorumcuları bu kelime hakkında çok şey söylemişler. Kılıç diyen var buna. Çünkü klasik dönem Kur’an yorumcularının yaşadığı ortaçağda, bir toplumu ayakta tutan şey savaş ekonomisi ve fetihlerdi. Demir, kılıç demekti ve kılıçla dolaylı olarak ganimet, yani para kastediliyordu, onlara göre. Kimi Kur’an yorumcuları ise lafı fazla dolaştırmadan, ilgili ayetteki demir kelimesinin, doğrudan para demek olduğunu söylemekte (Hadîd, 57/25).

Müslüman bir toplumun hayatında paranın ne ifade etmesi gerektiğini bize anlatan müthiş bir tarihî vesika var elimizde. Huneyn Savaşından sonra ganimet dağıtımında, Me-dineli bazı gençler, ‘Hevazinlilerin kanları bizim kılıçlarımızdan damlarken, Peygamber Mekkelilere bolca ganimet veriyor’ diye itiraz etmişlerdi. Oysa Peygamber, haksızlık yapar mıydı hiç? İslam’a kalplerini ısındırmak için ilahî buyruk gereği, yeni Müslüman olanlara ganimetten biraz daha fazla verilmişti o kadar (Tevbe, 9/60). Efendimiz, Medineli Müslü-manlara, ‘Mekkeliler, buradan, yanlarında servetle gidiyor olabilir, ama siz evlerinize daha kıymetli bir şey götürüyorsunuz: Allah’ın Resûlünü!’ demişti.

Allah’ın Resûlü sözlerini, “(Ey insanlar!) Çok yakında sizler, idarecilerin aslan payını pervasızca kendilerine ayırdıklarına şahit olacaksınız (…) Fakat ben, âhirette havuzun ba-şında olacağım” diye bitirmişti. Allah’ın Resûlü tek ganimetin küpler dolusu altın ve gümüş olmadığını, ahiretteki Kevser havuzu gerçeğiyle anlatmıştı, ashabına. O, bir taraftan gani-met dağıtan bir lider olarak dünyevî otoritesine, diğer taraftan Kevser şarabını dağıtan bir elçi olarak uhrevî otoritesine dikkat çekiyordu. Kur’an, “En güzel örnek O’dur” demiyor muydu? Zaten (Ahzâb, 33/21).

“Mal toplayan ve onu durmadan sayan, insanları arkadan çekiştiren, kaş göz işaretiyle alay eden her kişinin vay hâline! O, malının, kendisini ebedileştirdiğini sanır. Hayır! Andolsun ki o, Hutâme’ye atılacaktır. Hutame’nin ne olduğunu sen ne bileceksin? O, Allah’ın, yüreklere işleyen tutuşturulmuş ateşidir. Şüphesiz uzatılmış direkler arasında (bağlı oldukları hâlde) ateş onların üzerine kapatılacaktır.” (Hümeze, 104/1-9)

Alay etme duygusu insanlarda, kendini büyük görmeyle başlar; daha sonra kar-şısındaki insanı hiçe sayıp, ona tepeden bakmaya kadar gider. Kitabımız Kur’an-ı Kerim de müminlerin kardeş olduğunu beyan ederek bu kardeşliği ihlal edecek her türlü söz ve davranışı yasaklamıştır. Alay eden kimsenin gururlanıp kibirlenmesi yanında, alay etme hareketiyle mümin kardeşini incitmesi ve rahatsız etmesi de söz konusudur. Kibirlenmek haram olduğu gibi mümine eziyet de haramdır. Her iki kötülüğün neticesi olarak İslam toplumunda kardeşlik bağlarının gevşemesi söz ko-nusu olmaktadır. Zira alay ile beraber fertler arasına düşmanlık ve nefret duygusu girmekte, dolayısıyla zararı sadece iki kişiyle kalmayıp toplumsal bağların zayıfla-masına da sebep olmaktadır.

Bu cümleden olmak üzere Hucurât sûresindeki bir ayet durumu gayet güzel bir şekilde izah etmekte ve burada şöyle buyrulmaktadır:

“Ey iman edenler! Bir topluluk bir diğerini alaya almasın. Belki onlar kendilerinden daha iyidirler. Kadınlar da diğer kadınları alaya almasın. Belki onlar kendilerinden daha iyidirler. Birbirinizi karalamayın, birbirinizi (kötü) lakaplarla çağırmayın. İmandan sonra fasıklık ne kötü bir namdır! Kim de tövbe etmezse işte onlar zalimlerin ta kendileridir.” (Hucurât, 49/11)

Hatta söz ve davranışlarla başkasını incitmeyi sadece Müslüman olanlarla sınır-landırmak da mümkün değildir. Nitekim dinimizde korunması gereken beş temel esas olan din, can, akıl, nesil ve mal herkes için büyük önem arz etmekte ve bunlar dokunulmazlar arasında yer almaktadır. Yani İslam’da her ferdin haysiyet ve şere-finin dokunulmazlığı vardır. Ferdin manevî hayatının temelini oluşturan ırz, şeref, haysiyet, namus duyguları lekelenemez. Bu yüzden olsa gerek kitabımızda diğer dinlerin inanç ve mukaddes değerleriyle de alay edilmesi doğru bulunmamaktadır. Bu durum bir ayette şu şekilde bildirilmektedir:

“Onların, Allah’ı bırakıp tapındıklarına sövmeyin, sonra onlar da haddi aşarak, bil-gisizce Allah’a söverler. Her ümmete yaptıklarını böyle süsledik. Sonra dönüşleri ancak Rablerinedir. O, yapmakta olduklarını kendilerine bildirecektir.” (En’âm, 6/108)

Bilindiği gibi toplum hayatındaki ilişkiler samimiyet üzerine kurulur. Bu sami-miyetin derecesini ölçen alet de kalptir. Hz. Peygamber (s.a.s); “Allah sizin şeklinize ve mallarınıza bakmaz. Fakat kalplerinize bakar.” (Müslim, Birr, 32) buyurmuştur. İn-sanlar, daima dış görünüşe vakıftırlar, kimsenin iç âlemini bilmek mümkün değildir. Allah katında tartılacak olan dış görünüş değil, kalplerin takvasıdır. Bu sebeple bir kimse önüne geleni horlayamaz, nazargâh-ı ilâhî olan kalbi kıracak şekilde karşısın-dakini alaya alarak küçük düşüremez.

Konumuzun başında yer alan surede de dünyada tek yüce değeri maldan ibaret sanıp, malıyla güçlü olduğunu zanneden ve bunun dışındaki değerlerle alay eden-leri Kur’an-ı Kerim kınamakta ve şöyle buyurmaktadır:

“Mal toplayan ve onu durmadan sayan, insanları arkadan çekiştiren, kaş göz işaretiyle alay eden her kişinin vay hâline!”

Netice olarak alay etmek, kitabımızın muhtelif ayetleriyle yasaklanan davranış-lar arasında yer almaktadır. Öyleyse İslam’ın, kardeşlik bağlarını korumak için alay etmeyi kesinlikle yasakladığını bilelim ve ona göre davranalım. Allah’a ve ahiret gü-nüne inanan bir müminin insanları alaya alması, eğlence ve nükte konusu yapması asla caiz değildir. Üstelik Allah katında kimin daha hayırlı olup olmadığını bilen de sadece O’dur.

“Onların, Allah’ı bırakıp tapındıklarına sövmeyin, sonra onlar da haddi aşarak, bilgisizce Allah’a söverler. Böylece her ümmete yaptıklarını süslü gösterdik. Sonra dönüşleri ancak Rablerinedir. O, yapmakta olduklarını kendilerine bildirecektir.” (En’âm, 6/108)

Dünyamız, rengârenk çiçeklerle süslü bir bahçe misali farklı din, inanç ve kül-türlere mensup kişi veya toplumları barındırmaktadır. Dünya üzerindeki bu farklı-lıkların yok edilmesi mümkün olmayacağına göre, barış, huzur ve insanca bir yaşam için aynı ortamı paylaşan insanların birbirlerine saygı göstermesi ve birbirlerinin farklılıklarına tahammül etmesi zorunludur.

Aramızdaki farklılıklar, düşmanlık ve huzursuzluk sebebi değil, insanlık âleminin kültürel zenginliği olarak algılanmalıdır. Bu algılama biçimi, hepimiz için bir zarurettir. Yüce Kitabımız Kur’an-ı Kerim’de;

“Göklerin ve yerin yaratılması, dillerinizin ve renklerinizin farklı olması da onun (var-lığının ve kudretinin) delillerindendir. Şüphesiz bunda bilenler için elbette ibretler vardır” (Rûm, 30/22) buyurularak, insanlar arasında söz konusu olan kültürel, sosyal ve etnik farklılıkların, Allah’ın yüceliğini gösteren deliller olduğuna dikkat çekilmektedir. Ayrıca “…Sizden her biriniz için bir şeriat ve bir yol koyduk. Eğer Allah dileseydi elbette sizi tek bir ümmet yapardı…” (Mâide, 5/48) âyeti de bu farklılığın yaratılış kanununun gereği olduğuna işaret etmektedir.

İslam tarihi, birlikte yaşama kültürü açısından takdire şayan örneklerle doludur. Bu örneklerin zemin bulmasında din özgürlüğünü düzenleyen  ve başkalarının kutsalına saygı gösterilmesini emreden ilahi mesajların katkısı inkâr edilemez. Dinimiz, başkalarının kutsalına sözlü veya fiili her türlü saldırıyı yasaklar. Nitekim;

“Onların, Allah’ı bırakıp tapındıklarına/kutsallarına sövmeyin, sonra onlar da haddi aşarak, bilgisizce Allah’a söverler. Böylece her ümmete yaptıklarını süslü gösterdik. Sonra dönüşleri ancak Rablerinedir. O, yapmakta olduklarını kendilerine bildirecektir.” (En’âm, 6/108) âyeti, bu hususu gayet açık bir şekilde dile getirmektedir. Aynı şekilde Kutlu elçilerin son nefesi Peygamberimizin, farklı din mensuplarına inanç ve ibadet özgür-lüğü tanıması hatta kendi mescidinde onların ibadetine izin vermesi

İslam’da Devlet İdaresi (trc. Kemal Kuşçu), Ankara, ty., s.484], birlikte yaşama kültürünün dinî açıdan zemin bulmasında güzel örneklerdir.

İnsanlık adına geçmişten günümüze değin bütün oluşumların odak ve ortak noktası olarak nitelendirebileceğimiz kültürün oluşmasında din/dinlerin inkâr edi-lemeyecek düzeyde katkısı vardır. Nitekim nice medeniyetlere beşiklik yapan ve bölgesel olsa da birlikte yaşama kültürü adına gurur tablolarının süslediği Anado-lu’muzun kültürel kodlarında dinin katkısı olmadığı söylenebilir mi? İlahi mesajlar-dan ilham alarak yaratılanı yaratandan ötürü hoş gören Yunusuyla, herkese kapısını ve gönlünü açan Mevlanasıyla, aşk ve sevgiyi önceleyen Ahmet Yesevisiyle, eylem ve söylem bütünlüğünü öğütleyen Hacı Bektaş Velisiyle Anadolu’da gelişen dindarlık anlayışı ve hoşgörü kültürü de “öteki”lerle birlikte huzur ve barış içinde yaşanabile-ceğini göstermiştir. Şüphesiz Anadolu’daki bu tablonun oluşmasında İslam dininin insana ve barış içinde birlikte yaşamaya verdiği değer, Müslümanlara kazandırdığı öz güven ve diğer din mensuplarına tanıdığı geniş özgürlük önemli bir paya sahip-tir. Bu tarihsel birikim ve tecrübe, dinlerin, terör ve şiddetin, gerilimin, kavganın kaynağı ve sebebi olmaktan çıkarılıp ortak bir barış zemini tesis etmede kullanılması gereğini ortaya koymaktadır.

Düşünce ve ifade özgürlüğü sınırsız değildir. Ayrıca bu özgürlük “başkalarının kutsalına hakareti” de içeremez. Dinimiz İslam’da Allah’a ve peygambere hakaret etmek şöyle dursun “Bir tek Allah vardır ve tahrik sonucu ona küfredilmesin diye batıl putlara bile küfretmek caiz değildir.”

“Onların (müşriklerin) başına (Bedir’de) iki mislini getirdiğiniz bir musibet (Uhud’da) sizin başınıza geldiğinde, ‘Bu nereden başımıza geldi?’ dediniz, öyle mi? De ki: ‘O (musibet), kendinizdendir.’ Şüphesiz Allah’ın gücü her şeye hakkıyla yeter.” (Âl-i İmrân, 3/165)

Müslümanlar Bedir savaşında müşriklere oranla hem sayı hem de silah ve teçhi-zat bakımından az olmalarına rağmen düşmanlarına galip gelmişlerdi. Çünkü yar-dımcıları uğrunda savaştıkları Allah’tı ve O’nun elçisi olan Hz. Muhammed (s.a.s) de yanlarında idi. Aynı galibiyeti Uhud savaşında da umuyorlardı. Allah’ın elçisi onlara, sabrettikleri ve yanlış davranışlardan sakındıkları takdirde, Allah’ın kendilerine yar-dımını esirgemeyeceğini bildirmişti. Görünüşte değişen bir şey yoktu. Yine Allah yolunda savaşa çıkmışlardı ve Allah Resûlü (s.a.s) yanlarında idi. Allah’ın izni ile karşılarına çıkan düşmanı yenmek istiyorlardı. Ancak durum hiç de onların umduk-ları gibi olmamıştı. İslam’ı ve Müslümanları yok etmek için Mekke’den gelmiş olan şirk ordusu karşısında içlerine sindiremeyecekleri ağır bir yenilgiye uğramışlardı. Bu yenilginin sebebi ne olabilirdi? Bedirde galip gelirken şimdi niye yenilmişlerdi? Evet değişen bir şey olmamıştı. Karşı taraf yine Allah’ın dininin azılı düşmanı olan müş-riklerdi, kendileri de Müslümandı; üstelik Allah Resûlü (s.a.s) yanlarından ayrıl-mamış onlarla beraber savaşmıştı. Müslümanların zihinlerini bu tür sorular meşgul ediyor ve kendi aralarında “Bu nereden başımıza geldi?” diyerek yenilginin sebebini soruyorlardı. Evet, nereden gelmişti bu başlarına?

İşte Cenab-ı Hak, “De ki: O (musibet), kendinizdendir” buyurarak yenilginin se-bebini başka bir yerde değil, kendilerinde aramaları gerektiğini bildiriyor. Aslın-da sorunun cevabı gayet açıktı, ancak, o hengâmede bunun cevabını bulmak zor işti. Âyet-i kerimede yapılan bir yanlışa dikkat çekiliyor, Müslümanlar uyarılıyor ve bununla âdeta şöyle denilmek isteniyordu: Yenilginin sebebi sizsiniz. Bu felâket, düşmanlarınızın güçlü olmasından ya da sizin sayı bakımından az olmanız gibi bir sebeple başınıza gelmedi. Allah yardım vaadinden de dönmüş değildir. Nitekim sa-vaşın başında siz galip durumda idiniz. Şöyle bir düşünün, zafere ramak kalmıştı, ama ne olduysa iş birden tersine dönüverdi. Demek ki, bazılarının zannettiği gibi Allah vaadinden dönmüş değildir. O vaadini yerine getirmiş ve düşmana karşı size yardım etmiştir. Ancak, değişme sizde oldu. Şöyle ki, Allah ve Resûlü’nün sabır ve takva tavsiyelerine aykırı hareket ettiniz. Okçularınız Hz. Peygamber’in ve ku-mandanlarının emirlerini dinlemeyip nöbet yerini terk ettiler ve ganimet toplama-ya koştular. İşte yaşanan bütün bu olumsuzlukların ve felâketin asıl sebebi budur. Bunun içindir ki, felâketin sebebini başka yerlerde aramanız doğru değildir. Çünkü sabırsızlık gösterdiniz ve başınıza felâketin gelmesine sebep oldunuz.

Kuşkusuz, zafer Allah’tandır. Zafere ulaştırmaya da yenilgiye uğratmaya da ka-dir olan Allah’tır. Müslümanların bunca hatasına rağmen Allah dileseydi zaferi yine kendilerine nasip edebilirdi. Ancak bu O’nun kâinata koymuş olduğu tabii kanun-larına aykırı olurdu. Bu, peygamberlerin de dışına çıkamadıkları bir yasadır. Öyle ki, bu savaşta aldığı bir kılıç darbesi ile Allah Resûlü’nün yüzü yaralanmış, bu esnada atılan bir taş da dişinin kırılmasına yol açmıştı. Ayrıca, Müslümanların bu tür yenil-gileri tadarak bir daha böyle yanlışları yapmamaları için ders almaları gerekiyordu. Nitekim bundan sonraki savaşlarda aynı yanlışı tekrarlamadılar.

Âyet-i kerimede dikkat çeken diğer bir husus da, Müslümanlara Bedir savaşında elde ettikleri zaferin hatırlatılmasıdır. Böylece olaylara tek yönlü bakmalarının yanlış olacağı gerçeği dile getirilerek kendilerinden olayları karşılaştırmalı olarak düşün-meleri istenmekte ve sağlıklı bir muhakeme yapmaya çağırılmaktadır. Yukarıda da ifade edildiği gibi Müslümanlar Bedir savaşında müşriklere oranla hem sayı hem de silah ve teçhizat bakımından az olmalarına rağmen düşmanlarına galip gelmişler, onlara büyük kayıplar verdirmişlerdi. Öyle ki, Bedir savaşında müşriklerden yetmiş kişiyi öldürmüşler, yetmiş kişiyi de esir almışlardı (Buhârî, “Megâzî”, 10). Müslümanla-rın şehit sayısı ise on dört idi. Müslümanlar Uhud savaşında yetmiş şehit vermişlerdi (Buhârî, “Megâzî”, 26). Âyet-i kerimede bu hususa dikkat çekilmektedir.

“Peygamber, Rabbinden kendisine indirilene iman etti, müminler de (iman ettiler). Her biri; Allah’a, meleklerine, kitaplarına ve peygamberlerine iman ettiler ve şöyle dediler: ‘Onun peygamberlerinden hiçbirini (diğerinden) ayırt etmeyiz.’ Yine; ‘İşittik ve itaat ettik. Ey Rabbimiz! Senden bağışlama dileriz. Sonunda dönüş yalnız sanadır’ dediler. Allah bir kimseyi ancak gücünün yettiği şeyle yükümlü kılar. Onun kazandığı iyilik kendi

yararına, kötülük de kendi zararınadır. (Şöyle diyerek dua ediniz): ‘Ey Rabbimiz! Unutur, ya da yanılırsak bizi sorumlu tutma! Ey Rabbimiz! Bize, bizden öncekilere yüklediğin gibi ağır yük yükleme. Ey Rabbimiz! Bize gücümüzün yetmediği şeyleri yükleme! Bizi affet. Bizi bağışla. Bize acı! Sen bizim Mevlâmızsın. Kâfirler topluluğuna karşı bize yardım et.’ ” (Bakara, 2/285-286)

Bakara suresinin son iki âyeti yüce Rabbimizin bizlere hediyesidir. “Âmenerrasûlü” diye başlayan bu âyetlerde önemli inanç konuları yer alır. Son âyette de kısa ve özlü dua örnekleri verilir. Bizim inancımıza göre her bir Peygamber, Allah’ın insanlar için seçtiği yüce önderlerdir. Bu ayette imanın temel maddeleri kısaca ele alınır. Allah’a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, hayatın sonunda O’na verilecek hesaba inanmak, imanın temel şartlarındandır. Bunları kabul ettikten sonra birer Müslüman olarak tutumumuz, Allah’ın her emrine itaat etmek olmalıdır.

Bu ayetlerin içinde bulunduğu Bakara sûresi, hicretin ilk yıllarında indi. Bu zaman dilimi içindeki müminler büyük ölçüde Allah’ın rızasına uygun bir hayat yaşıyorlardı. O’nun rızası için her şeylerini geride bırakarak Medine’ye hicret etmiş muhacirler ve onlara her şeyleriyle kucak açmış olan ensar vardı. Yüce Allah sûrenin sonunda bu müstesna kullarına bir ödül veriyor. Onların değerini ve kendi katındaki yerlerini bildiriyor. Böylece ilk Müslümanların yolunu izleyecek olan bizlere de dinî hayat dersi veriyor. Bizlerin Rabbimizle aramızdaki ilişkiyi nasıl kurmamız gerektiğini gösteriyor. Allah bu şekilde iman eden ve iyi davranış sahibi mümin kullarını da ödüllendirir. Kulluk yolunda olan biz müminler birtakım iniş çıkışlar gösterebiliriz. İyi niyetli kulların istemeden, unutma ve yanılma sebebiyle meydana gelen kusurlarını yüce Mevlâ bağışlayacağını haber veriyor.

Mirac’ın bir önemli sonucu da Bakara sûresinin son iki âyetinin indirilmiş olmasıdır. Bu mübârek âyetlerde; ilâhî emirler karşısında mutlak itaate yönelen müminlerin inançlarındaki sadakatleri ifade edilmektedir. “Âmenerrasûlü” ülkemizde yatsı namazlarından sonra mihrâbiye olarak okunur. Böylelikle her akşam Rabbimize olan inancımızı ve sadakatimizi tazelemiş oluruz. Mirac’da Peygamberimize vasıtasız olarak vahyolunan bu âyetler, Resûlullah’ın hadislerinde övülmüş, öğrenilmesi ve öğretilmesi istenmiştir. Her zaman ve özellikle yatmadan önce okunması tavsiye edilmiştir (Dârimî, Fedailü’l-Kur’an, 14). Bir hadiste de; “Bu âyetlerin geceleyin okunması kişiye yeter” buyurulmuştur (Buhârî, “Fedâilü’l-Kur’an”, 10, 27, 34; Ebû Dâvûd, “Ramazan”, 9; Tirmizî, “Fedâilü’l–Kur’an”, 4; İbn Mâce, “İkâmet,” 183).

Herkes kendisi evde yatmadan önce Âmenerrasûlü’yü okuyup, manasını düşünüp imanını kuvvetlendirmelidir. Allah’a bu iki ayetle yönelerek gündüz işlediği günahlara ve kusurlara karşı af dilemelidir. Hz. Ali “Akıllı olan Müslüman mutlaka Bakara suresinin son iki ayetini okuyarak uyur” demiştir.

İbn Abbas (r.a)’tan rivayet edildiğine göre, bir defasında Cebrail (a.s) Nebî (s.a.s)’in yanında oturmakta iken, Hz. Peygamber yukarı taraftan kapı açılmasına benzer bir ses işitti ve başını kaldırdı. Cebrail: Bu, şimdiye kadar hiçbir şekilde açılmayıp sadece bugün açılan bir gök kapısıdır, dedi. Peşinden o kapıdan bir melek indi. Bunun üzerine Cebrail: Bu, yeryüzüne inen bir melektir. Bugüne kadar hiç inmemişti, dedi. Melek selâm verdi ve Peygamberimize şöyle dedi: Müjde! Senden önce hiçbir peygambere verilmeyen iki nur sana verildi. Biri Fâtiha sûresi, diğeri Bakara suresinin son âyetleri. Bunlardan okuyacağın her harfe karşılık sana sevap ve ecir verilir (Müslim, “Müsâfirîn” , 254; Nesâî, “İftitâh”, 25). Allah Resûlü (s.a.s) yatağa girmeden evvel çoğu zaman Bakara suresinin baş kısmı ve son üç âyetini (Âmenerrasûlü) okurdu (Dârimî, “Fedailu’l-Kur’an”, 14).

“Ey iman edenler! Sizi elem dolu bir azaptan kurtaracak bir ticaret göstereyim mi size? Allah’a ve peygamberine inanır, mallarınızla ve canlarınızla Allah yolunda cihat edersiniz. Eğer bilirseniz, bu sizin için çok hayırlıdır. (Bunu yapınız ki) Allah, günahlarınızı bağışlasın, sizi içinden ırmaklar akan cennetlere ve Adn cennetlerindeki güzel meskenlere koysun. İşte bu büyük başarıdır. Seveceğiniz başka bir kazanç daha var: Allah’tan bir yardım ve yakın bir fetih (Mekke’nin fethi). (Ey Muhammed!) müminleri müjdele! Ey iman edenler! Allah’ın yardımcıları olun. Nasıl ki Meryem oğlu İsa da havarilere, ‘Allah’a giden yolda benim yardımcılarım kimdir?’ demişti. Havariler de, ‘Biz Allah’ın yardımcılarıyız’ demişlerdi. Bunun üzerine İsrailoğullarından bir kesim inanmış, bir kesim de inkâr etmişti. Nihayet biz inananları, düşmanlarına karşı destekledik. Böylece üstün geldiler.” (Saf, 61/10-14)

Kur’an’da yüce Allah bazı ayetlerin daha iyi anlaşılması amacıyla bazen farklı üslup ve metotlar kullanarak insanların dikkatlerini çekmektedir. Bu konuda tercih edilen metotlardan biri de ticaret örneğidir. Bu ticaret örneklerini birlikte anlamaya çalışırsak;

“Ey iman edenler! Sizi elem dolu bir azaptan kurtaracak bir ticaret göstereyim mi size?

Allah’a ve peygamberine inanır, mallarınızla ve canlarınızla Allah yolunda cihat edersiniz. Eğer bilirseniz, bu sizin için çok hayırlıdır.” (Saf, 61/10-11)

“Şüphesiz Allah, müminlerden canlarını ve mallarını, kendilerine vereceği cennet kar-şılığında satın almıştır.” (Tevbe, 9/111)

“Sevdiğiniz şeylerden Allah yolunda harcamadıkça iyiliğe asla erişemezsiniz. Her ne harcarsanız Allah onu bilir.” (Âl-i İmran, 3/92) ayetiyle Allah yolunda feda edilen şeylerin en yücesinin insan canı ve malı olduğu belirtilmektedir. İnsanın en çok kıymet verdiği şey canı ve malıdır. Bu itibarla sağlık ve sıhhatli olmak zenginli-ğin başı, servet ve mal sahibi olmak ise onun göstergesidir. İşte âyet-i kerimelerde bu iki kıymetli şeyi Allah uğrunda harcamamız istenmektedir. Bunun karşılığında Allah’ın vaat ettiği cennetin güzel bir ticaret ve kazanç olduğu vurgulanmaktadır.

Sûrenin başında kâinattaki bütün varlıkların, kendi lisan ve hâlleriyle yüce Allah’ın her türlü noksanlıktan münezzeh oluşunun tesbihi ile O’nun mutlak güç, hüküm ve hikmet sahibi olduğu anlatılarak özü ve sözü bir olmayan insanlar ikaz edilmekte; Allah’a karşı zevâhiri kurtarma çabasının ne kadar faydasız olduğuna dikkat çekilmektedir. Sûrenin sonunda ise kurtuluş yolunun samimi bir iman ve bu imana uygun davranışlar ile mümkün olacağı bildirilmektedir.

Sure bütünlüğü göz önüne alındığı zaman ayetlerde Hz. Muhammed’den ön-ceki peygamber olan Hz. Îsâ’nın hayatından bir örnek verilerek Allah’ın dinine içtenlikle destek olanların fetihler ve zaferlerle, sonunda da en büyük başarı olan âhiret mutluluğuna erişmekle müjdelenmektedir.

“Allah’tan bir yardım ve yakın bir fetih (Mekke’nin fethi). (Ey Muhammed!) mümin-leri müjdele!” (Saf 61/13) hitabı savaşlarda Müslümanların morallerini yükseltici bir ifade olarak sık sık tekrar edilmiş; özellikle Osmanlı’da Mehteran takımının, ordu-nun muzaffer olacağı inancını pekiştirmek üzere icrâ ettiği musikî arasında coşkulu biçimde seslendirilmiştir. Ayetteki “Allah’a yardım” ifadesi, Allah’ın emirlerine ve yasaklarına uymak, dinine destek olmak demektir.

(Saf, 61/14)’de geçen “Havariler” ise Hz. İsa’ya herkesten önce inanan ve yar-dımcı olan, onun Allah’ın kulu ve peygamberi olduğunu tasdik edenlerdir. Hava-riler, ilk zamanlarda büyük sıkıntılara maruz kalsalar da sonunda inkârcılara karşı büyük bir üstünlük elde etmişlerdir.

“Allah Hz. Muhammed’i gönderip iman eden o kimseleri onaylayan bildirimler-de bulununca, özellikle Hz. Îsâ’nın Allah’ın kelimesi olduğunu haber verince, on-ların delilleri açık hâle geldi veya delillerinin üstünlüğü ortaya çıktı” gibi mânalarla da açıklanmıştır. Bu âyet bu tarihî gerçeğe gönderme yaparak Müslümanların bun-dan sonuçlar çıkarması istenmektedir (Kur’an Yolu, V/339-340).

Bununla birlikte, dünyadaki zafer ve üstünlüğü aşırı büyütmemeli, asıl güzel sonuç, kurtuluş ve başarının Allah’ın hoşnutluğunda ve âhiret mutluluğuna eriş-mekte olduğu gerçeğini unutmamalıyız.

“Allah, kendisinden başka hiçbir ilâh olmayandır. Diridir, kayyumdur. O’nu ne bir uyuklama tutabilir, ne de bir uyku. Göklerdeki her şey, yerdeki her şey O’nundur. İzni olmaksızın O’nun katında şefaatte bulunacak kimdir? O, kulların önlerindekileri ve arkalarındakileri (yaptıklarını ve yapacaklarını) bilir. Onlar O’nun ilminden, kendisinin dilediği kadarından başka bir şey kavrayamazlar. O’nun kürsüsü, bütün gökleri ve yeri kaplayıp kuşatmıştır. (O, göklere, yere, bütün evrene hükmetmektedir.) Gökleri ve yeri koruyup gözetmek O’na güç gelmez. O, yücedir, büyüktür.” (Bakara, 2/255)

Âyetü’l-Kürsî olarak isimlendirilen bu ayet-i kerime, adeta yüce dinimiz İslam’ın özü ve özeti gibidir. Âyetü’l-Kürsi, yüce Rabbimizi bize en güzel şekilde tanıtan bir ayet-i kerimedir. Bizler Allah’ın kulları olarak ona karşı görevlerimizi ancak onu tanıyarak yapabiliriz. Kendisine ibadet ettiğimiz, her şeyin yaratıcısı ve yaşatıcısı Rabbimize layık insanlar olmanın yolu onu tanımaktan geçer.

Bu ayetin biz Müslümanların hayatında büyük bir yeri vardır. Yüce kitabımız Kur’an’ın asıl konusu olan Rabbimizi ve onun birliğini anlatır. Ayette Tevhid inancı-nın esasları açık bir şekilde ifade edilmiştir.

Âyetü’l-Kürsî’nin tamamı on cümledir. Bu ayet bize şunları haber verir: Allah Teâlâ birdir. O daima diridir. Uyuklama ve dalgınlık gibi insana ait sıfatlardan uzak olup kâinatı kendi tasarrufunda bulundurur. O’nun izni olmadan kimse şefaat ede-meyecektir. O’nun, bilgisi ezel ve ebedî kuşatır. Kudreti arz ve semaları kaplar. Zâtı çok yücedir. “Âyetü’l-Kürsî” hakkında sevgili Peygamberimizin hadisleri vardır. Hz. Peygamber, Übey b. Kâ’b’a “Allah’ın kitabından hangi âyet en büyüğüdür” diye so-rup “Âyetü’l-Kürsî’dir” cevabını alınca onu tebrik etmiştir

Bir başka hadislerinde sevgili Peygamberimiz şöyle buyurmuştur:

“Kur’an’ın en faziletli ayeti Bakara suresindeki Âyetü’l-Kürsi’dir. Bu ayet bir evde okunduğu zaman şeytan oradan uzaklaşır.”

Yine sevgili Peygamberimiz (s.a.s) özellikle farz namazların arkasından, akşam, sabah ve yatağa yatınca bu ayetin okunmasını tavsiye etmiştir. (Kur’an”, 2, V, 158; Dârimî, “Fedailü’l-Kur’an”, 14).

Ayetü’l-Kürsi’nin sabah akşam dua olarak okunması da tavsiye edilmiştir. Ayet-i kerime şifa ve korunmaya da vesile kılınmıştır. Hz. Peygamber “yatağına girerken onu okuyan kimseyi Allah’ın koruyacağını ve şeytanın ona yaklaşamayacağını” bil-dirmiştir (Buhârî, “Vekâlet”, 10). Bu âyetin içinde Allah’ın en yüce ismi bulunmaktadır (Müsned, VI, 461). İşte bu faziletleri sebebiyledir ki Âyetü’l-Kürsî’yi namazların sonun-da okumaya çalışırız. Ayrıca namaz dışında da sıkça okumaya gayret ederiz.

Pek çok fazileti olan bu yüce ayeti okumak bizler için büyük bir mükâfat vesi-lesidir. Müslümanlar olarak “Âyetü’l-Kürsî’yi çokça okuyarak onu anlamaya ve üze-rinde düşünmeye çalışalım. Yalnızca Allah’a ibadet ederek onun büyüklüğüne ve yüceliğine sığınalım.

“Çünkü saçıp savuranlar şeytanların kardeşleridir. Şeytan ise Rabbine karşı çok nankörlük etmiştir.” (İsrâ, 17/27)

İnsanoğlunun ihtiyaçları hiçbir zaman bitmez. İnsan bu ihtiyaçlarını karşılamak için her türlü yola başvurur. Elde ettiği serveti acımaksızın harcar. Harcamalarının doğru olup olmadığına da bakmaz. İnsanın bu zaafından dolayı, Rabbimiz, saçıp savurmayı yasaklamış, saçıp savuranları kınamış ve bu kimseleri şeytanın dostları olarak nitelemiştir. Kur’an-ı Kerim’de infak teşvik edilmekle birlikte, kişiyi muh-taç bırakacak ya da bakmakla yükümlü olduğu insanları mağdur edecek oranda harcama yapması da uygun görülmemiştir. Her imkâna sahip olduğu halde kişinin “Benim malım değil mi? Ben kazanmadım mı? İstediğim yere harcayabilirim” şeklin-deki yaklaşımı da doğru değildir. Bu tür harcama da israf olarak adlandırılmaktadır. Çünkü israf, saçıp savurmak, doğru olmayan yerlere harcama yapmak demektir.

Saçıp savuranların şeytanın kardeşi dostu olmalarının nedeni, boş yere ve meşru olmayan şekilde başka bir ifadeyle günah yolda harcama yapmalarıdır. Çünkü şey-tan Rabbine karşı nankörlükte bulunmuş, nimetin hakkını vermemiştir. Bir bakıma saçıp savuranlar da nimetin hakkını ödemezler. Hak sahiplerine vermeleri gereken şeyleri esirgerler. Hâlbuki nimetin saçıp savrulmadan hak sahiplerine ulaştırılması gerekir. Hz. Ali, kişinin kendisine ve aile halkına israf etmeden, savurganlık yapma-dan harcama yapmasını hayırlı iş olarak; gösteriş olsun diye yaptığı harcamasını ise şeytanın bir payı olarak görmüştür.

Allah’a isyan yolunda bulunan kişilerin şeytanlarla beraber olmaları başka bir ayet-i kerimede de şöyle yer almaktadır:

“Kim, Rahman’ın zikrini görmezlikten gelirse biz onun başına bir şeytan sararız. Artık onun ayrılmaz dostudur.”

İnfakın ölçülü olmasına o kadar önem verilmiştir ki, kişinin kendi malından meşru olarak vasiyette bulunması bile belirli bir oranla (üçte bir oranıyla) sınırlan-dırılmıştır. Bunun üzerindeki vasiyeti geçerli sayılmamıştır. Zaten Kur’an-ı Kerim, Rahman’ın mümin kullarının özelliklerinden bahsederken harcamalarında mutedil yani orta yollu olduklarını şöyle belirtmiştir:

“Onlar, harcadıklarında ne israf ne de cimrilik edenlerdir. Onların harcamaları, bu ikisi arasında dengeli bir harcamadır.”

Peygamberimiz (s.a.s)’in, iktisat edenin fakir düşmeyeceği, nafakada iktisatlı olmanın geçimin yarısı olduğu, şeklindeki tavsiyeleri (Kenzü’l-Ummal fî Süneni’l-Akvâl ve’l-Ef’al, Müessesetü’r-Risale, 1985 Beyrut) harcamada orta yollu davranmanın önemini vurgulamaktadır. Allah mülkü dilediğine verir dilediğinden alır. Bugün sahip oldu-ğumuz mal varlığını aşırı savurganlık yaparak harcarsak yarın kaybederek muhtaç hâle düşebiliriz. Peygamberimiz zamanında beş yüz hurma ağacı olan bir sahabi ağaçların meyvesini toplamış, hepsini dağıtmış, evine hiçbir şey götürmemişti. Bu-nun üzerine Cenab-ı Hak şöyle buyurdu:

“Eli sıkı olma, büsbütün eli açık da olma sonra kınanır ve çaresiz kalırsın.” (İsrâ, 17/29) İmkânlarımız ne kadar çok olursa olsun fert hayatında ve toplum hayatında aşırı harcama yapmamız yasaklanmıştır. İktisatlı yaşamak ise teşvik edilmiştir. Başka bir ifade ile imkânlarımızı faydasız yerlere sarf etmemiz, savurganlık olması nedeniyle yasaklanmıştır.

İnsanlık aşırı ve gereksiz harcamalarından dolayı birçok maddi sıkıntıya düş-mektedir. Mesela aile geçimsizlikleri ve boşanmaların bir kısmına aşırı harcamaların sebep olduğu bilinmektedir. Yine devletlerin aşırı harcamalarının ve dolayısıyla ge-reksiz yere borçlanmalarının ekonomik krize yol açtığı görülmektedir. Ayrıca aşırı harcamaların hayat pahalılığı, çevre kirliliği ve doğal kaynakların yok olmasına se-bep olduğu da bir gerçektir.

O halde; başkalarına baş eğmeden izzetle yaşayabilmek için iktisada riayet etmeli ve şeytanî bir fiil olan savurganlıktan sakınmalıyız.

“İman edip hicret eden ve Allah yolunda mallarıyla, canlarıyla cihad edenler ve (muhacirleri) barındırıp (onlara) yardım edenler var ya, işte onlar birbirlerinin velileridir. İman edip hicret etmeyenlere gelince, hicret edinceye kadar, onların velayetleri size ait değildir. Eğer din konusunda sizden yardım isterlerse, sizinle aralarında sözleşme bulunan bir kavme karşı olmadıkça, yardım etmek üzerinize borçtur. Allah, yaptıklarınızı hakkıyla görendir.” (Enfâl, 8/72)

Peygamber (s.a.s)’in Medine-i Münevvere’ye hicretinden hemen sonra sağlam temellere dayanan bir devletin kurulmasını kabullenemeyen ve gün geçtikçe güçlenmesini hazmedemeyen Mekkeli müşrikler, Medine’ye taarruz etme kararı aldılar. Böylelikle, Hz. Peygamber (s.a.s)’in önderliğinde ensarla muhacirlerin oluşturduğu gücü yıkmayı ve Mekke’de bir türlü baş edemedikleri İslam dinini ve Müslüman-ları ortadan kaldırmayı hedefliyorlardı. Bu maksatla oluşturdukları güçlü ordularla Medine’ye yürüdüler. Bunun üzerine düşmandan gelecek saldırıya karşı koymak, vatan topraklarını ve Medine’yi korumak için Peygamber Efendimizin komutasında maddi gücü zayıf ancak iman ve manevi gücü oldukça kuvvetli bir ordunun oluş-turulması gerekiyordu.

Yurtlarından göçe zorlanan ilk Müslümanların askeri birlikler kurarak düşmanla savaşmalarına ve kendilerini savunmalarına Allah (c.c) ilk kez şöyle izin veriyordu: “Saldırıya maruz kalıp zulme uğrayanlara savaş izni verildi” (Hac, 22/39). Bu ayet savaşı “meşru müdafaa” olarak gören bir ilkeydi. Kur’an bununla kalmadı. Sıcak bir savaş için de kurallar getirdi: “Sizinle savaşanlarla savaşın, ama asla aşırı gitmeyin. Zira Allah aşırı gidenleri sevmez” (Bakara, 2/190). Kur’an, bunun gibi onlarca ayetle savaşın da bir ahlakı olması gerektiğini ortaya koydu.

Esas itibarı ile İslam dini savaşı değil barışı hedef almış ve tüm insanlık âleminin güven ve barış içinde yaşamalarını, mecbur kalmadıkça savaşa ve silaha başvurul-mamasını istemiştir. Ancak düşman saldırısını önlemek, sulhu hâkim kılmak, barış ve huzur içinde yaşamak ve vatanı savunmak için düzenli ordunun kurulması ve askerlik görevinin ifası dinî bir vecibe ve millî bir vazifedir.

Asker ise; vatani görevini severek yerine getiren, düşmana karşı yurdunu, ırz ve namusunu müdafaa eden, icabında bu uğurda canını feda etmeye hazır, göğsünde iman, elinde silah, vatan bekçiliğini yapan bir fedakârdır. Vatan uğruna yapılacak hiçbir gayret ve fedakârlık ne kadar büyük olursa olsun askerlik ile kıyaslanamaz. Çünkü askerlik toprak için kan ve can vergisidir. Bunun için askerlik çok mukaddes bir vazifedir. Dinimizde askerliğin manevi rütbesi çok yüksektir: Askerlik görevini yaparken ölürse şehit, kalırsa gazidir.

Esasen askerliğin ve düşmana karşı savaşın kıyamete kadar yeryüzünden kalk-mayacağı ve vatanı savunmak için güçlü ve uyanık olmak gerektiği bilinen bir ger-çektir. Bu nedenle her Müslüman fert bir askerdir. Zorunlu hâllerde erkek ve kadın her ferdin bu vazifeyi görmesi dinî bir vecibedir. Askere gitmemek için birtakım bahaneler uydurmak, kendisini hasta göstermeye çalışmak büyük günahtır. Zaten böyle adamlardan ne Allah razı olur, ne de Peygamber hoşnut olur. Severek, gülerek ve isteyerek vatana karşı görevini yerine getirmek için askere koşanların dünya ve ahirette mertebeleri yüce olacaktır.

“Nefsinin arzusunu ilah edinen, Allah’ın; (halini) bildiği için saptırdığı ve kulağını ve kalbini mühürlediği, gözüne de perde çektiği kimseyi gördün mü? Şimdi onu Allah’tan başka kim doğru yola eriştirebilir? Hâlâ düşünüp ibret almayacak mısınız?” (Câsiye, 45/23)

İnsanoğlu yaratılışı itibarıyla dünya nimetlerine meyyaldir. Onun dünyaya ve dünya nimetlerine meyli, yaşama arzusunun bir gereğidir. Bu itibarla insan, ölümü arzu etmez. Her insan gibi biz müminler de daha uzun ömürlü olmayı, daha sağ-lıklı ve mutlu yaşamayı arzu ederiz. Ancak bu dünyadaki hayatımızın ölümle sınırlı olduğunu, ölümsüzlüğün ve ebediyetin ancak ahiret hayatında olduğunu biliriz ve buna inanırız. Ahiret hayatındaki ebedî mutluluğu kazanmamız için dünya hayatın-daki arzu ve isteklerimizin meşru ölçüler dâhilinde sınırlandırılması gerekir. Arzu ve isteklerin sınırsızlığı insana mutluluk değil, doyumsuzluk ve sonunda huzursuzluk getirir. Sevgili Peygamberimiz, “İnsanoğlunun bir vadi dolusu altını olsa bir ikincisini ister; onun (bu ihtirasını) ancak toprak (ölüm) doyurur. Allah, tövbe edenin tövbesini ka-bul eder” (Müslim, “Zekât”, 117; hadis no: 2464) buyurarak insanın arzu ve isteklerinin tükenmeyeceğine; bunun ancak ölümle son bulacağına işaret etmiştir. Bu bakımdan İslam dinine göre insan arzu ve ihtiraslarının mahkûmu ve esiri olmamalıdır. Arzu ve isteklerini kontrol altında tutabilmelidir. Mutluluğun yolu da arzu ve isteklerin kontrol altına alınmasından geçer. “Kanaat tükenmez hazinedir” sözünde olduğu gibi insan, arzu ve isteklerini kontrol altına alarak arzu ettiğine erişemese de, bulun-duğu hâl üzere mutluluğu yakalayabilir. Mutluluk, insanın insan olması itibarıyla sınırsız bir özgürlüğünün olmadığını bilmesine bağlıdır.

Nefis ve heva yani arzu ve isteklerin bir disiplin altına alınmadığı, hiçbir de-ğer tanımadan sorumsuzca yerine getirilmeye çalışıldığı durumda insan, tamamen bu duyguların ve isteklerin mahkûmu olabilir. Kontrolsüz ve başıboş bir iştah mahkûmiyeti, gerçekte insanın özgür iradesini arzu ve heveslerine teslim etmesi an-lamına gelir. İşte bu durumda insan, belki de hiç farkında olmadan, âyet-i kerimede ifade edildiği gibi “nefsinin arzusunu ilah edinen” birisi oluverir. Âyet-i kerimede nefsî arzularını ilah edinen kimsenin Allah’ı tevhîd etmek hususunda sapıklığa düş-tüğü ve buna bağlı olarak da kulaklarının ve kalbinin mühürlendiği, gözlerine de perde çekildiği belirtilmektedir. Zira Allah’ı tevhîd etmek, O’ndan başkasının ilah-lığının reddedilmesiyle, O’nun emir ve yasaklarını kendi arzu ve heveslerine tercih etmekle olur. Bir kimse, Allah’ın yegâne yaratıcı olduğunu kabul ettiği halde O’nun emir ve yasakları konusunda kayıtsız kalırsa bu durum o kimsenin, Allah’ın ilahlı-ğını tasdik etmekte kusurlu olduğu anlamına gelir. Böyle bir kimse kendi heva ve hevesini “ilah” edinecek şekilde putlaştırırsa, bununla, kendi sonunu hazırlayarak gerçeği anlamaya kulaklarını tıkamış, gözlerini ve kalbini kapatmış demektir. Ar-tık onun zihnini hakikate açma konusunda Allah’tan başka hiçbir kimsenin faydası beklenemez. Bu durumda Allah’tan ona bir fayda hâsıl olması için; Allah’ın onun anlayışını düzeltmesi, kalbini hakikate açması ve gözlerindeki perdeyi kaldırması için, o kimsenin heva ve arzularının mahkûmu olmaktan kendini kurtarmaya gayret etme iradesini göstermesi ve Allah’a yönelmesi gerekir.

Öyleyse âyetteki “Hâlâ düşünüp ibret almayacak mısınız?!” ikazının dikkate alınması gerekir. Bu itibarla biz müminler dahi, yaratılışı itibarıyla iyi ve kötüyü işlemeye yatkın ve muktedir olmamız hasebiyle, arzu ve isteklerimizi putlaştırma tehlikesine karşı uyanık olmalıyız. Her türlü istek ve iştahımızı bir disiplin içeri-sinde kontrol altında tutmalıyız. Bunun yolu, Allah’a yönelerek, O’nun emir ve ya-saklarına riayet etmek suretiyle O’ndan yardım dilemekten geçer. Âyet-i kerimede ifade edilen kulağın ve kalbin mühürlenmesinin, gözlere perde çekilmesinin kendi yapıp ettiklerimizle doğrudan ilgili olduğunu unutmamamız gerekir. Arzu, heves ve ihtiraslarımızın Allah’ın emir ve yasaklarıyla sınırlı olduğunu bilmemiz ve bunlara riayet etmemiz gerekir. Allah’ın bildirdiği helal ve haramlara, emir ve yasaklara bağlı kaldığımız ölçüde, hakikati anlama ve uygulama konusunda Allah’ın yardımını ve yaratmasını hak ederiz. Bunlara kayıtsız kaldığımız ölçüde de duyu organlarımız ha-kikati anlama ve uygulama konusunda körelir ve sonuçta duyarsız hâle gelebilirler.

“İnsana da anne babasına iyi davranmasını emrettik. Annesi onu her gün biraz daha güçsüz düşerek karnında taşımıştır. Onun sütten kesilmesi de iki yıl içinde olmuştur. (İşte onun için) insana şöyle emrettik: Bana ve anne babana şükret. Dönüş banadır. Eğer hakkında hiçbir bilgi sahibi olmadığın bir şeyi bana ortak koşman için seninle uğraşırlarsa, onlara itaat etme. Fakat dünyada onlarla iyi geçin. Bana yönelenlerin yoluna uy. Sonra dönüşünüz ancak banadır. Ben de size yapmakta olduğunuz şeyleri haber vereceğim.” (Lokman, 31/14-15)

Bu ayet-i kerimeler anne babaya iyilikten bahsetmektedir. Bu konu insanların dikkate alacağı en önemli hususlardan birisidir. Çünkü hem büyükleri yani anne-yi babayı; hem de evlatları yakından ilgilendirmektedir. Bu öneminden dolayıdır ki Kur’an-ı Kerim’de pek çok yerde anne-baba hakkından, onlara iyilik yapmak-tan bahsedilmektedir. İşte bunlardan birisi de konu başlığını teşkil eden Lokman sûresinin 14. ve 15. ayetleridir.

Bu ayet-i kerimelerden anlaşıldığı gibi anneye babaya iyi davranmak Allah’ın emridir. Tabii ki anne-baba her türlü iyiliğe layıktır. Çünkü onlar bizlerin yaratıl-masına sebep olmuşlardır. Onlar olmasaydı biz de olmazdık. Elbette bizi Allah ya-rattı ama onlar sebebiyle vücut bulduk, dünyaya geldik. Allah bize rızık verdi ama onların elleriyle bize ulaştı. Onlar bizim için çalıştı; bizi yedirdi, içirdi, barındırdı, kolladı ve gözettiler. Allah bize nasıl karşılıksız nimet verdiyse onlar da karşılık beklemeden bu hizmeti bize sundular. Sevgileri, ilgileri tamamen içten ve tabii olup, hiçbir etki ile bunu yapmadılar.

Bu nedenle onlara iyilik yapmalı, onları hiç kırmamalıyız. Onlara iyilik yapmak, sadece ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla onlara maddi yardımda bulunmak demek değildir. Evet, bu da çok önemli ama asıl onlara yapılacak iyilik, onların ihtiyaçlarını karşılamanın yanında onları hoşnut etmek, mutlu olmaları için çaba sarf etmektir. Hatta onlara yapılacak iyiliklerin isteyerek yapıldığını hissettirmek suretiyle gönülle-rini ferahlatacak davranışlar sergilemektir. Onları kırmamak, bezginlik anlamı taşı-yan hiçbir ifade kullanmamak ve davranış sergilememek gerekir. Onlara “öf” deme-nin bile yasak olduğu, İsrâ sûresinin 23. ayetinde açıklanmaktadır. Onları üzecek her türlü hareketten uzak durmak, haberleri olduğu halde üzülecekleri bilgileri gerekti-ğinde gizlemek, onların yanında edep kurallarına riayet etmek, onları söz ve sohbetin içinde tutmak da onları hoşnut etmenin bir başka yoludur. Bunlara da uyulmalıdır.

Anneye babaya iyilik yapmak bazı ayetlerde Allah’a kulluktan hemen sonra yer almaktadır. Bu durum, konunun ne kadar önemli olduğunun açık bir delilidir.

Ayetlerde ve hadislerde anne-babaya iyilik, birlikte emredilirse de anneye ya-pılacak iyilik, ona gösterilecek hassasiyet ayrıca vurgulanmaktadır. İşte bu ayette de aynı vurgu yapılmış, annenin durumu çocuk ile olan ilgisi ve yakınlığı açıkça ifade edilmiştir. Anne, sadece çocuk dünyaya geldiğinde değil, dünyaya gelmeden zorluklarla buluşmuştur. Hamileliğin ilk dönemi anne için zorlukların ilk başlangıcı olduğu gibi giderek zorlaşan bir süreç hâlinde devam etmektedir. Annenin çocuğu-nu taşıdığı, her geçen gün taşımanın zorlaştığı; bu nedenle de bir sürü sıkıntı çektiği ayette açıkça zikredilmektedir.

Ayet-i kerimede Allah’a şükretmek ve anne babaya teşekkür etmek de emredil-mektedir. Allah’a, bizi yarattığı, türlü türlü nimetler verdiği için şükretmemiz ge-rekir. Bizler yoktuk, O var etti; bizleri varlık âlemine O gönderdi. Bizim hayatta kalmamızı sağlayan, bizi rızıklandıran, O’dur. O’nun vermediğini kimse veremez, O’nun verdiğine kimse engel olamaz. O her şeye gücü yetendir. Anne ve babamıza da şükretmemiz gerekir. Bizim dünyaya gelmemize sebep oldukları, bizi kendi can-ları kadar korudukları; hiçbir fedakârlıktan çekinmeden hep bizim iyiliğimiz için çaba sarf ettiklerinden dolayı teşekkür etmeliyiz. Bu yalnızca sözde değil davranış-larla da gerçekleştirilmelidir.

Valideyne iyilik ve itaat her vesile ile emredilir. Ancak meşru ve makul olmayan durumlarda onlara itaat gerekmez. Konu başlığı olarak zikredilen ayetlerin ikinci-sinde bu durum dile getirilmiş; Allah’a ortak koşma gibi bir talebe karşı asla itaat edilemeyeceği açıklanmıştır.

Bu da gösteriyor ki anne ve babaya itaat, dinî ölçülere uyması ve aklın kabul etmesi hâlinde bir emirdir. Onlara iyi muamele etmek, incitmeden hizmet etmek, meşru ölçü-ler içinde onlarla münasebeti en iyi bir düzeyde devam ettirmek gerekmektedir.

“Anne ve babasına; ‘Öf size! Benden önce nice nesiller gelip geçmiş iken, beni tekrar diriltilecek olmakla mı tehdit ediyorsunuz?’ diyen kimseye onlar Allah’a sığınarak, ‘Yazıklar olsun sana! İman et, Allah’ın vaadi gerçektir’ diyorlar, o da, ‘Bu, eskilerin masallarından başka bir şey değildir’ diyordu.” (Ahkâf, 46/17)

Ailenin temel unsuru anne-babadır. Bilindiği gibi korunması gereken beş şeyden biri de, neslin devamının sağlanmasıdır. Anne, hamilelik devresinde dokuz ay be-deninde yavrusunu şefkatle taşır, o devrede pek çok güçlükle karşılaşır, bütün bu güçlüklere göğüs gererek çocuğunu dünyaya getirir. Çok zayıf bir o kadar da bakı-ma muhtaç olan bebeği için, uykusundan, yemesinden ve içmesinden feragat eder. Yemezler yedirirler, giymezler giydirirler. Çocuklarının bir yeri ağrısa, onlar daha fazla üzüntü çekerler. Kendi rahatlarından önce çocuklarının rahatını temin ederler. Aile içindeki bireylerin hak ve sorumlulukları karşılıklı olmakla birlikte çocukların ebeveyne karşı sorumluluklarını şöyle sıralayabiliriz:

1. Anne-babalarımıza karşı en önemli görevlerimiz onlara iyi muamele etmek ve onlarla sevgi ve saygıya dayalı olarak güzel geçinmektir. Bizi dünyaya getirmeye sebep olan ebeveynin haram olmayan her türlü talebini yerine getirmenin Allah’ın rızasını kazanmamıza vesile olduğunu bilmemiz gerekir.

Nitekim sevgili Peygamberimiz (s.a.s) şöyle buyurmuştur:

“Anne-babası veya her ikisinden birisi yanında ihtiyarladığı hâlde, Cennet’e giremeyip Cehennem’e giden kimseye yazıklar olsun” (Müslim, “Birr”, 9).

2. Anne-babaya iyi davranmak (İsrâ, 17/23-24). Peygamberimiz “kime iyilik ya-payım?” diye üç defa soran bir kişiye her defasında da, “annene” cevabını verirken dördüncü defada, babasına iyilik yapması gerektiğini söylemiştir (Buhârî, “Edeb”, 2).
3. Günlük maddî-manevi ihtiyaçlarını karşılamak ve gidermek. Anne baba muh-taç durumda iseler evladın onların ihtiyaçlarını karşılaması ahlaki olduğu kadar di-nen hukuki bir sorumluktur (Bakara, 2/215). Nasıl ki biz küçükken her ihtiyacımızı karşılayan ebeveynimiz, muhtaç duruma geldiklerinde bizim de onlara aynı sevgiyi geri vermemiz bir erdemlik ifadesi, bir ahlak ve bir şükran borcumuzdur.
4. Saygılı davranmaktır. Bizim örf ve adetimize göre büyüklere saygı, küçüklere karşı sevgi göstermek esastır. Peygamberimiz (s.a.s) anne-babaya saygısızlığı büyük günahlardan saymıştır:

“Size, büyük günahların en büyüğünü bildireyim mi?, diye sordu. ‘Evet, bildir, ey Allah’ın Resulü’ diyen ashab-ı kirâma bunların sırasıyla; ‘Allah’a ortak koşmak, anne-babaya karşı gelmek, haksız yere adam öldürmek ve yalan söylemek’ olduğunu belirtti”

(Buhârî, “Edeb”, 6).

Uygun olmayan söz söylememek ve onları incitecek her türlü ifadelerden mümkün mertebe uzak kalmaktır. Çünkü ebeveyne kötü davranmak haram olduğu gibi, onlara kötü söz söylenmesine sebep olmak da haramdır. Allah’ın, “Onlara öf dahi demeyin” emrine ilaveten Peygamberimiz (s.a.s); “Bir kimsenin anne-babasına sövmesi büyük günahlardandır.” Sahabe:

“Bir kimse ebeveynine nasıl söver?” deyince, -Efendimiz (s.a.s); “Biri başkasının anasına söver, o da tutar bunun ebeveynine söver” diye cevap verdi. (Buhârî, “Edeb”, 4)

Öldüklerinde hayırla anmak, dua etmek (İbrahim, 14/41).

“Eğer karı-kocanın arasının açılmasından endişe ederseniz, erkeğin ailesinden bir hakem, kadının ailesinden bir hakem gönderin. İki taraf (arayı) düzeltmek isterlerse, Allah da onları uzlaştırır. Şüphesiz, Allah hakkıyla bilendir, hakkıyla haberdardır.” (Nisa, 4/35)

Aile, dinen evlenmelerine engel bulunmayan bir kadın ve bir erkeğin evlenerek oluşturduğu sosyal bir müessesedir. Başka bir ifade ile aile; en küçük bir topluluk, topluluk ise büyük bir ailedir. Yüce kitabımız Kur’an, toplumun çekirdeğini oluşturan ailenin sağlam temeller üzerine kurulmasını ve korunmasını istemektedir. Ailenin her bir bireyi hak ve sorumluluk sahibidir. Eşler, aralarında karşılıklı saygı ve sevgiyle ayrıca birbirlerinin hak ve sorumluluklarına riayet ederek yuvanın ahenk ve huzuruna yar-dımcı olurlar. Mutlu ve huzurlu bir aile için eşlerin karşılıklı anlayış ve uyum içinde ol-ması gerekir. Ayet-i kerime ve hadis-i şeriflerde karşılıklı hak ve görevler belirlenmiştir. Erkeklerin kadınlar üzerinde meşru hakları olduğu gibi, kadınların da onlar üzerinde hakları vardır (Bakara, 2/228). Nisa sûresinin 19’uncu ayet-i kerimesinde eşlerin iyi geçinmesi istenir:

“Ey iman edenler! Kadınlara zorla mirasçı olmanız size helal değildir. Açık bir hayâsızlık yapmış olmaları dışında, kendilerine verdiklerinizin bir kısmını onlardan geri almak için onları sıkıştırmayın. Onlarla iyi geçinin. Eğer onlardan hoşlanmadıysanız, olabilir ki, siz bir şeyden hoşlanmazsınız da Allah onda pek çok hayır yaratmış olur.” (Nisâ, 4/19)

Eşler birbirlerine karşı güzel davranmaya ve karşılıklı hukuka riayet etmeye azami gay-ret göstermelidirler. Bu konuda müminler için en güzel örnek sevgili Peygamberimizdir. O ömründe bir defa da olsa elini kaldırıp bir kadına vurmamış ve şöyle buyurmuştur:

“Sizin en hayırlınız, ailesine karşı en hayırlı olanınızdır. Ben de aileme karşı en hayırlı olanınızım” (İbn Mâce, “Nikâh”, 50; Dârimi; “Nikah”, 55)

Ayrıca o, kadınlarını incitenlerin toplumda iyi kimseler olmadığını beyan buyur-muş, aile ilişkilerinin sevgiye dayanması gerektiğini belirterek kadınların haklarının gözetilmesini ve bu konuda Allah’tan korkulmasını istemiştir. Eşler arasında her şeye rağmen anlaşmazlıklar çıkabilir. Nisa sûresinin 128’nci ayetinde geçimsizlik hâlinde ne yapılacağı şöyle beyan buyurulmaktadır:

“Eğer bir kadın kocasının, kendisine kötü davranmasından yahut yüz çevirmesinden en-dişe ederse, uzlaşarak aralarını düzeltmelerinde ikisine de bir günah yoktur. Uzlaşmak daha hayırlıdır. Nefisler ise kıskançlığa ve bencil tutkulara hazır (elverişli) kılınmıştır. Eğer iyilik eder ve Allah’a karşı gelmekten sakınırsanız, şüphesiz Allah yaptıklarınızdan haberdardır.”

Eşler arasında geçimsizlik uzar, karı-kocanın arasının açılmasından endişe edilirse ailenin devamı için; “hakeme başvurma” yöntemi öngörülür. Şöyle ki, erkeğin veya ha-nımın, haklarını kötüye kullanarak ya da görevlerini yapmayarak eşini mağdur etmesi hâlinde, tarafların ailelerinden karşılıklı rıza gösterecekleri, bilgisine ve görgüsüne iti-mat edilen kişilerden oluşan hakemler vasıtası ile anlaşmazlıklar çözüme kavuşturul-maya çalışılır.

Görüldüğü gibi ailede iki tarafın karşılıklı anlaşmazlıklarının, hukuk ihlâlleri ve geçimsizliklerinin çözüm yolu olarak “hakemlere götürülmesi”ni Kur’an-ı Kerim teklif etmektedir. Kendilerini daha iyi tanımaları ve geçimsizlik sebeplerini daha iyi bilme-leri sebebiyle tayin edilecek iki hakemden biri kocanın, diğeri de hanımın ailesinden olmalıdır. Çünkü bunlar tarafların çocukluğunu, yetişme tarzlarını, isteklerini, beklen-tilerini bilirler. Kendilerinden bir parça olduklarından onları önemserler. Akraba içinde hakemliğe uygun şahıslar bulunduğu müddetçe yabancılardan hakem tayin edilmesi uygun olmaz.

Hakem, her iki tarafın rıza ve onayı ile anlaşmazlık konusunu hükme bağlayan kişi-dir. Hakemlerin görevi, tarafların arasını düzeltmeye çalışmak, kusurlu olanı yola getir-mek için yöntem belirlemek ve gereğini yapmaktır. Eşlerin arasını bulmak isteyen ha-kemler tarafların fikirlerini alır, onları dinler, aralarındaki geçimsizliğin sebeplerini tespit eder ve onları gidermeye çalışır. Şayet haksızlık erkekte ise, hakem ona nasihat eder ve iyi geçinmelerini söyler. Eğer kadın haksızsa, tayin edilen hakem kadına nasihat eder, Allah’ın emirlerini bildirir ve onu kocasıyla iyi geçinmeye çağırır. Âyetin açık ifadesine göre hakem tayin edecek olan merci, karı ve koca veya bunların aileleri değil, devletin ilgili kurumudur. Evlilik hukuk ve adabına riayet edilmemesi durumunda resmî kurum hakem tayin etmekle yükümlüdür, ancak bu yükümlülük karı kocanın da hakem tayini-ne engel teşkil etmez (Kur’an Yolu, c.II, s.47,48).

Hakemler gerçekten barıştırmak isterler, eşler de barışmak isterlerse, Allah, karı-ko-ca arasındaki dargınlığı giderir ve onlara huzur ve geçim verir. Şüphesiz ki yüce Allah, alîmdir, karı-kocanın hâllerini çok iyi bilir ve O, her şeyden haberdardır.