Latest - Amerika Haberleri, ABD Haberleri ve Bilgileri için Lider Kaynak

Koçi Bey kimdir?

5 Ocak 2020

Yaşam

456 views

3 mins read

Türklerin Montesquieu’sü veya Machiavelli’si olarak anılan, arz ve lâyihâlar hâlinde yazarak Sultan (IV.) Murad’a ve Sultan İbrâhim’e sunduğu risâlelerinde, imparatorluğun çeşitli meselelerine dâir -bilhassa eski zamanları, orada bir altın çağ tasavvur edip örnek vermek sûretiyle- yapılması gereken ıslâhatları anlatan Osmanlı ıslâhatçısı mütefekkir. 19. asırdaki reform ihtiyaçları dolayısıyla çok baskısı yapılan bu risâleler için bir tanıtma yazısı kaleme alan meşhûr edîbimiz Şinâsî’nin tâbiriyle, “Pek büyük bir memur olmadığı hâlde arz tezkerelerinde her asırda yürürlükte olan kâideler ile içinde bulundukları asrın ıslâhı yolunda yerinde tedbirler göstererek sergilediği hamiyet sâyesinde ilelebet hayırla yâd edilmesi gereken Koçi Bey”in hayâtına dâir elimizde çok fazla bilgi yoktur.

Sicill-i Osmânî’ye göre çocukluğunda İstanbul’a girip Enderun’da eğitim gören, I. Ahmed’den (IV.) Murad zamanına dek hizmette bulunup Sultan İbrahim’e dahi risâleler yazmış olan Koçi Bey, (IV.) Mehmed devri başlarında vefât etmiş, siyâset işlerine vâkıf, kâmil ve akıllı bir kişiydi.

Murad ve İbrâhim devirlerine âit in’am defterlerinde, muhtemelen Arnavutluk’taki Görice’den geldiği ve yüzünün kırmızılığından kinâye Arnavutça’da kırmızı anlamındaki kuç’tan kaynaklanan, -yanlış bir şekilde bir lakap olduğu söylenen- Koçi’ye rastlanmamaktadır. Diğer yandan Bursalı Mehmed Tâhir’in Kâhire’deki bir kütüphâne kataloğunda “lakab”ının yanında gördüğünü söylediği Mustafa ismi dolayısıyla in’am defterlerinde çokça tesâdüf edilen ve Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’nde de musâhib-i sâbık silâhtar Mustafa Ağa olarak geçen bir Has Odalının Koçi Bey olma ihtimâli üzerinde durulmuştur. Risâlelerin bir yazma nüshasının başında kendisinden “Has Odadan çıkma” olarak bahsedilmesi de bu fikri güçlendirmektedir; fakat hakkında TDV İslâm Ansiklopedisi’ne (DİA) madde yazan Ömer Faruk Akün bu iddiayı reddetmektedir. Ona göre, “Devlet mekanizmasının çeşitli şube ve müesseseleriyle işleyişine, idarî usul ve tatbikata dair derin vukufu, onun en azından ve hiç değilse Dîvân-ı Hümâyun kalemlerinin gün görmüş bir emektarı olduğunu düşündürür.” Koçi Bey de kendisini hânedana yedi nesilden beri hizmet veren bir âilenin çocuğu ve aynı hizmetleri sürdürüp şimdilerde pîr olmuş bir emektar kul olarak tanıtmıştır.

Koçi Bey Risâleleri’nin en önemli özelliği, tagayyür ve fesat olarak adlandırılan devlet müesseselerindeki çürümüşlüğün, idârî bozuklukların, geçmişle mukâyese edip kânun-ı kadîm olarak andığı, mâzîdeki örnek nizamlara ve kurallara dönülmek sûretiyle ıslâhını öneren “altın çağ”cı tutumudur. Bu anlamda “Osmanoğullarının ulu soylarından gelen padişahlar arasında, her şeyden önce memeketinin genişliği, hazinenin çokluğu ve ululuk yönünden en üst mertebeye çıkanı merhum ve mağfur Sultan Süleyman Han’dı. Ve yine âlemin bozulmasına sebep hâller dahi onun zamanında ortaya çıktı” demekle Kânûnî dönemini hem devletin şevket ve kudretinin en üst noktaya vardığı örnek bir dönem olarak niteler hem de bozulmanın bu devirde başladığını belirterek eleştirir.

Mehmet Öz, Koçi Bey’in nasihatlerinin, kul taifesinin zabt u raptı ve sultânın otoritesinin tesisi, rüşvetin kökünün kazınması, mansıpların ehil ellere bırakılması, tımar sisteminin düzeltilmesi, dirlik sâhiplerinin durumlarının gözden geçirilmesi, gelir – gider dengesi gibi konularda bilhassa (IV.) Murad’ın ıslahatlarına ışık tutmakla birlikte yapılanların gelenekçi bir ıslahattan çok pragmatik bir nitelik taşıdığını ifâde eder. Bizim için ilgi çekici olan bu büyük ıslahatçı mütefekkirin dediklerinin yapılıp yapılmadığı veya hangi sâikle yapıldığından ziyâde kendi içsel tutarlılığıdır. O, önerilerinin kıymetini padişaha vurgulayarak hatırlatmış, Sultan Murad’a, bozulan devlet düzenini tesis etmekle meşgûl olmanın nice mescit ve cami yaptırmaktan hayırlı olduğunu, bahsi geçen sıkıntıların düzeltilmemesi hâlinde bunların hesabının Kıyâmet Günü pâdişahtan sorulacağını cesur bir ideâlist olarak söylemekten imtinâ etmemiştir.

Göktürk Çakır

Katip Çelebi kimdir?

by Amerika Gazetesi

5 Ocak 2020

Yaşam

411 views

5 mins read

17. asır Osmanlı ilim dünyâsının, çeşitli alanlarda pek çok eser vermiş ansiklopedist bibliyografı. Orhan Şâik Gökyay, ulemâ arasında Kâtip Çelebi, Dîvân-ı Hümâyûn üyeleri arasında Hacı Halîfe adıyla tanındığını söyler. Batılı oryantalistler de genellikle Hacı Halîfe adıyla kendisinden bahsetmişlerdir. Kâtip Çelebi 14 yaşında Dîvân-ı Hümâyûn kalemlerinden Anadolu Muhasebeciliği Kalemi’ne girerek hesap kâidelerini, erkam ve siyâkat yazısını öğrendi. Sonraki yıllarda gerek babasıyla berâber gerek onun ölümünden sonra tek başına, orduyla birlikte Hemedan, Bağdat ve Erzurum’a yönelik çeşitli sefer ve kuşatmalara iştirâk ettikten sonra İstanbul’da Kadızâde Mehmed Efendi’nin derslerine katıldı. Bulunduğu bir doğu seferinde Halep’te konaklanmasından istifâde ederek hac farîzasını yerine getirdi. 1635’te (IV.) Murad’ın Revan seferinde bulunduktan sonra kendi ifâdesiyle küçük cihattan büyük cihâda dönerek hayâtını bütünüyle ilmî çalışmalara hasretti.

Kâtip Çelebi hem kendisinden evvelki İslâm düşünce târihinin önemli duraklarıyla hem de ilgilendiği ilmî sâhaların Batı’da geldiği noktayla alışveriş hâlinde olan ve belki de yaşadığı çağın ilerisinde yer alan bir mütebahhir âlimdir. Onun devlet anlayışı ve târih görüşünün İbn Haldûn’un uzviyetçi/biyolojist bakış açısıyla örtüştüğü, insan ömrünün merhaleleri gibi devlet ve toplumun da çeşitli gelişim merhalelerinden geçtiği düşüncesinin kendisinde hâkim olduğu görülür. Bu bağlamda Naîmâ ve Cevdet Paşa’yı etkilemiş ve İbn Hâldun’la Geç Osmanlı târih düşüncesi arasında bir verâset halkası teşkîl etmiş olduğunu söyleyebiliriz. Bununla birlikte mukadder bir târih tasarımı olan bu şemadan, Naîmâ (“Pes bu takdirce her cem’iyyet zaman-ı inhitât nihâyetine varmak lâzım olmayıp (…) bir tabîb-i hâzıkın tedbirine mukârin kıldığı gibi”) ve Cevdet Paşa’nın, birtakım tedbirlerle çöküş ve gerilemenin önlenebileceği kanaatine sâhip olarak irâdî bir nazarla ayrıldığını belirtmeliyiz. Batılı bilimsel çalışmalardan yararlanma konusunda Osmanlı kültür târihinin ilk örneği olan Kâtip Çelebi, Fransız mühtedîsi Mehmed İhlâsî’nin yardımıyla bâzı târih ve coğrafya çalışmalarını, Lâtince’den çevirmiş, bilhassa Osmanlı memleketlerinin ilk sistematik coğrafya kitabı olan ve bu ilim sâhasında Doğulu anlayıştan kopuşu temsil eden ilk çalışma kabûl edilen meşhûr eseri Cihannümâ’da Batı menşeli yeni bilgilerden istifâde etmiştir. Târih-i Kostantiniyye ve Kayâsire ile Târih-i Frengî adlı eserleri de bu tür çeviri faaliyetlerine yaslanılarak oluşturulmuştur. Ayrıca Gerardus Mercator’un Atlas Minor adlı eserini de Cihannümâ’nın belli kısımlarına kaynak oluşturmak üzere tenkitli ve açıklamalı olarak çevirmiştir. Diğer yandan eserlerinde kullandığı Antik Çağ bilgisinin de Osmanlı kültür târihi açısından ilgi çekici olduğunu söylemek gerekmektedir. Bu kullanımın, 17. asırda yükselen Yeni Aristoculuk düşüncesiyle bağı ve Kâtip Çelebi’nin bu eğilimlerden haberdâr olup olmadığı sorusu merak uyandırıcıdır. Kendisinden hemen sonra Müneccimbaşı’nın da Câmiü’d-düvel’inde antik çağları mevsuk kaynaklardan anlatması Kâtip Çelebi’nin, bu ilginin başladığı noktada durduğu düşüncesini akla getirebilir. Bu asırda, Evliya Çelebi’nin de daha iptidâî bir atîkiyat bilgisini kullandığı görülürken, bir sonraki asırda Atina kadısı Mahmud Efendi’nin Târih-i Medînetü’l-Hukemâ (1738)’sıyla bu eğilimler bizde de akis bulmuş sayılabilir.

Kitaplara çok düşkün olan ve bâzı geceler yaktığı mumu söndürmeyi ihmâl ederek sabahlara dek okuduğu bilinen Kâtip Çelebi’nin ilgisini en çok târih, tabakât ve vefeyât eserleri çekmiştir. Ayrıca bir olayı aydınlatmak için pek çok farklı kaynağa bakarak modern denilebilecek kadar ilmî yöntemleri benimsemiş, Fezleke ve Âdem’den başlayıp 1648’e kadar cereyan eden vakaların kronolojik cetveli olan Takvîmü’t-tevârih adlı eserlerini telif ederken elinden 1300 kitabın geçtiğini belirtmiştir. En önemli eseri sayabileceğimiz Keşfü’z-zunûn’da 9.000’den fazla yazar ve 15.000 kadar bilim dalı hakkında bilgi vermiş, bu çalışmasının mukaddimesi olarak, bugün dahi önemli bir referans teşkîl edebilecek bir bilim felsefesi metnini ortaya koymuştur. Meselâ orada, bilimlerin tasnifi ve niteliklerinin açıklanması konusunu bile bir bilim saymış, hatta Allâme Şerîf’ten naklen, “Bilimin niteliğinin anlaşılması, hakkında söylenenlerin en güzelidir” sözünü aktararak metod ilmini bütün ilmî faaliyetlerin gümrahına yerleştirmiştir. Batı dünyâsında da ilgi gören ve oryantalizm çalışmaları için muazzam bir mehaz kıymeti olan bu çalışma 1835 – 1858 yıları arasında Gustav Flügel tarafından Lâtinceye çevrilerek Leipzig’te basılmıştır. Fârâbî ve İbnü’n-Nedîm gibi büyük isimlerin ilim tasnifi ve bibliyografya geleneğine bağlı olarak kendisinden önceki Taşköprülüzâde’nin Miftâh el-saâde’sinden de epey yararlanarak hazırladığı bu kitap, dilimize ancak 2007 senesinde kazandırılabilmiştir.

Kâtip Çelebi bütün bu ilmî faaliyetleri içinde toplumsal meselelerden uzak kalmamış, 1645’te başlayan ve yılarca süren Girit seferi münâsebetiyle halkın mânevîyâtını yükseltmek için eski deniz zaferlerimiz hakkındaki Tuhfetü’l-kibâr fî esfâri’l-bihâr (Deniz Seferleri Hakkında Büyüklere Armağan)’ı kaleme almıştır. Son eseri olan Mizânü’l-hakk’ta da devrin din adamlarının hiçbir fayda hâsıl olamayacağı gibi toplumsal gerilimlere de sebep olan tartışmalarını, boğuldukları taassuptan bütünüyle uzak müsbet bir bakışla ele almıştır. O, Mizân’ın mukaddimesinde yazdığı gibi, hiçbir faydaya mâtuf olmasa da “mutlak ilim” adına elden geldiğince öğrenmeyi tebliğ eden bir ilim mübeşşiridir.

Ömer Çakır

Evliya Çelebi kimdir?

by Amerika Gazetesi

5 Ocak 2020

Yaşam

414 views

5 mins read

Kendisini “seyyâh-ı âlem ve nedîm-i benî-âdem” olarak tanımlayan, millî kültürümüzün en anıtsal eseri olan büyük boyda on ciltlik ve yaklaşık dört bin sayfalık seyâhatnâmesiyle sâdece Türk edebiyâtında değil dünyâ seyâhatnâme literatüründe de haklı bir şöhreti bulunan Evliya Çelebi’nin ne yazık ki gerçek adını bilemiyoruz. Ataları Kütahya’daki Zereğen mahallesinde ikâmet edip, fetihten sonra İstanbul’a yerleşmişlerdir. Hâfız olan ve Şeyhülislâm Hamid Efendi Medresesi’nde 7 yıl tahsil gören Çelebi, 1636 yılı Ramazan’ında Ayasofya Camii’nde pâdişâh (IV.) Murad’a takdim edilir ve Harem-i Hâs’ta eğitim görürken sultânın da musâhibi olur. Sarayda, iki yıl kalacaktır. Seyâhatnâme’nin muhtelif ciltlerinde Türklerin ulu din öncüsü Hoca Ahmed Yesevî’nin soyundan geldiğini, bir taraftan da Germiyanoğulları ile bağlantısı olduğunu ifâde eden Evliya Çelebi, seyyah olup yollara düşmesinin ve muazzam eserinin yazılış sebebini, Yemiş İskelesi yakınındaki Ahî Çelebi Camii’nde gördüğü bir rüyâya bağlar. Rüyada, Kırım’da kâfir üzerine yapılacak bir cenge yardıma gitmek için Hz. Peygamberin başlarında bulunduğu büyük sâhabeler bu câmiye namaz kılmak için uğrarlar. Kemankeşler pîri, Sa’d-ı Vakkâs’ın aracılığıyla hâdiseyi anlayan Çelebi’nin tatlı diliyle olay şöyle gelişir: “Sa’d-ı Vakkâs hazretleri destimden yapışup huzûr-ı Hazret’e götürüp; “Âşık-ı sâdıkın ve ümmet-i müştâkın Evliyâ kulun şefâ’atin ricâ eder” deyüp Hazret’e götürüp “Mübârek dest-i şerîflerin bûs eyle” deyince bükâ-âlûd olup mübârek dest-i şerîfine küstâhâne leb urub mehâbetinden,”Şefâ’at yâ Resûlallâh” diyecek mahalde hemân “Seyâhat yâ Resûlallâh” demişim. Hemân Hazret tebessüm edüp “Şefâ’atî ve seyâhatî ve ziyâretî ve Allahümme yessir bi’s-sıhhati ve’s-selâme” deyüp Fâtiha dediler (…) Hemân Sa’d-ı Vakkâs hazretleri belinden sadağın çıkarup hakîrin beline kuşadup tekbîr edüp; “Yürü sehm ü kavs ile gazâ eyle ve Allâh’ın hıfz u emânında ol ve müjde olsun sana bu meclisde ne kadar ervâh ile görüşüp dest-i şerîflerin bûs etdinse cümlesini ziyâret etmek müyesser olup seyyâh-ı âlem ve ferîd-i âdem olursun. Ammâ geşt ü güzâr etdüğin memâlik-i mahrûseleri ve kılâ-‘ı büldânları ve âsâr-ı acîbe ve garîbeleri ve her diyârın memdûhât, sanâyi’ât, me’kûlât ü meşrûbâtını ve arz-ı beledi ve tûl-ı nehârların tahrîr edüp bir âsâr-ı garîbe eyle.”

Bu muazzam eser, müellifin ölümünden yüz otuz yıl kadar sonra meşhûr Osmanlı târihçisi Hammer tarafından keşfedilip gün yüzüne çıkarılmıştır. Eser, ilk defa 1843’te seçmeler şeklinde, Müntehâbât-ı Evliya Çelebi başlığıyla yayınlanmış, tam metin neşri ise ilk altı cildi 1896 – 1900 arasında Ahmed Cevdet’in İkdam Neşriyat Yurdu’nca, yedi ve sekizinci ciltleri 1928’de Türk Tarih Encümenince, dokuz ve onuncu ciltleri ise 1935 ve 1938’de Maarif Vekâletince ve yeni harflerle yapılmıştır. Eserin ilk bilimsel ve güvenilir neşri ise 1996 – 2011 yılları arasında Yapı Kredi Yayınları tarafından gerçekleştirilmiştir.

Robert Dankoff’a göre Seyâhâtnâme’nin iki amaca mâtuf iki yaklaşımı vardır. Bunlardan ilki, Osmanlı İmparatorluğu’nun eksiksiz bir tasvîrini sunmaya dönük ve eski Müslüman coğrafyacılarının mesâlik ve memalik geleneğine bağlı olan emperyal yaklaşım; ikinci amacı ise seyâhatlerinin eksiksiz bir kaydını sunmaya dönük kişisel ve otobiyografik yaklaşımdır. Bu anlamda da Evliya Çelebi son derece özgün bir şahsiyet olarak aynı özgünlükte bir eser ortaya koymayı başarmıştır.

Çelebi’nin, Seyâhatnâme’de, yaşadığı, görüp gezdiği veya içinden geçtiği şehir sayısı iki yüz elli yedi olarak tesbît edilmiştir ve adımladığı coğrafyada bugün otuz ülke bulunmaktadır. Geçtiği yerlerde kendisinden bir bergüzâr bırakmayı seven Çelebi’miz, mezarlık, saray, kilise, cami ve türbe duvarlarına çeşitli notları veya adını kazımıştır. Meselâ; Köstendil’deki İnceli Ahmed Bey Zoğu Camii’nde, “Melek Ahmed Paşa hazretlerinin müezzini, Evliyâ-i Gülşenî rûhiyçün, Allah rızâsıyçün fâtiha, sene 1071”, Karaman’da, Pir Ahmed Efendi Camii’nde “Seyyâh-ı âlem Evliya rûhiyçün fâtiha, sene 1082” şeklinde ve bugüne intikâl eden notlarla, daha ölmeden kendisi için fâtihâ istemesi, bu yazıları istikbâle bıraktığının delilleri olsa gerek. O, bu tür konularda hassas ve dindar bir insandır ve yine kendi ifâdesine göre yüce atası Hoca Ahmed Yesevî ibn Muhammed Mehdî’den beri ataları içinde şarap ve keyif verici şeylerden yemiş içmiş kimse yoktur.

Evliya, seyâhâtlerinin çoğunu resmî vazifeli olarak yapar. İlk gezisi ise, herhangi bir görevi olmadan, babasının ahbâbı Ketenci Ömer Paşa ile çıktığı Trabzon gezisidir. Üstlendiği görevler, musâhiplik, müezzinlik, tahsildarlık, elçilik vs.dir. Bununla birlikte, Halil İnalcık’ın dediği gibi, onun kişiliğinde birleşen esas ikili nedîm ve seyyâhtır ve eserinin analizinde bu iki nokta göz önünde tutulmalıdır.

Evliya Çelebi’nin, dönemindeki abdalları, meczupları, melâmîleri anlattığı bir bölüme düştüğü “Şakanâme’mizde taklîdi mufassal tahrîr olunmuştur” derkenârından, bu isimle bir başka kitabının olduğu anlaşılmaktaysa da bunun hiçbir nüshası elimize ulaşmamıştır.

Çelebi’nin güvenilirliği hakkındaki eski tartışmaların, yerini ilmî değerlendirmelere bıraktığı söylenebilir. Zaten ona bakışımız, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın dediği gibi olmalı: “Ben Evliya Çelebi’yi tenkîd etmek için değil, ona inanmak için okurum. Ve bu yüzden de dâima kârlı çıkarım.” Bugün aktüel bir soru olarak sık sık yöneltilen, “Bir adaya düşecek olsanız yanınıza hangi üç kitabı alırdınız?” sorusunun cevapları içinde muhakkak yer alması gereken eseriyle Evliya Çelebi, bizim için haklı bir gurur ve neşe kaynağı olarak yüreğimizin coğrafyasında gezinmeye devâm etmektedir ve edecektir.

Göktürk Çakır

Vani Mehmet Efendi kimdir?

by Amerika Gazetesi

5 Ocak 2020

Yaşam

491 views

4 mins read

Van’ın Hoşap kasabasında dünyaya gelmiş olan ve buna nisbetle Vanî veya Hoşâbî olarak anılan tefsir âlimi, vâiz. Osmanlı fikir ve kültür târihinin yetiştirdiği ve 17. asırda Türk milliyetçiliği bayrağını dalgalandıran büyük şahsiyet. İlk eğitimini Van’da almış, Tebriz, Gence ve Karabağ’da tahsilini sürdürdükten sonra Erzurum’a geçmiştir. 1659 Eylülünde Erzurum Beylerbeyi olarak şehre gelen Köprülüzâde Fâzıl Ahmed Paşa’nın beğenisini kazanmış, onun sadrâzam olmasıyla birlikte İstanbul’a dâvet edilerek (IV.) Mehmed’in çevresine dâhil olmuştur. Kaynaklarda etkileyici bir hatip olduğundan bahsedilen, Yenicâmi kürsü vâizliği ile pâdişâhın hocası (Hâce-i sultânî) görevlerine getirilen ve sultânın çok sevdiği Mehmed Efendi, II. Viyana kuşatmasına da ordu vâizi olarak katılmış, askerleri şevklendirmek için siperlerde vaazlar vermiştir. Viyana kuşatmasının hezîmetle sonuçlanması netîcesinde, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın isteği doğrultusunda kuşatma için kamuoyunu ve bu işe taraftâr olmayan pâdişâhı iknâ etmek konusunda etkili olması dolayısıyla, Bursa Kestel’e sürgüne gönderildi; fakat bir menfi olarak yaşamaya katlanamayarak burada kısa süre sonra vefât etti.

Vanî Mehmed Efendi fakih – mutasavvıf çekişmelerinin bir tarafıydı. 40 yaşına dek tasavvufla ilgilendiğini; fakat fıkıh kitaplarına yönelince tasavvuf şeyhlerinin yanlış yolda olduklarını anladığını kendi diliyle ifâde etmiştir. Niyâzi-i Mısrî’nin Midilli’ye sürülmesinde, Babaeski’de bir Bektâşî tekkesinin ve Hafsa’daki Kanber Baba Türbesinin yıktırılması ile Mevlevî ve Halfetî dergâhlarının kapatılmasında etkili olduğu bilinmektedir. Üstelik bunu, Mevlevî hayrânı olan bir sultâna yaptırtabilmiş olması da tesir ve iknâ gücünü gösteren güzel bir örnektir. Bu sebeple olsa gerek, pâdişah tarafından kendisine bağışlanan ve onun adıyla Vaniköy olarak anılan Boğaz kıyısından vapurla geçen Mevlevîlerin asırlar sonra bile bu semte arkalarını döndükleri rivâyet edilir. Ayrıca Vanî Mehmed Efendi, 17. asrın tuhaf sîmâlarından biri olan ve dönmelik mezhebinin kurucusu Sabatay Sevi’yi, Sadaret Kaymakamı Mustafa Paşa ile Şeyhülislâm Minkârîzâde Yahya Efendi’nin bulunduğu bir dîvanda yargılamıştır.

Arâ’isü’l-Ķur’ân ve nefâ’isi’l-Furkan adlı eserinde Kur’ân kıssalarını tefsîr etmiş, bu meyanda bâzı millî değerlendirmeleri sebebiyle büyük târihçi İsmâil Hâmi Dânişmend tarafından “Osmanlı medresesinin taassup devrinde Türkçülük bayrağını tefsîr ilminin tepesine diken yegâne Türk âlimi” olarak tebcîl edilmiştir. Bu özelliğinden olsa gerek Şemseddin Sâmî’nin Kâmusü’l-a’lâm’ında “Milel-i sâireye karşı olan taassubuyla meşhur” ifâdeleriyle kendisinden bahsettiği Mehmed Efendi, Türk milletini Kur’ân’da adları anılan Yecüc ve Mecüc tâifesi olarak gösteren yorumlara karşı çıkmış, asıl onlara karşı mücâdele eden Zülkarneyn’in Oğuz Kağan olduğuna dâir yorumları tereddütsüz savunmuştur. Ayrıca Mâide sûresinin 54. âyetinde “Ey îman edenler, içinizden kim dininden dönerse Allah — mü’ minlere karşı alçak gönüllü, kâfirlere karşı onurlu ve zorlu, kendisinin onları seveceği, onların da kendisini seveceği — bir kavim getirir ki onlar Allah yolunda savaşırlar ve hiçbir kınayanın kınamasından çekinmezler. Bu, Allahın lûtf u inâyetidir ki onu kime dilerse ona verir. Allah ihsânı bol olan, en çok bilendir.” ifâdeleriyle bahsedilen kavmin “Allah ü Teâlâ’nın av ü inayetiyle hüsn ü tevfîkine istinâden biz deriz ki, bu kavim, Arap kavmine mugâyeret-i tâmme ile mugâyir bulunan Türk kavmidir” yorumuyla Türkler olduğunu belirtmiş, bunun sebebini de “Uzun zamanlardan beri karada ve denizde, Şarkta ve Garpta Rumlar ve Frenklerle mücâhedede bulunan gâzilerin bütün Bizans ülkelerini zaptedip oralarda tavattun etmiş olan Türkler olduğunu görüyoruz; bu suretle Rum, Ermeni ve Gürcü ülkeleriyle Frenk memleketlerinin bazıları ve Rus diyarının bir kısmı, Türk memleketi hâline gelmiş, Türk dili oralarda taammüm ve intişâr etmiş, Türkler tarafından bu memleketlerde İslâm ahkâmı tatbik ve icrâ edilmiş ve Türklerin yümn ü bereketi sâyesinde hıristiyan cemaatlerinin ekserisi İslâm dinini kabûl ederek evvelce Rum, Frenk ve Rus oldukları hâlde bilâhare Türkleşmişlerdir ve bu, Allah’ın Türklere nasib etmiş olduğu bir fazl-ı ilâhîdir.” sözleriyle açıklamıştır.

İsmâil Hâmi Dânişmend, “Türk milliyetinin 17. asırda yetişen bu büyük mübeşşiri”nin vazıh bir Türkçü olduğunu, hakîki Türklüğü Oğuz dairesine ircâ eden, dil ve kültür esaslarını ihmâl etmeyen sıkı bir ırkçılığa istinâd ettiğini belirtmiştir.

Dânişmend, onun, bilhassa bu konudaki fikirleri dolayısıyla celbettiği düşmanlıklar yüzünden sürüldüğünü, bu sebeple “Türk milliyetinin büyük şehidi” olduğunu kaydetmiş, Vanî Mehmed Efendi’yi, Türk medreselerinde Türklük aleyhinde intişâr eden fikirlerin ve taassup karanlığının ortasında doğmuş büyük bir nur olarak tasvîr etmiştir.

Göktürk Ömer

Itri kimdir?

by Amerika Gazetesi

5 Ocak 2020

Yaşam

475 views

4 mins read

Yahya Kemal’in, “Büyük Itrî’ye eskiler derler, /Bizim öz mûsıkîmizin pîri; /O kadar halkı sevkedip yer yer, /O şafak vaktinin cihangîri, /Nice bayramların sabâh erken, /Göğü, top sesleriyle gürlerken, /Söylemiş saltanatlı Tekbîr’i” mısrâlarıyla başlayan ve onun Türk mûsıkîsindeki yerini tüm metinlerden güzel ve özlü bir dille terennüm eden şiirinde ifâde ettiği gibi “öz mûskıkîmizin pîri” olan Itrî, sâdece bir hânende ve bestekâr bir mûskıkîşinas değil, aynı zamanda şâir tezkirelerinde adı geçen ve Yine Yahya Kemal’in aynı şiirinde “O ki bir ihtişamlı dünyaya / Ses ve tel kudretiyle hâkimdi; / Âdetâ benziyor muammâya; / Ulemâmız da bilmiyor kimdi? /O eserler bugün defîne midir? Ebediyyette bir hazîne midir? / Bir bilen var mı? Nerdeler şimdi?” mısrâlarında gönderme yaptığı gibi muamma ustası bir şâir, Tuhfe-i Hattâtîn gibi hattat biyografilerinde kayıtlı ve ta’lik hattında usta bir hattattır. İstanbul dışında ikâmet ettiği ve İstanbul surları dışındaki evinde bahçe işleriyle uğraşmaktan zevk aldığı için kendisine Itrî mahlasının verildiği rivâyet edilmiştir. Ayrıca bunun Buhurî ile de yakın anlamlarda bir kelime olduğuna dikkat edilmelidir.

İstanbul’da Mevlânâkapı semtinde doğan ve (IV.) Mehmed döneminde sarayda mûsıkî hocalığı ve hânendelik yapan ve M. Bardakçı’nın neşrettiği, Topkapı Sarayı’nda bulunan bir hazîne tezkeresinden, Temmuz 1682’de günlük 60 akçe ile cariyelere mûsıkî hocalığı yaptığını öğrendiğimiz bu büyük üstâdın pâdişah tarafından sık sık çağırılıp eserlerinin kendisinden dinlendiği de kaynaklar tarafından kaydedilmiştir. N. Özcan’dan öğrendiğimize göre, saraydaki küme fasıllarında bulunduğu sıralarda, kendi isteğiyle, kabiliyetli ve güzel sesli gençleri bulup yetiştirmek ve geldikleri ülkelerin mûsıkîsi hakkında onlar vâsıtasıyla bilgilenmek için, esirciler kethüdâlığıyla görevlendirildiği de söylenir. Kendisinin Yenikapı Mevlevîhânesi’ne devam ettiği, ney üflemeyi de burada öğrendiği bilgisi bâzı yakın dönem kaynaklarında yer almıştır. Bu bilgi, Yahya Kemal’in mısrâlarına da “Vâkıâ ney, kudüm gelince dile, / Hızlanan mevlevî semâıyle / Yedi kat arşa çıkmış “Âyîn”i” şeklinde aksetmiştir. Buradaki “Âyîn”den kasıt, bestelediği N’at-ı Mevlânâ veya segâh âyînidir.

Dinî mûsıkîmizin en güzel örneği olan ve “Söylemiş saltanatlı Tekbîr’i” mısrâında kendisine gönderme yapılan segâh tekbîr, câmi mûsıkîsinin şâheserlerinden kabûl edilir. Itrî’ye âit olarak mecmuâlarda kaydedilen bütün şiirler kendisine âit olmasa ve bu mahlasla başka şâirler bulunsa bile yine Yahya Kemal’in revnaklı kalemi kendisinden pek çok eserin bize intikâl etmemiş olabileceğini dillendirir: “Kıskanıp gizlemiş kazâ ve kader / Belki binden ziyâde bestesini, / Bize mîrâsı kaldı yirmi eser. / “Nât”ıdır en mehîbi, en derini.”

Itrî, erken cumhuriyet dönemi uygulamalarından biri olarak rafa kaldırılan ve millete Garp mûsıkîsini dayatan yanlış inkılâpların 70’li yıllara yansıyan bir tartışmasının da öznesi olmuştur. Bu kavgada, bir bediî zevk meselesi olarak dahi Türk mûsıkîsine tahammül edemeyen Batıcı millî şuur düşmanlarının hedefi hâline gelen Itrî, büyük Türkçü Nihâl Atsız Bey tarafından savunulmuş ve Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası Salonunda, 1971 yılının Aralık ayında bir geceyi “Itrî Gecesi” adıyla Türk mûsıkîsi konserine tahsis eden Kültür Bakanlığına saldırarak millî kültürü ve Itrî Efendi’nin şahsında tek sesli Türk müziğini aşağılayan Suna Kan’a, “Bu dünyaya bir Suna Kan gelmeseydi Türk milleti hiçbir şey kaybetmezdi. Gitmesiyle de kaybedecek değildir. Çünkü, o nihayet usta bir çalgıcıdır ki kendisinden daha usta olanlar da vardır. Fakat dünyaya bir Itrî gelmeseydi Türk ırkının müzik yönü bugünkünden biraz daha aşağıda kalacaktı. Çünkü o, gerçek sanatkâr, yani bestekârdı (…) Suna Kan’ın hücumlarına rağmen de Itrî tarihteki yerini almıştır, yıkılmaz. Hafif keman yayı ile vurarak üç yüzyıllık taş anıtı devirmeye imkân yoktur. O, millî ruhtan bir parçadır ve Türk ırkı yaşadıkça dimdik ayakta duracaktır” sözleriyle çok sert bir yanıt vermiş ve Itrî’nin bizim için ne ifâde ettiğini en beliğ ifâdelerle ortaya koymuştur.

Itrî, Yahya Kemal’in diliyle, “Tâ Budin’den Irâk’a, Mısr’a kadar, / Fethedilmiş uzak diyarlardan, Vatan üstünde hür esen rüzgâr”ların, bütün baharlardan ses götürdüğü, bizi toplayan bir dehâ, “Yedi yüz yıl süren hikâyemizi” ihtiyâr çınarlardan dinlemiş, millî târihimizin ulularındandır.

Göktürk Ömer

Müneccimbaşı Ahmet Dede kimdir?

by Amerika Gazetesi

5 Ocak 2020

Yaşam

510 views

2 mins read

Âilesi Konya Ereğlili olmakla birlikte, muhâcir olarak Rumeli’ye gelmişler ve Ahmed Dede bu vesileyle Selanik’te doğmuştur. İlme düşkünlüğü dolayısıyla burada Mevlevî tarîkatine girip hem tarîkat âdâbını öğrenmiş hem Selanik müftüsünden tefsir ve fıkıh dersleri almıştır. 1654’te İstanbul’a gelip burada da Galata ve Kasımpaşa mevlevihânelerinde eğitim almış, 1668’de ise saraya müneccimbaşı ve ondan birkaç sene sonra da pâdişâha musâhib olmuştur. Sultan (IV.) Mehmed’in hükümdarlığı süresince yüksek bir îtibâra sâhip olan Ahmed Dede, sultânın ölümü sonrasında tahta geçen kardeşi (II.) Süleyman devrinde görevinden azledilmiş ve Mısır’a giderek 4 yıl kadar burada kaldıktan sonra Hicaz’a geçip ömrünün kalan 11 senesini burada tamamlamış, Medine medreselerinde müfessir ve fakih olarak çalışmış, Mekke’de mevlevî dergâhının şeyhliğini uhdesine almıştır. Bir şâir de olan Müneccimbaşı’nın tezkîrelerde bâzı şiirlerine de rastlanmıştır. Atsız Bey, “Yine sahn-ı çemen reşk-i cinân olduğı çağlardır / Değil nerkis görünen câbecâ zerrin ayağlardır” şiirinin Hâfız Post tarafından bestelenmiş olduğunu kaydetmiştir.

Müneccimbaşı, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın emriyle, 47’si Arapça, 17’si Farsça ve 8’i Türkçe olmak üzere bugün bir bölümü kayıp olan 72 kaynaktan ve birtakım risâlelerden istifâde ederek Câmiü’d-düvel olarak bilinen evrensel târihini kaleme almıştır. Kitap, Âdem’den başlayarak kendi yaşadığı döneme kadar pek çok hânedânı ele alan tenkidî bir dille yazılmış önemli bir eserdir. Arapça kaleme alınan bu eser, Sadrâzam İbrâhim Paşa’nın “tekellüf-i münşîyâneden sâde Türkî’ye” çevrilmesi isteğiyle Lâle Devri’nin meşhûr şâiri Ahmed Nedîm tarafından, yazılışından 30 sene sonra, 1720 – 1730 yılları arasında Sahâ’ifü’l-ahbâr fî Vekâyi‘i’l-a‘sâr adıyla, birtakım hata ve eksiklerle mâlûl olarak, Türkçe’ye çevrilmiştir. Bu dönemde Aynî Târihi, Habîb’üs-siyer gibi eserler bir heyet tarafından çevrilirken Câmiü’d-düvel’i tek başına Nedîm’in çevirmesi dikkat çekicidir. Nedîm tarafından, mukaddimede “Bâ-husûs selâtin-i izâm ve havâkîn-i kirâm ve vüzerâ-i fiham hazerâtına elzem-i lüzûm olan fenn-i târih” sözleriyle kıymeti vurgulanan târih iliminin, Antik Çağ’dan bu yana, dönemin hâkim devletini merkeze alarak veya daha doğru tâbirle hikâyesini o devletle sonlandırarak yazılmış ve ilk Osmanlı tarihçilerinden Ahmedî’nin manzûm eserinde de tâkip edilmiş evrensel târih geleneğinin parçası olan kitapta başka kaynaklarda zikredilmeyen kısa ömürlü hânedanlar ve birtakım küçük kabilelere de yer verilmiştir. Tabiî kitabın en önemli kısmı, müellifin çağdaşı ve tanığı olduğu (IV.) Mehmed dönemine dâir bölümleridir.

Göktürk Ömer

Nabi kimdir?

by Amerika Gazetesi

5 Ocak 2020

Yaşam

437 views

3 mins read

Türk edebiyâtının, 17. asırda yaşamış, asıl adı Yusuf olan ve eserlerinden, ilim yolunun sâliki ünlü bir âileye mensup olduğunu öğrendiğimiz Urfa doğumlu büyük şâiri. (IV.) Mehmed’in saltanat döneminde (1648 – 1687) İstanbul’a gelmiş ve Musâhib Bozoklu Mustafa Paşa’nın himâyesiyle dîvân kâtibi olmuştur. 1678-79’da hacca giden Nâbî, yolculuğunu Tuhfetü’l Haremeyn adlı eserinde mensur olarak anlatmıştır. Ayrıca Türkçe Dîvân’ının hâricinde, eserleri arasında, Lehistan’daki Kamaniçe kale şehrinin 1672’deki fethine dâir yazdığı Târih-i Vekâyi-i Kamaniçe ile Veysî’nin Dürretü’t-tâc fî sîreti sâhibi’l-mi‘râc’ına yazdığı zeyl ve sonraları kendi zeyline yazdığı zeyl (Zeyl-i Zeylü’n-Nâbî) gibi mensur târih kitaplarıyla, Molla Câmî’nin Kırk Hadis (Hadîs-i Erba’în)’inin serbest bir şiir çevirisi de yer alır. Nâbî, hac dönüşünde Musâhib Mustafa Paşa’nın kethüdâsı olmuş, onun ölümünden sonra 25 yılını geçireceği Halep’e gitmiştir. Mâiyetinde bulunduğu Halep Vâlisi Baltacı Mehmed Paşa’nın ikinci defa sadrâzam nasbedilmesi sâyesinde tekrar İstanbul’a gelerek burada darphâne emîni, Anadolu muhasebecisi, süvâri mukâbelecisi gibi memuriyetlerde bulunmuştur. Bu geliş, şâir Sâbit tarafından “Yükledüp tâze kumâş-ı Haleb-i ma’nâyı / Geldi İstanbul’a şehbender-i mülk-i irfân” mısrâlarıyla kutlanmış, Nâbî, “İrfân ülkesinin şehbenderi” olarak tebcil edilmiştir.

Nâbî’nin Osmanlı şiirinde kendisine has özelliği, bilhassa oğluna mesnevî tarzında yazdığı nasihatleri içeren Hayriyye adlı eserinde göze çarpan hikemî/felsefî anlatımı ile didaktik/öğretici tarzıdır. Şiirlerine atasözlerini uygun şekilde yerleştirmek konusundaki ustalığı, 15. asır şâiri Necâtî’yi andırır. Yaşadığı devrin ekâbiri arasında şöhretli ve şâirler içinde mümtaz bir yeri olan Nâbî, “Şeyhü’ş-şuâra” unvânıyla anılmış, muakkipleri içinde Koca Râgıp Paşa gibi şâirler bulunmuştur.

Kabaklı’nın, Dîvân edebiyâtının en toplumcu şâiri olduğunu belirttiği ve bu yanıyla Rûhî’ye benzettiği Nâbî’nin, onun aksine, sâkin, kararlı ve ağırbaşlı bir tenkidci olduğunu da kaydetmiştir. Bu yanıyla kuvvetli bir heccav da olan Nâbî, 17. asır Osmanlı toplum hayâtının türlü unsurlarına yönelik eleştirilerini hicivleriyle dillendirmiştir. Mevkî ve makam düşkünlerine “Sana ey câh-perest el yumaga âlemden / Miski sâbun ile simin legen ibrik gerek”, samimiyetsiz sofulara “İhlâsun olmayınca hudâvend-i âleme / Ey zâhid-i ġabî ne oķursun namazda” gibi mısrâlarıyla yüklenirken, câhilleri, kişisel zaafları ve kendi nefsinin hatâlarını da diline dolamaktan imtinâ etmemiştir. Şâir, aynı zamanda müdânaasız bir insandır. Halep’teyken gadre uğrayıp oturduğu ev elinden alınınca söylediği düşünülen, “Bâğ-ı dehrin hem hazânın hem bahârın görmüşüz / Biz neşâtın da gamın da rûzgârın görmüşüz / Çok da mağrûr olma kim meyhâne-i ikbâlde / Bir hezârân mest-i mağrûrun humâın görmüşüz” mısrâları, bu vâdideki en meşhûr sözleridir.

Ölüm ânında, “Nâbî be-huzûr âmed” mısraıyla kendi irtihaline târih düşürdüğü rivâyet edilen Nâbî’nin mezarı, Karacaaahmet’tedir.

Göktürk Ömer

Naima kimdir?

by Amerika Gazetesi

5 Ocak 2020

Yaşam

586 views

4 mins read

İlk resmî Osmanlı vak’anüvisi ve târihçi Mustafa Naîm, Halep’te doğmuştur ve burada mukîm bir yeniçeri âilesine mensuptur. Şöhret bulduğu Naîmâ mahlasını, devlet hizmetine girdikten sonra dîvân kâtipliği sırasında almıştır. Halep’te ilk eğitimini alıp İstanbul’a geldikten sonra girdiği memuriyet, Saray-ı Atîk baltacılığıdır. Bir taraftan Beyazıd Camii’nde derslere devam etmiş, 1686’da ise Dîvân-ı Hümâyun kâtipleri arasına girmiştir. Muhtemelen 1702’den önce kendisine vak’anüvislik görevi verilmiştir. Bu resmî tarihçilik görevinin Kânûnî Sultan Süleyman devrinde kamu görevine dönüşen şehnâmenüvisliğin devâmı olduğu da ifâde edilmiştir. Başka bir görüşe nazaran (II.) Bayezid’in İdrîs-i Bitlisî ve Kemalpaşaoğlu’ndan veya (IV.) Mehmed’in Nişancı Abdi Paşa’dan Osmanlı târihleri telif etmelerini istemesi bu kamu görevini doğurmuştur; fakat bunlar şahsî talepler üzerine yazılmış eserlerdir. Oysa Naîmâ, Sadrâzam Amcazâde Hüseyin Paşa tarafından Şârihülmenarzâde Ahmed Efendi’nin târih müsveddelerini düzenlemekle görevlendirilmiş ve bunu tamamlayınca bir kese atıye ve 120 akça maaşla birlikte kendisine görev beratı verilmiştir. Halefi Râşid Mehmed Efendi de bu görev tevcihine dayanarak kendisinden ilk vak’anüvis olarak bahsetmiştir. Bundan sonra Dîvân-ı Hümâyûn hâcegânı zümresine girip fâsılalarla üç kere Anadolu muhasebeciliğine getirilen Naîmâ, defter eminliği, başmuhasebecilik ve silâhdar kâtipliği gibi görevlerde de bulunmuştur.

Şüphesiz ona asıl şöhretini kazandıran, genelde Naîmâ Târihi adıyla bilinen ve takriben 1400 başlıktan oluşan, Ravzatü’l-Hüseyn fî hulâsati ahbâri’l-hâfikayn adlı târih eseridir. Eser, (III.) Murad’ın saltanâtından (1574) başlayıp 1655’e kadar Şârihülmenarzâde’nin kayıtları kullanılarak getirilmiş ve Karlofça Anlaşmasının da eklendiği bir mukaddimeyle Amcazâde Hüseyin Paşa’ya sunulmuştur. Amcazâde’nin yerine sadrâzam olan Damat Hasan Paşa’nın talebiyle eserine devam eden Naîmâ, ilk telifin 1592’ye kadar gelen kısmını ayırmış, Amcazâde’ye sunduğu ve 1655’te biten metne sonraki 5 yılın olaylarını ve Edirne Vak’asının anlatıldığı bir risâleyi ekleyerek 1592 – 1660 yıllarını içeren yeni bir tensîkatla metni takdîm etmiştir.

Naîmâ, eserinin mukaddimesinde özgün olmamakla birlikte bir târih felsefesi ortaya koyma çabasına girerek “Ma’lûm ola ki âdet-i ilâhiyye ve irâdet-i aliyye bu veçhile cârî olagelmiştir ki her devlet ü cem’iyyetin hâli dâ’imâ bir karar üzre müstekar ve vetire-i vâhid üzre müstemirr olmayıp” dedikten sonra “Pes etvâr-ı mütegâyire-i devlet gâlib-i hâlde beş tavrı tecâvüz eylemez” kaydıyla bu beş tavrı, “zafer vakti”, devleti doğuran kabile ve aşiretin “İstiklâl vakti”, “ferâğ ü râhat ve sükûn u emniyet vakti”, “kanâ’at ü müsâleme tavrı”, “tebzîr ü isrâf ve izâ’at ü itlâf tavrı” başlıkları altında açıklayıp İbn Haldun’un Mukaddime’sinde bahsettiği dâire-i adliyye konusuna temâs etmiş, uzviyetçi/biyolojist görüşü ve beş tavır nazariyesini benimsemiştir. Bu konuda esas kaynağı, Kâtip Çelebi’dir; fakat Naîmâ, cemiyetin bir hâzık tabîbin tedbiriyle kurtulabileceğine de inanmaktan geri kalmamıştır.

Eserinde târih yazmanın şartlarından, doğru sözlü olmak, araştırmak, salt hikâyeci olmayıp kıssadan hisse çıkarıcı olmak, şâyiâ ve dedikodulara kulak asmamak olarak bahseden Naîmâ, Türk tarih yazıcılığı içerisinde gerek üslûbu, gerek tasvir gücü açısından beğenilip benimsenerek kendisinden yararlanılan önemli bir kaynak olmuştur. Refik Halit Karay, Rıza Nur’un zuhûrunu anlattığı bir makalesinde Naîmâ’nın üslûbunu taklîd etmiş (Kirpinin Dedikleri içinde “Be-tarz-ı Naîmâ-yı Sühendân Târîh-i Devr-i Mebûsân Eser-i Hâme-i Kiprî-i Nâtevân”, İstanbul, 1336/1920), Dr. Rıza Nur da târihçiye olan hayranlığını belirtmiştir. Ayrıca B. Ayvazoğlu’nun “Beyazıt Meydanı’nın Derin Tarihi”ni anlattığı eserinden öğrendiğimize göre, ilk millî kütüphânemiz olan “Kütüphâne-i Umûmî-i Osmânî[5], 1884 Ramazan’ının ilk günü, raflara bir takım Naîmâ Târihi konulmak suretiyle” açılmıştır.

Kıymetli hocamız Turgut Güler’in ifâdeleriyle “Naîmâ, şahsına münhasır üslûbu ve tahkiye tarzı olan müstesnâ bir kalem erbâbıdır. Bâzı mahfillerde, onun, başkalarına âit bilgi ve görüşleri nakletmekten öte bir vasfı olmadığı dile getirilse de, bu hüküm, çok acele verilen ve de bâzı kasıtlarn zemîn hazırladığı bir yaklaşma şeklidir. Naîmâ, bu kısır bakış açısını aslâ hak etmiyor. Bir ân için bu karakûşî değerlendirmeyi doğru kabûl etsek bile, asılları zaman tünelinde kaybolmuş Şârihü’l-Menârîzâde Ahmed Efendi ve Ma’noğlu Hüseyin Efendi gibi çok mühim kaynakları bize aktarmış olmasından dolayı, Naîmâ’ya minnet duymamız lâzımdır. Oysa o, çok daha fazlasına lâyık bir gayret ehlidir. Yazıldığı günden bu yana, en çok okunan ve basılan târîhlerden birine imzâ atmış olması, Naîmâ’yı Türk Büyükleri Galerisi’ne almamız için yeter de artar.”

Göktürk Ömer

İbrahim Müteferrika kimdir?

by Amerika Gazetesi

5 Ocak 2020

Yaşam

423 views

5 mins read

1942’den beri Galata Mevlevîhânesi hazîresinde medfun olan ve yaşadığı devirde Basmacı lakabıyla tanınıp Tercüman İbrâhim Efendi olarak anılmış ve târihlerimizde yaygın olan unvânı, dergâh-ı âlî müteferrikalığı vazifesinden gelen, Türk matbaasının kurucusu. Günümüzde Romanya’nın Cluj şehri olan, Erdel’in Koloszvar şehrinde dünyaya geldi. Macaristan’da matbaacılık alanında çalışmalarıyla bilinen teslîs karşıtı Unitarius mezhebine mensup bir ilâhiyat öğrencisi iken Katolik Avusturyalıların baskısı karşısında bir hâmi olarak görülen Türklerin dinine diğer Unitarianlarla topluca geçmiş ve Avusturya karşıtı Tökeli İmre’nin isyânı sırasında Türk ordusuna sığınmış olması ihtimâli yüksektir. E. Afyoncu, hakkında yazdığı ve arşiv kaynaklarından belgelerle yeni bilgilere ulaştığı İslâm Ansiklopedisi maddesinde henüz Osmanlı hizmetine girmeden önce de devletin muhâberat ve tercümanlık işlerinde çalışmış olabileceğini kaydetmiştir.

Ulaşılan yeni bilgiler arasında kendisinin 18 Nisan 1716’dan önce kapıkulu süvârilerinin bir bölüğünden maaş aldığı bilgisi yer almaktadır. 1716’da Avusturya seferinde görev yapan İbrahim, bu esnâda Osmanlı’ya sığınan Macarların yanında görevlendirilmiş, bir yıl sonra da Osmanlı ülkesine dâvet edilen, Macar bağımsızlık hareketlerinin önemli isimlerinden (II.) Ferenc Rákóczy’nin yanına tercüman ve mihmandar olarak verilmiştir. Onun ölümünden sonra Türkiye’de kalan diğer Macar soylularının da hizmetinde bulunmuştur. İbrâhim’in çeşitli diplomatik görevlerde bulunarak ülke dışına çıktığı, Orşova Kalesi’nin vire ile Osmanlı’ya teslîm edilmesi için yapılan görüşmeleri yürüttüğü bilinmektedir. 1738’de Dîvân-ı Hümâyûn’da hâcegân zümresine dâhil olan İbrâhim 1743’te yine bir görevle Dağıstan’a gönderilmiş, dönüşte kısa müddet uhdesinde kalacak Dîvân-ı Hümâyûn târihçiliği vazifesine atanıp bu sırada Yalova’da bir kâğıt fabrikası kurmuştur.

Şüphesiz târihimizdeki esas şöhretini matbaacılığıyla kazanan İbrâhim 1718’de bir harita matbaası kurmak için izin almış; fakat asıl matbaa girişimi 1727 yılında gerçekleşmiştir. (III.) Ahmed’in fermânı ve Şeyhülislâm Yenişehirli Abdullah Efendi’nin fetvâsı ile İbrâhim’in Yavuzselim semtindeki evinde ilk Türk matbaası kurulmuştur. Böylece İstanbul’da Yahudiler tarafından 1493’te kurulan matbaadan yaklaşık 230, Gutenberg’in faaliyetinden 280 yıl kadar sonra ilk Türk matbaası açılmış olur. Matbaanın ülkemizde geç kurulmasıya ilgili pek çok spekülasyon yapılmıştır ve bunun dayandırıldığı sebeplerin başında dinî taassup gelmektedir; fakat durumu sosyal şartlarla açıklamak daha doğrudur; zîrâ İbrâhim Müteferrika’dan sonra matbaayı işletenlerin kadılık görevlerinde bulunmuş ilmiye mensupları olması, kitapların tashihini ulemadan oluşan heyetlerin gerçekleştirmesi böylesi bir taassubun mevcûdiyetini şüpheli hâle getirir. Bununla birlikte hattat ve müstensihlerin tepkisi de bir tahminden ibârettir. İstanbul dışındaki yerlerde sayısı 90.000 olarak verilen ve 6.000 kadarı başkentte yer alan hattatların muhtemel tepkisi gayrı dinî kitapların basımına izin verilmesiyle zâten çözülmüştür. Diğer yandan, R. Kurtuluş’un da belirttiği gibi, öyle olsa dahi Avrupa’nın önemli merkezlerinden olan Paris’te 6.000 müstensih ve kitap ressamının matbaayı şeytânî bir sanat olarak yaftalaması, bunun bize özgü bir sosyal tepki olmayacağını da ortaya koyar. Aynı yazar bahsedilen gecikmeyi daha ziyâde Avrupa hurûfâtının bediî olarak göze hoş gelmemesi ve Avrupa’da bile görüldüğü gibi matbu eserlere uzunca bir süre îtibâr edilmemesine benzer “estetik ve psikolojik” sâiklere bağlamaktadır. Diğer yandan İbrâhim Müteferrika’nın bastığı kitapların da memleketimizde çok alıcısının olmaması, pek çok eserin elde kalması ve baskı adetlerinin azaltılması göstermektedir ki okumaya dönük yaygın bir talep maalesef yoktu.

Kendisine âit telif ve tercümeleri de bulunan Müteferrika’nın matbaasında yirmi üç ciltten oluşan on yedi kitap toplam 12.500 adet basılmıştır. Bunların ilki, Sıhâh el-Cevherî (Tâcü’l-lûga) adlı Arapça sözlüğün (Bunun yazarı için Hezârfen Ahmed Çelebi maddesine bkz.) Vankulu Mehmed Efendi tarafından yapılan ve Kitâb-ı Lûgât-ı Vankulu olarak bilinen tercümesidir. Diğer kitaplar: Polonyalı bir Cizvit misyonerin Afganlar hakkındaki rûznâmesinin Müteferrika tarafından gerçekleştirilen ve Târîh-i Seyyâh adıyla bilinen çevirisi, Amerika’ya ve keşif târihine ilişkin ilk eser olan Târîh-i Hind-i Garbî, İbn Arabşâh’ın Timur’u yerden yere vurduğu meşhûr târihinin Târîh-i Timur-i Gürgân adlı çevirisi, Süheyl Efendi’nin 1632’de yazdığı Târîh-i Mısr-i Kadîm ve Mısr-i Cedid, Nazmizâde Hüseyin Murteza’nın yazdığı, kuruluşundan 1718’e kadarki Bağdat târihini anlatan Gülşen-i Hulefâ, Johann Babtist Holderman’ın Fransızlara Türkçeyi öğretmek için yazdığı Grammaire Turque, İbrâhim Müteferrika tarafından telif edilen bir siyâsetnâme olan Usûl el-hikem fî Nizâm el-ümem, Müteferrika’nın çevirdiği, pusula ve faydaları hakkındaki Füyûzât-ı Mıknatısiyye, Kâtip Çelebi’nin meşhûr coğrafya ve târih eseri Cihannümâ’nın Müteferrika’nın çeşitli katkı ve tensîkâtını içeren baskısı, yine Kâtip Çelebi’nin Takvîmü’t-tevârih adlı izahlı kronolojisi, Naîmâ’nın Târih-i Naîmâ olarak bilinen telifi, Râşid Mehmed Efendi’nin Târih-i Râşid’i, buna ek olarak yazılmış Çelebizâde Âsım’ın Târih-i Âsım’ı, Ahvâl-i Gazavât der Diyâr-ı Bosna adlı 16. asrın ikinci yarısında burada süren Osmanlı – Avusturya mücâdelelerine dâir bir risâle ve son olarak Şuûrî Hasan Efendi’nin iki cilt olarak tab edilen Kitâb-ı Lisân el-Acem el-müsemmâ bi-ferheng-i Şuûrî adlı Farsça –Türkçe sözlüğüdür.

Ömer Çakır

Yirmisekiz Mehmet Çelebi kimdir?

by Amerika Gazetesi

5 Ocak 2020

Yaşam

403 views

4 mins read

Edirne’de doğan ve Yeniçeri Ocağı’nın 28. ortasına mensup olduğu için bu lakapla tanınan Türk diplomatı. Ocak’ta, çorbacı, muhzırbaşı, hâcegân ve yeniçeri efendisi olduktan sonra 1718 senesinde şıkk-ı sâlis defterdârı olarak Pasarofça görüşmelerinde bulundu. Hem Avusturya’ya karşı bir ittifak tesis edebilmek hem de devletin ıslâhı ve yeni dış siyâset gereği müşâhede (“Fransa’nın vesâit-i umrân ve maârifine dahi lâyıkıyla kesb-i ıttılâ ederek kābil-i tatbîk olanlarını takrîr etmesi”) amacıyla Batı’ya elçi göndermek ihtiyâcı doğunca, Nevşehirli Dâmat İbrâhim Paşa’nın desteğiyle, “…mükâleme-i mezbûrede tertîb-i muhâverât ve desâis-i nasaraya tahsîl-i ıttılâ etmiş bir kârdan-ı dakîka-şinâs…” yâni, ikili görüşme yapabilen, hıristiyanların desîselerini bilen, işinin erbâbı, dakik bir kişi olarak fevkâlâde elçi sıfatıyla Paris’e yollandı. Seksen kişilik heyet, 7 Ekim 1720’de Fransız elçisi Marquis de Bonnac’ın temin ettiği bir gemi ile yola çıktıktan kırk gün sonra Toulon limanına varmış, buradan kara yolu, kanal ve nehirler vâsıtasıyla Orleans üzerinden Paris’e ulaşmıştır.

Fransa’da, kendi ifâdesiyle “Osmanlı gördükleri olmadığından aceb ne asıl âdemlerdir deyu görmeye talip” halkın olağanüstü ilgisine mazhâr olan, (XV.) Louis ile Tuileries Sarayı’nda görüşüp onunla ava çıkan, Paris’in önde gelenlerinin dâvetlerine katılıp şehrin kale ve istihkâmlarını gezen, şaşırtıcı bulduğu (“Görülmedikçe inanılmayacak kadar acayiplikler, gariplikler temâşâ olundu”) çeşitli operaları izleyen (“Paris şehrine mahsus bir eğlence var imiş, şehrin kibarları, vasi dahi ekseriya varır; kral bile ara sıra gelir imiş”), Versailles, Trianon ve Marly saraylarını gezen Çelebi, gördüğü bahçe, havuz ve saraylara karşı duyduğu hayranlığı, yazdığı Sefâretnâme’de izhâr etmiş ve bütün bu manzara karşısında “Dünya müminlerin hapishânesi, kâfirlerin cennetidir, maznûn-ı şerîfinin nükte-i latîfesiyle” teselli bulduğunu söylemekten kendisini alamamıştır. Târihimizin, Lâle Devri olarak bilinen ve daha ziyâde Sâdâbad eğlenceleri, zevk ve sefâhatla ve bütün bunları sonlandıran bir ayaklanmayla anılan faslının mîmârî ve peyzaj manzarası, onun bu gördüklerine, yanında getirdiği plânlara ve resimlere dayanmıştır.

Osmanlı, azametli dönemlerinde, Batı ülkelerinde elçi bulundurmadığı gibi, ülkemize gelip kâidelere uygun davranmayan elçileri hapsetmek veya pataklamaktan çekinmeyen mağrur bir devletti. Yirmisekiz Çelebi Mehmed ise Tanpınar’ın deyişiyle, “Paris’i Evliyâ Çelebi’nin Viyana’yı seyrettiği gibi Kânûnî asrının şanlı hâtıraları arasından ve bir serhad mücâhidinin mağrur gözü ile görmez. O, 18. asır Paris’ine Karlofça’nın ve Pasarofça’nın millî şuurda açtığı hazin gediklerden ve devlet işlerinde pişmiş zeki bir memur tecrübesiyle bakar.” Artık gidişâtın pek iç açıcı görülmediği, ilk toprak kayıplarının yaşandığı, askerî üstünlüğün yavaş yavaş tersine dönmeye başladığı bir dönemin, tagayyür ve fesat çağının insanı olarak bir şeyler öğrenmek ve memleketine taşımak üzere müşâhedelerini kaydeder. E. Z. Karal’ın tâbiriyle onun Sefâretnâme’si, Batı’ya açılmış ilk penceredir. Bu özelliği ve yukarıda bahsedilen koşulların sonucu olarak, bir asır öncesinin kânûn-ı kadîm arayışlarının (bkz. Koçi Bey maddesi), yerini yeni bir düzen çabasına bırakmaya başladığı dönemin ürünüdür ve Tanpınar’ın tâbiriyle “hemen her satırında gizli bir mukâyese fikri” görülür. Yirmisekiz Çelebi Mehmed’in hayranlık ve şaşkınlıklarının açıklıkla yansıttığı bu Sefâretnâme’yi, Batılılaşma târihimizin pîşdârı bir metin olarak görmek de bu sebeple gayet mümkündür.

Diğer yandan, Z. Arıkan’ın belirttiği gibi, bu elçilik faaliyeti Batı’da Türklere karşı duyulan önyargıları kırmış, Çelebi’nin uyumlu, medenî, nâzik kişiliği ve zekâsı bilhassa Paris’teki Türk imgesinin değişmesine, her ne kadar kendisinden önce ortaya çıkmaya başlamış olsa da, Turquerie modasının ve alaturka ilgilerin yayılmasına, kendisinden yirmi yıl sonra aynı vazifeyi deruhte eden oğlu Said Efendi’nin sefirliğiyle birlikte, katkı sağlamıştır.

Fransa’dan döndükten sonra ruznamçe-i evvel, defter emîni ve başmuhasebecilik gibi görevlerde bulunan Yirmisekiz Mehmed Çelebi, Patrona Ayaklanması’ndan sonra ricâl-i devlete yakınlığı dolayısıya Lefkoşe’ye nefy edilmiş ve orada vefât etmiştir.

Göktürk Ömer

Ali Kuşçu kimdir?

by Amerika Gazetesi

5 Ocak 2020

Yaşam

440 views

2 mins read

Semerkand’da doğduğu tahmin edilen ve Uluğ Bey’in doğancıbaşısı olduğu için Kuşçu unvanıyla anılan Ali Kuşçu, hem bu büyük hükümdârın hem de Anadolu’dan Molla Fenârî tarafından Semerkand’a yollanan Kadızâde-i Rûmî’nin tedrîsinden geçmiştir. Önemli bir matematikçi ve astronom olan Ali Kuşçu, hâmisi ve hocası Uluğ Bey’in Semerkand Rasathânesi’nin kuruluşunda yer aldığı gibi onun meşhûr zîcine bir şerh yazarak gökyüzü çalışmaları konusunda Doğu ve Batı’da önemli bir kaynak olan bu esere katkı sunmuştur.

Uluğ Bey’in Şahruh’un ölümünden sonra yâver gitmeyen tâlihi ve taht mücâdelelerinin neticesinde katledilmesiyle Timurlu mirzalarından Hacca gitmek için izin alan ve Tebriz’e ulaştığında Akkoyunlu büyük Türkmen Beyi Uzun Hasan’dan iltifat görerek onun yanında kalan büyük âlim, Akkoyunlular ve Osmanoğulları nezdinde elçilik vâzifesini de uhdesine almış, bu vesileyle gittiği İstanbul’da Fâtih’in talebi üzerine vazîfesini bitirince geri dönme sözü vererek Tebriz’e dönmüş, dediği gibi sözünü tutarak Osmanlı ülkesine geri gelmiş ve Uzun Hasan üzerine gerçekleştirilen 1473 yılı seferi sonrasında Ayasofya Medresesi’ne müderris tâyin edilmiştir.

İlim adamlarının bile tâkip ettiği dersleriyle o, Fâtih devri ilim dünyâsının en önde gelen sîmâsı olarak Molla Hüsrev ve vezir Mahmud Paşa ile birlikte –İstanbul Üniversitesi’nin nüvesi kabûl edilen – Fâtih Medreseleri’nin (Sahn-ı Seman) müfredâtını ve tedrîsat nizamnâmesini hazırlamıştır. Ayrıca bu medreselerde aklî ilimlerin dinî ilimlerle beraber okutulması şartını getirmiş ve bu tesir Süleymâniye Medreseleri’ne kadar uzanmıştır. Türkiye’de astronomi ve matematik çalışmalarının yükselmesini sağlayan Ali Kuşçu’nun, Osmanlı eğitiminde tesirinin ve temsil ettiği astronomi geleneğinin asırlar boyunca sürdüğünü 1824’te Mühendishane-i Berr-i Hümâyun hocası Seyyid Ali Bey’in onun el-Fethiyye’sini Mir’ât-ı Âlem adıyla çevirerek neşretmesi de göstermektedir.

Ali Kuşçu, ilginç bir verâset silsilesinin halkalarındandır. İlk Osmanlı şeyhülislâmı kabûl edilen Molla Fenârî’nin öğrencisi Kadızâde-i Rûmî tarafından eğitilip Anadolu’yı yakıp yıkan Timur’un Semerkand’daki rönesansının bir parçası olarak parlamış, Timur ihtişâmının sönmeye başladığı sıralarda bu bâdireyi atlatıp yeniden yükselen Osmanlı Devleti’nin hizmetine girerek, belki de vaktiyle Timur yıkımı sebebiyle fethi 50 yıl geciken, İstanbul’un Türk pâyitahtı olduğu bir çağda ilmî faaliyetlerini bu şehirde sürdürmüştür. Ayrıca Fâtih’in kütüphânecisi olan büyük âlim Molla Lûtfî de onun öğrencisidir. Târih, işte böyle muhteşem tevâfukların destansı hikâyeleriyle doludur.

Göktürk Ömer Çakır

Youtuber nedir?

by Amerika Gazetesi

4 Ocak 2020

Yaşam

615 views

1 min read

Youtube ‘da bir kanal sahibi olup, özgün içerik üreten herkesi tanımlamak için kullanılan Youtuber kavramı Türkiye’de yeni ve popüler bir terim olmasına karşın yurtdışında görece daha eski bir geçmişe sahiptir. Andy Warhol’un ‘’Herkes bir gün on beş dakikalığına ünlü olacaktır.’’ sözünün haklılığını ortaya koyarcasına bugün insanlar açtıkları kanallarda şarkı söyleyerek, makyaj yaparak, başından geçenleri anlatarak, oyun oynayarak, gezdikleri yerleri göstererek, çocuklarıyla geçen an-larını paylaşarak esasen bir kamera karşısında ötekilere ‘’kendini yayınlamak’’tadır. İzlendikçe artan gelir modeliyle Google aracılığıyla geliştirilen kar paylaşım modeli de sıradan insanı kolay para kazanma yolunda güdülerken Youtube daha da popüler hale gelmektedir.

Bir de üstüne hiçbir eğitim almadan ve fazla çaba sarf etmeden ünlü olma fırsatının da sunulması, öteki tarafından fark edilme güdüsünü harekete geçirmekte ve neredeyse bugün artık her aileden bir ‘’Youtuber’’ çıkma durumu söz konusu olmaktadır. Üstelik tüm bunları gerçekleştirmek için özgün içerik üretmenin dışında yaş, meslek ve benzeri gibi hiçbir sınırlama da bulunmamaktadır. Konuşma şekilleri, kendilerini ifade etme tarzları, samimiyetleri, çektikleri videoların te-masına olan hâkimiyetleri ve izleyicileriyle aralarında kurmuş oldukları bağ Youtuber’ların özellikleri olarak tanımlanmaktadır. Tüm bunların dışında eğitim, spor, bilim, kültür-sanat, spor ve diğer birçok alan ile ilgili kanala denk gelmek mümkündür.

Kaynak: Mert Yıldırım

Bilgisayar nedir?

by Amerika Gazetesi

3 Ocak 2020

Yaşam

651 views

9 mins read

Bilgisayarın tanımı çeşitli şekillerde yapılabilir:

Bir veriyi giriş birimleri aracılığı ile alıp, üzerinde gerekli aritmetik ve mantık işlemlerini yaparak, sonucu çıkış birimleri üzerinde veren elektronik bir araçtır.
Bilgisayar gerek sayısal gerekse alfabetik verileri işleyen elektronik bir aygıttır.
Bilgisayar, verileri belirli bir program mantığı içinde okuyarak, onları kendi anlayabileceği bir dile çeviren ve sonuçları kullanıcıya sunan, ayrıca verileri saklayabilen ve belleğinde tutabilen elektronik bir araçtır.

Bilgisayarlar:

Kendilerine verilen verileri alır, verilen komutları izleyerek bu verileri bilgi oluşturacak şekilde işlerler.
Çok miktardaki veriyi kısa sürede işleyebilir ve çok fazla miktarda bilgiyi unutmadan saklayabilirler.
Aritmetik ve mantık işlemlerini son derece hızlı yapabilirler.
İnsan tarafından yapılan iş ve işlemlerin yapılmasını kolaylaştırırlar ve yaptıkları işlemleri hızlı, güvenli ve hatasız yaparlar.

Günümüzden yaklaşık 30 yıl kadar önce Dartmouth Kolejinde Dr. John Kemeny “Gelecekte bilgisayar kullanmayı bilmek okuma ve yazmayı bilmek kadar önemli olacak” dediğinde hiç de haksız sayılmazdı. O zamanlar böyle bir konuşmayı kimse önemsememişti. Bilgisayarı olan çok az kişi bulunmaktaydı. Bilgisayarlar yalnızca, bilim adamları tarafından, devlet kuruluşları ve büyük şirketler gibi kapsamlı rapor ve hesaplama gerektiren geniş yapılanmalarda kullanılmaktaydı.

Özellikle 1994’ten beri hızla yayılmakta olan bilgisayar kullanımı, artık isteyen her bireyin evinden dünyanın her yerindeki bilgiye kolayca ulaşabileceği bir konuma gelmiştir. Günümüzde bilgisayarlar mektup yazma, hesaplamalar yapma, ilk ve orta öğrenimde öğrenme ve öğretmeyi destekleme, üniversitelerde araştırma yapma vb. gibi amaçlarla yaygın olarak kullanılmaktadır.

Kısacası günümüzde bilgisayarın yaygın ve etkin bir şekilde kullanımı bilgisayar kullanımında bilgi ve beceri kazanmayı bireyler için bir zorunluluk haline getirmektedir.

BİLGİSAYARLARIN SINIFLANDIRILMASI

Süper Bilgisayarlar (Supercomputers):

En büyük bilgisayarlara süper-bilgisayar adı verilmektedir. Son derece geniş bilgi işleme ihtiyacını karşılamak için özel olarak üretilirler. Super bilgisayarların bir çoğu devlet kuruluşları, araştırma enstitüleri ve bazı büyük şirketlerin elindedir.

Ana Bilgisayarlar (Mainframe):

Bilgisayarların ikinci ve en uzun süredir kullanılan boyutu ana-bilgisayarlardır. Ana bilgisayarlar 1970’lere kadar bilgisayar endüstrisinin temel ürünü olmuştur. Ana bilgisayarlar aynı anda bir çok kişi tarafından kullanılabildiğinden, büyük şirketlerde gerekli olan çok kullanıcılı bilgisayar ortamının oluşmasına yardımcı olurlar.

Mini Bilgisayarlar (Minicomputer):

Mini bilgisayarlar da ana bilgisayarlar gibi aynı anda bir çok kişi tarafından kullanılabilirler ancak diğerlerinden daha küçüktürler. Aslında mini bilgisayarların gücü arttıkça değişik boyutlardaki bilgisayarlar arasındaki çizgi belirsizleşiyor. 1977 yılında Digital isimli şirket tarafından geliştirilen VAX bu tür bilgisayarlara örnektir.

Mikro Bilgisayarlar (Microcomputer):

Mikro bilgisayarlar veya diğer adıyla kişisel bilgisayarlar her biçim ve her boyutta üretilmektedirler. İlk kişisel bilgisayarlar 1977 yılında piyasaya sürüldü. Bu şekilde çok geniş bir kullanım alanına sahip olan bilgisayarlar (ticari, eğitim, araştırma vb. alanlarda) en son olarak İnternet teknolojilerindeki gelişmelere paralel olarak günlük yaşamımızda bilgiyi ayağımıza getiren bir konuma gelmiş bulunmaktadırlar. Özellikle 1990’lı yıllardan sonra mikro bilgisayarlar boyut olarak daha küçük, daha hızlı ve daha güçlü olmaya başladılar.

BİLGİSAYARLARIN GELİŞİMİ

Bilgisayarların gelişiminde ilk aşama hesap makinalarının geliştirilmesi olmuştur. Sonrasında vakum tüplerinin geliştirilmesi, transistörün keşfi ve tümdevre teknolojisinin (slikon işlemci) geliştirilmesi bilgisayarlarda bugünkü teknolojilerin yaratılmasını sağlamıştır.

Bilgisayarların gelişimi:

Mekanik Bilgisayarlar
Elektromekanik Bilgisayarlar
Elektronik Bilgisayarlar
Birinci Kuşak (1942—1956)
İkinci Kuşak (1956—1963)
Üçüncü Kuşak (1964—1971)
Dördüncü ve Beşinci Kuşak (1971— …)

Mekanik Bilgisayarlar:

Abaküs: M.Ö. 2600 yıllarında Çin’de geliştirilen “abaküs” hareketli parçalara sahip bilinen ilk hesap makinasıdır. Arap sayılarının ve sıfır kavramının geliştirilmesi tarih öncelerine gider. Abaküs halen dünyanın değişik bölgelerinde kullanılmaktadır. Hesap makinaları, teknolojideki gelişmeler sonunda giderek karmaşık bir yapıya sahip olmuşlardır.

Napier Çubukları: Logaritmanın bulucularından biri olan matematikçi John Napier Edinburgh’un 1617 yılında logaritma çubukları çarpma işleminin yapılmasında kullanıldı. Mühendislikte yaygın olarak kullanılmakta olan hesap cetvelleri temelde bu prensibi kullanır.

Pascaline: Fransız filozof ve matematikçi olan Blaise Pascal tarihte hesap makinasının bulunuşunun mal edildiği kişi olarak bilinir. Matematikçi Pascal vergi dairesinde çalışan babasına yardımcı olması için 1649 yılında Pascaline adı verilen ve toplama, çıkarma yapabilen bir makina tasarlamıştır. Ancak bu makina pahalı olduğu için ticari açıdan başarılı olamamıştır.

Leibniz Hesap Makinası: Pascal’ın hesap makinaları üzerindeki çalışmalarını devam ettiren Leibniz 1671 yılında sayıları çarpabilen bir makina tasarlamıştır. Ancak o zamanın mekanik teknolojisindeki yetersizlikler yüzünden bu çalışmaları temel alan endüstriyel tasarımlar sonraki yüzyıla kadar geliştirilememiştir.

Elektrik Akımı ve Delgi Kartları: Elektrik akımının 1786 yılında Galvani tarafından bulunmasından sonra delgi kartları ile çalışan ilk dokuma tezgâhı yapılmıştır.

Analitik Makina: İngiliz Charles Babbage logaritmik tabloları hesaplayıp basan bir hesap makinası fikrini ortaya atmıştır. Babbage’nin bir projesi olan “Analitik Makina” çok haneli sayıları büyük doğrulukla çarpabilen ve bölebilen genel amaçlı bir hesaplama aygıtıydı. Bu aygıtta sayılar delikli kartlardan okunacak ve sonuçlar sonraki hesaplamalar için başka bir kart grubuna yerleştirilecekti. Babbage projesiyle ilgili gerekli desteği bulamayınca Analitik Makinayı tamamlayamadı. Analitik Makina hiç tamamlanamadı ancak Babbage’nin tasarımı modern bilgisayarların ataları oldu.

Ada Augusto Lovalace (İlk Bilgisayar Programcısı): İngiliz şairi Lord Byron’un kızı olan Ada Lovelace analitik makinasının kullanımının sağlanan koşula göre farklı bir karttaki komut çizgisini gerçekleştiren kart sistemine dayalı olmasını savunmuştur. Ayrıca Bernouli sayılarını hesaplayan bir program geliştirmiştir.

Boolean Cebiri — Bilişim Teorisinin Temeli: Boolean, sembolik mantık adı verilen bir fikir ile cümleleri sembollerle kısaltarak belirli doğruları matematiksel formüllerle ortaya çıkarabilen bir sistem geliştirmiştir. Modern bilgisayarlar, Boole’un çalışmalarıyla sağlanmış olan ikili mantığı, yani mantıksal kararlar verirken ikili değerlerin kullanılması (değişkenler ikili değerlerden yalnızca biri olabilmekte, örneğin doğru/yanlış, evet/hayır ve açık/kapalı) yolunu kullanır. Bu fikir günümüzde bilgisayarların hesapladığı enformasyon formlarının temelini oluşturmuştur.

Daktilo: 1867 Yılında Christpher Sholes bilgisayar klavyesinin atası olan daktiloyu geliştirmiştir.

Elektromekanik Bilgisayarlar:

A.B.D.’de ilk nüfus sayımının 1880’de 7 yıl gibi uzun bir sürede tamamlanmasının ardından dizgi kartlarının bu işte nasıl kullanılabileceği düşünülmüştür. 1890 Yılında yapılan nüfus sayımında Hollerith’in geliştirdiği delikli kart sistemi bu işte kullanılmaya başlanmıştır. Bu sistemde iğneler deliklerden geçerken oluşan elektriksel akımla her delik için sayaç artmaktadır. Bu çalışma sistemi ile 1890 nüfus sayımı öncekine göre daha kısa sürede tamamlanmıştır. Hollerith’in sistemi başarılı olunca işini bir şirkete dönüştürmüştür. Daha sonraları el değiştiren ve iki şirketle birleşen bu şirket (1924 yılında) isim değiştirerek IBM (International Business Machine) ismini almıştır.

Elektronik Bilgisayarlar:

Bilgisayarların ve bilgisayar teknolojisinin İkinci Dünya Savaşında kullanıldığı yıllarda Howard Aiken adlı bir Harvard mühendisi 1944 yılında Mark I olarak ta bilinen “Harvard—IBM Otomatik Sıralı Hesap Makinası”nı geliştirdi. Mark I donanma için topçu tabloları oluşturan bir elektronik hesap makinasıydı.

Bazı bilgisayar tarihçileri tarafından ilk işlevsel elektronik bilgisayar olarak kabul edilen ENIAC (Electronic Numerical Integration and Computer) 1943-1946 yılları arasında Pennsylvania Üniversitesinden John Mauchly ve John Presper Eckert tarafından geliştirildi. ABD ordusunun genel ihtiyaçlarını karşılamak üzere ordunun verdiği destekle Mauchly ve Eckert tarafından geliştirilen ENIAC’in 18.000 vakum tüpü vardı, 30 ton ağırlığındaydı ve Mark I’den 1000 kat daha hızlıydı. Bu bilgisayar sadece balistik problemlerin çözümü için tasarlanmıştı.

ENIAC’ı geliştiren ekip, ENIAC geliştirilirken fark edilen eksikliklerin ve sorunların çözüme kavuşturulduğu, depolanmış programları kullanabilen bir bilgisayar olan EDVAC (Electronic Discrete Variable Computer) üzerinde çalışmalara başladılar. Ancak daha bu proje tamamlanamadan Cambridge Üniversitesinden Maurice Wilkes (EDVAC projesini ziyareti sırasında Mauchly ve Eckert’ten öğrendiklerinden yararlanarak) , 1949 yılında ilk depolanmış program bilgisayarı olan EDSAC (Electronic Delay Storage Automatic Calculator) isimli makinayı geliştirdi.

Atom bombasını geliştiren ve “Manhattan Project” olarak bilinen ekibin üyelerinden birisi olan John von Neumann 1944 yılında ENIAC projesini ziyaret eder. John von Neumann, ENIAC’ın tasarımcıları olan Mauchly ve Eckert ile yaptığı görüşmelerden sonra depolanmış program tekniğinin kuramını oluşturur ve bu konuda yazdığı makalesinde (First Draft of a Report on the EDVAC) sayısal bir bilgisayarın tasarımını anlatır. John von Neumann’ın tasarladığı ve bilgisayar tasarımını önemli ölçüde değiştiren bu bilgisayar beş temel kısımdan oluşmaktadır:

Bilgileri bilgisayara girmek için klavye gibi bir girdi aygıtı
Programları ve veriyi tutacak bir bellek alanı
Hesaplamaları yapacak bir aritmetik birim
Program komutlarını ve veriyi bellek ile aritmetik birim arasında taşıyacak bir kontrol birimi
Yazıcı gibi bir çıktı aygıtı

Maurice ve Eckert 1951 yılında ABD Nüfüs Bürosu (Census Bureau) için UNIVAC isimli makinayı geliştirirler. UNIVAC, bilgisayar alanında bir sonraki adım olan ticari bilgisayarların dönüm noktası olmuştur.

Birinci Kuşak Bilgisayarlar (1942—1956)

1950’lerde yaratılan bilgisayarların yapılarındaki en önemli belirleyici özellik, aktif eleman olarak vakum tüplerinin kullanılmalarıydı. Bu tüpler evlerde kullanılan ampullerin boyutlarındaydı ve çok fazla miktarda enerji ve ısı harcamaktaydılar. Bu bilgisayarların diğer bir özelliği ise veri ve programları ana belleklerinde tutmaları idi (Örneğin: DEVAC, IBM 700 serisi gibi).

İkinci Kuşak Bilgisayarlar (1956—1963)

Bu dönemin özelliği bilgisayarlarda transistörün kullanılmasıdır. Bu bilgisayarlar ortalama 10000 transistörü kapsamaktaydı ve vakum tüplere göre daha ucuz, hızlı, küçük ve daha az enerji harcamaktaydılar.

Üçüncü Kuşak Bilgisayarlar (1964—1971)

Slikon vadisinin doğuş yılları olan 1970’lerde en önemli atılım entegre (tümleşik) devrelerin geliştirilmesi idi. Binlerce devrenin tek bir slikon yongaya sığdırılması bilgisayarların gücünün inanılmaz ölçüde artmasını sağlamıştı. Bu bilgisayarların başlıca üstünlükleri, düşük maliyet, yüksek güvenirlilik, küçük boyutluk, düşük enerji ve hız sağlanması olmuştur.

Dördüncü Kuşak Bilgisayarlar (1971— …)

Bu dönem, 1970’lerde mikroişlemcilerin ve daha sonraları mikrobilgisayarların geliştirilmeleri ile başlayan dönemdir. Günümüzde işlem hızının artması ve daha karmaşık yazılımları destekleyecek belleğin geliştirilmesi ile beşinci kuşak tartışmaları başlamıştır.

Kaynak: Yunus, Hacettepe

Abdera Okulu nedir?

by Amerika Gazetesi

3 Ocak 2020

Yaşam

560 views

1 min read

[ing. School of Abdera, Fr. Ecole d ‘Abdera].

İlkçağ felsefesinde, atomcu Demokritos tarafmdan kurulmuş olan ve adını Güney Makedonya’daki bir kentten alan okul. Abdera Okul unun diğer onemli temsilcileri arasında Kios’lu Metrodoros ve Anaksarkhos sayllabilir.

Sofist Protagoras’ın da doğduğu kent olan Abdera’da kurulmuş olan okulun felsefe tarihindeki önemi, kurucusu Demokritos tarafından savunulmuş olan atomcu görüşten kaynaklanmaktadır. Okulun söz konusu maddeci varlık görüşü, empirist bir bilgi görüşüyle tamamlanmış ve Abdera Okulu bu çerçeve içerisinde, tarihte ilk kez olarak birincil ve ikincil nitelikler arasında bir ayrım yapmıştır.

Abdera Okulu’yla ilgili kaydadeğer başka bir nokta da, Okulun üyelerinden olan Anaksarkhos’un, bir akım olarak kuşkuculuğun Yunan’daki kurucusu Pyrrhon’un öğretmeni olmuş olmasıdır.

Kaynak: Ahmet Cevizci, Felsefe Ansiklopedisi

Ahi Evren kimdir?

by Amerika Gazetesi

3 Ocak 2020

Yaşam

530 views

10 mins read

Ahi Evren olarak yaygın bir üne sahip olan tarihi kişiliğin asıl adının ve künyesinin Şeyh Nasırü’d-din Ebü’l-Hakayık Mahmud b. Ahmed el-Hoyî olduğu ifade edilmektedir. “Keramat-i Ahi Evren” adlı eser ve bazı “Ahi Şecerenameleri“nde Ahi Evren’in 93 yıl yaşadığı ifade edilmektedir. Künyesinden onun Azerbaycan’ın Hoy kasabasından olduğunu öğrenmekteyiz. Hoy ve çevresi sultan Tuğrul Bey zamanından beri bir Türkmen yerleşim bölgesidir. Özellikle bu bölge Selçuklular’ın yığınak merkezi idi. Aynı zamanda burası tarihi ticaret yollarının kavşağında bulunan, Anadolu’nun Türkleşmesinde bir üs vazifesi gören ve verimli topraklara sahip olan bir kültür şehri idi. Bu bilgiler ve tarihi süreç göz önünde bulundurulduğunda Ahi Evren’in Fars değil, Türk olduğu kesinlik kazanmaktadır.

Ahi Evren’in asıl adını yukarıda açıkladığımız eserlere dayanarak tespit edebilmekteyiz. Çünkü Ahi Evren’in kendi eserlerinde genellikle adını anmadığı ve özellikle de adını gizli tutmak için çaba sarf ettiği görülmektedir. Ahi Evren kaleme aldığı eserlerinde adını vermek yerine kendisinden bahsederken, “bu fakir“, “bu zaif” gibi adlar ile anmıştır. Bunun en büyük sebebi ise kendisinin Melamet anlayışından kaynaklanmaktadır. Nitekim Melamilik’te kişinin başarılarını ve iyiliklerini gizli tutması esastır.

Hacı Bektaş-ı Velî’nin “Velayetname” adlı eserinde Ahi Evren’in fütüvvet ehlinin ulusu ve gayb erenlerinden olduğu ifade edilmekte ve onu aleme tanıtan kişinin Sadredin-i Konevî olduğu ifade edilmektedir. Bunun yanı sıra bir çok kerâmeti olduğu söylenmektedir. Hacı Bektaş-ı Velî ile Ahi Evren’in dostlukları ve birbirlerine olan bağlılıkları ifade edilmektedir.

Menkıbevî adı olarak kullanılan Ahi Evren’in aslında Evren veya Evran mı olduğu hususunda tartışmalar bulunmakta ve ihtilafa düşülmektedir. Klasik kaynaklarda esas itibarı ile “اوران” şeklinde ifade edilmektedir; fakat kelimenin elif ile yazılması “Evran” olarak okunacağı anlamına gelmemektedir. Çünkü eski müellifler ince sesli kelimelerin sonlarındaki “e” sesini elif ile yazmaktadırlar. Evren kelimesinin “evirmek” fiilinin ism-i faili olan “eviren“den Evrene dönüştüğü ifade edimektedir. Nitekim Türkçe’de yılana da evren denilmektedir. Türkçe’deki ses uyumu itibarı ile bu kelimenin Evren şeklinde telaffuz edilmesi daha doğru olacaktır. Nitekim “Aşıkpaşazade“‘nin eserinde ve “Dede Korkud Hikâyeleri“nde bu isim Evren olarak geçmektedir.

Menkıbevi olan Evren adı üzerinde duracak olursak, bu ad Ahi Şecerename ve Ahi Fütüvvetnameleri’nde genel olarak yılan (Ejder) anlamında kullanılmaktadır. Bu husus özellikle bu eserlerde bir kaç rivayete dayandırılarak açıklanmaktadır. Birinci rivayet Ahi Evren’in Bedir Savaşı’na katıldığı ve düşmana yılan gibi saldırdığı için bizzat Hz. Peygamber tarafından kendisine Evren yani yılan denilmiştir. Fakat bu rivayette Ahi Evren’in tarihi kişiliği ve yaşadığı dönem ile uyuşmamaktadır. İkinci rivayet ise Kayseri’de kurduğu debbağ atölyesi mahzeninde yılan beslediği için Evren şeklinde anıldığı ifade edilmektedir. Bu rivayet ise tarihi kişilik ve mesleği ile uyuşmaktadır. Üçüncü rivayet ise Ahi Evren’in Kırşehir’e geldikten sonra burada halkın kendilerine bir yılanın musallat olduğunu ve korkularından işlerine gidemediklerini ifade etmeleri üzerine Ahi Evren’in bu yılanı kendisine muti kılması dolayısı ile Evren denilmiştir. Dördüncü ve son rivayette ise, Ahi Evren’in ölümü bir yılanın donuna girip, bir kayanın dibine girmek şeklinde olduğu ve türbesinin de bu kayanın üzerine inşaa edildiği rivayet edilmektedir. Muhtelif menkıbelerde de onun ejder donuna girdiği ifade edilmektedir. Bu rivayet ise esas itibarı ile tarihi hakikatı ifade etmemekte olup, mitolojik bir unsuru barındırmaktadır. Nitekim mitolojik olarak hayvan donuna girmenin eski bir Türk efsanesi olduğu bilinmektedir.

Evren adının yılanı ifade ettiği hususunda belirtmemiz gereken bir diğer nokta ise Ahi Evren’in yılanı ilaç yapımında kullanması ve piri olduğu debbağlık mesleğinde yılanın derisini kullanması nedeni ile Evren adı ile anıldığıdır. Kendisine ait debbağ atölyesinin mahzeninde yılan beslemesi de bunun bir göstergesidir. Ayıca tarihi kaynaklarda Ahi Evren ve Hacı Bektaş-ı Velî’nin yılanı kırbaç olarak kullandığı ifade edilmektedir.

Gerçek adı Şeyh Nasırü’d-din Mahmud olan Ahi Evren’in “Evren” adını alması ile bir diğer hikayede şu şekildedir: Kayseri şehrinde, namer, kalbinde fitne ve kötülük dolu olan bir adam Kayseri Beyi’ne giderek: “Debbağhane’de yabancı bir adam günde çok fazla gelir elde etmektedir. Kanuna göre belirlenen vergiyi ödememekte bununla da kalmayıp ödememek içinde inat etmektedir.” dedi. Kayseri Beyi’de bu ihbar üzerine görevlilerini Ahi Evren’i tutup getirmeleri için gönderdi. Görevliler debbağhaneye vardılar. Ahi’nin meskeninde gözleri ateşe benzeyen, her tarafa ışık kıvılcımarı saçanbir evren (yılan/ejder) gördüler. Bu durumu gören görevliler Ahi’yi alamadan kaçarak canlarını zor bela kurtardılar. Bu olay üzerine şehirde bu velînin adı Ahi Evren olarak anılmaya başlandı.

Ahi Evren’in gençliğinde Horasan ve Maveraünnehir’e gittiği ve o yöredeki önemli üstadlardan dersler aldığı ifade edilmektedir. Özellikle büyük Eş’ari kelamcısı Fahreddin Razî’den yararlanmıştır. İlerleyen süreçte Bağdad’a gelmiş ve Razî’nin talebesi Tacüd’d-Din Muhammed el-Urmevi vasıtası ile Şeyh Evhadü’d-Din-i Kirmani ile de tanışmıştır. Bu üstadın vasıtası ile de Abbasi halifesi en-Nasr li-Dinillah’ın Fütüvvet Teşkilatına girmiştir.

Devrin tanınmış hocaları ile olan bağları ve onlara öğrencilik yapması hasebiyle Ahi Evren, çok yönlü ilim ve fikir adamı olmuştur. Özellikle Tefsir, Kelam, Fıkıh, Hadis ve Tasavvuf gibi dini ilimler yanında Felsefe ve Tıb alanında da kendini geliştirmiştir.

Bir ilim ve fikir adamı olan Ahi Evren, hocası Şeyh Evhadü’d-Din Hamid el-Kirmani ile birlikte Anadolu’ya gelmiş ve başta Kayseri olmak üzere, Konya ve Kırşehir gibi dönemin önemli şehirlerine yerleşmiş ve burada ilmi ve fikri çalışmalarını yürütmüştür. Ayrıca ilim ve fikir adamlığı yanında debbağlık mesleğinin piri olarak da ün salmıştır.

Ahi Evren 1205 yılında Kayseri’ye gelmiş ve burada yerleşmiştir. Bir debbağ atölyesi kurmuş ve zamanla atölyenin büyümesi ile işçi ve ustaların çoğalması sonucunda Kayseri’de Debbağ Mahallesi diye bir mahalle kurmuştur. Kayseri’de bir debbağ atölyesi kurduğu Hacı Bektaş-ı Velî’nin Velayetname adlı eserinde de ifade edilmektedir. Keza Menakıb-i Evhadü’d-Din-i Kirmani’de Debbağlar mahallesinde bir zaviye ve mescid bulunduğu, gene burada Külhaduzlar adında bir mahalle olduğu ve mahallede bulunan bir evin kapısının birinin mescide diğerinin ise dışarıya açıldığı ifade edilmekte olup ve bu evde Evhadü’d-Din Kirmani’nin ikamet etiği belirtilmektedir.

Kayınpederi ve hocası olan Evhadü’d-Din Kirmani ile birlikte Kayseri’ye yerleşen Ahi Evren’in burada Ahi Teşkilatını tekrardan özgün bir şekilde kurduğu bilinmektedir. Burada devletten himaye ve destek alarak, bir sanayi sitesi inşa etmişti. Ahi Evren’de bütün sanat dallarının ve debbağların piri olarak burada hizmet vermekteydi. Ayrıca bu sanayi çarşısında Debbağ Mahallesi’nde bulunan bir cami ve hanıkahta Ahi Evren’in kurduğu Ahi teşkilatı mensuplarına dini, fikri ve ilmi eğitim verdiği de bilinmektedir.

Ahi Evren ayrıca hocası Evhadü’d-Din Kirmani’nin kızı Fatma Hatun ile de evliydi. Fatma Hatun Bektaşiler arasında “Kadın Ana” ve “Kadıncuk Ana” olarak tanınmakta idi. Ahi Evren ayrıca Kayseri’de bulunduğu dönemlerde eşi Fatma Hatun aracılığı ile Bacıyan-ı Rum yani Anadolu Bacıları Teşkilatı’nı da kurmuşlardı.

Ahi Evren 1205 yılında Kayseri’ye geldiği zaman burada Ermeni, Rum, çok az sayıda da olsa Hıristiyan Türkler’den oluşan yerli bir halk ve zamanla buraya göç eden Müslüman Türkler bulunmaktaydı. Kayseri’de bu dönemde siyasi istikrarsızlıklar olduğu gibi; aynı zamanda da etnik ve dini yönden yalnızlaştırılmış ve toplumsal alanda ikinci plana itilmiş bir müslüman Türk kitlesi söz konusuydu. Özellikle müslüman tüccarlar, yerli olan Rum ve Ermeni ticaret erbabı ile rekabet edemeyecek seviyedeydiler. Ahi Evren bu durum ile ilgili faaliyetlerde bulundu ve özellikle müslüman esnafı bir birlik altında toplamaya başlayıp, gayr-i müslüm ticaret ve san’at erbabı ile rekabet edebilecek seviyeye gelmelerini sağladı.

Ahi Evren 1227 ve 1228 yıllarından sonra Sultan I. Alaü’d-Din Keykubat’ın isteği ile Konya’ya yerleşmiştir. Konya’ya gelen Ahi Evren burada hem san’atını icra ediyor hem de Hanikâh-ı Lala ve Hanikâh-ı Ziyâ’nın müderrisliğini yürütüyordu. Aynı zamanda etrafında birçok talebe bulunuyordu. Sultan’dan azami derece destek ve himaye gören Ahi Evren aynı zaman da sultan adına bazı eserler de kaleme almıştır.

Sultan I. Alaü’d-Din Keykubat’ın, oğlu II. Giyasü’d-Din Keyhüsrev tarafından bir suikast sonucu öldürülmesi ile birlikte tahta geçen yeni sultan, iktidarın aleyhinde olduklarını düşündüğü Ahi ve Türkmenleri cezalandırmaya kalkmıştır. Ahi Evren ile birlikte birçok Ahi ileri gelenleri bu süreçte tutuklanmışlardır. Elvan Çelebi’nin “Menakib’ül-kudsiyye” adlı eserinden bu tutuklananlar arasında Baba İlyas-ı Horasani’nin de bulunduğunu ve bazı müritlerinin öldürüldüğünü öğrenmekteyiz.

Nitekim bu dönemde Baycu Noyan komutasındaki Moğol ordusu Anadolu’ya girmiş ve Moğollar ile II. Giyasü’d-Din Keyhüsrev’in 80 bin kişilik ordusu arasında Kösedağ Savaşı meydana gelmişti. Selçuklu ordusu Moğol ordusu karşısında ağır bir yenilgiye uğramıştı. Savaşı kazanan Moğollar Anadolu’da ilerlemeye devam etmiş ve Kayseri’de şehri savunan Ahiler ile mücadele etmişlerdi. Şehri ele geçiren ve yakıp yıkan Moğol ordusu Kayseri’de bulunan birçok Ahi’yi ve Bacı Teşkilatı mensubunu da katletmişti. Bu mücadelede Ahi Evren’in eşi Fatma Bacı’da Moğollar’a esir düşmüştü.

Sultan’ın ölümünden sonra saltanat naibliğine getirilen Celalü’d-Din Karatay tutuklanmış olan Ahi ve Türkmen ileri gelenlerini serbest bırakmıştır. Ahi Evren bu dönemde Denizli’ye gitmiş daha sonra Kırşehir’e yerleşmiştir. Mevlana’nın oğlu Aladü’din-i Çelebi’nin de bu dönemde Kırşehir’e gittiği bilinmektedir. Mevlana’nın hocası olan Kalenderî şeyhi Şems-i Tebrizi’de bu dönemde öldürülmüştür. Kayeri’de dağılan Ahi teşkilatı ve Ahiler Kırşehir’de tekrardan güçlenmeye çalışmış ve tekrardan organize olmaya başlamışlardır. Ahi Evren öldürülmesine kadar olan dönemde hayatının son 14 yılını Kırşehir’de geçirmiştir.

Ünlü Selçuklu veziri Calalü’d-din Karatay’ın şehzadelerin vekili olarak devleti yönetirken 1254 yılında aniden ölmesi üzerine, şehzadeler arasında taht kavgaları başladı. Böylece II. İzzü’d-din Keykavus ile IV. Kılıç Arslan arasında taht mücadelesi vukû buldu. Ahiler ve Türkmenler II. İzzü’d-din Keykavus’u destekliyor, IV. Kılıç Arslan ise Moğollar’dan destek alıyordu. Şehzadelerin arasını bulmak mümkün olmadı ve sonuç itibarı ile Hülagü Han duruma müdahele etti ve IV. Kılıç Arslan 1261 yılında tahta oturdu. Böylece II. İzzü’d-din Keykavus taraftarları olan kişiler ile bilrikte Ahiler takip altına alınmaya başladı. Nitekim bu yaşananlardan sonra Ahiler birçok şehir ve köyde isyan hareketi başlattılar. Devlet ile Ahiler ve Türkmenler arasında ciddi mücadeleler baş gösterdi. Nitekim bu mücadeleler sırasında devlet Ahileri takip altına alıyor, Ahiler’e ait iş yerleri ellerinden alınıyor, tekke, zaviye ve medreselerine el konuluyor ve Kalenderi dervişler ile taraftarlarına veriliyordu. Birçok şehirde Ahiler katledildiler. Bu katledilenler arasında Ahiler’in lideri Ahi Evren’de bulunmaktaydı. Katliamlardan kaçan birçok Ahi, Bizans’a ve Uç bölgelere doğru göç etmeye başladılar.

Ahi Evren teşkilatçılığı ve liderleri yanında aynı zaman devrin ünlü âlimlerinden dersler almış, iyi bir eğitim görmüş bir âlimdir. Ahi Evren, Ahi teşkilatının kuruculuğu dışında devrinin önemli bir filozofu, fikir ve dava adamı olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle zaviye, tekke ve hanikahlarda müderrislik yapmış bir zaâttır. Bir düşünür ve fikir adamı olarak birçok eser kaleme almış ve hatta birçok eserini döneminin hükümdarına sunmuştur. Ahi Evren kaleme aldığı eserlerinde adını vermek yerine kendisinden bahsederken, “bu fakir“, “bu zaif” gibi adlar ile anmıştır. Bunun en büyük sebebi ise kendisinin Melamet anlayışından kaynaklanmaktadır. Nitekim Melamilik’te kişinin başarılarını ve iyiliklerini gizli tutması esastır.

Kaynak: Umut Güner, Tarihte Fütüvvet ve Ahilik

Ahmed Yesevi kimdir?

by Amerika Gazetesi

2 Ocak 2020

Yaşam

491 views

3 mins read

Şeyh Hazinî tarafından telif edilerek Sultan (III.) Murad’a sunulan bir Yesevî Menâkıbnâmesi olan Cevâhiru’l Ebrâr’da “Türklerin pîri”, “Türklerin sultânı”, “kutubların kutbu”, “din sultânı”, “takva eri” olarak anılan ve daha yaygın olarak “Pîr-i Türkistan” adıyla mâruf büyük Türk mutasavvıfı.

Ahmed Yesevî, Batı Türkistan’da Tarım ırmağına akan Şahyar nehrinin bir kolu olan Karasu üzerindeki Sayram’da doğmuştur. İsmindeki şehir nisbetini anne ve babasını kaybettikten sonra kız kardeşiyle yerleşip ilk tahsiline başladığı ve Buhara’daki faaliyetinden sonra tekrar dönerek millî nefhâsını üflediği, efsânevî Oğuz Kağan’ın da idâre merkezi olduğuna inanılan Yesi şehrinden almıştır. İnanışa göre 7 yaşındayken Hızır’ın delâletine nâil olan ve Hz. Peygamberin sahâbesi sayılan Arslan Baba’nın terbiyesinden geçen bu büyük mürşidin târihî olarak ise Yusuf Hemedânî’nin halîfelerinden olduğu kabûl edilmektedir.

Goethe’nin İtalya Agrigento’daki Hippolytos lâhdini görünce büyük sanatkâr duyuşuyla onun bir Yunan eseri olduğunu anlaması gibi Yahya Kemal Beyatlı’nın da Hoca Ahmed Yesevî’nin Türk milliyetinin esas menbâı olduğu yönündeki kuvvetli sezgisiyle Fuad Köprülü’ye müteveccihen sarf ettiği, “Ahmed Yesevî’yi araştırın. Bizim asıl milliyetimizi onda bulacaksınız” sözü, Yesevî’yi millî târih yazıcılığımızın en önemli figürü olarak ortaya çıkarmıştır. Ahmed Yesevî, Fuad Köprülü’ye, göre tasavvuf mesleğine girip Acemleşmeden İslâmlaşarak Türk özünü muhafaza eden ve bunu Deşt-i Kıpçak, Türkmen ve Azerbaycan sâhası ile Türkiye ve Rumeli’ye aktaran millî bir tarîkat kurmuştur. 15. asır kaynağı Hacı Bektâş-ı Velî Vilâyetnâmesi’ndeki güçlü Ahmed Yesevî vurgusu, Evliya Çelebi’nin Azerbaycan ve Anadolu sâhasından menkâbelerini aktardığı çeşitli Yesevî dervişlerinin ve Balkanlar’daki Rûm abdallarının varlığı bu etkiyi doğrulamaktadır.

Hoca Ahmed Yesevî’nin uzak ülkelerde yüz binden çok müridinin ve pek çok halifesinin olduğu rivâyet edildiği gibi Türk dünyasındaki tesir ve yaygınlığını resmeden güzel bir örnek olarak Üsküplü Şâir Atâ[1], Semerkandlı Şeyh Zekeriyya gibi Rumelili, Mâverâünnehirli ve Türkiyeli tanınmış bâzı şahsiyetler tarafından soy atası kabûl edilmiştir ki bunların arasında Seyahatnâme’sinin 6. cildindeki şu ifâdelerle, “seyyâh-ı âlem” ve “nedîm-i beni-âdem”, sevgili ve kıymetli Evliya Çelebi’miz de yer almaktadır: “Süleymân Hân aleyhi’r-rahmetü ve’l-gufrân rûhiyçün ve bu gazâlarda bulunan pederimiz Ser-zergerân-ı Dergâh-ı âlî, ya‘nî Dervîş Mehemmed Zıllî ibn Kara Ahmed ibn Kara Mustafâ ibn Yavuz Er ibn Ece Ya‘kûb ibn Germiyânzâde Ya‘kûb ilâ Türk-i Türkân Hoca Ahmed-i Yesevî ibn Muhammed Hanefî ve ilâ İmâm Zeyne’l-âbidîn ve ibn İmâm Hüseyin ve ibn İmâm Ali ve Fâtımatü’z-Zehrâ ve bizzât cedd-i ızâmımız Hazret-i Risâlet-penâh rûhiyçün Allâh rızâsıyçün el-Fâtiha ma‘a’s-salavât.”

Evliya Çelebi’nin verdiği şecere ile Hz. Peygamberin neslinden sayılan Ahmed Yesevî, şeriat ile tarîkatı telif ederek tasavvufun Türkler arasında hızla yayılmasını sağlamıştır. Bunda bilhassa yalın ve anlaşılır bir Türkçeyle yazılmış “Hikmet”lerinin rolü büyüktür. Köprülü bu “Hikmet”lerin lirizmden mahrum, iptidâî ve didaktik manzûmeler olduklarını söylese de bu başarılarını teyid eder.

Hoca Ahmed Yesevî, Hz. Peygamber 63 yaşında vefât ettiği için bu yaşa ulaştığında

“Sabah erken pazartesi günü yere girdim

Mustafa’ya mâtem tutup girdim ben işte

Altmış üçte sünnet dedi işitip bildim

Mustafa’ya mâtem tutup girdim ben işte”

diyerek bir çilehâneye kapanmış ve ömrünün kalan kısmını burada tamamlamıştır. Gelenek, bir o kadar daha yaşadığını söylemektedir. Onun Türklüğün mânevî babalarının en ulularından olduğu, Müslüman ve Türk kimliğini mezceden bir millî terkîbin mebdei bilindiğini ve öyle bilinmeye devâm edeceği mânevî hakikatini bir Anadolu insanına yaşını sorduğunuzda, Hz. Peygamber’in yaşını geçmiş ise, size vereceği “Haddi aştık!” cevâbında bulabilirsiniz.

Göktürk Ömer Çakır

Abdülkadir Meragi kimdir?

by Amerika Gazetesi

2 Ocak 2020

Yaşam

499 views

2 mins read

İsmindeki nisbeden de anlaşılacağı gibi Azerbaycan’ın Meraga şehrinde doğan ve medeniyet târihimizde Itrî, Dede Efendi gibi isimlerle birlikte Türk mûsıkîsinin en önemli bestekârlarından kabûl edilen ünlü Türk mûsıkî nazariyatçısı. Bu genel tanımı yapmamıza rağmen, yaşadığı dönemde Arap, Fars ve Türk mûsıkîlerinin nazariyat noktasında ayrılmamış olduğunu ve Klâsik Türk Mûsıkîsi geleneğimizin o târihlere kadar indirilemeyeceğini söyleyenler de mevcuttur. Bu değerlendirmeler ilmî ölçütler içinde yapılmış olsalar da Merâgî’yi medeniyet târihimizde bir yere koymak, yine yaşadığı çağda bütünleşik İslâm medeniyetinin bir cüzü olan diğer unsurların hakkı olduğu kadar, kendisinin Türklüğü dolayısıyla, belki daha fazla olarak bizim hakkımızdır.

Babası da bir âlim ve kendisi gibi mûsıkîşinâs olan Merâgî, genç yaşta doğduğu yerden ayrılıp Tebriz’e giderek Celâyir sarayına girmiş ve sultânın oğullarına nedîm tâyin edilmiştir. Bunlardan birisi de ileride Yıldırım Bâyezid’le Timur arasında bir ihtilâfa ve probleme yol açacak olan Celâyiroğlu Ahmed’dir. Merâgî, Celâyir sarayında, Tebriz ve Bağdat’ta, Timur’un bölgeyi hallaç pamuğu misâli attığı târihe (1396) dek 30 yılını geçirmiştir. Bu zaman zarfında Hâfız-ı Şirâzî ve Seyyid Şerif el-Cürcânî ile de tanışan büyük müzisyen, Şirâzî’nin bâzı şiirlerini de bestelemiştir.

Timur’un Azerbaycan’ı zaptetmesinden sonra Ahmed Celâyir’le birlikte Bağdat’a giden Merâgî, bu bölgelerin de siyâsî çalkantılara sahne olması ve hâmisinin kaçması dolayısıyla sâhipsiz kalmış, muhtemelen Timur’un –beş yıl süren- “Yedi Yıllık Sefer”i öncesinde onun verdiği nişanla Semerkand’a gelmiştir. Burada onun veliahdı Muhammed Mirza’nın, ardından da Şahruh’un oğlu Baysungur’un ve onun ölümü üzerine Herat sarayında Şahruh’un himâyesine girmiş ve bu hâmilikler altında Celâyiroğulları’ndan başlamak üzere hemen her hâmisine ithâfen yeni mûsıkî usulleri geliştirmiştir.

Kendi îcâdı olan musıkî usulleri (Celâyir sarayında: darb-ı rebî, darb-ı fetih, darb-ı şâhî; Şahruh’un himâyesinde: devr-i adl) dışında musîkî nazariyeleri üzerine kitaplar da (Câmiü’l-elhân, Makâsidü’l-elhân, Şerh-i kitâbü’l-edvâr vd.) telif eden Merâgî’nin şöhreti hayattayken epey yayılmıştı. 1422’de (II.) Murad’ın emriyle yazılan Mecmuâ-i Güfte’de çeşitli formlarda 65 bestesi kayıtlıdır. Ayrıca, Semerkand’a gelip buradaki ünlü medresede ders alan ve sonraki yılların meşhûr bir sûfîsi olarak temâyüz edecek genç Abdurrahman Câmî ile de muhtemelen onun hocası, kendisinin de arkadaşı olan Kadızâde-i Rûmî vâsıtasıyla tanışan Merâgî, onun şiirlerinden de besteler yapmıştır.

Bu büyük üstâd, Sinnâme adlı biyografisini kaleme aldıktan 5 yıl sonra bir vebâ salgını sonucu Herat’ta hayatını kaybetmiştir.

Göktürk Ömer Çakır

Yunus Emre kimdir?

by Amerika Gazetesi

2 Ocak 2020

Yaşam

597 views

3 mins read

Hayatı efsânelerle karışan mutasavvıf Türk şâiri. 13. asrın türlü siyâsî çalkantılar ve dinî düşüncelerle, çöküş ve yeni doğuşların sancısıyla şekillendiği dağdağalı dünyâsında doğmuş ve yaşamıştır. Selçuklu otoritesinin zayıfladığı, Moğol baskısının ağırlaştığı, halkın ümitsizlik içinde kıvrandığı Anadolu coğrafyası hayır ve şerrin izâfiyetini, her şeyin Allah’ın takdiri olduğunu telkin eden sûfilerin fikirlerini yaymaları için de müsait bir zemîn hâline gelmişti. Kalenderîler, Babâîler, Haydârîler gibi türlü tasavvuf zümreleri ve Kazerûniyye, Ahmedîyye, Mevlevîlik gibi tarîkat topluluklarının veya onların ilk nüvelerinin bu çağda etkili ve yaygın olmaları bahsedilen içtimâî huzursuzlukların sonucu olarak görülebilir.

Dîvânında kendisinden Tapduklu olarak da bahseden Yunus Emre, Tapduk Emre’nin dervişidir. Geleneksel rivâyetlere göre Tapduk Yazıcızâde Ali’nin Tevârih-i Âl-i Selçuk’una göre bir Selçuklu şehzâdesi olan Barak Baba’nın, o da Sarı Saltuk’un halifesidir. O da Seyyid Mahmûd Hayrânî’nin halîfesi kabûl edilmektedir. Kendi dîvânında Hacı Bektaş’la ilgili hiçbir atıf olmayan Yunus Emre’yi yine de onunla ilişkilendiren anlatımlar bulunmaktadır: Eskişehir’e yakın Sarıköy’de fakir bir çiftçi olan Yunus, buğday almak için Karahöyük’e, Hacı Bektâş-ı Velî’nin tekkesine gider. Geri dönmeden evvel Hacı Bektaş ona buğday yerine nefes teklif eder; fakat buğdayda ısrarcı olması üzerine istediğini verir ve yollar. Yolda aklı başına gelen ve tükenip bitecek buğday yerine sonsuz nefesi istemediği için nâdim olan Yunus geri dönüp nefes ister; ama Hacı Bektaş, “Bundan sonra olmaz, biz o kilidin anahtarını Tapduk Emre’ye verdik, varsın nasibini onda bulsun” diyerek kendisini Tapduk Emre’ye yönlendirir. Yunus Emre’nin Tapduk’un hizmetinde bazı anlatımlarda otuz, bazı anlatımlarda kırk yıl çalışıp “Erenler dergâhına eğri odun girmez” diyerek bu zaman zarfında tekkeye hep düzgün odun taşıdığı, Tapduk’un kızıyla evlendiği ve onun nefesinin bereketiyle şâir olduğu belirtilir.

18 – 19. asır mutasavvıf şâirlerinden Süleyman Şeyhî’nin aktardığına göre Mevlânâ Yunus için, “İlâhî menzillerin hangisine çıktımsa bu Türkmen kocasının izini önümde buldum, onu geçemedim” demiştir. Onun târihî şahsiyeti de bulanıktır. Kimilerince Orhan ve I. Murad dönemlerini idrâk ettiği, Yıldırım zamanına ulaştığı hatta Kânûnî devri şâirlerinden sayıldığı bile olmuştur; fakat A. Erzi’nin bulduğu bir belge sâyesinde 1240 civârında doğup seksen iki yıl yaşadığı anlaşılmıştır. Yaşadığı yerle ilgili olarak da ihtilâflı fikirler bulunmakla birlikte Orta Anadolu’da, Sakarya nehri civârında doğup Nallıhan’a yakın Emrem Sultan’daki zâviyede, Taptuk Emre dergâhında ömür sürdüğü genel olarak kabûl görmektedir.

A. Gölpınarlı’ya göre, Yunus Emre’nin okuma yazma bilmeyen bir halk şâiri olduğu yönündeki iddialar da dîvânında sergilediği geniş kültürü, Hint, İran, Yunan ve Roma mitolojileriyle Kur’ân kıssalarından, sûfî menkıbelerinden, klâsik İslâm edebiyâtı figürlerinden bahsetmesi, Arapça ve Farsça terkipleri de yerli yerince kullanabilmesi bu iddiâları cerh etmektedir.

Mensup olduğu tarîkat konusunda da ihtilâflar olmakla birlikte A. Y. Ocak, Yunus Emre’nin bir Kalenderî-Melâmî dervişi olduğunu, bu yola Yesevî geleneğine bağlı yarı göçebe bir kültürden gelen popüler bir sûfî olan Tapduk Emre kanalıyla girdiğini belirtmektedir.

Yunus’un tekke kültüründen gelmesine rağmen Mevlânâ çapında bir panteist; fakat millî ruhtaki tesirinin lirizmi, yalınlığı ve Türkçesi dolayısıyla onunla kıyaslanmayacak derecede yüksek olduğu söylenmiştir. Bu sebeple olsa gerek, ona, Anadolu’da pek çok mezar yeri ve makam da atfedilmiştir. Bu, şüphesiz sevilen ve paylaşılamayan kişiliğiyle, yapmış olduğu seyahatlerin de izlerini taşıyan bir kutlu karmaşadır. Tesiri ve insancıllığı, asırlar sonra cumhuriyetin kurucu kadrolarının eliyle bir cumhuriyet hümanizmi yaratmak amacıyla da kullanılmış, bu durum belki de yaşamıyla ilgili menkıbelere yeni bir örtü olarak eklenmiştir.

Yazar: Göktürk Ö. Çakır

Yusuf Has Hacib kimdir?

by Amerika Gazetesi

2 Ocak 2020

Yaşam

506 views

3 mins read

10. asırda Türkistan’da, başkenti Kâşgar olan ve İslâm medeniyet dâiresi içinde şekillenen Türk kültürünün ateşini yakan Karahanlılar’ın bu çerağın tutuşmasından bir asır sonra Türk dili sâhasında ortaya koydukları, Batı’da prenslerin aynası, İslâmî literatürde ise nasihatü’l-mülûk veya siyâsetnâme, pendnâme gibi adlarla anılan türe dâhil edebileceğimiz büyük Türk eseri Kutadgu Bilig’in Balasagun doğumlu müellifidir.

Yûsuf Has Hâcib, Kâşgarlı Mahmud’un da mensup olduğu, bilhassa erken dönemlerdeki Arap ırkçılığı politikalarına tepki olarak doğup mevâlî denilen Arap olmayan unsurların devlet kademelerinde çeşitli görevler aldığı Abbâsîler döneminde siyâsî, fikrî ve edebî bir hareket olarak tebârüz eden ve Araplar dışındaki halkların üstünlüğü düşüncesini güden şuûbiyyenin mensubu bir şuûbî olarak kabûl edilir. Bunu bilhassa Kâşgarlı Mahmud’un Türklüğün övüncü olan sözlüğü Divânu Lugâti’t-Türk’te milletimizi ve dilimizi yücelten çeşitli ifâdelerinde görmekteyiz. Dolayısıyla her iki büyük Türk’ün Türk milliyetçiliği târihinin en eski sîmâlarından olduğunu söyleyebiliriz.

İslâmî Türk edebiyatının ilk Türkçe eserlerinden olan ve bugün elimizde biri Uygur diğer ikisi Arap harfleriyle basılı üç nüshası bulunan; fakat özgün alfabesi hakkında net bir bilgiye sâhip olmadığımız Kutadgu Bilig, “Mutluluk getiren bilgi”, “Kutlu olma bilgisi” olarak anlayabileceğimiz bir başlıktır. Bununla berâber Arapça’da devlet kelimesinin yüklendiği siyâsî gücü elinde bulundurma, iktidar ve hâkimiyet kavramlarının Türkçe kut’a aktarılmış olduğunu da söyleyebiliriz. Bu büyük kitap, dünyevî iktidar ve uhrevî saadetin kaynağı olan bilgiye düzülmüş anıtsal bir övgüdür.

Tıpkı Yunan düşüncesinde veya totemizmde her fikrin, kavramın kişileştirilerek ifâde bulması gibi Kutadgu Bilig’te de kurgu dört soyut ilkenin personifikasyonu olan şahıslar yoluyla oluşturulmuştur. Bunlar, adâleti temsil eden hâkân Kün-Togdı, devleti ve kutu temsil eden vezir Ay-Toldı, aklı temsil eden bilge Ögdülmiş, âkıbeti temsil eden zâhid Odgurmış’tır.

Çeşitli diyaloglarla süren eserde Türk devlet felsefesinin temel ilkeleri, hâkândan aşçıbaşına kadar görev ve meslek sâhiplerinin, saray bürokrasisinin nitelikleri, tâcir, zanaatkâr, şâir, çiftçi ve sâir zümrelerin devlet idâresi ve cemiyet içindeki hareket tarzlarından bahsedilmektedir. Bununla birlikte Kutadgu Bilig’i sâdece 10. asır Türk bürokrasisi ve devlet idâresi üzerine bir didaktik eser olarak tanımlamak yanlış olur. O, yazıldığı târih kesitinde çok önemli bir yer işgâl etmektedir. Kutadgu Bilig, Müslüman Türklerin Anadolu’ya doğru uzandığı ve bu coğrafyaya gönderi yıkılmaz bir bayrak dikmek üzere oldukları bir çağda, 1069 – 1070 yıllarında tamamlanıp Karahanlı hükümdârı Süleyman Arslan Hâkan oğlu Tavgaç Ulu Buğra Hân’a sunulmuş ve kendisine ulu hâciblik unvânını getirmiş bir siyâsetnâme ve nasihatnâme olmanın ötesinde bir ahlâk ve bilgi felsefesi eseridir. Onda dünyevî iktidâr ve uhrevî saadetin kabı olarak çatışmak üzere birbirine sokulan ferdî ve sosyal çelişkilerin dengeli bir ahlâkla nasıl telif edileceğinin yollarını buluruz. Zamânın geçiciliğinden bahsederken türlü sosyal ilişkilerin normlarını kurarak maddî dünyaya da sıkıca tutunan bu kitap, Müslüman Türk kültürünün şafağında, büyük sözlüğümüz Dîvânu Lûgâti’t-Türk’le çağdaş ve onun gibi âbidevî bir eser olarak millî kültür ve irfânımızın burçlarından birini oluşturmakta; Türk kılıcı bir taraftan Anadolu’da sadme sadme inşâ edeceği Türkiye’yi yükseltmeye başlarken, tâze îmân kaynaklarından beslenerek yeni medenî hamleler yapmak üzere hareketlenen Türk kaleminin en yüksek nişanlarından biri olarak ışıldamaktadır.

Müellif: Göktürk Ömer Çakır

Kına nedir?

by Amerika Gazetesi

2 Ocak 2020

Yaşam

630 views

1 min read

Deste şeklinde, beyazımsı, çiçekleri güzel kokulu, basit yapraklı, dikenli bir ağaç olan Lawsonia inermis / spinosa L. (sinonim Lawsonia alba Lam.) bitkisi ve bu bitkinin reçineli birleşikler, başlıcası lavson olmak üzere tanen ve naftakinon türevi boyar maddeler içeren yapraklarından elde edilen ezmesine ya da tozuna verilen addır. Kına kelimesi Türkçe’ye Arapça’dan (hınnâ) geçmiştir.

Doğal olarak yetiştiği yerler Mısır, Suriye ve Arabistan yarımadasıdır. Kuzey Afrika, Hindistan alt kıtası, Pakistan, Sri Lanka ve İran’ın güney bölgesinde de bulunur. I. yüzyılda yaşamış Yunan kökenli Romalı eczacı, hekim ve botanikçi Dioskorides’e göre en kaliteli kına Askalon (Askalân) ve Canopus’ta yetiştiriliyordu. Anadolu’da 1980’li yıllara kadar Alanya ve Silifke’de meraklıları tarafından az miktarda yetiştirildiği bilinmektedir. Kına, kabuğundan alkoloidler çıkarılan, kökboyasıgillerden Cicchona cinsinden ağaçların genel adı ve ateş düşürücü olan sıtma tedavisinde yararlanılan “kınakına” ile karıştırılmamalıdır.

Kınanın ayrıca İran’daki “gol-e hanâ”, kına çiçeği (Impatiens balsamina L.) adıyla bilinen ve yapraklarıyla çiçekleri Çin’de tırnakları, bazan da atların kuyruklarını boyamada kullanılan bitkiyle de ilgisi yoktur. Kına çiçeklerinin kokusu Kahire’de “temrü’l-hınnâ” adıyla bilinen muhabbet çiçeğininkine (Reseda odorata) benzer. Antik Mısır’da, Ortadoğu’da, Antik Yunan ve Roma dünyasında kına, güzel kokulu çiçeklerinden parfüm imalâtı için yağ elde etmek amacıyla yetiştirilmiştir. Eski Ahid’de kına çiçeği sevgiliyi tarif için bir benzetmede geçer. Antik Mısır’da kına saç ve kumaş boyamada, mumyalamada kullanılmıştır.

Kaynak: H. NAZLI PİŞKİN, DİA

Meryem Gürbüz kimdir?

by Amerika Gazetesi

2 Ocak 2020

Yaşam

699 views

1 min read

Prof. Dr. Meryem Gürbüz 01.02.1973 tarihinde Konya Ereğli’de doğdu. 1994 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümünden mezun oldu. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Orta Çağ Tarihi Bilim Dalında, Prof. Dr. Abdülkerim Özaydın danışmanlığında “Hazar-Müslüman İlişkileri” başlıklı teziyle yüksek lisansını, “Harezmşahlarda Devlet Teşkilatı, Ekonomik ve Kültürel Hayat” adlı çalışmasıyla doktorasını tamamladı.

1997 yılında Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi, Fen-Edebiyat fakültesi Tarih bölümünde araştırma görevlisi oldu. 1998 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih bölümünde çalışmaya başladı. 2006 yılında Kocaeli Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih bölümüne yardımcı doçent olarak atandı. 2015 yılında Orta Çağ Tarihi Doçenti unvanını aldı. Halen aynı üniversitede çalışmaya devam etmektedir. Harezmşahlar Tarihi başta olmak üzere Orta Çağ Türk Tarihine ilişkin çeşitli çalışmaları olan Meryem Gürbüz evli ve iki çocuk annesidir.

Hamza Yardımcıoğlu kimdir? Hamza Yardımcıoğlu hayatı ve biyografisi! Hamza Yardımcıoğlu kitapları neler?

by Amerika Gazetesi

2 Ocak 2020

Yaşam

1076 views

1 min read

1977’de İstanbul’da doğdu. Anadolu Üniversitesinde iktisat eğitimi aldı. Dinler tarihi ve astronomi konularında altı kitap ve birçok makale yazdı. İngilizceden Türkçeye ve Türkçeden İngilizceye olmak üzere dört çeviri kitabı yayınlandı. Türkçe, İngilizce ve Arapça bilmektedir. Yerli ve yabancı birçok medya kuruluşunda editör, metin yazarı, yapımcı ve sunucu olarak görev aldı. Hazırladığı ve yapımına katkıda bulunduğu belgeseller ve televizyon programları Discovery Channel, National Geographic, Al Jazeera, Tvnet, Cine5, Es Tv, Tv5, TRT gibi birçok Televizyon kanalında izleyiciye ulaştı.

“Uzay Zaman Show” isimli tek kişilik sahne gösterisiyle, Türkiye’de bilim kurguyu ilk kez tiyatro sahnesine taşıdı. Yardımcıoğlu aynı zamanda bir yamaç paraşütü pilotu ve müzisyendir. Blues/Rock müzik alanında vokalist ve gitarist olarak eserleri bulunmaktadır. Tv yapımcılığına ve yazarlığa devam etmektedir.

Yayınlanan Kitapları:

– Kutsal Klon
– Sıfır Noktası
– Evrenin Resimli Tarihi
– Nuh’un Küresi
– Köleler ve Efendiler
– Kök

Yayınlanan Çeviri Kitapları:

– Sonuncu Dünya Düzeni (Ultimate World Order)
– İsa Yazmaları (Jesus Papers)
– Nefes Almayı Bilmek (Breath Into Being)
– Masters and Slaves (Köleler ve Efendiler)

Ahi nedir?

by Amerika Gazetesi

2 Ocak 2020

Yaşam

852 views

1 min read

Ahi kelimesinin etimolojisinin ne olduğu hususunda muhtelif görüşler ve deliller sunulmuştur. Bir kısım araştırmacılar Arapça “kardeşim” mânasına gelen “Ahi”den geldiği hususu üzerinde duruken; bir kısım araştırmacılar ise Kaşgarlı Mahmud’un “Divan-ı Lügat’it-Türk” adlı eserinde geçen, “eli açık, cömert ve yiğid” gibi anlamlara gelen Türkçe “Akı” kelimesinden geldiği görüşünü dile getirmişlerdir. Ahi kelimesinin tarihi süreç içerisinde aldığı mâna, oluşturduğu kavram ve ruhu göz önünde bulundurulunca bu iki kelimenin birbirinden hiçbir farkı olmadığı aşikârdır.

Umut Güner kimdir? Umut Güner’in kitapları neler? Umut Güner’in biyografisi nedir?

by Amerika Gazetesi

2 Ocak 2020

Yaşam

732 views

1 min read

İlk, orta ve lise eğitimini İstanbul’da Tuzla semtinde tamamlamıştır. Üniversite tahsilini ise Balıkesir Üniversitesi Tarih bölümü, ardından Anadolu Üniversitesi Uluslararası İlişkiler bölümü ve Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bölümü’nde yüksek lisans eğitimine başlamıştır.

Umut Güner uzun yıllar muhtelif dernek ve vakıflarda toplumsal ve kültürel faaliyetler içerisinde bulunmuş, Milli Akıl, Diyanet Aylık Dergisi, Aile Dergisi, Dünyabizim ve Haberler.com başta olmak üzere muhtelif dergilerde yazılar kaleme almıştır. Bunun yanı sıra yayımlanmış akademik makaleleri ve kitap çalışmaları bulunan yazar, Ortaçağ Tarihi, Türk İslam Düşüncesi ve Amerika Tarihi alanlarında ihtisas çalışmaları yürütmektedir. Fanatik bir Adana Demirspor taraftarıdır.

Kitapları:

Tarih Musahabeleri – DİB Yayınları

Tarihte Fütüvvet ve Ahilik – Ötüken Neşriyat

Ansiklopedi nedir?

by Amerika Gazetesi

2 Ocak 2020

Yaşam

596 views

1 min read

Herhangi bir konuda alfabetik sıra ile veya daha farklı bir sıralama ile düzenlenmiş konuları içeren yayınlar bütünüdür. Her türlü konu içeriğine sahip olan genel ansiklopediler olduğu gibi belirli konularda ve alanlarda maddeleri içeren ansiklopediler de vardır. Türkler Ansiklopedisi, İslam Ansiklopedisi, Hayat Ansiklopedisi gibi.

Previous 1 … 221 222 223

Latest - Page 223

Koçi Bey kimdir?

Katip Çelebi kimdir?

Evliya Çelebi kimdir?

Vani Mehmet Efendi kimdir?

Itri kimdir?

Müneccimbaşı Ahmet Dede kimdir?

Nabi kimdir?

Naima kimdir?

İbrahim Müteferrika kimdir?

Yirmisekiz Mehmet Çelebi kimdir?

Ali Kuşçu kimdir?

Youtuber nedir?

Bilgisayar nedir?

Abdera Okulu nedir?

Ahi Evren kimdir?

Ahmed Yesevi kimdir?

Abdülkadir Meragi kimdir?

Yunus Emre kimdir?

Yusuf Has Hacib kimdir?

Müellif: Göktürk Ömer Çakır

Kına nedir?

Kaynak: H. NAZLI PİŞKİN, DİA

Meryem Gürbüz kimdir?

Hamza Yardımcıoğlu kimdir? Hamza Yardımcıoğlu hayatı ve biyografisi! Hamza Yardımcıoğlu kitapları neler?

Ahi nedir?

Umut Güner kimdir? Umut Güner’in kitapları neler? Umut Güner’in biyografisi nedir?

Ansiklopedi nedir?

ABD Başkanı Joe Biden İran’ın Eylemleri Nedeniyle Acil Durumu Uzattı

ABD’de Rusya Açıklaması: Saldırılar Putin’in Acımasız Olduğunu Gösteriyor

Büyükelçi Jeff Flake Cumhuriyet Bayramı Törenine Katıldı

ABD’den Türkiye’de yaşanan vize gecikmeleri ile ilgili açıklama geldi!

Umut Güner

Hakkımızda

Berkeley InstItute

Amerika Gazetesi