Farklı diller, dini inançlar ya da kültürel normları olan Özgür insanlardan oluşan çeşitli gruplar, üzerinde anlaştıkları bir anayasal çerçeve altında yaşamayı seçtikleri zaman belirli bir dereceye kadar yerel otonomi ile eşit ekonomik ve sosyal fırsatlar beklerler. İktidarın yerel, bölgesel ve ulusal seviyelerde paylaşıldığı federal bir sistemde görev yapan bir hükümet, politikalarını yerel ve bölgesel gereksinimlere göre tasarlayan ve buna göre uygulayan seçilmiş resmi görevlileri yetkilendirir. Ulusal hükümet ile ortak çalışırlar ve ülkenin karşı karşıya kaldığı bir çok sorunu birlikte çözerler.

Federalizm, aynı toplum ve coğrafi alan üzerinde yetkisi olan, özgürce seçilmiş iki ya da daha fazla hükümetin iktidarı ve karar verme yetkisini paylaştığı bir sistemdir. Sonuçlarının hükümetin üst düzeylerinde olduğu kadar yerel topluluklarda en çabuk hissedildiği kararları alma yeterliliğini verir ve korur.

Federalizm, hükümetin halka hesap verebilirliğini geliştirir ve yerel yönetimlere yerel yasaları tasarlama ve uygulama olanağı tanıyarak sivil katılımı ve sorumluluğu teşvik eder.

Federal bir sistem, yetkiyi veren ve hükümetin her seviyesinin yararlandığı, ortak sorumlulukların kapsamını ana hatlarıyla ortaya koyan yazılı bir anayasa ile güçlendirilmiştir.

Yerel hükümetlerin yerel gereksinimleri karşılamasının gerektiğine ilişkin genel bir kanı vardır ancak bazı meseleler ulusal hükümete aittir. Savunma, uluslararası anlaşmalar, federal bütçeler ve posta hizmetleri gösterilen örneklerdeki gibidir.

Yerel kurallar, yerel toplumun tercihi olan yaşam biçimi tercihini yansıtır; polis ve itfaiye güçleri, okul idaresi, yerel sağlık ve bina yönetmelikleri çoğunlukla yerel olarak tasarlanır ve yönetilir.

Hükümetler arası ilişkiler, meseleleri işbirliği içinde ele alma ihtiyacını işaret eden meşru yetkiyle ilgili meseleler olduğunda, federal bir eyaletteki (ulusal, bölgesel ve yerel) çeşitli hükümetlerin birlikte çalışması anlamına gelir. Ulusal hükümet, bölgeler arasındaki anlaşmazlıkları uzlaştırma yetkisine sahiptir.

Coğrafi olarak geniş bir alana ve ekonomik çeşitliliğe sahip bir ülkede bölgeler arasındaki gelir dağılımı ve sosyal refahtaki eşitsizlik, vergi gelirlerinin dağılımını yeniden yapan politikalarıyla ulusal hükümet tarafından ele alınır.

Federal bir sistem sorumlu ve kapsayıcıdır. Vatandaşlar hükümetin her düzeyindeki resmi görevde yer alabilirler; en üst pozisyonlar yerel ve bölgesel hükümetlerdedir. Belki içinde yaşadıkları toplumda en büyük değişimi yapacak en büyük fırsat buradadır.

Federalizm, siyasi partilerin seçmenlerine hizmet etmeleri için çok olanak sunar. Ulusal mecliste iktidar ya da yürütme tek bir partide olsa bile bölgesel ve yerel düzeylerde katılım serbesttir.

Demokratik bir sistemde basının hükümetin denetiminden bağımsız çalışması gerekir. Demokratik hükümetlerde, gazetelerin içeriklerini ya da gazetecilerin faaliyetlerini, gazetecilerin devlet tarafından incelenen gerekliliklerini düzenleyen ya da gazetecileri devletin denetlediği birliklerde çalışmaya zorlayan istihbarat bakanlıkları bulunmaz.

Özgür bir basın halkı bilgilendirir, liderlerin hesap verebilmelerini sağlar, yerel ve ulusal meselelerle ilgili tartışmalar için bir forum görevi yapar.

Demokrasiler, özgür basının varlığını güçlendirir. Bağımsız yargı, hukukun üstünlüğü ilkesine sahip bir sivil toplum ve ifade özgürlüğü…hepsi özgür basını destekler. Özgür bir basın yasal koruma altında olmalıdır.

Demokrasilerde hükümet, faaliyetlerinden dolayı hesap verir. Bu nedenle vatandaşlar, hükümetlerinin kendi yararlarına olan kararlarla ilgili olarak bilgilendirilmeyi beklerler. Basın, hükümetin gözetmenliğini yaparak, hükümetin hesap verebilir olmasını sağlama ve politikalarını sorgulama konusunda vatandaşlara yardım ederek “bilme hakkı”nı kolaylaştırır. Demokratik hükümetler gazetecilere kamusal toplantılara ve belgelere erişim hakkı tanır. Gazetecilerin sözlü ya da yazılı ifadelerine önceden yasak getirmezler.

Basının kendisi de sorumlu bir biçimde hareket etmelidir. Mesleki birlikler, bağımsız basın konseyleri ve “ombudsmen”, halkın şikayetlerini dinleyen ofis içi çalışan eleştirmenlerle basın kendi aşırılıklarıyla ilgili şikayetlere yanıt verir ve kendi içinde hesap verebilir özelliğine sahiptir.

Demokrasi halkın seçimler yapmasını ve kararlar vermesini gerektirir. Halkın basına güvenmesi için gazeteciler güvenilir kaynaklara ve bilgilere dayanan gerçek haberler yapmalılar. Çalıntı ve yanlış haber yapmak özgür bir basın için amaca zararı dokunan bir harekettir.

Basın kuruluşlarının bilgi toplama ile bilgi dağıtımını, yayınlama süreçlerinden ayırmak amacıyla devlet kontrolünden bağımsız kendi yayın kurulları vardır.

Gazetecilerin kamuoyu tarafından yönlendirilmemesi gerekir, sadece gerçeğin peşinden, ona ulaşacak kadar yakın olana kadar koşarlar. Demokratik bir sistem basına, hükümetten korkma ya da hükümetin tanıdığı ayrıcalık olmadan haberleri toplamak ve yayınlamak işiyle uğraşmasına olanak tanır.

Demokrasilerde şu iki hak arasında bitmez bir mücadele vardır: Hükümetin ulusal güvenliğini koruma yükümlülüğü ile gazetecilerin bilgiye erişme becerisine dayanan insanların bilme hakkı. Hükümetler bazen, genel dağıtım için çok hassas olarak değerlendirilen bilgiyi sınırlamak ihtiyacı duyarlar. Ama demokratik sistemlerde gazeteciler bu tür bilgilere ulaşmak için tamamen haklılardır.

1950’li yıllara gelindiğinde caz, büyük kitleler üzerindeki etkisini yitirmeye başladı. Yeni bir pop müzik tarzı olan “Rock and Roll” ortaya çıktı. Rock and Roll’un kaynağı, sert temposu ve tehlikeli şarkı sözleri ile tanınan zenci müziği ‘Rythm & Blues’du. Zenciler tarafından ve zenciler için yazılıyor olsa da Rythm & Blues, kısa sürede beyaz genç Amerikalılar için, geceleri zenci radyolardan dinleyebilecekleri gizli bir zevk haline geldi. Rythm & Blues’u ortalama dinleyiciye hitap eden bir müzik tarzına dönuştürmek isteyen beyaz müzisyenler bu şarkıları yeniden yorumlamaya (cover) başladılar. Ve şarkıların temposunu düşürüp sözleri düzelttiler. Bu duruma tipik bir örnek, “Ain’t that a shame” adlı şarkıdır. Şarkı, 1955 yılında zenci besteci Antoine ‘Fats’ Domino’nun yorumuyla hit olmuş, ama beyaz solist Pat Boone’un ballad tarzı düzenlemesiyle daha da popüler hale gelmiştir.

Zamanın ileri görüşlü müzik yapımcıları, zenci enerjisi ile şarkı söyleyebilen çekici bir beyaz erkeğin çok tutulacağını biliyorlardı. Aradıklarını, Güneyli yoksul bir aileden gelen Elvis Presley’de (1935-1977) buldular. Duygusal söyleyiş tarzının yanında Presley’in yakışıklı bir fiziği ve yetişkinler eleştirse de gençlerin rock and roll tarzına çok uygun bulduğu, kalça sallama becerisi vardı. Başlangıçta Presley de zenci şarkılarını yeniden yorumluyordu. Örneğin ilk popüler şarkılarından olan “Hound Dog” aslında Blues sanatçısı Big Mama Thornton’ın bestesiydi. Daha sonra, yeni Rock and Roll bestecilerinin özgün şarkılarını söylemeye başladı. 

Ortaya çıkışından birkaç yıl sonra Rock and Roll türü, Amerikan tarzı pop müzik olma yolunda emin adımlarla ilerliyordu. Kısa zamanda etkisi Büyük Britanya’ya da yayıldı, 1960’lı yıllarda Beatles ve Rolling Stones gibi gruplar da ortaya çıkmıştı. Aynı dönemde Rock müziğiyle rekabet eden bir folk tarzı da ortaya çıktı. Bu; Kuzey Carolina ve Batı Virginia dağları arasında kalmış dar bir bölgenin; İskoçya, İngiltere ve İrlanda “ballad”larını temel alan müziğiydi.

Yine aynı dönemde, şarkılarını akustik gitar ve banjo eşliğinde icra eden The Weavers, Joan Baez, Judy Collins, ve Peter, Paul & Mary gibi şarkıcılar ise Rock müziğine daha düşük teknolojili bir alternatif sunuyorlardı.

Bob Dylan (1941-  ) ise, zencilere vatandaşlık haklarının verilmemesi gibi, dönemin toplumsal sorunlarını konu alan çarpıcı şarkılarla folk müziğin ulaştığı kitlenin sınırlarını genişletti. Biri rock ve diğeri katkısız folk müzik hayranı kitle arasındaki saflaşma, Bob Dylan’ın 1965 Newport Folk Müzik Festivalinde ‘elektronikleştiği’ (elektronik gitar çaldığı) için yuhalanması sırasında doruğa ulaştı. Dylan bu tavırdan hiç etkilenmedi ve folk müziğini, rock’la bütünleştirme yolunda devam etti.

Bu önemli hareket, rock ve folk müziğinin yolunu bugün bile belirlemeye devam etmektedir. Rock tarzının günümüzde hâlâ Amerika’da -ve dünyanın birçok yerinde– en etkin popüler müzik olmasının temel sebebi, birçok müzik tarzını ve yeni şovmenlik unsurlarını güçlü ritmik yapısına katabilmesidir. Rock müziği ne zaman yaratıcı enerjisini tüketiyormuş gibi görünse, kısa sürede genellikle Afrikalı Amerikalıların ortaya çıkardığı yeni tarzlarla kendini yeniliyor. Bunun son  örneğini, ritmik basit melodileri ve kafiyeli-argo sözleriyle 1980’lerde yükselen Rap’te görmek mümkündür.

Folk müziği gibi country de ABD’ye İngiltere, İskoçya ve İrlanda’dan gelmiştir. Country müziği, orijinal biçimiyle,  fiddle (keman türü), banjo, gitar ve bas fiddle gibi telli çalgılarla “old time” tarzında icra edilir. Virginia, Kuzey Carolina ve diğer güney eyaletlerindeki festivallerde hala dinlenmektedir.

Modern country müziği – dönemin sorunlarını ele alan özgün şarkılar— 1920’li yıllarda kırsal bölgelerde yaşayan kitlelerin iş bulmak için şehirlere göçü ile aynı zamana rastlar. Country müziğinin melankolik bir tınısı vardır. Klasik şarkıların çoğu kayıp ve ayrılık konularını ele alır –kaybedilen yuvalar, geride bırakılan ebeveynler, yitirilen sevgiler gibi-. Diğer Amerikan popüler müzik biçimleri gibi country de sık sık kendini rock and roll temposuna kaptırır. Bu bağlamda “Country Rock” başarılı bir bileşimdir. Ancak popülarite açısından country müziği, rock’u geriden takip etmektedir. Öte yandan country şarkıcısı Garth Brooks(1962- ) Amerikan müzik tarihinin diğer şarkıcılarından çok daha fazla albüm satmıştır – buna Elvis Presley ve Michael Jackson da dahildir.

Özgün bir Amerikan tarzı yakalayan ilk popüler müzik bestecisi Stephen Foster’dı (1826-1864). Avrupa müziği ile Afrika kökenli Amerikan müziğinin ritm ve temalarını birleştirerek yaptığı düzenlemeler, Amerikan müziğini biçimlendirmeye devam etmektedir. İrlanda kökenli Foster, Amerika’nın güneyinde büyümüştü. Köle müziği ve beyaz oyuncuların zenci makyajıyla kendilerini Afrikalılara benzetip Afrika kökenli şarkılar ve danslar sergiledikleri “minstrel” gösterilerine tanık olmuştu. Bu tür materyaller Foster’ın çok bilinen şarkılarına da esin kaynağı olmuştu. Aralarında “Oh! Susanna,” “Camptown Races,”  “Ring the Banjo,” “Old Folks at Home”un (ya da çok bilinen ilk mısrası ile: Way Down upon the Swanee River) da bulunduğu bu şarkıları Amerikalılar hâlâ ezbere bilirler.

Filmler ve radyo daha ortada yokken birçok Amerikalı ya kendi başlarına eğleniyordu ya da hatiplerin, sirklerin ve gezgin sahne gösterilerinden oluşan “vaudeville”in (vodvil) şehre gelmesini bekliyordu. Birçok ünlü Amerikalı gösteri sanatçısı kariyerine vaudeville ile başlamıştı. Örneğin W.C. Fields, Jack Benny, George Burns ve Gracie Allen, Buster Keaton, Sophie Tucker, Fanny Brice, Al Jolson ve The Three Stooges. Ancak halk sürekli yeni şarkılar istiyordu. 19. yüzyılın sonunda, New York’ta Tin Pan Alley adı verilen bir sokakta yoğunlaşan şirketler müzik yayınları sektörünü yarattı.

Vodvil ve Avrupa’dan gelen “operetta” tarzları zamanla Broadway müzikalini – öykünün şarkılı ve danslı diyaloglarla anlatıldığı yeni bir tür- yarattı. Bu türün ilk başarılı – ve hala en iyiler arasında yer alan–  örneği ilk kez 1927’de sahnelenen Jerome Kern’in Şov Gemisi idi. İlginç olan şudur ki, Şov Gemisi, zenci-beyaz ortak yaşamı üzerine kurulu bir öyküden yola çıkarak, Amerikan müziğindeki zenci etkisini anlatır. Gösterinin ana müzik teması “Ol’ Man River” ise bir köle ağıtıdır.

Besteci Irvin Berlin (1888-1989) Tin Pan Alley’den Broadway’e yumuşak bir geçiş yapmıştı. Rus-Yahudi göçmeni olmasına rağmen en ülü Amerikan şarkılarına imza attı. “God Bless America”, “Easter Parade” “White Christmas”, “There is no Business like Snow Business” ve “Cheek to Cheek” bunlardan birkaçıdır. Cole Porter (1891-1964) “Anything goes” “My heart belongs to daddy”  “You’re the top” “I get a kick out of you” ve “It’s De-Lovely” gibi şarkılarda kullandığı imalı sözler ve çoşkulu melodilerle Broadway şov şarkılarına ayrı bir incelik katmıştır.

Scott Joplin (1868-1917) ve Eubie Blake (1883-1983) gibi zenci besteciler de kendi kültürel miraslarından esinleniyorlardı.  Yazdıkları eserler piyano için “ragtime” (kesik tempolu müzik) parçaları ve Joplin örneğinde opera tarzındaydı. Joplin ölümünden sonra unutulmuştu ama şarkıları 1970’li yıllarda geri döndü. Blake, Shuffle Along adlı bir müzikal besteledi. Zencileri konu alan ve yine zenciler tarafından sahnelenen ilk Broadway müzikaliydi. Blake, 90’lı yaşlarına kadar çalışmalarına devam etti. Kaynağını köle şarkılarından alan Blues tarzı ise 1920’li ve 30’lu yıllarda New York’ta ve diğer şehirlerde çok tutuluyordu. Blues’un önde gelen isimleri Ma Rainey (1886-1939) ve Bessie Smith’di (c. 1898-1937).

Amerikalı film eleştirmeni Pauline Kael, yazılarını topladığı kitabına (1968) “Kiss Kiss Bang Bang” adını vermişti. Bir İtalyan film posterinden esinlendiği bu ismi  açıklarken Kael “sinemanın çekiciliğini açıklayan en özlü deyiş bu olsa gerek” diyor. (Kitabın adının) Amerikan filmlerinin saf enerjisini özetlediğine şüphe yok.

Sinema, Amerikan icadı olmasa da, bu ülkenin dünya eğlence kültürüne sağladığı en büyük katkılardan biridir. 1900’lü yılların başında, sinemanın ilk kurulduğu yılarda özellikle Yahudilerden oluşan birçok göçmen grubu Amerikan film sanayinde iş imkânı bulmuştu. Irkçı önyargılar yüzünden diğer iş gruplarına kabul edilmeyen göçmenler bu yeni gelişen sektöre kendi damgalarını vurmaya başladılar. O dönemde dükkân önlerine kısa film izleme mekânları kuruluyordu. Giriş ücreti bir ‘nickel’(5 sent) olduğu için bunlara ‘nickelodeon’ adı veriliyordu. Birkaç yıl içinde Samuel Goldwyn, Carl Laemmle, Adolph Zukor, Louis B. Mayer, ve – Harry, Albert, Samuel, Jack’den oluşan- Warner Kardeşler gibi birkaç müteşebbis göçmen yapımcılık alanına geçti. Ve kısa zamanda yeni bir iş sektörü haline gelen film stüdyosunun önde gelen patronları oldular.

Büyük stüdyolar Los Angeles, California’daki Hollywood bölgesinde yer alıyordu. 1. Dünya Savaşı öncesinde Amerika’nın çeşitli şehirlerinde film yapılıyordu ama sanayi geliştikçe yapımcılar Güney California’ya doğru kaymaya başladı. Onları güneye çeken, yıl boyunca çekim imkânı sağlayan ılımlı iklim ile mekân ve manzaraların çeşitliliğiydi.

Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupa’dan başka sinemacılar da gelmeye başladılar: Yönetmenlerden Ernst Lubitsch, Alfred Hitchcock, Fritz Lang ve Jean Renoir; oyunculardan Rudolph Valentino, Marlene Dietrich, Greta Garbo, Ronald Colman ve Charles Boyer. Batıda sesli filmlerin başlamasıyla New York sahnelerinden gelen oyuncuların da katılımı sonucu sinemacılar 20. yüzyılın en çabuk gelişen sanayilerinden birini oluşturmaya başladılar. Sinemanın popülaritesinin en yüksek olduğu 1940’lı yılların ortasında stüdyolarda, yılda 400 kadar film çevriliyordu. Haftada 90 milyon kişi bunları izliyordu.

Altın çağı olan 1930 ve 40’lı yıllarda Hollywood’dan çıkan filmler Henry Ford’un montaj bantından çıkan arabalar gibiydi. Hiçbir film diğerine benzemiyordu ama hepsi belli bir formüle göre yapılıyordu: Western, komedi, kara filmler, müzikal, çizgi film, biopic (biyografik film), vb. Yine de her film biraz farklıydı ve araba işçilerinin aksine filmleri yapanların hepsi birer sanatçıydı. To Have and Have Not, (1944) sadece Humphrey Bogart (1899-1957) ile Lauren Bacall’ı (1924- ) bir araya getiren ilk film olarak değil aynı zamanda ileride Nobel ödülünü kazanacak olan iki kişi tarafından yazılmış olma özelliğini de taşıyordu. Bunlar, filmin esinlendiği aynı adlı kitabın yazarı Ernest Hemingway (1899-1961) ile onu senaryolaştıran William Faulkner’di (1897-1962).

Sinemacılık hâlâ bir işletme olarak görülüyordu ve film şirketleri stüdyo sistemi denilen bir yöntemle para kazanıyorlardı. Büyük stüdyoların düzenli maaş verdikleri oyuncu, yapımcı, yönetmen, senarist, dublör ve teknisyenlerden oluşan binlerce kişilik kadroları vardı. Ayrıca bu şirketlerin, sadece kendi filmlerini gösteren ve daima yeni malzemeye ihtiyaç duyan ülke çapında yüzlerce sineması mevcuttu.

Asıl şaşırtıcı olan ise, böylesine kısıtlı olanaklardan inanılmaz derecede nitelikli filmlerin ortaya çıkmasıydı. Bunun sebeplerinden biri, piyasada çok sayıda film bulunduğu için hepsinin çok satma amacıyla yapılmıyor olmasıydı. Bir stüdyo, iyi bir senaryo ve pek tanınmayan aktörlerle orta-bütçeli bir yapım gerçekleştirip zararı göze alabiliyordu. En iyi Amerikan filmi kabul edilen Orson Welles’in yönettiği Citizen Kane (Yurttaş Kane)(1941) de bu tarz bir çalışmaydı. Ya da Howard Hawks (1896-1977) ve Frank Capra (1897-1991) gibi kararlı yönetmenlerin kendi sanatsal görüşlerini uygulamak için stüdyolarla mücadele etmeleri gerekiyordu. Stüdyo sisteminin en başarılı yılı 1939 olmuştur. Wizard of Oz (Oz Büyücüsü), Gone With the Wind (Rüzgâr Gibi Geçti), Stagecoach, Mr Smith Goes to Washington (Bay Smith Washington’da) (yönt: Capra), Only Angels Have Wings (yönt: Hawks), Ninotchka (yönt: Lubitsch), ve Midnight (Gece Yarısı) gibi klâsikler hep bu yılda çekilmişti.

Stüdyo sistemi 1940’ların sonunda iki güç tarafından zorlandı: Film yapımcılığı ile dağıtımının ayıran Federal Anti-Tröst yasası ve televizyonun ortaya çıkışı. Bütçe kaynakları arttığı halde üretilen film sayısı büyük bir düşüş gösterdi. Çünkü Hollywood, izleyicilere televizyonda göremeyecekleri tarzda yapımlar sunmak istiyordu. Bu korkunun Hollywood üzerindeki etkisi devam etti. Buna; oyunculara, stüdyo yöneticilerine ve sözleşmeleri düzenleyen menajerlere verilen yüksek maaşlar da eklenince bugünkü filmler ya çok başarılı oluyor, ya da büyük zarar ediyor. Sonucu belirleyen şey ise, yüksek maliyetli filmlerin halkın zevkine uyup uymamasıdır.

Stüdyolar hala faaldir. Çoğu diğer medya şirketleriyle ortaklık içerisindedir. Ama artık Amerika’nın en ilgiye değer filmleri bağımsız yapımlardan oluşuyor. Örneğin Woody Allen’ın (1935 – ) filmleri bu kategoriye girmektedir. Eleştirmenlerden olumlu puan alan Allen filmleri aynı zamanda kar da getiriyor. Ve iyi oyuncular zaten Allen ile çalışmak istedikleri için yüksek ücret talep etmiyorlar ve filmler ucuza maloluyor. Bu yüzden bazı filmlerin izlenme oranı az da olsa parasal kaybı çok fazla olmuyor. Öte yandan Tom Cruise ya da Arnold Schwarzenegger filmlerinin başlangıç giderleri starlara verilen yaklaşık 10 milyon dolar ile belirleniyor. Diğer harcamalar eklenince rakam birkaç katına çıkıyor. Bu yüzden Hollywood stüdyo yöneticileri filmin izlenme oranı konusunda şansa yer bırakmak istemiyorlar.ho

Çok seyahat etmiş olan başka bir Amerikan oyunu ise basketboldur. Basketbol günümüzde yaklaşık 250 milyon kişinin düzenli, sayısız kişinin de boş zamanlarını değerlendirmek için oynadığı bir oyundur. Bu oyun ilk defa 1891 yılında, Presbiteryen rahip adayı  James Naismith (1861-1939) tarafından oynatılmıştır. Naismith, Genç Erkekler Hristiyanlık Birliği’ne (YMCA) ait Springfield, Massachusetts’de bir okulda beden eğitimi dersi vermek üzere görevlendirilmişti. Ders vereceği sınıf çok düzensiz olduğu için Naismith’e yeni bir oyun bulup gençleri oyalama talimatı verilmişti. Kış mevsiminde oldukları için dışarıda hava çok soğuktu ve bu yüzden kapalı alanda oynanabilecek bir oyun tercih ediliyordu. Naismith, Kanada’da geçirdiği çocukluk yıllarını ve o dönemde oynadıkları “taş üstünde ördek” adlı bir oyunu hatırladı. Bu oyunda amaç yüksekte duran bir kaya parçasını, küçük taşlar kullanarak düşürmekti. Naismith aynı zamanda “rugby” oyuncularının kapalı bir spor salonunda topları bir kutunun içine atarak antreman yaptıklarını da hatırlıyordu. Aklına yükseğe bir kutu bağlayıp içine top atma fikri geldi ama karton kutu bulunamayınca şeftali filesi kullandı. “Sıçrama’nın 100 Yılı” adlı kitabın yazarı Alexander Wolff’a göre Naismith ‘yaklaşık bir saat’ içinde oyunun kurallarını yazdı. Bu kuralların çoğu hâlâ geçerlidir.

Basketbolun yayılmasının üç temel nedeni vardı: YMCA mezunları çok seyahat ediyorlardı, Naismith oyunun kurallarını herkese anlatıyordu ve kış mevsiminde içerde oynanabilecek basit bir oyuna ihtiyaç vardı. Naismith, bu spora Amerika’nın ilk büyük üniversite basketbol coach’u (koç’u) Forrest “Phog” Allen’ı (1885-1974) da kazandırmıştır. Allen, önce Kansas Üniversitesi’nde Naismith’in oyuncusuydu. Daha sonra aynı üniversitede 771 oyun boyunca kendisi coach olarak görev aldı. Allen’ın yıldız oyuncuları arasında profesyonel basketbolun ilk süperstarlarından olan Wilt Chamberlain vardı. Chamberlain 1982 yılında bir maçta 100 sayı atarak rekor bir sonuca imza atmıştı.

İlk profesyonel basketbol ligi 1898 yılında kurulduğunda oyuncular kendi sahalarındaki maçlardan $2.50, deplasmanda ise $1.25 kazanıyorlardı. O dönemden bu yana yüz yıl bile geçmedi ama Washington Bullet’ın (şimdiki adı Washington Wizards) yıldız oyuncularından Juwan Howard bugün, kendi takımından ve Miami Heat’ten yedi sezon için 100 milyon doları aşan teklifler alıyor.

Amerikan Basketbol Birliği’nde(NBA) bugün birçok yabancı oyuncu vardır. Ancak, Olimpiyatlarda ve uluslararası karşılaşmalarda evlerine dönüp kendi ülkelerini temsil ederler. Amerikan milli takımının 2002 yılındaki Dünya Şampiyonası’nda 6. sırada yer alması, basketbolun dünya sporu haline geldiğinin tartışılmaz bir göstergesidir.

İki önemli kaynak arasındaki çelişki, Amerika’da sanatın -müzik, dans, mimari, görsel sanatlar ve edebiyat- gelişimine damgasını vurmuştur. Bunlardan biri Avrupa’nın üst düzey, incelmiş zevki, diğeri ise yerel özgünlüktür. İyi Amerikan sanatçıları, her iki kaynaktan da yararlanmayı başardılar. Bu bölümde, Eski Dünya-Yeni Dünya çatışmasını yapıtlarıyla birleştirmeyi başarmış olan ünlü Amerikalı sanat adamlarından söz edeceğiz.

20. yüzyıla kadar Amerika’nın, “ciddi” müziği, Avrupa üslubunun standartlarıyla biçimlenmişti. Ancak İngiliz baba ile Kreol annenin oğlu olan besteci Louis Moreau Gottschalk’ı (1829-1869) hariç tutmak gerekir. Gottschalk, müziğini, yetiştiği New Orleans’ta dinlediği Karaib ritmleri ve plantasyon melodileriyle yapılandırmıştı. Uluslararası üne kavuşan ilk Amerikalı piyanisttir. Ama erken ölümü, kişiliğinin karanlıkta kalması sonucunu getirmiştir.

Edward MacDowell’in (1860-1908) besteleri erken dönem Amerikan müziği için daha iyi bir örnektir. Müziğini, Avrupa modellerine dayandırmış ve “Amerikan Bestecisi” sıfatını reddetmiştir. Erken dönem Amerikan yazarlarının düştüğü tuzağa yakalanmıştı. Tam Amerikalı olmak, köylü olmaktır sanıyordu.

Amerika’da özgün klasik müzik George Gershwin (1898-1937) ve Aaron Copland (1900-1990) gibi bestecilerin, yerel melodi ve ritmleri, Avrupa formlarına uygulamasıyla ortaya çıktı. Gershwin’in “Rhapsody in Blue” ile “Porgy & Bess” operası cazdan ve Afrikalı-Amerikan halk (folk) şarkılarından esinlenmişti. Yapıtlarından bazıları ise gerçek şehir müziğidir. Örneğin, “An American in Paris”in (Paris’te bir Amerikalı) giriş bölümünde çalgılarla taksi kornaları taklit edilmişti.

Harold C. Schonberg’in ‘Ünlü Bestecilerin Yaşamları’ adlı kitapta yazdığına göre: “Copland, Gershwin için ‘Amerikan müziğini, Alman müziğinin boyunduruğundan kurtarmıştır’ demiştir”. Paris’te eğitim gören Gershwin, geleneklerden sıyrılmayı başarmış ve ilgisini caza yöneltmiştir. (Cazla ilgili ayrıntılı bilgi için 11. bölüme bakınız) Senfoni, konçerto ve oparaların yanısıra film müzikleri de bestelemişti. Yine de esas olarak Amerikan halk şarkılarından esinlenip yazdığı bale müzikleriyle tanınır. “Billy the Kid”, “Rodeo”, “Appalachian Spring”.

Bir başka özgün besteci de Charles Ives’dir. (1874-1954) Popüler klasik müzik unsurlarını, keskin bir ahenksizlikle birleştirmiştir. “Eski akorları kullanmayacağımı çok erken farkettim. Ben farklı şeyler duyuyordum” diyordu. Ancak onun kendine has müziği yaşadığı dönemde pek fazla icra edilmedi. Ama Ives şimdi, 20. yüzyılın müzik gelişimlerini önceden görmüş olan, yenilikçi bir sanatçı olarak değerlendiriliyor. Ives’i izleyen besteciler onun 12 sesli gamlarını, minimalizmini ve diğer icracılara yabancı gelen yeniliklerini kullanmıştır.

20. Yüzyılın son 10 yıllık döneminde, geriye dönüş başladı. Hem besteciyi hem de dinleyici memnun eden bu durum, Amerikan senfoni orkestralarının, konumlarından duydukları tedirginliği ortadan kaldırıyordu. Orkestraların ve opera gruplarının finanse edildiği Avrupa’nın tersine Amerika’da müziğe destek verilmiyordu. Senfoni orkestraları, bağışlarla ve ücretli konserlerle varlığını sürdürüyordu.

Bazı orkestra yöneticileri, yeni besteleri eski müzik parçalarıyla birlikte aynı program içinde sunarak sıradan dinleyiciyi mutlu etmenin yolunu bulmuştu. Sonuç olarak, eski ve yeni opera, gelişmeyi başardı. Ama konser vermek pahalı bir faaliyettir. Bu yüzden daima sponsor şirketlere ve bağışçılara ihtiyaç vardır.

Amerikan edebiyatı’nın ilk ürünleri, Avrupa’ya ait biçim ve tarzların türevi ve  yeni bir bölgeye uyarlanmasıydı. Örneğin, Charles Brockden Brown’un (1771-1810), Wieland gibi romanları, İngiltere’deki Gotik eserlerin birer taklidiydi. Washington Irving’in (1783-1859), Yeni Dünya’da geçen “Rip Van Winkle”, “The Legend of Sleepy Hollow” gibi ünlü romanlarında bile Avrupa ortamını gözlemek mümkündür.

Yeni şiir ve roman dalında ilk cesur ürünler veren Amerikalı edebiyatçı, Edgar Allan Poe (1809-1849) idi. Poe, 1835 yılında kısa öyküler yazmaya başladı. –“The Masque of the Red Death”, “The Pit and the Pendulum”, “The Fall of the House of Usher ve “The Murders in the Rue Morgue” (Morg Sokağı cinayetleri)-. Öykülerinde, insan psikolojisinin gizli kalmış yanlarını araştırarak, fantazi ve sır unsurlarının sınırlarını zorluyordu.

1837’de genç Nathaniel Hawthorne (1804-1864) onun öykülerini Twice-Told Stories adı altında toplayarak sembolizm ve esrarengiz olaylar yüklü bir eser ortaya çıkardı. Hawthorne romantik eserler yazıyordu. Bunlar, suç, gurur ve duygusal baskı gibi New England’da gözlediği temaları dile getiren sözde-alegorik romanlardı. Başyapıtı olan “The Scarlett Letter”, zina yaptığı için toplumdan dışlanan bir kadının acı öyküsüdür.

Hawthorne’un romanları, arkadaşı Herman Melville’i (1819-1891) çok etkilemişti. İlk başlarda Melville, yaptığı deniz yolculuklardan yarattığı egzotik romanlarla adını duyurmuştu. Sonra, Hawthorne’dan esinlenerek felsefi tartışmalar içeren romanlar yazmaya başladı. Ünlü kitabı Moby Dick, balina avı olarak başlayan bir yolculuğun, saplantılar, kötülük kavramı ve insanın bunlarla mücadelesini sorgulayan bir sürece dönüşümünü anlatır. Bir başka kısa romanı olan Billy Budd’da ise Melville bize, savaş sırasın bir gemideki, görev zorunlulukları ile merhamet duygusunun çatışmasını aktarmıştır. Daha derin incelemeler içeren kitapları çok satmadı ve ölümünden sonra unutuldu. Melville, 20. yüzyılın ilk dönemlerinde yeniden keşfedildi.

1836 yılında eski bir rahip olan Ralph Waldo Emerson (1803-1882), “Nature” adlı  çarpıcı bir inceleme yayınladı. Doğayı inceleyip onunla uyumlu hareket edilirse, örgütlü dinlere gerek kalmadan, yüksek bir ruhsal düzeye ulaşmanın mümkün olduğunu savunuyordu. Bu fikir, sadece çevresinde toplanan ve Transandantalizm Hareketi’ni oluşturan yazarları değil, vaazlarını dinleyen halkı da etkilemişti.

Emerson’un en yetenekli takipçisi kararlı bir ‘nonkonformist’ olan Henry David Thoreau (1817-1862) idi. 2 yıl boyunca, bir korulukta, göl kıyısındaki bir kulübede tek başına yaşadıktan sonra Walden’i yazdı. Örgütlü toplumun müdahalesine ve yaptırımlarına başkaldırmayı savunan uzun bir incelemeydi. Radikal yazıları, Amerikan karakterindeki, kökleri derinlere dayanan bireyciliğin ifadesidir.

Mark Twain (asıl adı Samuel Clemens 1835-1910). Doğu Kıyısı’ndan uzakta (sınır eyaleti Missouri’de) doğmuş olan ilk büyük Amerikalı yazardır. Başyapıtları olan, “Life on Mississippi” adlı biyografisi, “Huckleberry Finn’in Maceraları” gibi romanları 2. bölümde anlatılmıştır. Twain’in, gazeteciliğin etkilerini taşıyan, yerel deyimlerin ve argonun kullanıldığı, süslemeden uzak biraz da saygısız mizahi tarzı Amerikan yazarlarının kullandığı dilin değişmesine sebep oldu. Onun karakterleri gerçek insanlar gibi konuşuyor, gerçek Amerikalı gibi yerel lehçeler kullanıyor, yeni sözcükler üretiyor, aksanlı konuşuyorlardı.

Henry James (1843-1916) Eski Dünya-Yeni Dünya ikilemiyle, doğrudan bu konu hakkında yazarak yüzleşmeyi seçti. New York City’de doğmuş olmasına karşın yetişkinlik yıllarının çoğunu İngiltere’de geçirmişti. Romanlarının çoğu Avrupa’da yolculuk eden ya da orada yaşayan Amerikalıları anlatır.

James’ın karmaşık, nitelikli cümleleri ve parçalanmış duygusal ayrıntılar okuyucu için ürkütücü olabilmektedir. Okunması daha kolay olan kitaplarından “Daisy Miller”, Avrupa’da, büyü yeteneğine sahip bir Amerikalı kızı anlatır. “The Turn of the Screw” ise esrarlı bir hayalet öyküsüdür.

Amerikanın iki büyük 19. yüzyıl şairi de aynı tarzı ve coşkuyu benimsemişti. Walt Whitman (1819-1892) Bir gezgindi. İşçilik yapmıştı. Ve Amerikan İç Savaşı’nda (1861-1865) gönüllü hastabakıcı olarak görev yapmıştı. Yenilikçi bir şairdi. En büyük eseri Leaves of Grass’ta her biri farklı uzunlukta satırlardan oluşan serbest mısralarla, Amerikan demokrasisinin geniş kapsamlılığını tasvir etmişti. Bu temayı daha da ileri götürüp, bencillik izlenimi vermeden kendi içinde de erçekleştirmiştir. Örneğin, Leaves of Grass adlı eserindeki uzun şiiri “Song of Myself”de Walt Whitman şöyle yazmıştır: “Bunlar dünyanın her yerinde yaşayan her yaştan insanın düşünceleridir. Bana özgü değildir”.

Whitman “Elektrik Beden” adını verdiği insan bedeninin de şiirini yazmıştır. İngiliz romancı D. H. Lawrence, Klasik Amerikan Edebiyatı adlı eserinde Whitman’ın “insan ruhunun, bedenden yüce ve ulvi olduğu konusundaki ahlaki inancı ilk sarsan şairdir” der.

Öte yandan Emily Dickinson (1830-1886) evlenmemiş asil bir kadın olarak Massachusetts’de küçük bir şehirde kapalı bir hayat yaşamıştı. Klasik yapı içinde yazılmış, deha ve zekâ ürünü olan zarif şiirleri psikolojik derinliğe sahipti. Kendi dönemi için sıradışıydı. Ve yaşadığı dönemde pek azı yayımlandı.

Şiirlerinin çoğu ölümünden sonra ortaya çıktı ve ne yazık ki yanlış yorumlandı. Şiirlerinden biri “Ölmek için duramazdım. Bu yüzden o durup beni bekledi” diye başlıyordu.  Bir diğerinde ise, erkek egemen toplumda, tanınmayan bir kadın şair olma konumunu hicvediyordu: “Ben hiç kimseyim. Sen kimsin? Sen de mi hiç kimsesin?”

20. yüzyılın başlarında Amerikalı yazarlar, romanın sınırlarını, toplumun en alt ve en üst seviyelerini kapsayacak şekilde genişletmişlerdi. Edith Wharton (1862-1937) öykülerinde ve romanlarında, içine doğduğu Doğu kıyısı kesimini yani üst sınıfı irdeliyordu. Ünlü kitaplarından biri olan The Age of Innocence’da (Masumiyet Çağı), kendi sınıfına ait olmayan çekici biri yerine, sosyal çevrede onaylanan bir kadınla evlenmeyi seçen bir erkeği anlatır. Yine aynı dönemde, İç Savaşı anlatan The Red Badge of Courage adlı romanıyla tanınan Stephen Crane (1871-1900) ise, Maggie: A Girl of the Streets adlı kitabında New York City fahişelerini tasvir ediyordu. Theodore Dreiser (1871-1945) de Sister Carrie adlı romanında, Chicago’ya gelerek bir erkeğin metresi olan bir kasaba kızını anlatıyordu.

Tarz ve biçim denemeleri, sonraları diğer yeni özgür akımlarla birleşti. O dönemde sürgün yaşayan Gertrude Stein (1874-1946), Three Lives adlı eserini 1909’da Paris’te yayımladı. Kübizm, caz, ve diğer çağdaş sanat ve müzik hareketlerinden esinlenerek yazılmış bir çalışmaydı.

Şair Ezra Pound (1885-1972) Idaho’da doğmuş ama hayatının çoğunu Avrupa’da geçirmişti. Karmaşık, bazen de karanlık olan yapıtları, hem Doğu’ya hem de Batı’ya ait diğer sanat dallarına ve edebiyata göndermeler içerir. Pound başka şairlere de ilham kaynağı olmuştur. Özellikle kendisi gibi sürgün olan T.S. Elliot’a (188-1965). Elliot, yoğun bir simgesel yapıdan oluşan ussal, serbest şiirler yazmıştır. “The Waste Land” adlı kitabı 1. Dünya Savaşı sonrası toplumununun solgun yüzünü, kesik kesik kabus imgeleri kullanarak dile getirmiştir. Pound gibi Elliot’un şiiri de göndermelerle doludur. Hatta The Waste Land’in bazı baskılarına şairin kendisi tarafından dipnotlar eklenmiştir. Elliot, 1948 yılında Edebiyat dalında Nobel Ödülü aldı.

Amerikan yazarları savaş sonrası toplumda yaşanan düş kırıklığını da dile getirmişlerdir. F. Scott Fitzgerald (1896-1940) eserlerinde 1920’lerin huzursuz, zevke susamış, cüretkar havasını yakalamıştı. Fitzgerald’ın “The Great Gatsby” (Muhteşem Gatsby) adlı romanında da ortaya koyduğu ana tema, gençlerin, büyük hayallerinin sonunda varılan düş kırıklığı ve başarısızlıktı.

Ernset Hemingway (1899-1961)1. Dünya Savaşı’nda ambülans şöförlüğü yapmış, şiddete ve ölüme bizzat tanık olmuştu. Gördüğü anlamsız katliamlardan sonra soyut bir edebi dilin boş ve yanıltıcı olduğuna karar verdi. Gereksiz sözcükleri kullanmayı bıraktı, cümle yapısını sadeleştirdi ve somut olaylara ve objelere odaklandı. Cesaretin, ancak baskı altındayken güçlendiğini savunuyordu. Kitaplarındaki kahramanlar güçlü, sessiz ve kadınlarla ilişkilerinde başarısız kişilerdi. “The Sun Also Rises” ve “A Farewell to Arms” en iyi romanları kabul edilir. 1954 yılında Nobel Ödülü’nü kazanmıştır.

Romanın yanısıra 1920’li yıllar drama dalında da verimliydi. Eugene O’Neill’den (1888-1953) önce önemli bir oyun yazarı yoktu. 1936 yılında Nobel Edebiyat Ödülü kazanan O’Neill, insanın iç dünyasını keşfetmek için, klasik mitoloji, İncil ve psikolojiden yararlanıyordu. Cinsellik ve aile kavgalarıyla ilgili cesur kitaplar yazdı. Ama asıl konusu, bireylerin kimlik arayışıydı. En ünlü çalışması Long Day’s Journey Into Night, kendi ailesinden yola çıkarak yazdığı, küçük bir toplulukta geçen ama içeriği geniş, sarsıcı ve sinir bozucu bir oyundu.

Bir başka Amerikan özgün oyun yazarı ise Tennessee Williams’dır(1911-1983). Güneyli birikimini, şiirsel ama aykırı oyunlarında ifade etmiştir. Genelde, kaba bir çevrede kapana kısılmış duyarlı kadınları anlatıyordu. Oyunlarının çoğu filme alınmıştır. Bunlar arasında “A Streetcar Named Desire”(İhtiras Tramvayı) ve “Cat on a Hot Tin Roof”u (Kızgın Damdaki Kedi) sayabiliriz.

Hemingway’den 5 yıl önce bir başka Amerikalı romancı daha Nobel Ödülü almıştı. William Faulkner (1897-1962). Faulkner,  kendi yarattığı ve Yoknapatawpha adını koyduğu Mississippi’deki hayali bölgede olağanüstü bir insancıllığı dile getirmişti. Onun kahramanları, iç dünyalarını, önceden belirlenmemiş repliklerle, kopuk kopuk ifadelerle dile getiriyordu. Buna “Bilinç Akışı” tekniği deniyordu. (Aslında bu bölümler titiz bir çalışmanın ürünüdür, verilen ‘raslantısalmış gibi izlenimi’ yanıltıcıdır). Geçmişin, -Güney’deki kölelik dönemi- bugün hâlâ yaşandığını göstermek için, zaman kesitlerini karışık kullanmıştır. Büyük yapıtları arasında “The Sound and the Fury”, “Absalom! Absalom!”, “Go Down”, “Moses” ve “The Unvanquished” i sayabiliriz.

Faulkner, Güney Edebiyatı’ndaki Rönesans’ın bir parçasıydı. Bu hareketin içinde Truman Capote (1924-1984) ve Flannery O’Connor (1925-1964) da yer alıyordu. Capote, genellikle kısa öyküler, kurgu ya da kurgu olmayan eserler verdi. Ancak başyapıtı “In Cold Blood”dı. Gerçek bir olaya dayanan bu eserde, bir dizi cinayet ve sonuçları, psikolojik incelemelerden yararlanan bir romancı gözüyle ama düz bir dille anlatılmaktadır. Roman dışı yazım tarzı kullanan diğer yazarlar ise, Norman Mailer (1923- ) ile Tom Wolfe’dur (1931- ). Mailer, “Armies of the Night”da, Pentagon’a yapılan savaş karşıtı yürüyüşü, Wolfe da “The Right Stuff’da Amerikalı astronotları anlatmıştı.

Flannery O’Connor Katolikti. Ve doğduğu yer olan Güney’de, Protestan ortamında dışlanmıştı. Onun kahramanları, Tanrı ve Şeytan saplantısı içindeki Protestan köktendincilerdi (fundamentalistler). O’Connor trajikomik öyküleriyle tanmıştır.

1920’lerde New York City’nin kenar mahallesi Harlem’de zenci sanatçılar ortaya çıktı. Harlem Rönesansı denilen bu dönem, Langston Hughes (1902-1967), Countee Cullen (1903-1946) ve Claude McKay (1889-1948) gibi şairler yarattı. Romancı Zora Neale Hurston (1903-1960), yazma yeteneğini Antropoloji bilgisiyle bütünleştirip kaynağını Afrikalı-Amerikan sözlü geleneğinden alan etkileyici öyküler yazdı. Açık renk tenli Afrikalı-Amerikan bir kadının hayatını ve evliliklerini anlatan “Their Eyes Were Watching God” gibi romanlarıyla kendinden sonraki zenci kadın yazarlara esin kaynağı oldu.

2. Dünya Savaşı’ndan sonra farklı görüşlerin toplumda kabul görmeye başlaması, zenci yazarları, Amerikan Edebiyatı’nın merkezine yerleştirdi. James Baldwin (1924-1987), Giovanni’s Room adlı eserinde ırkçılığı aşağılayarak cinsel tercihini açıkça ortaya koydu. “Invisible Man” adlı eserinde, Ralph Ellison (1914-1994) zencilerin Afrikalı-Amerikalı’ların toplumdaki zor durumuna değinmişti. Siyah ırk insanları, ne yaparlarsa yapsınlar, beyazların onları görmezden gelmesini sağlayamıyorlardı. Bu, çağdaş dünyanın en geniş kimlik arayışı temasıydı.

1950’lerde Batı Kıyısı’nda yeni bir edebiyat akımı doğdu. Bu, Beat Kuşağı’nın şiiri ve romanıydı. “Beat” sözcüğü, hem caz müziğinin ritmine, hem savaş sonrası toplumun çürümüşlüğüne, içki ve uyuşturucu yardımıyla yeni biçim arayışlarına hem de Doğu Mistisizmi’ne gönderme yapıyordu. “Howl” adlı yapıtıyla sosyal başkaldırıyı doruğa ulaştıran şair Allen Ginsberg (1926-1997) bu coşkulu harekete damgasını vurdu. Whitman tarzı bu eser güçlü bir mısra ile başlıyordu: “Kuşağımın en müthiş beyinlerinin delilikle yokolduğunu gördüm”. Jack Kerouac (1922-1969), “On the Road” adlı dönem kitabında Beat akımının kaygısız, hazcı yaşam tarzını yüceltiyordu.

Irving ve Hawthorne’dan günümüze kadar, Amerikan Edebiyatı’nda en sevilen tarz, kısa öyküler olmuştur. 20. yüzyıl öykü ustalarından John Cheever (1912-1982), Edebiyat Dünyası’na Amerikan yaşamının bir başka yüzünü daha kazandırdı: Büyük kentlerin çevresinde oluşan kenar mahalleler. Cheever, aydın kesime hitap eden mizahi yaklaşımıyla tanınan “The New Yorker” adlı derginin ortaklarından biriydi.

Halen geçerlikte olan edebiyat akımları üzerinde konuşmak tehlikeli olmakla birlikte, azınlık gruplarından gelen yeni romancılar dikkat çekmektedir diyebiliriz. Birkaç örnek: Amerikalı yazar Leslie Marmon Silko (1948- ) günlük dili kullanarak geleneksel öyküler anlatmakta ve “In Cold Storm Light” gibi lirik şiirler yazmaktadır. Çin kökenli Amy Tan (1952- ), ”The Joy Luck Club” da ailesinin California’ya ilk geldikleri dönemde verdiği mücadeleyi anlatmayı seçmiş. Küba kökenli Oscar Hijuelos (1951- ) “Mambo Kings Play Songs of Love” adlı romanıyla 1991 yılında Pulitzer Ödülü’nü aldı. Edmund White (1940- ),“A Boy’s Own Story” ile başlayan bir dizi romanıyla sayıları giderek artan Amerikan eşcinsellerinin yaşadığı acıları ve durumlarının gülünçlüğü anlatıyor. Afrikalı Amerikan kadınlar da son dönemin güçlü romanlarına imza attılar. “Beloved”’ın yanısıra pekçok eserin yazarı Toni Morrison (1931- ) Nobel Edebiyat Ödülü’nü (1993) aldı. Morrison, Nobel Ödülü’ne layık görülen 2. kadın Amerikalıdır.

ABD’de bireysel ve sosyal yükümlülüklerin oluşturduğu karma bir sağlık sistemi geliştirilmiştir. Halkın çoğunluğu, sağlık faturalarının bir kısmını, işyerlerinin sağladığı poliçelerden karşılar. Çalışan her 6 Amerikalıdan 5’i ve aileleri grup poliçelerinden yararlanır. Bu poliçeler, işveren tarafından, kendileri tarafından ya da ortaklaşa ödenir. Genelikle, çalışan kişi her ay belli bir prim öder. Bunun karşılığında sigorta şirketi sağlık harcamalarının belli bir bölümünü karşılar. Sigorta plânları çok çeşitlidir. Bazı plânlar diş tedavisini, psikolojik danışmanlık ve terapi ücretini kapsamadığı halde bazı plânlar bu harcamaları karşılayacak şekilde düzenlenmiştir.

Bir de Sağlık Koruma Örgütü (HMO) planı vardır. Bu sistem, sabit prim karşılığında bireye her tür tıbbi hizmet veren bir doktorlar grubundan oluşur. HMO, koruyucu hekimliği ön planda tutmaktadır. Çünkü, ameliyat ya da yatarak tedavi gibi, kendilerinin veremediği hizmetlerin ücretini ödemek zorundadırlar. HMO ile sağlık harcamalarının azaldığına inanılmakta ve bu uygulama günden güne yaygınlaşmaktadır. Ancak, doktor seçme şansı olmadığı için hastaların özgürlüğünü kısıtladığına inanan ve bu sistemden hoşnut kalmayanlar da vardır.

Bu arada Amerikalı doktorlar, yatarak tedavi ihtiyacını azaltmak suretiyle sağlık giderlerinin artışını önlemişlerdir. Eskiden hastanede yatmayı gerektiren pekçok tıbbi müdahale, bugün, “dış-hasta” sistemiyle gerçekleştirilmektedir. (Hasta günün belli saatlerinde hastaneye gelir, ancak akşam evine döner.) Dış hasta oranı 1980 yılında % 16 iken, 1993’te % 55’e yükselmiştir. Yatarak tedavi durumunda bile artık hastanede kalma süresi kısalmıştır.

Amerikan ekonomik sistemi hür, özel teşebbüs ve kendine güvene dayanır.

Yazar ve öğretmen Ralph Waldo Emerson’ın da vurguladığı gibi bunlar, Amerikalılar’ın değer verdiği niteliklerdir. Kendine yeterli olmak onlar için gurur meselesidir. Ancak hükümet, ihtiyaç içinde olanlara dönemsel ya da ömür boyu geçerli olmak üzere yardımını esirgemez. Bu bölümde, hükümetin destek sağladığı iki konuyu inceleyeceğiz. Sosyal Yardım ve Halk Sağlığı.

Amerika’da, yoksullara yardım görevi, gelenek olarak özel kurumların ya da yerel hükümetlere aittir. Yeni bir hayata başlamak üzere gelen göçmenler, çoğunlukla kendilerinden önce gelenlere bağımlıydı. Avrupa Ulusları 19. yüzyıl sonunda ve 20 yüzyılın başında sosyal yardım programları uygulamaya başlamıştı. Ancak bu sistemin Amerika’ya yerleşmesi uzun zaman aldı. Çünkü, o dönemde sanayileşme hızlı adımlarla ilerliyordu. Ve tarım alanlarının çokluğu dolayısıyla, isteyen herkesin iş bulabileceği inancı hakimdi.

1929’da başlayan Büyük Buhran, bu inancı sarstı. Ardarda bankaların iflâsı ve işyerlerinin kapanması yüzünden Amerikan tarihinde ilk kez, kitleler işsiz kaldı. Başkan Herbert Hoover, ekonomik koşulların, hükümet müdahalesi olmadan kendiliğinden düzeleceğine inanıyordu. Ayrıca zor durumda kalanların ihtiyaçlarının, eyalet yönetimleri ve yerel hükümetler tarafından karşılanacağına inanıyordu. Oysa söz konusu  hükümetlerin yeterli parası yoktu. Amerikalıların çoğu Hoover’ın Buhran’ı aşmak için gereğince mücadele vermediğine inandı ve 1932 yılında Franklin Roosevelt’i seçti.

Roosevelt göreve geldikten kısa süre sonra Kongre’ye reform ve iyileştirme yasaları sundu. Kongre, Başkan’ın sunduğu her türlü tedbir ve yasayı kabul etti. Hükümet yüzbinlerce kişi için iş alanları yarattı. Halk, baraj ve yol yapımı, eski binaların tadilatı, kırsal bölgelere elektrik sitemleri kurma, doğal hayatı koruma gibi büyük projelerde çalışmaya başladı.

Bu programların çoğu Buhran dönemi için geçici çözümlerdi. Ancak içlerinden bir tanesi -Sosyal Güvenlik programı- kurumlaştı. Çalışan kesimin maaşlarından kesilen paralarla emeklilere makul bir aylık bağlanıyor, işsizlere ve ihtiyaç içindekilere ödenek sağlanıyordu. Emekliler için aylık ödemeleri 62 yaşından itibaren başlıyordu. Ama çoğu kişi 65 yaşına kadar çalışıp daha yüksek aylık almayı seçmektedir. Son günlerde, Sosyal Güvenlik Fonu’nun 21. yüzyıldaki ihtiyaca cevap vermesi konusunda kuşkular doğmuştur. Çünkü yaşlı nüfus sayısı giderek artmaktadır. Tahmini bütçe açığını kapatmak için pek çok öneri sunulmuştur. Ancak uzun vadeli çözümler hâlâ tartışma halindedir.

Roosevelt’ten bu yana diğer Başkanlar da – özellikle 1960’lı yıllarda Lyndon Johnson- destek programları oluşturdular. Bunların arasında – ilerideki bölümlerde tartışılacak olan- Medicaid ve Medicare, yiyecek kuponları, ve sosyal konutlar – düşük gelirli kesimlerin satın alabilmesi için inşaat giderleri federal bütçeden karşılanan konutlar- bulunmaktadır.

İhtiyaç sahiplerinin başvurabileceği hükümet dışında kurumlar da vardır. Özel yardım dernekleri ve gönüllü örgütler. Gönüllü yardım – özellikle yaşlılara- günümüzde artış göstermiştir. 18 yaş üzeri nüfusun % 50’si bir dernekte gönüllü çalışmakta, ailelerin % 75’i de hayır kurumlarına bağışta bulunmaktadır.

Amerikalıların çoğunluğu, Sosyal Güvenlik yardımına ihtiyaç duymaksızın aldıkları ücretle rahatça yaşamaktadır. Orta sınıf olarak adlandırılan bu kesimin kendi evi, arabası vardır. Her yıl tatile giderler. Ve çocuklarının yüksek okul öğrenimini –hiç değilse bir bölümünü- karşılayabilirler.

Amerikalıların çoğu, temel masraflar için para biriktirebilir. Bir kısmı da, ilerde getirisinin yüksek olacağınu umarak borsada yatırım yapar.

Çalıştıkları iş yerinin de desteğiyle Hayat ve Sağlık Sigortası yaptırırlar. Çoğu şirketin kendi emeklilik programı bulunur. Çalışanlar, emeklilik yılları için özel bir fona para yatırırlar. Sosyal Güvenlik ödemeleri de hesaba katılınca emekliler için yaşlılık döneminde rahat yaşamak mümkündür. Ancak, hastane dışında, uzun vadeli bakım gerektiren hasta yaşlılar için ise bakım evleri pahalıdır.

2000 yılında, yıllık geliri 17,603 dolar ya da bunun altında olan 4 kişilik bir aile, Amerikan standartlarına göre yoksul sayılmaktaydı. Ülkedeki ailelerin % 11.3’ü bu gruba girmektedir. Yukarda anlatılan hizmetlere ek olarak yoksulluk sınırında yaşayan ailelere hükümet yardımı da yapılmaktadır. Gıda, giyim ve barınak ihtiyaçlarını karşılayamayacak kadar yoksul ailelere her ay belli bir para ödenir. Destek programlarının içinde en yaygın olanı, Bakıma Muhtaç Çocuklu Ailelere Yardım Programı’dır (AFDC). Özellikle babaları ölmüş çocuklar için oluşturulan bu program, milyonlarca yoksul ailenin ana gelir kaynağıdır.

Federal destek programlarının toplam maliyeti – Sosyal Güvenlik, Medicare, Medicaid ve diğer yardım programları- Federal hükümet harcamalarının yarısını oluşturmaktadır. Bu oran, 1960 yılında bunun yarısı kadardı (%25).

Amerikan Sosyal Yardım sistemi – özellikle AFDC harcamaları- 1980 ve 90’lı yıllarda eleştirilmeye başlanmış hatta genel seçimlerde temel tartışma konularından biri olmuştur. Orta sınıfa mensup Amerikalılar, ödedikleri vergilerin, çalışmaktan kaçınan kişiler olarak gördükleri (doğru ya da yanlış) insanlara harcanmasına tepki vermektedirler. Sosyal yardıma bağımlı olmanın süreklilik kazandığını ve ailelerde kuşaklar boyu böyle sürdüğünü iddia etmektedirler. Kimisi ise bu sistemin, kadınları evlilik dışı çocuk doğurmaya ittiğini söylemektedir. Çünkü verilen yardım miktarı, her yeni çocukla artmaktadır. Bazı uzmanlar ise, yoksulluğu yaratan sebepler – eğitim ve fırsat eşitsizliği- ortadan kalkmadıkça bu kesimin tek güvencesinin sosyal programlar olduğunu savunmaktadır.

Ancak, sosyal yardımların, kişileri bağımlı kılıp, kendi yaşamları üzerindeki kontrolü kaybetmelerine sebep olduğu düşüncesi, federal programlarda değişiklik yapılmasını getirmiştir. Örneğin, sosyal konutlarda yaşayanların, oturdukları daireleri satın alıp binadan sorumlu olmalarını sağlanmıştır.

1996 yılında, geniş kapsamlı bir çözümde oybirliğine varıldı. Yeni bir yasa çıkartıldı ve AFDC’nin yerine, İhtiyaç İçindeki Ailelere Geçici Destek Programı (TANF) uygulanmaya başlandı. TANF

Programı, federal kaynaklardan sağlanan gelirle eyalet tarafından yürütülmektedir. Yeni yasa, sosyal yardım süresini ömür boyu olmaktan çıkartıp, 5 yılla sınırladı. Bedenen eksikliği bulunmayan kişilere 2. yılın sonunda çalışma zorunluğu getirdi. ABD vatandaşlığına geçmemiş yasal göçmenlerin yararlanmasını önledi. Ve çalışmayan kişilere 3 aydan fazla yiyecek kuponu verilmesini engelledi.

Amerika, yeni dinler için bereketli bir ülkedir. Mormon ve Christian Science (Hıristiyan Bilim) Kiliseleri, Amerikan topraklarında gelişen dini grupların en bilinenleridir. Ülkedeki, dini işlere müdahale etmeme geleneği sayesinde küçük mezhepler de ABD’de kendilerine rahat bir yuva bulmuştur. Örneğin Amish’ler. Alman soyundan gelen bu göçmenler, Pennsylvania ve çevresindeki eyaletlere yerleşmiştir. Kuşaklardan beri sade bir hayat sürdürür, gösterişsiz giysiler giyer ve teknolojiden uzak yaşarlar.

Tarikat olarak adlandırılan bazı küçük gruplar da vardır. Bunların inançları aşırı uçlarda yer alır ve farklılıklarıyla gurur duyarlar. Yasalara uydukları sürece tarikatlara müdahale edilmez. Amerika’da dini ayrımcılığa pek rastlanmaz. Hatta farklı dinlerin ortak çalışmalar yaptığı görülür.

ABD’de en çok tartışılan nokta, dinlerin siyasetteki rolüdür. Son dönemlerde, Amerikalılar, kilise ile devlet işlerinin ayrılmasının, dine düşmanlık olarak yorumlandığına inanmaktadır. Muhafazakârlar ve köktendinciler birleşip, Hıristiyan Hakları adı verilen siyasi bir hareket başlattı. Amaçları, Anayasa Mahkemesi’nin kürtaja izin vermesine ve devlet okullarında toplu duayı yasaklamasına tepki vererek Anayasa’nın ya da yasa maddelerinin değişmesini sağlamaktır.

Bazı gruplar inançlarını açıkça ilân etmekle birlikte, Amerikalıların çoğu için din, kişisel bir meseledir ve gündelik sohbetlerde gündeme getirilmez. Halkın çoğunluğu, ibadetini sessiz bir şekilde yapar. Kimi, geleneksel dinlerin bir mezhebinin üyesi olarak, kimi mezhebini belirlemeden dini cemaatlere girerek,

kimi de, örgütlü gruplara katılmadan bireysel olarak inancını yaşar. Amerikalıların onda dokuzu, bir dinin mensubudur. Yaklaşık % 70’i de dini bir cemaatin üyesidir.

Katolikler gibi Yahudiler de Amerikan Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında küçük bir azınlıktı. 19. yüzyıl sonlarına kadar Amerika’daki Yahudilerin çoğu Alman kökenliydi. Yine çoğu, Museviliğin, Reformcu hareketinin üyesiydi. Çağdaş yaşama uygun düzenlemeleri savunuyorlardı.  Anti-Semitizm ve anti-Yahudilik, İç Savaş öncesinde sorun olmamıştı. Ama Yahudiler, büyük kitleler halinde ABD’ye gelmeye başlayınca Anti-Semitizm ortaya çıktı. Rusya ve Polonya’dan göç eden, eski geleneklere ve dini yemek kurallarına uygun yaşayan Ortodoks Yahudiler, ABD’ye ilk geldiklerinde kenar mahallelere yerleştiler.

Yahudi çocukları genelde devlet okullarına devam ediyor ve özel Yahudi okullarında kendi dinlerini öğreniyorlardı. Yahudi göçmenlerin çocukları hızla meslek sahibi oldular ve Amerikan Üniversitelerine girdiler. Çoğu akademik ünvan aldı. Bir kısmı dini kurallara itaat etmeyi sürdürdü. Bir kısmı ise, Yahudi kökenli olduğunu kabul etmekle birlikte laik görüşe uyum sağladı.

Yahudiler, önyargı ve ayrımcılıkla mücadele etmek amacıyla B’nai, “Brith, Anti-Defamation League”i kurdular. Bu Birlik, Amerikalılara sadece Yahudilerin  değil, tüm azınlıkların hakları bulunduğunu ve önyargıların adaletsizliğini göstermiştir.

1950’lerde, Amerika’da 3 ayrı köklü inanç modeli vardı: Protestanlar, Katolikler ve Museviler. Nüfus oranına göre sıralamak gerekirse: 2000 yılında Protestanlar genel nüfusun % 56’sını, Katolikler % 27’sini, Museviler ise %2’sini oluşturuyordu. Ancak 3 inanç modeli artık eskimiştir. Amerikan ve Kanada kiliselerinin 2000 yılı istatistiklerine göre Müslümanlar nüfusun %1,5’unu oluşturuyor. ABD’deki cami sayısının son 20 yılda ikiye katlandığı tahmin edilmektedir. Bugün ülkede 1200 cami vardır. Budizm ve Hinduizm’in baskın olduğu ülkelerden gelen göçmenlerle Doğu dininden olanların sayısı da artmaktadır. Bazı şehirlerde, iç mahallelerdeki Hıristiyan kiliseleri Budistlere satılmıştır. Hıristiyan cemaat, kenar mahallelere taşınmış, kiliseler ise Budizm ibadetlerine uygun şekilde tadilata uğramıştır.