Urgancılar Arastası, Kayseri şehir merkezindeki önemli ticaret yapılarından olup, halk arasında Cıngıllıoğlu, Pirinççiler Çarşısı olarak da bilinir. 960 (1552) yılında yapılan eser, mevcut Kayseri Kapalı çarşıların en eskisidir; Kayseri surunun Boyacı kapısına uzanan en önemli ticaret yolu da bu çarşıdan geçer.

Urgancılar Çarşısı’nın girişi, sivri yüksek kemerlidir. Çarşı; karşılıklı olarak yan yana dizilmiş dükkânlarlardan oluşur. Bazı dükkân girişlerinin üzerinde pencere vardır. Yer döşemesinde sal taşı kullanılır. Çarşı iki kademeden oluşur. Yüksek kotlu kısmın, diğer kısımdan daha sonra yapıldığı düşünülmektedir. Kayseri Kapalı Çarşı’ya bitişik kısmı, dış örtü sisteminde daha yüksek kotta olmasına rağmen zemini aynı seviyededir. Bu nedenle sonradan yapılan kısmın tavanı ve kemerleri eski tarafa göre daha yüksektir. Daha düşük kotta olan eski kısmın tavanları, kemerleri daha basıktır ve pencereleri yuvarlak olarak yapılmıştır. Çarşı’nın örtü sistemi, iki kademeli olarak yapılmıştır ve Kayseri Kapalı Çarşısı’na bitişik kısmı daha yüksek kottadır. İçten beşik tonozlu tavan, dıştan taş kırma çatı ile örtülmüştür. Bu tonozlar takviye kemerler ile desteklenmektedir.

Urgancılar Çarşısı, dış örtü sistemi ve yükseklik bakımından diğer dükkân adalarından belirgin şekilde ayrılmaktadır. Diğer dükkân adalarının üzerileri 1870’den sonra taş tonozla kapatılmıştır. 1935’de bu tonozlar yıkılmıştır ve 1989 çarşı restorasyonunda yeniden yapılmıştır. Ayrıca Urgancılar Çarşısı’nın zemini diğer dükkânlarınkinden daha düşük kottadır. Daha önce burada XIV. yüzyıla tarihlenen Asmalı Mescid yıkılmış, yerine bu mescid yapılmıştır.

Fernaz ÖNCEL

KAYNAKÇA

Ali Baş, Kayseri Ticaret Yapıları Üzerine Bir Araştırma, Kayseri 1996; Mehmet Çayırdağ, “Kayseri’de Kitabelerinden XV. ve XVI. yüzyıllarda Yapıldığı Anlaşılan İlk Osmanlı Yapıları”, VD, sy. 13, Ankara 1981, s. 546; Osman Eravşar, Seyahatnamelerde Kayseri, Kayseri 2000; Fernaz Öncel, Geleneksel Ticaret Dokusu İçinde “Kayseri Hançerli Sultan Vakfı Bedesteni”nin Koruma Sorunları ve Değerlendirilmesi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007.

Türk Medeniyeti’nin Dinamiği Ahilik adlı eserin yazarıdır. Konya’da doğdu. İlköğrenimini Hâkimiyet-i Milliye İlkokulu’nda, ortaöğrenimini Konya Erkek Sanat Enstitüsü’nde yaptıktan sonra Selçuk Eğitim Enstitüsü’nden mezun oldu. Konya’da yayımlanan yerel gazetelerde çalıştı ve ulusal bazı gazetelerin muhabirlik ve yöneticiliğini yaptı. Kayseri’nin 10 civarında basılı kitabı vardır.

Cemile TEKİN

KAYNAKÇA

İhsan Kayseri, Türk Medeniyeti’nin Dinamiği Ahilik, Konya 2002; M. Özgen Küçükkonar, “Kayseri, Mehmet İhsan”, Konya Ansiklopedisi, V,  Konya 2013, s. 135.

Serkan Özburun’un 224 sayfalık Kaybolan Meslekler adlı kitabı (İstanbul 2006), XVIII. yüzyıl başlarında etkin olmuş ve bugün çoğunlukla kaybolmakta olan zanaat topluluklarının alfabetik olarak tek tek tanıtıldığı 90 adet meslek bölümlerinden oluşur.

Kitabın giriş bölümünde, XVII. ve XVIII. yüzyıl esnaf teşkilatının Osmanlı toplumundaki gelişimi hakkında bilgi verilir. Müteakiben Tarîk-i Fütüvvet, Esnaf Nizamnâmeleri ve Esnaf Fermanlarına dayalı olarak teşkilatın esnaf yaşamına getirdiği sınırlamalarla esnaf örgütlenmesi anlatılır. Bu idarî örgütlenmede önceleri şeyhler idareci pozisyonunda iken, XVIII. yüzyılda esnaf loncaları kurulunca lonca ustalarının seçimle iş başına geldiği vurgulanmakta ve sonra örgütün diğer idareden sorumlu görevli üyelerinden nakiplerin de seçimle işbaşına getirildiğinin altı çizilmektedir. Öte yandan meslekî yapıyı oluşturan diğer üyelerden esnaf çavuşları, duacılar, yiğitbaşıları ve esnaf ihtiyarlar heyetinin tanımı yapıldıktan sonra idarî yapıyı oluşturan o günkü gündelik ticarî yaşam şekline geniş olarak yer verilmektedir.

Günümüzde kaybolan mesleklerin tek tek tanıtımının yapıldığı kitabın hemen her sayfasında konuyla ilgili resim, tablo, minyatür ve fotoğraflara yer verilmiş, böylece dikkat çekici bir şekil verilmeye çalışılmıştır. Ayrıca hemen her meslekle ilgili bir belgenin fotoğrafı ile günümüz Türkçesine çevrilmiş metni de konmuştur. Eser, Osmanlı döneminde bulunan, ancak günümüzde kaybolan meslekler konusunda önemli bilgiler içerir.

Çiğdem ÇİFTÇİ ULUSOY

Ahi Evran ve Kırşehir’de Ahilik Üzerine Bir Din Sosyolojisi Araştırması adlı Yüksek Lisans tezini hazırlayan İrfan Kaya, Kırşehir’de doğdu. İlk ve ortaokul öğrenimini Kırşehir merkezde, lise öğrenimini Mucur ilçesinde Sağlık Meslek Lisesi’nde tamamladı. 2000 yılında İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden mezun oldu.

Mezuniyeti takiben EÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde Ahi Evran ve Kırşehir’de Ahilik Üzerine Bir Din Sosyolojisi Araştırması adlı tezi ile yüksek lisansını; Sağlık, Kültür ve Din: Gürün (Sivas) ve Çevre Köylerinde Sağlık-Hastalık Kültürü Üzerine Bir Din Sosyolojisi Araştırması başlıklı tez ile de doktorasını tamamladı. 2013’te Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’ne Yrd. Doç. Dr. olarak göreve başladı.

Hayri ERTEN

Fütüvvetnâmelerde fütüvvet ehli içinde yer alan kavlîler üç kola ayrılır: kavlî, seyfî ve şürbî. Kavlî, askerlerin dışında olup doğruluk, sebat ve vefa dolayısıyla fütüvvet mensupları arasına katılmış olan ve fütüvvete sevgi besleyen kişilerdir. Necm-i Zerkûb Fütüvvetnâmes’inde, verilen söz konusunda sözde sebat eden peygamberlerle, velîler ve salihler, yüz çeviren kafirler ve müşrikler, yüz çevirdikten sonra tekrar ikrar veren fasıkların varlığını beyan eder ve herhalde peygamberlikte, ümmetlikte, şeyhlikte, müridlikte, sahiplikte, terbiyelilikte bu üç bölük vardır. Bu sözün gerçeği de kavil vermektir der. Müridin intisap esnasında verdiği bu kavl ile fütüvvet yolunda kesin söz verildiğini ve sözden çıkmaması gerektiğini izah ile Peygambere ilk söz verip uyanlar kavlîliğe nispet eder. Burgâzî ise kavlîliği Hz. Ebûbekir’e isnat eder ve terbiyenin sıdka bağlı olarak dürüst olması ve ahisine / ustasına bağlılığını ikrar etmesi gerektiğini belirtir.

XIII. yüzyılda yazılan fütüvvetnâmelerde yer alan bu tasnifin fütüvvet teşkilatı içinde ne kadar etkin olduğu esasen belli değildir. Bununla birlikte kavlî kolunun asker sınıfının dışında kalan sanatkâr ve meslek ehlini temsil ettiği kabul edilir. Ancak Burgâzî’nin konuyla ilgili ifadeleri, bu tasnifin teşkilâtla ilgili bir merhale olduğu zannını verir. Necm-i Zerkûb’un mahfil duasında “kavlîler buraya kadar okur” diye sınırlandırması, Razavî’nin mahfil merasimi başlangıcında “Şürbî tarikınca fükenin sağ eline tuz, sol eline bir tas su alıp duadan sonra tuzu suya salması” ifadeleri bu tasnifin meslek grupları için söz konusu olduğu fikrine mesnet teşkil eder. Razavî’deki bilgilerden hareketle kavlîlerin meslek ehli, zanaat sahibi esnafın bağlandığı fütüvvet kolu olduğu söylenebilir. Aslında fütüvvet ehlindeki bu tasnifin teşkilât hayatında belirgin bir yer tutmadığı, teşkilâta mensup herkesin kıdemlerine göre Ahi zaviyelerinde yer alıp mahfillere iştirak ettikleri söylenebilir.

M. Saffet SARIKAYA

KAYNAKÇA

Razavî, Miftâhu’d-Dekâik fî Beyâni’l-Fütüvve ve’l-Hakâik, Millet Kütüphanesi, Ali Emiri, Şerʻiyye 902, 39b; Abdülbâki Gölpınarlı, “İslam ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilatı ve Kaynakları”, İÜİFM, XI/1-4, 1949-1950, s. 42 ve bu makale içinde Necm-i Zerkûb, Fütüvvetname, (Farsça metin, s.147-188, tercüme, s. 245246); Nâsırî, Fütüvvetname, (Farsça metin, s. 181-203; tercüme, s. 311-532); Franz Taeschner, “İslam Ortaçağında Futuvva (Fütüvvet Teşkilatı)”, (çev., F. Işıltan), İÜİFM, XV/1-4, 1953-1954, s. 15-19; Gölpınarlı, “Burgâzî ve ‘Fütüvvetname’si”, İÜİFM, XV/14, 1953-1954, s. 129-130; M. Saffet Sarıkaya, XIII-XVI. Asırlardaki Anadolu’da Fütüvvetnamelere Göre Dini İnanç Motifleri, Ankara 2002, s. 53-54.

Kâşgarlı Mahmud, Ahi kelimesiyle ilgili bilgiler bulunan Dîvân-ü Lûgati’t-Türk adlı eseriyle tanınmıştır. Karahanlılar döneminde yetişen ilk Türk dil bilginidir. Dîvân-ü Lûgati’t-Türk 1072-1074 yılları arasında tamamlanmış olup Ahilik kavramının aslı olarak ileri sürülen “Akı” kelimesini ilk kullanan kaynaklardandır.

Kâşgarlı Mahmud’un soyu İslam dinini seçen ilk Türk kağanı Abdülkerim Satuk Buğra Han’a dayanmaktadır. O, Türkçe’yi resmî dil olarak kabul eden Karahanlı Devleti sarayından büyük destek görmüştür. Türk illeri arasında yıllarca dolaşmış ve Türkçe’nin değişik lehçelerinden, ağızlarından derlemeler yaparak o dönem Türk dil varlığı üzerine eşsiz bir kaynak bırakmıştır. Bu yönüyle Kâşgarlı Mahmud filolog, etnograf ve bir sosyolog olarak düşünülebilir.

Kâşgarlı Mahmud, Kâşgar’da vefat etmiştir. Mezarı, 1983 yılında bulunmuş olup Doğu Türkistan’da Kâşgar şehrine 35 kilometre uzaklıktaki Azak köyündedir.

Aziz AYVA

Şehrin en işlek ticaret merkezinde Hepkebirler mahallesi Nalburlu sokak No:4 adresinde kayıtlı olan bedestenin üç tarafı sokağa açılırken, kuzey-batısı evlerle kapatılmıştır.  Güneyinde II. Bayezid’in yaptırdığı Balkapanı(Pembe Han) Hanı, doğu-güneyinde Kurşunlu Han yer almaktadır. Üzerinde kitabesi bulunmayan yapının inşası Şehzade Cem Sultan’ın Kastamonu’da Sancak beyliği yaptığı zamana rastlar. Şehzadenin 874/1469 yılında beyliğe atandığı Kastamonu’da dört beş yıl kadar görev yaptığının bilinmesi bedestenin de bu tarihler arasında yaptırıldığına işaret etmekte, bundan dolayı “Cem Sultan Bedesteni” veya “Karanlık Bedesten” olarak anılmaktadır.

Yaklaşık 23.00×23.00 metre ölçülerinde kare planlı yapı ortada serbest olarak yükselen dört kare ayağın taşıdığı dokuz kubbe ile örtülüdür. Kubbeler taş örgülü kalın ayaklarla, bunlardan duvarlara atılan tuğla örgülü sivri kemerlere otururlar. Aynı malzemeyle inşa edilen kubbelerin iç yüzleri kireç harcı ile sıvanmış, köşe geçişleri ise pandantiflerle sağlanmıştır. Dıştan kurşun kaplı kubbeler sekizgen kasnaklar üstünde yükselirler. Beden duvarları altta kesme taş, üstte almaşık tekniğinde taş ve tuğla sıraları ile örülmüş, saçak altı da testere dişi formunda üç tuğla dizisi ile kuşatılmıştır. Etrafı dükkanlarla çevrili eserin dört tarafında birer kapısı bulunmaktadır. Duvarların kenar ortalarına açılan basık kemerli kapıların yanlarında sıralanan tonozlu dükkanların bazıları sağlam durumda işlevini sürdürürken,  bir kısmının yıkık olduğu ve sadece tonoz izlerinin kaldığı izlenebilmektedir. Önleri dışarıya açılan dükkanlar beden duvarlarının yarı boyuna yakın olup, gelişigüzel betonla tamir edilenler de bulunmaktadır. Duvarların üst taraflarına açılan dikdörtgen pencereler içeriye doğru şevlenerek aydınlanmayı kolaylaştırmıştır.

Zemin kotundan biraz aşağıda kalan iç mekana güney ve doğudan iki, kuzeyden dört basamaklı birer merdivenle inilir. Batıdaki girişi kapatılmıştır. Ayaklarla, iç duvarları kısmen ahşap lambrikenle kaplanmış olan yapının kemer araları tadil edilerek iki katlı hale getirilmiş ve lokantaya dönüştürülmüştür. Üst kata çıkış batı duvarına bitişen ahşap bir merdivenle sağlanmış, kuzey batı köşeye de bir tuvalet tesis edilmiştir. Kaynaklarda, bedestende 1470’ li yıllarda kumaş ticareti yapıldığı, sonraki yıllarda ise ip, urgan satıldığına dair kayıtlar bulunmaktadır. 1217/1802 yılında geçirdiği yangından sonra tamir edilmiş, 1951 de yine bir onarım görerek sebze hali; daha sonra da urgan kapanı olarak kullanılmıştır. 1970’de yandığı için kullanılamaz duruma düşen eser, 2005 yılına kadar metruk halde kalmıştır. Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yapılan restorasyonu devam etmektedir. 

Yaşar ERDEMİR

KAYNAKÇA

Mustafa Cezar, Tipik Yapılarıyla Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı ve Klasik Dönem İmar Sistemi, İstanbul 1985; Gündüz Özdeş, Türk Çarşıları, İstanbul 1953; Semavi Eyice, “Bedesten”, DİA, V, İstanbul 1991, s. 307; Fazıl Çiftçi, Kastamonu Camileri-Türbeleri ve Diğer Eserler, Ankara 2012, s. 358-363.

Kasımpaşa vakfına bağlı 1 Haziran 1763 tarihinde yirmi dört, Sinanpaşa vakfına bağlı on iki adet debbağhaneden oluşmaktaydı. Bu debbağhanelerin içinde ayrıca bir de miri debbağhaneler vardı ki, bunların statüleri diğerlerinden kısmen ayrılmakta idi.

Kasımpaşa debbağları, kullandıkları suları Kasımpaşa deresine akıtırlardı. Bu durum nizam kabul edilerek üç yüz seneden beri yürürlükte idi. Fakat Gazi Hasan Paşa debbağhanelerde kullanılan atık suların yer altından bir lağım açılarak doğrudan denize akıtılmasını emretmesi üzerine debbağlar on kese harcayarak bir lağım açmışlar, bu kez de başka yerden lağım açın denmesi üzerine altı yedi kese harcamışlardı. Yeraltındaki lağımların palamut talaşından çok çabuk tıkanarak bozulması üzerine 16 Haziran 1792 tarihinde arzuhal sunularak eskiden olduğu gibi Kasımpaşa derelerine atık suların akıtılmasını talep etmişlerdi. Talebin incelenmesiyle 24 Haziran 1792 tarihinde verilen ilama göre, Sultan Bayezid, Sinanpaşa ve Kasımpaşa vakıflarına ait olan debbağhanelerin, eskiden olduğu gibi atık sularını Kasımpaşa derelerine akıtarak vakıfların zarar görmemesi temin edilmişti.

Zeki TEKİN

KAYNAKÇA

İstanbul Belediye Kütüphanesi, Muallim Cevdet, nr. B. 10, s. 30; BOA, MD, nr. 34, 275/575, nr. 36, 156/430, nr. 74, 96/32B, nr. 79, 126/312, nr. 104, s. 274-275; Kepeci, DHK. nr. 70, s. 374; İAD, nr. 5, s. 12, nr. 6, s. 60, nr. 8, s. 198, nr. 11, s. 313, nr. 15. s. 188; C. Belediye, nr. 936, nr. 1215, nr. 5699.

Deri ve et ihtiyacını temin etmek üzere şehir ve kasabalarda kasap dükkânları bulunuyordu. Osmanlı kasapları üç gruba ayrılmaktadır; salhanelerde hayvan kesimi ve yüzme yapanlar, kasap dükkânların çalışanlar, sokaklarda gezerek et satan çeyrekçiler. Kasapların kullandıkları aletler, uzun ve ışıl ağızlı, dümdüz küt uçlu bıçak, satır, balta, bıçak, masat, çengel, yağrık, terazi, kasap süngeridir. Kasapların işlerini gören, onları merkezi idarede temsil eden kasap ustalarının en ehliyetlisi olarak seçilen kasapbaşıları vardı. Kasapbaşı, yolsuzluğu önlemek, şehre dışarıdan getirilen koyun ve keçileri rayiç fiyattan alıp adaletli şekilde kasaplara taksim etmek gibi görevleri vardı. Kasaplar, şehrin koyun, keçi, sığır, öküz eti ihtiyacını karşıladıkları gibi, bu hayvanların derilerini debbağlara, kıllarını mutaflara, iç yağlarını ise sabuncu ve mumculara satıyorlardı.

M. Murat ÖNTUĞ

KAYNAKÇA

M. Çağatay Uluçay,XVII inci Yüzyılda Manisa’da Ziraat, Ticaret ve Esnaf Teşkilatı, İstanbul 1942, s. 68-69; Priscilla Mary Işın, “Kasap Aletleri”, Acta Turcica, (ed. Emine Gürsoy Naskali, Hilal Oytun Altu), S.2, (Temmuz 2011), s.32-52; M. Murat Öntuğ, “XVII. Yüzyılın İlk Yarısında Balıkesir Şehrinin Fiziki, Demografik ve Sosyo-Ekonomik Yapısı”, (SÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi), Konya 2003, s. 250; Tuncer Baykara, OsmanlıTaşra Teşkilatında XVIII. Yüzyılda Görev ve Görevliler (Anadolu), Ankara 1990; Yusuf Ekinci, Ahîlik, Ankara 2011, s. 301; Yaşar Bozyiğit, Simav’da Ahilik ve Ahiler, Kütahya 2000, s. 126.

Osmanlı Devleti’nde yeni kurulan şehirlerin veya semtlerin çekirdeğini oluşturan külliyelerin çevresine, özellikle caminin yakınına arasta adı verilen çarşı da inşa edilmiştir. Bu bağlamda II. Selim’in (1566-1574) Konya-Karapınar’da kendi vakıf hayratı olarak inşa ettirdiği Sultan Selim külliyesi yapılmaya başlanmadan önce arastası da düşünülmüş ve çok sayıda dükkânın temeli diğer ünitelerle birlikte atılmıştı. Bugün mevcut olmayan bu arastanın temellerini açığa çıkarmak için 1990-1992 yılları arasında bu külliyede kazı yapılmış ve bir arasta izine rastlanmıştır. Arastalar genelde üstü tonoz veya çatıyla örtülü, bir sokağın iki tarafında sıralanan dükkânlar topluluğuydu. Kazılarda dükkânların izlerine bakılarak arastanın yeri ve şekli gösterilmiştir. Buna göre dükkânlar, küçük bir arasta teşkil edecek şekilde bir sokağın iki yanında uzanmakta olup, üzerlerini kurşunla kaplı tonoz örtüyordu.

Arastanın vakfa gelir getiren bir yapı olmasından dolayı bakım ve onarımına ayrıca özen gösterilmiştir. Dükkânların sürekli kullanılır halde tutulması için “mîmâr-ı ârâsta” adıyla bir usta da burada görevlendirilmiştir. Arasta mimarı dışında külliyede meremmetçi olarak bilinen usta dahi vardı. Bu ustalar vakıf dükkânların küçük çaptaki bakım ve onarımlarıyla ilgileniyorlardı. Fakat esaslı bir tamirat söz konusu olunca külliye, diğer üniteleriyle birlikte toplu olarak ele alınıyor, İstanbul’dan gelen bir mimar başkanlığında onarılıyordu. Nitekim dükkânların, diğer yapılarla birlikte 1260’da (1844) ciddi bir onarıma tâbi tutulmuştu. Bu tamirat işi önce Torunoğlu Ahmed’e, sonra da adı geçen kişinin inşaat ile ilgili olarak adının yolsuzluğa karışması üzerine Mehmed Efendi’ye verilmişti.

Arasta zaman zaman tamir edilmesine rağmen XX. yüzyılın başlarında külliyenin diğer yapıları gibi bakımsızlıktan kullanılmaz duruma gelmiş ve dükkânlar da terk edilmişti. Nitekim 1322 (1904) tarihli Konya Salnâmesi’nde ayakta bulunan eserler arasında dükkânların sayılmaması, 1904’ten önce yıkıldıklarını gösterir. Arasta bölümünün yeri 1990 yılına kadar araç parkı ve haftanın bir günü de Karapınar’ın pazar yeri olarak kullanılıyordu. Demek ki eskiden de Arasta sokağı Karapınar’ın ticaret merkezi olma özelliğine sahipti. Arasta yıkıldıktan sonra da yerinde bu gelenek pazar kurularak devam ettirilmiştir. Karapınar Sultan Selim Külliyesi’nde arastanın izleri 1990-1992 yılları arasında Selçuk Üniversitesi’nce gerçekleştirilen kazılar sırsında ortaya çıkınca, eski temelleri üzerine 1993-1996 yıllar arsında tonozlu ve kurşunlu olarak tekrar yapılmış ve böylece eski işlevi kazandırılmıştır. Arastanın bundan sonra da bakım ve onarımına devam edilmiş, ancak kısa süre sonra kurşun kaplamalı üst örtüsü tahrip olmuştur. Şu anda tekrar bakıma muhtaç durumdadır.

Yusuf KÜÇÜKDAĞ

KAYNAKÇA

Konya Vakıflar Bölge Müdürlüğü Sanat Eserleri ve Yapı İşleri Şube Müdürlüğü Karapınar Selimiye Külliyesi 2005 Yılı Onarım Dosyası, nr. 1, 2; Karapınar Selimiye Külliyesi 1900-2000 Yılı Onarım Dosyası, nr. 1, 2, 3, 4, 5; Yusuf Küçükdağ, Karapınar Sultan Selim Külliyesi, Konya 1997, s. 69-72, 134-135.

Karamanoğlu Halil Bey’in oğlu Alâeddin Bey, Mader-i Mevlâna Türbesi’yle bitişiğinde Kalemioğlu Ahi Muhammed Bey tarafından inşa edilen Kalemi Zaviyesi’ne vakfettiği gayrimenkuller için düzenlettirmiştir. Tanzim ve tescil tarihi 769 / 1367’dir. Orijinal olarak Konya Yusuf Ağa Kütüphanesi’nde, nr. 10389’da kayıtlıdır.

Arapça vakfiye birbirine eklenen üç beyaz kâğıt üzerine bir hattat tarafından 47 satır olarak yazılmıştır. Uzunluğu 2.75, eni 0.27 cm olan kâğıdın arkasına yekpare bez yapıştırılmıştır. Üst tarafındaki tasdik ve tescil kayıtlarıyla vakfiyeye ait esas bölümün ilk dört satırı yer alır. Vâkıf Alâeddin Bey’den başka kardeşi Hızır Bey Çelebi ile vakfiye düzenlendiği sırada hayatta bulunmayan diğer kardeşi İshak Bey’in varisi olan oğulları Gıyaseddin Efendi ve Emirşah Çelebi’nin hisselerinin de bulunduğu Bozkuş Çiftliği’ndeki Selerek köyünün tamamı zaviyeye vakfedilmiştir. Elde edilen gelir, öncelikle köyün imarı için harcanacak, artan gelirin onda biri zaviyede görev yapan şeyhe ve mütevelliye verilecek, bundan sonra artan gelir zaviyeye gelip misafir olarak kalanlara harcanacaktı. Kalemi Zaviyesi’ni inşa ettiren bâni ile vakfiyenin sonundaki şahitler arasında Lârendeli Nureddinoğlu Ahi Yusufoğlu Ahi Ali’nin gösterilmesi, bu vakfın Ahilikle ilgisine işaret etmesi bakımından önem arz etmektedir.

Yusuf KÜÇÜKDAĞ

KAYNAKÇA

İbrahim Hakkı Konyalı, Âbideleri ve Kitâbeleri ile Karaman Tarihi, Ermenek ve Mut Âbideleri, İstanbul 1967, s. 252-254; aynı yazar, “Bir Hüccet İki Vakfiye”, VD, sy. 7 (1965), s. 103105.

Remzi Elver tarafından İsmet Kayaoğlu’nun danışmanlığı altında 1997 yılında SÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı İslam Tarihi Bilim Dalı’nda hazırlanan bir yüksek lisans tezidir (Enstitüde 892 demirbaş, SÜ Merkez Kütüphanesi’nde 2483 / 297-K37-1997 nr. ile kayıtlıdır).

Karaman Müzesi’nde nr. 451’de kayıtlı anonim bir Fütüvvetnâme üzerinde hazırlanan tez, üç bölümden oluşur. Birinci bölümde fütüvvetnâmeler hakkında genel bilgiler verilir. İkinci bölümde tezde konu edinilen Karaman Müzesi’nde nr. 451’de kayıtlı fütüvvetnâmenin transkripli tam metni yer alır. Üçüncü bölümde fütüvvetanâmenin genel değerlendirilmesi yapılır. Buradan anlaşıldığına göre fütüvvetnâme, 1118 (1706) tarihinde yazılmıştır. Şeyh Mahmud b. Şeyh Kemal adına kaleme alınan fütüvvetnâmenin Hasan Sadık er Resmî adında bir kişi tarafından yazıldığı anlaşılmaktadır.

Aziz Ayva

“Ahi Baba” unvanıyla bilinen Mustafa Karagüllü, Kırşehir’in Medrese mahallesinde doğdu. Babası Sıddık, annesi Sariye Hanım’dır. İlköğrenimini Namık Kemal İlkokulu’nda yaptı. Ortaöğretimini için Kale Ortaokulu’na girdi. Ancak sanata olan merakından dolayı ikinci sınıfa geçtiğinde okuldan ayrılarak yeni açılan Sanat Okulu’na devam etmeye başladı (1942). Üç sene bu okulda okuduktan sonra 1948-50 yılları arasında İzmit-Darıca’daki Deniz Topçu Alayı’nda hem çavuş hem de alay mahkemesinde kâtip olarak askerlik hizmetini yerine getirdi. Askerden dönünce babadan kalma han ve oteli yıktırarak yerine tek katlı, ortası havuzlu 40 dükkân inşa ettirdi (1952). Yeni inşa edilen bu yer, “Şehir Çarşısı” adıyla bilinmekteydi. Buranın çeşitli meslek gruplarını içinde barındıran çarşı olarak inşa edilmesinde, Ahilik felsefesinin ve prensiplerinin tesirinin olduğu anlaşılyor.

Bu çarşıda üç odalı bir yazıhanesi olan Karagüllü, Kırşehir’in bütün ekonomik ve sosyal sorunlarını burada tartışmakta ve çeşitli konuların uzmanı pek çok kimse ile istişarelerde bulunmaktaydı. Müteakiben Karagüllü, Ahilikle ilgili kültürel faaliyetlerin, daha anlamlı ve şumullü yapılabilmesi için 1960’lı yıllarda Ahi Evran-ı Velî türbesinin etrafının açılması ve peyzajının yapılması çalışmalarına başladı. Bu arada Ankara’da bazı bilim adamlarıyla yakın ilişkiler kurarak Kırşehir’de Türk büyüklerini tanıtma toplantıları düzenlemeye başladı. Bu toplantılar sonucunda Ahilik daha fazla ön plana çıkmaya başladığından Ahilikle ilgili bilimsel toplantılar gerçekleştirdi. Daha sonra bu toplantılar “Ahilik ve Esnaf Bayramı” adı altında her yıl üç gün olarak kutlanmaya ve bu bağlamda Türkiye’de esnaf kuruluşları da kutlamalara ilgi göstermeye başladı. Müteakiben 1986 yılında Ahiliğin yerellikten evrenselliğe çıkarılması için yapılan çalışmalarda öncü bir rol oynadı. Bunun sonucunda çıkarılan bir yönetmelikle ilgili Bakanlıkların destek ve himayesinde Kırşehir merkez olmak üzere bütün illerde Ahilik daha evrensel düzeyde kutlanmaya başlandı.

Bugün Ahilik kültürünün canlı tarihi olan ve toplum nazarında haklı olarak “Ahi Baba” unvanıyla bilinen Mustafa Karagüllü, hizmetlerine mukabil pek çok kuruluşun takdirini kazandı ve ödüller aldı. Halen Ahilik kültürünün yaşaması ve yaşatılması için konferanslar vermekte, deneyim ve birikimini genç nesillere aktarmaktadır.

Mustafa Karagüllü 17 Mayıs 2019 tarihinde vefat etmiştir. Kabri Kırşehir Kümbealtı mezarlığındadır.

İlhan ŞAHİN

Ahi Evran Kitap Yazdı mı? adlı eserin yazarıdır. Ankara Çankaya’da doğdu. İlköğrenimini Ankara Sokullu Mehmet Paşa’da, ortaöğrenimini Ankara merkez İmam Hatip Lisesi’nde tamamladı (1984).

Yüksek öğrenimini Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde yaptı. Mezun olduğu üniversitenin Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde önce yüksek lisansını (1995), sonra ise Fahruddîn er-Râzî Düşüncesinde Ruh ve Ahlak konulu doktorasını verdi (2001). Bir süre orta öğretimde öğretmen olarak çalıştıktan sonra 1999’da Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’ne girdi. Aynı üniversitede 2012 yılında Doçent oldu.

Eserleri: Ebu Bekr el-Ayderus, en-Necmü’s-Sâî, Ankara 1996; İzzüddin Ahmed el-Fârusî, İrşâdü’lMüslimîn, Ankara 1999; İzzüddîn el-Makdisî, Sırların Çözümü ve Hazinelerin Anahtarları, İstanbul 2001; Ali el-Vâsıtî, Hülasatü’l-İksir, Ankara 2001; Ahmed el-Lârî, Cilâü’s-Sadâ, Ankara 2004; Ahi Evran Kitap Yazdı mı?, Adana 2011.

M. Murat ÖNTUĞ

Kapan, sözlükte yakalamak, gasp etme, kapma, zorla el koymak, tuzak, çardak, mengene, kantar, mizan ve büyük terazi anlamlarına gelir. Latince “campana” kelimesinden Farsçaya, buradan da “kabbân” şeklinde Arapçaya geçen büyük terazi, kantar anlamındaki kelimenin Türkçeye “kapan” şeklinde geçtiği kabul edilmektedir. Mısır’da kantar kullanan kimseye “kabbânî”, alım satım mukavelelerine nezaret eden kuruma da “Divanü’l-kabbânî” denirdi. Avrupa’da da büyük şehirlerde tüccarların işlerini hallettikleri, mallarını satışa arz ettikleri, depolarını bulundurdukları şehre ait geniş han biçimi satış evleri vardı. Önemli ticarî merkezlerde, ayrıca “şehir kantarı” denilen bütün tacirlerin faydalanabileceği kantarlar mevcuttu. Deniz ticareti ile meşgul olan tacirler ise büyük depolar inşa ettirmişlerdi.

Osmanlı ticarî ve ekonomik hayatında kapan kelimesi, Osmanlı Devleti’nde ticarî hammadde ve malların tartıldığı, fiyatlarının oluştuğu ve toptan alım satımının yapıldığı yerlerdir. Kapanlar, bu anlamda ekonominin iaşe ve vergisel anlamda önemli kurumlarından biridir. Kapanlar, devletin ekonomik hayata müdahalesini yansıtan uygulama ve kurumlardandır. Özellikle bir “dev kent-metropol” veya “mide kent” görünümünde hep dışarıdan mal alan bir kent olan İstanbul’un iaşesinin temininde kapanlar, büyük rol oynamaktaydı. Kapanlara her türlü erzak ve zahire getiren tüccarlara, “kapan hacıları veya tüccarları” denilirdi. Kadı’nın görevlendirdiği ve kapana gelen malların kontrolü, tartılması ve dağıtılmasına nezaret eden görevlilere, “kapan kethüdası, emini, ümerası veya naibi” denilirdi. Kapan naibinin, esnaf temsilcileri ile birlikte malların kontrolü, tartılması ve dağıtımı gibi işlerin gerektirdiği kayıtları tutan kimseye “kapan kâtibi” denilirdi.

Kapan kavramı, Osmanlılarda daha ziyade un, yağ, bal v.b. bir maddenin ismiyle Un Kapanı, Yağ Kapanı v.b. anılan ve malların tartıldığı mekânlardan çok, söz konusu malların toptan satışının yapıldığı borsa benzeri mekânlar şeklinde kullanılmaktaydı. Osmanlı Devleti’nin kuruluş döneminden yaptırılan cami, medrese, imaret v.b. vakıf müesseselerinin masraflarını karşılamak amacıyla bunların yanlarına kapanlar inşa ettirilirdi. Bunların en bilinenlerinden birisi, Orhan Bey zamanında Bursa’da Emir Hanı ile Ulu Cami’nin batısındaki Kapan Hanı idi. En meşhur kapan, Fatih döneminde yaptırılan Un Kapanı idi. Anadolu Selçuklu Devleti’nde de kapan hanlarına benzer yerler bulunmakla beraber, bütün karakteristik özellikleriyle ortaya çıkışı Fatih Sultan Mehmed dönemindedir. Fatih’ten sonra başlayan kapan uygulamasında, zahire ve diğer önemli gıda maddelerinin devlet eliyle mubayaası söz konusu idi. Kıtlıklar, afetler ve savaşlar sebebi ile zahire ve sair maddelerin temininde güçlük çekilmesi üzerine III. Selim döneminde, zahirenin bir kısmının devlet bir kısmının da tüccar eliyle temini cihetine gidilmiştir. Devletin iaşe temininde doğrudan rol alması anlamına gelen bu gelişme, 25 Ekim 1793 tarihinde ayrı kadroları ve hazinesi olan bir Zahire Nezareti’nin kurulması ile sonuçlanmıştır. Bu nezaret, gerek kapan tüccarının gittiği bölgede bol ve ucuz mal bulmasına ve İstanbul’a taşımasına yardımcı oluyor ve gerekse devlet adına doğrudan mubayaa yaparak, temin edilen iaşeyi depoluyordu.

Osmanlı Devleti’ndeki temel idarî birim olan kazalarda elde edilen ürün, öncelikle orada tüketilmekte idi. Bu nedenle de kaza dışı hububat ve sair ürünün çıkması yasaktı ve ticaret kaza içinde cereyan etmekteydi. Kazaların ihtiyacı dışında kalan ürünler, ticarete konu olabilmekteydi. Ancak burada da öncelik, normal durumlarda İstanbul ile Edirne, Mekke ve Medine gibi büyük kentlerdeydi. Bu durumda mal ve ürün fazlası varsa ve İstanbul’un ihtiyacını bilen Kapan Naibi’nin bilgisi dâhilinde ilgili yerlerdeki görevlilerden bu fazlanın elinde devletin müsaadesini gösterir bir tezkire olan kapan tüccarları marifetiyle kapan gemilerine teslim edilmesi istenebilmekteydi.

Un kapanının işlemesi için kurulan sistem şu şekildeydi. Her üretim merkezi, bir iskeleye bağlanmış ve kapan tüccarlarının hangi kazadan ne kadar zahire satın alacakları tahminî olarak belirlenmişti. Çeşitli yerlerden un kapanına getirilen hububat, cinsine göre ayrılır ve kapan defterlerine kaydedilirdi. Kapan naibinin izni olmaksızın kapan dışına çıkarılamayan hububat, kapan naibinin nezaretinde kethüda, yiğitbaşı gibi esnaf temsilcilerinin huzurunda fiyat belirlendikten sonra ilgili esnafa tevzi olunurdu. Yağ ve bal kapanlarının tüccarları için taahhüt sistemi vardı. Taahhüt edilen yağ ve bal miktarı ile kimin nereden ne kadar temin edecekleri belirlenirdi. Tüccarlar, birbirlerinin bölgesine müdahale edemezdi. Tüm kapan tüccarlarının elinde, bir ferman veya tezkire bulunurdu. Bu ferman ve tezkire, ilgili yörelerin voyvodalarına gösterilirdi. Kapan tüccarları, ürünü pazar yerlerinden veya iskelelerden satın alırlar ve parasını üreticiye peşin öderlerdi.

Kapan tüccarlarının mallarını istenen şartlarla yerine teslim etmeleri için bir kefil göstermeleri gerekmekteydi. İlgili yerlerdeki kadı başta olmak üzere diğer görevliler bu kefaleti gözetmek durumunda idi. Onun için bu kefâlet dışında müsaade alan serbest tüccarların (sürekli fermanı veya tezkiresi olmayan) müsaade belgeleri mal teslim olunduktan sonra ellerinden alınmakta idi. Devletin kendi sermayesi ile alım satımında, malın alındığı yerde gemi kiralanmak suretiyle mallar İstanbul’a yollanmaktaydı. İlgili yerdeki gümrük emini, kira mukavelesi düzenler ve kiraları Hazine-i Âmire tarafından ödenirdi.

Osmanlı’da devlet, eskiden beri bu nevi toptan mal alım-satımlarında vergisini tahsil edebilmek, vergi kaçırılmasını önlemek için, alım satımları kendi gözetimi ve denetimi yaptırırdı. Bunu sağlamak için de toptan mal alım-satımlarını belirli yerlerde (kapan, mîzan, iskele, han, pazar yerleri v.b.) yaptırtıyor, vergi tahsil memurları da bu yerlerde hazır bulunduğundan alım satım yapıldığında derhal vergiyi tahsil ediyor ve verginin ödendiğine dair eda tezkiresi veriyorlardı.

Abdulkadir BULUŞ

KAYNAKÇA

Abdulkadir Buluş, “Osmanlı Ekonomik ve Ticari Hayatında Kapan Müessesi”, Çerçeve- Osmanlı Devleti’nin 700. Yıldönümüne Armağan Özel Sayısı, (2000),  sy. 25, s.92-102; Ahmet Kal’a, İstanbul Esnaf Birlikleri ve Nizamları, İstanbul 1998; Gerhard Köhler, Başlangıcından Bugüne Dünya Ekonomi Tarihi, (çev. Tunay Aşıkoğlu), İstanbul 1963, s. 72; Lütfi Güçer, “Osmanlı İmparatorluğu Dahilinde Hububat Ticaretinin Tabi Olduğu Kayıtlar”, İ.Ü.İ.F.M., XIII/1-4 (1952), s.80-81; Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, II, İstanbul 1983, s. 164; Mustafa Akdağ, Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi (1453-1559), II, İstanbul 1974, s. 222; Robert Mantran, 17. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul, I, (çev. M. Ali Kılıçbay-Enver Özcan), Ankara 1986,  s.173; Salih Aynural, “Kapan”, DİA, XXIV, İstanbul 2001, s. 338; Seven Ağır, “Osmanlı’da İaşecilik ve Fiyat Politikaları”, Osmanlılar, II, Ankara 2010, s. 111-112, 117; Tevfik Güran, “İstanbul’un İaşesinde Devletin Rolü”, İ.Ü.İ.F.M. 50. Yıl Armağanı, XLIV/1-4 (1986), s. 247-249.

İş Etiği ve Ahilik adlı Yüksek Lisans tezini hazırlayan Zeynep Kantarcı, Trabzon’da doğdu. İlk, orta ve lise eğitimini Trabzon’da tamamladıktan sonra 1999 yılında Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü’nde lisans eğitimine başladı. 2003 yılında Felsefe Bölümü’nden mezun oldu ve aynı yıl Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü bünyesinde Felsefe Tarihi alanında yüksek lisansa başladı. 2007 yılında yüksek lisans tezini tamamladı.

2009 yılında Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde Sistematik Felsefe ve Mantık alanında doktora eğitimine başlayan Kantarcı, Nietzsche Felsefesinde Ahlak, Din ve Felsefe Eleştirisi başlığını taşıyan tez çalışmasına devam etmektedir. Halen Muş Alparslan Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü’nde araştırma görevlisi olarak görev yapmaktadır.

Baykal BİÇER

Denizli’de Ahilik adlı eserin yazarıdır. Denizli’ye bağlı Sarayköy ilçesinde doğdu. İlk ve ortaokulu Sarayköy’de, öğretmen okulunu Nazilli’de okudu. 1967 yılında öğretmenliğine başladı. 1976’da mesleğinden ayrılarak Denizli’de Hizmet adlı günlük gazetede yazı işleri müdürlüğünde bulundu. 1977’de yeniden öğretmenlik görevine döndü. Bu arada Anadolu Üniversitesi’nde ön lisans programını tamamladı. Mesleğinin son beş yılında Denizli Halk Eğitimi Merkezi’nde müdür yardımcısı olarak çalıştı. 1994 Şubat’ında emekli oldu.

Emekliliğini müteakip bütün mesaisini çocuk edebiyatı ve hikâye türünde eserler vermeye ayırdı. Bu süre zarfında çeşitli gazetelerde ve dergilerde çeşitli konulara ait yazılar yayımladı. Tiyatro ve roman türündeki eserleriyle çeşitli ödüller kazandı. Folklorik derleme ve araştırmalarda bulundu. Hâlen Denizli’de mahallî gazete ve sitelerde yazılar yazan Kallimci’nin 60 civarında yayımlanmış kitabı vardır.

İsmail ÇİFTCİOĞLU

Çeşitli kaynaklarda, halı kelimesinin aslını teşkil eden “kalî”nin (küçültmeli şekli kalîçe) Farsça sözlükte hem kalînin hem de bu dilde onunla aynı anlamı taşıyan kalî (değerli bir halı çeşidi; küçük halı, seccade) Türkçe olup kelime Türkçe’den Farsça’ya geçmiştir. Osmanlı döneminde kaliçecilik yani halıcılık oldukça önemli bir sektördü ve Avrupa’nın bile bu sektöre yoğun ilgisi vardı.

Osmanlı Devleti kumaş, kaliçe, kilim vb. dokumaların kalite, dayanıklılık, renklerinin solmaz olması ve kumaş toplarının belli bir arşında yapılması için birtakım usul ve kurallar koymuştur. Bunların iyi ve sağlam ve tam top olmasından esnaf şeyh ve kethüdaları yani esnaf heyetleri sorumluydu. Ülkedeki dokuma ve kumaş tezgâhları her zaman kontrole tabi idi. Her kime ait olursa olsun ülke dışına çıkacak eşya için mutlaka idarenin müsaadesi lazımdı. Bütün eşya hükümetçe tayin edilen narh üzerinden satılırdı. Yabancı memleketlere gönderilecek dokumaların sağlam, renkleri sabit ve ölçüye uygun olup olmadığı iyice incelenir, miri damgasıyla damgalanır ve bu suretle bunların memleket dışındaki rağbetlerinin muhafazasına titizce itina gösterilirdi. Halıcılığın geliştirilmesi, standartların ve kalitenin yükseltilmesi için de devlet tarafından bir takım tedbirler de alınmıştır. Dokumaların desenlerine dahi müdahale edilmiş, üretimde mümkün olduğunca kalite ve estetiğin yakalanması için çaba sarf edilmiştir. Sipariş usulü ile yaptırılan dokumalar da örnek numunelere göre yaptırılmıştır. Askerî ihtiyaç için yaptırılan dokumalarda malzeme seçimine bile dikkat edilmiş, ülkedeki dokuma üretiminde modaya uygun üretim desteklenmiş, boyahanelerdeki kötü, kalitesiz boyamalar yasaklanmış ve dokunan halıların kalitesinin düşürülmemesiyle alakalı emirler yayınlanmıştır.

Ahmet AYTAÇ

KAYNAKÇA

Ahmet Aytaç, Geleneksel Türk El Dokumacılığı Sanatı, Konya 1999; aynı yazar, “Başbakanlık Osmanlı Arşivi’ndeki Bazı Fonlar ve El Dokumacılığı ile Alakalı Belgelere Dair”, Turansam Dergisi, V/17, Kars 2013, s. 1-10; Ahmet Aytaç, “Osmanlı Dönemi Dokuma Çeşitliliği”, Vizyon Dergisi, sy. 20, Konya 2012, s. 110-111.

Çıraklık ve ustalık arasındaki bir statüdür. Çıraklar, çıraklık süresini tamamlayıp kalfalığa yükselebilecek bilgiye sahip olduklarında usta ve kalfasının yardımıyla başarılı bir sınavla kalfalık statüsünü elde ederlerdi. Kalfalıktan ustalığa yükselebilmek için en az üç yıl çalışmak lazımdı. Üç yıl içinde hakkında şikâyet olmayan, kendisine verilen görevleri dikkatle yerine getiren, özellikle çırak yetiştirme hususunda titiz davranan, diğer kalfalarla iyi geçinen, müşterilere karşı iyi davranan, bir dükkân idare edebilecek duruma gelen kalfalar, hususi bir merasimle ustalığa yükselirdi. Vakti gelince iş kurmak için yeterli parayı temin edemedikleri zamanda bu süre çoğu kez uzayabiliyordu. Bu durumdaki kalfalara bazan ustaları, cemiyetin önde gelenleri, özellikle yiğitbaşıları tarafından yardım yapılmak suretiyle vaktinde ustalık derecesini elde edebilmelerine yardımcı olunurdu.

Mehmet Ali HACIGÖKMEN

KAYNAKÇA

Refik Soykut, İnsanlık Bilimi Ahilik, Ankara 1971, s. 33-34; Sabahattin Güllülü, Ahi Birlikleri, İstanbul 1977, s. 131; Nâsırî, “Fütüvetnâme”, (çev. Abdülbaki Gölpınarlı), İÜİFM, sy. 2 (1950), s. 223-225; Burgazî, “Fütüvetnâme”, (çev. Abdülbaki Gölpınarlı), İÜİFM, XV/1-4(1954), s. 124; Muallim Cevdet, “Ahilerde Ocak Teşkilâtı”, Büyük Mecmua, VIII, s. 122; Mübahat Kütükoğlu, “Osmanlı Esnâfında Oto-Kontrol Müessesesi”, Ahilik ve Esnaf, İstanbul 1986, s. 57.

Konya’da Gazialemşah mahallesindeydi. Ahi olduğu bilinen İbn Kalemşah adlı Konya kadısı tarafından zaviye ve mescidle birlikte XIII. yüzyıl sonlarına doğru inşa edildiği tahmin edilmektedir. Kalemşah Medresesi’nin Kanuni dönemine kadar adı ve herhangi bir vakfı tespit edilememiştir. 1530 tarihli Karaman vilayeti vakıflarına dair defterde yıkılan Müstevfi Celâleddin Hânkahı’nın vakıfları Kalemşah Medresesi’ne bağlanmıştır. 1535 tarihli olduğu tahmin edilen bir başka defterde önce Kalemşah Medresesi vakıfları, sonra bu medreseye tahsis edilen Müstevfi Celâleddin Hânkahı vakıfları kaydedilmiştir. Bu durum Kalemşah Medresesi’nin XVI. yüzyıl başlarında, İbn Kalemşah Dergâhı ve Mescidi’nin bünyesinde ihdas edildiğine işaret etmektedir. Taştan yapılmış kubbeli medrese 1930’lu yıllarda yıktırılmıştır.

Kalemşah Medresesi’nin XVI. yüzyıldaki vakıfları, Konya’ya bağlı Karpuzlu Dinek köyü, Konya’da Karun mezraası, sekiz kıta bahçe, Konya merkezinde 17 bab dükkân, Karkın mezraası, Karaaslan köyü, Sudirhemi nahiyesi, Meram ile Meydan civarında yerler ve Meram’da bir değirmen yeridir.

Yusuf KÜÇÜKDAĞ

KAYNAKÇA

387 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rûm Defteri (937/1530), Tıpkı Basım, I, Ankara 1996, s. 33; Karaman Vilâyeti Vakıfları, (haz. Seyit Ali Kahraman), Kayseri 2009, s. 38; İbrahim Hakkı Konyalı, Âbideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi, Konya 1964, s. 361, 844-845; Mehmet Önder, Mevlâna Şehri Konya, Ankara 1971, s. 154; Caner Arabacı, Osmanlı Dönemi Konya Medreseleri (1900-1924), Konya 1996, s. 162-163.

Mader-i Mevlâna (Valide Sultan Camii), Mevlevi Tekkesi, Karaman Mevlevihanesi ve Aktekke Camii adlarıyla kayıtlarda yer alan zaviye, Mevlâna’nın annesi Mümine Hatun adına, onun türbesi yakınına yaptırıldığı için Mader-i Mevlâna Tekkesi olarak da bilinir. 1312-1319 yılları arasında Kalemioğlu Ahi Muhammed Bey tarafından inşa ettirildi. Daha sonra Karamanoğlu Mirza Halil Bey’le oğlu Alâeddin Bey bu zaviyeye ilaveler yaptırdı. Bu durumda adı geçen yapının esas bânisinin, Kalemioğlu Ahi Muhammed Bey olduğu anlaşılıyor.

Kalemi Zaviyesi’nin bünyesinde Mevlâna’nın annesi Mümine Hatun Türbesi’nden başka onun adıyla anılan Mader-i Mevlâna Camii, Mevlevihane’nin semahanesi ile bir medrese ve kabristan bulunuyordu. Karaman Mevlevihanesi’nin en eski ünitesi Mader-i Mevlâna Türbesi olup 1224’te vefat eden Mevlâna’nın annesi Mümine Hatun ile ağabeyi Muhammed Alâeddin Çelebi için inşa edilmiştir. Burada Karamanoğulları’ndan bazı kişilerin kabirleri de bulunmaktadır. Şikârî’nin kaydına göre Karamanoğullarından Alâeddin Bey ve Süleyman Şah buraya defnedilmişlerdir. Kalemi Zaviyesi, 1530’da kullanılmayacak kadar haraptı. Bunun için vakıf gelirleri Piri Halife Camii’ne kaydedilmiştir. Daha sonra kullanıldığına bakılırsa muhtemelen XVI. yüzyıldan sonra tamir edilmiştir. Bu yapı içindeki Mader-i Mevlâna Türbesi de Osmanlı döneminde birçok defa onarım görmüştür.

Kalemi Zaviyesi’ni Kalemi oğlu Ahi Muhammed Bey inşa ettirdiği halde buranın ihtiyaçlarının karşılanması için başta Karamanoğlu Alâeddin Bey olmak üzere değişik kişiler vakıflar kurmuşlardır. Karamanoğlu Alâeddin Bey Vakfiyesi, tarihi en eski olanıdır. Bundan başka Osmanlı dönemi kayıtlarında Karamanoğlu Süleyman Bey’in de bu zaviye için vakıf kurduğu bilgileri yer almakta ancak vakfiyesi bilinmemektedir. Tarih sırasına göre tespit edilen ikinci vakıf kuruluşuna dair belge, Lârende Kadısı Mevlâna Seyyid Mehmed Efendi Vakfiyesi’dir. Bir diğer vakfiye, nukut vakfına dair olup, Hassa Ahır Hazinesi Kâtibi Seyyid Mehmed Efendi Vakfiyesi adıyla kayıtlara geçmiştir.

Kalemi Zaviyesi’nin vakıf gayrimenkulleri XV. yüzyılda şöyleydi: bir değirmen, Lârende’ye bağlı Selerek köyü, Subaşı Değirmeni civarında bağlar, çayır yeri ve muhtelif toprak parçaları ile Sultan Hamamı ve Tahıl Pazarı arasında dükkân yerleri.

Mimarisi

Bugün cami-semahane-türbeyi oluşturan yapı, XVI.yüzyıl Osmanlı mimarisi özelliklerini taşımaktadır. Karamanoğulları’na ait kitâbe bugünkü mevcut Osmanlı yapısının cümle kapısı üzerindedir. 1817-1820 yıllarında burada yapılan bir onarıma dair hatt-ı hümayundan yapının türbe-mescid-semahanenin yanı sıra dokuz derviş hücresi, meydan odası, şeyh evi, mutfak, kiler, kahve ocağı, ahır, samanlık ile Süleyman Bey Hamamı ve kırk üç odalı handan müteşekkil bir manzume olduğu anlaşılmaktadır. Manzumeden günümüze bir avlu etrafında yerleştirilmiş mescid-semahane ve türbeden oluşan merkezî kubbeli ve üç bölümlü son cemaat revakı bulunan yapı ile kuzeyinde yedi adet derviş hücresi, güney ve batısında ise haziresi kalmıştır. Osmanlılar döneminde gerçekleştirilen çeşitli tadil, tevsi, tecdid ve onarımlar sonucu yapı günümüze kadar gelmiştir.

Caminin etrafındaki hazireden günümüze batı ve güney taraftaki bölüm kalmıştır. Burada Mevlevi sikkeli mezar taşlarının yanı sıra çeşitli sarık tipleri ve fesli mezar taşları bulunmaktadır. Yapı günümüzde oldukça sağlam olup, cami-türbe olarak kullanılmaktadır.

Zekeriya ŞİMŞİR ve Yusuf KÜÇÜKDAĞ

KAYNAKÇA

Fatih Devrinde Karaman Eyaleti Vakıfları Fihristi, (haz. Feridun Nâfiz Uzluk), Ankara 1958, s. 31-32; Fahri Coşkun, 888/1483 Tarihli Karaman Eyaleti Vakıf Tahrir Defteri, İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk İktisat Tarihi Anabilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1996, s. 83-84; 387 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rûm Defteri (937/1530), Tıpkı Basım, I, Ankara 1996, s. 109, 120; Karaman Vilâyeti Vakıfları, (haz. Seyit Ali Kahraman), Kayseri 2009, s. 143; Yusuf Küçükdağ, “Valide Sultan Tekkesi/Karaman Mevlevihanesi Vakıfları ile Vakfiyeleri ve Karaman Turizminin Geliştirilmesi İçin Önemi”, Karaman Ulusal Kültür ve İnanç Turizmi Sempozyumu, 23-24-25 Mart 2012. Hz. Mevlana’dan Yunus Emre’ye Evrensel Sevgi ve Kültürlerin Kardeşliği Projesi, Karaman Ticaret ve Sanayi Odası, Karaman 2012, s. 183-188.

Halil Ethem, “Karamanoğulları Hakkında Vesâk-i Mahkûke”, TOEM,Cüz:11 (1327), s.709; Ernst Diez-Oktay Aslanapa-M. Mesut Koman, Karaman Devri Sanatı,İstanbul 1950, s.44-45; Yılmaz Önge, “Mader-i Mevlânâ Camii”, Selamet Dergisi, sy. 111 (1962), s.10-11; İbrahim Hakkı Konyalı, Abideleri ve Kitabeleri ile Karaman Tarihi, Ermenek ve Mut Abideleri, İstanbul 1967, s. 229-254; Kerim Türkmen, Karamanoğlu Devri Kitabeleri, SÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya 1989, s.99-100; Hasan Özönder, “Karaman (Larende) Mevlevîhanesi”, Osmanlı Araştırmaları, sy. 14 (l994), s.143-152; Mustafa Denktaş, “Karaman’daki Klasik Devir Osmanlı Camileri”, VD, sy. 25 (1995), s.130-133; Barihuda Tanrıkorur, “Karaman Mevlevîhânesi”, DİA, XXIV, İstanbul 2001, s.447-448; Osman Nuri Dülgerler, Karamanoğulları Dönemi Mimarisi, Ankara 2006, s. 86-87.

Osmanlı dönemi esnafları ile ilgili birçok eseri bulunan Ahmet Kala, aslen Rize Kalkandere Dizdaroğlu sülalesindendir. Sakarya’da doğdu. İlk, orta ve lise tahsilinden sonra İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’ne girdi ve 1983 yılında mezun oldu. 1985 yılında aynı üniversitenin İktisat Tarihi alanında yüksek lisans ve 1988 yılında doktorasını tamamladı. 1989 yılında Yardımcı Doçent, 1990 yılında Doçent ve 2002 yılında Profesör unvanlarını aldı. 2002 yılından bugüne kadar İstanbul Üniversitesi Türk İktisat ve İçtimaiyat Tarihi Araştırmaları Merkezi Müdürlüğünü, 2006 yılından itibaren İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İstanbul Araştırmaları Anabilim Dalı Başkanlığını, 2010’dan bugüne kadar İktisat Fakültesi İktisat Bölümü İktisat Tarihi Anabilim Dalı Başkanlığını ve 2011-2014 tarihleri arasında ise İktisat Fakültesi İngilizce İktisat Bölümü İktisat Tarihi Anabilim Dalı Başkanlığını yürüten Ahmet Kala, özellikle Osmanlı esnafı ve iktisat tarihi alanlarındaki araştırmaları ve yayımları ile bilinir. Bu bağlamda Kala, pekçok bilimsel dergide yayımlanan makalelerinin dışında altı önemli eser kaleme aldı ve bilim dünyasına sundu.

Bu bilimsel çalışmaların yanında Ahmet Kala, önemli projelerin içinde yer aldı. Bu bağlamda Kurucu Başkanlığını yaptığı İstanbul Büyükşehir Belediyesi İstanbul Araştırmaları Merkezi’nde proje koordinatörü, yayın yönetmeni ve yayın kurulu üyesi olarak önemli çalışmalara ve yayımlara imza attı. Bu çalışmalarından bir kısmı, Osmanlı iktisat tarihinin önemli kaynaklarından İstanbul Ahkâm Defterleri serisi içinde yayımlandı. XVIII. yüzyıla ait bu serideki ahkâm kayıtları, İstanbul’un hem esnaf ve sosyal tarihi hem de ticaret, tarım, vakıf ve finansı ile ilgilidir. Bundan başka Osmanlı ve Cumhuriyet döneminde İstanbul’un iktisadî, sosyal, kültürel, sağlık, coğrafî ve idarî ana konularını içeren alt başlıklardaki proje kapsamında birçok eser müştereken bilim dünyasına kazandırıldı. Proje çalışmalarının bir diğer kısmını ise İstanbul Su Külliyatı adı altındaki müşterek yayımlar teşkil eder. 34 cilt olan bu yayımlar, İstanbul suları ile ilgili 1453’ten itibaren İstanbul Su Nazırı ve Su Nezareti tarafından tutulmuş 500 yıllık bilgiler içeren su defterlerinin yayınını içerir.

Bu projeler dışında Osmanlı ve Türk Dünyası Belgeseli, Süleymaniye Projesi, İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti (AKB) Projesi, Vakıf Belgelerin Çevirilerin Bilgisayar Ortamına Aktarılması (VAYS) gibi farklı birçok projede de yer alan Ahmet Kala, Osmanlı iktisat ve sosyal tarihi ile ilgili çalışmalarını sürdürmektedir.

Eserleri: İstanbul Esnaf Tarihi Tahlilleri İstanbul Esnaf Birlikleri ve Nizamları 1, İstanbul 1998; From Distinctive Signs to the Trademarks, Ankara 2006; Türk Sınai Mülkiyet Hakları Tarihi, Ankara 2007; Osmanlıdan Bugüne İstanbul’un Şifalı Kaynak Suları, İstanbul 2011; Debbağlıktan Dericiliğe İstanbul Merkezli Deri Sektörünün Doğuşu ve Gelişimi, İstanbul 2012; İstanbul’un Kaybolan Kültür Varlıkları Suriçi Fatih Camileri ve Mescitler-1, İstanbul 2014; Anadolu’nun İlk Selçuklu İslam Şehri Ani- Şehristan, İstanbul, 2017;

İlhan ŞAHİN

Büyük Kurul olarak da bilinen Kâhyalar Kurulu, 24 esnafın ileri geleninden oluşur. Kâhya başının görevi, mütevellilerin davranışlarını, genel durumlarını ve loncaların toplanıp toplanmadıklarını tektik ederek, mütevelliler hakkındaki şikâyetleri dinlemekti. Kâhyalar Kurulu, esnaf arasında çıkan, mütevelli tarafından halledilemeyen anlaşmazlıkları, hükümete başvurmadan, hükümetçe müdahaleye meydan vermeden hallederdi.

Loncalar tarafından verilen ve Kâhyalar Kurulu’nca onanan cezaları uygulardı. Esnafa ait hususlarda, hükümet ve memleket ileri gelenleri ile temas kurarak, hükümetin emir ve kararlarını esnafa bildirirdi. Buna karşılık Kâhyalar meclisinin teklif ve temennileri de idarî makamlara iletilirdi.

Bekir ŞAHİN

KAYNAKÇA

Neşet Çağatay, Bir Türk Kurumu Olan Ahilik,  Ankara  1997, s. 148.;  Fahri Solak, Ahilik Kuruluşu, İlkeleri ve Fonksiyonları,  İstanbul 2010, s. 17.

Kahve, XVI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren hem evlerde hem de kahvehânelerde içiliyordu. XVIII. yüzyılın başlarında daha yaygınlaştı. Kahve zevki, daha Ortaçağ’da kahvesiyle ünlü Yemen’den Mekke’ye, oradan da hacılarla Mısır’a gelen bir yenilikti. XVI. yüzyılın sonlarına doğru bu içecek Avrupa’da bilinmezken, Anadolu’nun ücra köylerinde bile içiliyordu. XVI. yüzyılın sonlarına doğru ve daha sık olarak da XVII. yüzyılda en azından büyük kentlerin pazarlarında ödenen vergiler arasında kahve satışından alınan ve tahmis-i kahve denen verginin adı geçmeye başlamıştır.

İstanbul’da çok sıklıkla yaşanan yangınlar ve Kadızâdelerin etkisiyle de XVII. yüzyılda kahve tüketimi padişah IV. Murad’ın emriyle sık sık yasaklandı, hatta bu yüzden kahvehaneler kapanmak zorunda kaldı. Müteakiben taşradaki şehir ve kasabalara tütün içilmesi, ekilmesinin yasaklanmasıyla ilgili birçok fermanlar gönderildi. Fakat bu yasaklar İstanbul dışında pek fazla etkili olmadı. Kahve tanelerini kavuran ve kavrulmuş olan taneleri öğüten esnafa tahmisçi deniyordu. Kahveciler, kahvelerini tahmisçilerden alırlardı. Tahmisçilerin dükkânları genellikle kendi adlarıyla anılan Tahmisçiler Çarşısı’nda yer alıyordu.

M. Murat ÖNTUĞ

KAYNAKÇA

Suraiya Faroqhi, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla, (çev. Elif kılıç), İstanbul 1998, s.236,237,240; Taha Toros, Kahvenin Öyküsü, İstanbul 1998, s.6; Ralph S. Hattox, Kahve ve Kahvehaneler Bir Toplumsal İçeceğin Yakındoğu’daki Kökeni, İstanbul 1998, s.10; İdris Bostan, “Kahve”, DİA, XXIV, s.205 M. Murat Öntuğ, XVII. Yüzyılın İlk Yarısında Balıkesir Şehrinin Fiziki, Demografik ve Sosyo-Ekonomik Yapısı, SÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Konya 2003, s. 248, 249; Tuncer Baykara, OsmanlıTaşra Teşkilatında XVIII. Yüzyılda Görev ve Görevliler (Anadolu), Ankara 1990.

Kahramanmaraş merkez Dulkadiroğlu ilçesi Kurtuluş mahallesinde kentsel sit alanı içerisinde yer almaktadır. Saraçhane Camii altında ve etrafında toplanmış dükkânlardan oluşmaktadır. Çarşı üzerinde herhangi bir inşa kitabesi yoktur. Ancak kaynaklar ve karşılaştırmalardan anlaşıldığına göre caminin XVI. yüzyıl sonlarında Beyazıtoğullarından Hacı Abdullah Bey baniliğinde yapıldığı anlaşılmaktadır. Çarşı (Sûk-i Maraş), Belediye Çarşısı’nın batısında bedestenin kuzeyinde yer alır. Bugünkü durumuyla dükkânların üzeri beşik ve çapraz tonozlarla örtülüdür.

Saraçhane Çarşısı olarak anılmasının sebebi; orada kösele denilen kalın deri ile normal deriden yapılan hayvan koşum takımlarının imalatından ve satılmasından dolayıdır. Bilindiği üzere bu işle uğraşanlara saraç, malzemenin satıldığı dükkânlara ise saraçhane denilmektedir. Çarşıda fevkani olarak inşa edilmiş “Saraçhane Camii” de bulunmaktadır.

Eshabil YILDIZ

KAYNAKÇA

Besim Atalay,  Maraş Tarihi ve Coğrafyası, İstanbul 1939; Ara Altun, Kahramanmaraş Kent Dokusunda Anıt Eserler, (Dağların Gazeli Maraş), İstanbul 2010; Mehmet Özkarcı, Türk Kültür Varlıkları Envanteri 46, I, Ankara 2007; Kemalettin Koç, Kahramanmaraş’ta Sosyal Hayatın Fiziki Yapıya Etkisi, Ankara 2010; Komisyon, Kahramanmaraş Beylik ve Osmanlı Dönemi Çarşıları, İstanbul 2013; Hamza Gündoığdu,Dulkadirli Beyliği Mimarisi, Ankara 1986; İlyas Gökhan – Selim Kaya, İlkçağdan Dulkadirlilere Kadar Maraş, Kahramanmaraş 2008; Eshabil Yıldız, Kahramanmaraş El Sanatları, Ankara 2014.

Kahramanmaraş merkez Dulkadiroğlu ilçesi Kurtuluş mahallesinde kentsel sit alanı içerisinde yer almaktadır. Üzerinde herhangi bir inşa kitabesi olamayan yapının incelemeler sonucunda XVI. yüzyıla tarihlenebileceği düşünülmektedir. Kapalı Çarşı’nın doğusunda Taş Han’ın kuzeyinde, Maraş Çarşısı’nın batı tarafında yer almaktadır. Keçi kılından dokumaların; yani büyük çuval (haral), yem torbası, kolonlar ve göçebe çadırlarının yapılmasına mazmancılık; bu ürünlerin satıldığı çarşının adına Mazmanlar Çarşısı denir.

Dükkânlar doğu batı doğrultusunda uzanmaktadır. Araştırmalarda mazmanlık mesleğinde örgütlenilmiş tek çarşının Kahramanmaraş’ta olduğu tespit edilmiştir. Kahramanmaraş’ta faaliyet gösteren bir diğer çarşı da Kazzazlar Çarşısı’dır. Birçok kentte olduğu gibi Maraş’ta da ipeğe verilen önemden dolayı bu çarşı kurularak Kazzazlar Çarşısı olarak anılmıştır. Zamanın gelişmesine yenik düşen bu çarşılar günümüzde Kuyumcular Çarşısı olarak anılmaktadır.

Eshabil YILDIZ

KAYNAKÇA

Besim Atalay,  Maraş Tarihi ve Coğrafyası, İstanbul 1939; Ara Altun, Kahramanmaraş Kent Dokusunda Anıt Eserler, (Dağların Gazeli Maraş), İstanbul 2010; Mehmet Özkarcı, Türk Kültür Varlıkları Envanteri 46, I, Ankara 2007; Kemalettin Koç, Kahramanmaraş’ta Sosyal Hayatın Fiziki Yapıya Etkisi, Ankara 2010; Komisyon, Kahramanmaraş Beylik ve Osmanlı Dönemi Çarşıları, İstanbul 2013; Hamza Gündoığdu,Dulkadirli Beyliği Mimarisi, Ankara 1986; İlyas Gökhan – Selim Kaya, İlkçağdan Dulkadirlilere Kadar Maraş, Kahramanmaraş 2008; Eshabil Yıldız, Kahramanmaraş El Sanatları, Ankara 2014.

Kahramanmaraş merkez Dulkadiroğlu ilçesi Kurtuluş mahallesi sit alanı içerisinde yer almaktadır. Demirciler Çarşısı, Maraş Çarşısı’nın güney ucundan başlayıp doğu yönüne doğru devam eden dükkânlardan oluşur. Çarşının asli halinde batı uç noktasında Eski Maraş Bedesteni, güneyde ise Tuz Han yer alırken, bugün her iki yapı da yıkılmıştır. Tuz Han yerine Döngel sitesi Bedesten yerine ise Kasaplar Çarşısı yapılmıştır.

Özgün özelliğini büyük oranda yitiren çarşı XVI. yüzyıl yapısıdır. Doğu-batı doğrultuda uzanan dükkânların bazıları beşik tonoz olan üst örtüsünü korumaktadır. Bugün içerisinde Çarşıbaşı Camiini de bulunduran ve Çarşıbaşı diye anılan yerde halen demircilik zanaatı icra edilmektedir.

Eshabil YILDIZ

KAYNAKÇA

Besim Atalay,  Maraş Tarihi ve Coğrafyası, İstanbul 1939; Ara Altun, Kahramanmaraş Kent Dokusunda Anıt Eserler, (Dağların Gazeli Maraş), İstanbul 2010; Mehmet Özkarcı, Türk Kültür Varlıkları Envanteri 46, I, Ankara 2007; Kemalettin Koç, Kahramanmaraş’ta Sosyal Hayatın Fiziki Yapıya Etkisi, Ankara2010; Komisyon, Kahramanmaraş Beylik ve Osmanlı Dönemi Çarşıları, İstanbul 2013; Hamza Gündoığdu,Dulkadirli Beyliği Mimarisi, Ankara 1986; İlyas Gökhan – Selim Kaya, İlkçağdan Dulkadirlilere Kadar Maraş, Kahramanmaraş 2008; Eshabil Yıldız, Kahramanmaraş El Sanatları, Ankara 2014.

Kahramanmaraş merkez Dulkadiroğlu ilçesi Kurtuluş mahallesinde yer almaktadır. Kapalı Çarşı’nın güneyinde Bakırcılar Çarşısı ve Semerciler Çarşısı diye adlandırılan alanda kentsel sit alanı içerisindedir. Yapının herhangi bir inşa kitabesi yoktur ancak malzeme incelemeleri sonucunda Dulkadiroğlu dönemini işaret etse de Osmanlının hâkimiyetinin ilk yıllarına ait olduğu düşünülmektedir. Çarşıda inşa edilen dükkanlarilk yapıldığında Ulu Cami’nin vakfına ait iken daha sonraları şahıslara geçmiştir.

Kapalı Çarşı’nın güneyinde yer alan Bakırcılar Çarşısı hafif eğimli bir arazide doğu-batı yönünde uzanan bir alanın kuzey-güney yönüne yerleştirilmiş dükkânlardan oluşmaktadır. Uzunluğu 95.00 m, genişliği ise 5.00 m dolaylarındadır. Bakırcılar Çarşısı’nı önemli kılan bir unsur ise içerisinde “dua kubbesi” denilen bir bölümün yer almasıdır. Dua Kubbesi, Ahilik geleneğine bağlı olarak gelişen ve devam eden bir adettir. Çarşı esnafının dükkânlarını açmadan önce toplu halde günün bereketi, şerlerin defi ve hayırlar için toplanarak dua ettikleri mekânlardır. Daha sonraları sadece toplanma mekânı olarak işlevselliğini sürdürmüşlerdir.

Eshabil YILDIZ

KAYNAKÇA

Besim Atalay, Maraş Tarihi ve Coğrafyası, İstanbul 1939; Ara Altun, Kahramanmaraş Kent Dokusunda Anıt Eserler, (Dağların Gazeli Maraş), İstanbul 2010; Mehmet Özkarcı, Türk Kültür Varlıkları Envanteri 46, I, Ankara 2007; Kemalettin Koç, Kahramanmaraş’ta Sosyal Hayatın Fiziki Yapıya Etkisi, Ankara 2010; Komisyon, Kahramanmaraş Beylik ve Osmanlı Dönemi Çarşıları, İstanbul 2013; Hamza Gündoığdu, Dulkadirli Beyliği Mimarisi, Ankara 1986; İlyas Gökhan – Selim Kaya, İlkçağdan Dulkadirlilere Kadar Maraş, Kahramanmaraş 2008; Eshabil Yıldız, Kahramanmaraş El Sanatları, Ankara 2014.

Maraş’ın 1522 yılından itibaren Osmanlı topraklarına katılmasından sonra sosyo-ekonomik yapının gelişmesine paralel olarak Kapalı Çarşı’nın kuzeyinde inşa edilerek önemli bir ticaret merkezi konumuna gelmiştir. Bedestenin duvarlarında ve üzerinde kaba yontu taş ve moloz taş kullanılmıştır. Eğimli bir arazide inşa edilen bedesten dıştan dükkânlı, içten hacimli kare planlı olarak inşa edilmiştir.

Yapının iç kısmına cephelerin ortalarından açılan dört kemerli kapıdan girilir. Ana kapısı kuzeyde bulunan bedestene giriş seviyesinden aşağıya dört basamakla inilir. Bedesten sivri kemerlerin taşıdığı dokuz çapraz tonozla örtülmüştür. Kapalı Çarşı’ya bitişik olarak inşa edilen yapının dört tarafa açılan kapısı vardır. Günümüze çeşitli onarımlar geçirerek gelen bedesten orijinal özelliğini büyük ölçüde korumuştur. Yapı 1941 yılına kadar Bedesten ismiyle, daha sonra ise mülkiyete geçip Bonmarşe ismiyle anılmıştır.

Eshabil YILDIZ

KAYNAKÇA

Besim Atalay, Maraş Tarihi ve Coğrafyası, İstanbul 1939; Ara Altun, Kahramanmaraş Kent Dokusunda Anıt Eserler, (Dağların Gazeli Maraş), İstanbul 2010; Mehmet Özkarcı, Türk Kültür Varlıkları Envanteri 46, I, Ankara 2007; Kemalettin Koç, Kahramanmaraş’ta Sosyal Hayatın Fiziki Yapıya Etkisi, Ankara 2010; Komisyon, Kahramanmaraş Beylik ve Osmanlı Dönemi Çarşıları, İstanbul 2013; Hamza Gündoığdu, Dulkadirli Beyliği Mimarisi, Ankara 1986; İlyas Gökhan – Selim Kaya, İlkçağdan Dulkadirlilere Kadar Maraş, Kahramanmaraş 2008; Eshabil Yıldız, Kahramanmaraş El Sanatları, Ankara 2014

Ülkemizde istihbaratla ilgili çalışmaların sayısında son yıllarda bir artış yaşanmıştır. Buna rağmen, Türk tarihinin başlangıcından günümüze kadar gelen süreci içeren kapsamlı bir eser yazılmamıştır. “Türk İstihbarat Tarihi” başlığı altında işlenebilecek konunun kapsamı, Türk tarihinin başlangıcından günümüze kadar istihbarat faaliyeti ve bunu yürüten kurumları içine almak zorundadır. Bu da yaklaşık iki bin yıllık bir tarih ve farklı coğrafyalarda kurulmuş onlarca devletin tarihiyle bağlantılıdır. Birbirini tamamlayacak nitelikte birçok bölümün bulunduğu bu kitap, kapsadığı zaman dilimi ve içerik olarak Türk istihbarat tarihi konusunda akademik nitelikteki ilk örnektir.

Yaklaşık iki bin yıllık bir tarihi süreçte istihbaratın bugünkü modern yapıları ortaya çıkaran kurumsallaşma serüvenini, kafalardaki daha önce bahsi geçen tahrif edilmiş ve yanlış bilgiden kurtararak anlatmak amacındadır. Kitap, geçmişten günümüze kadar olan süreçte Türk devletlerinin istihbarat kültürleri, örgütleri ve algıları, istihbarat olayları, istihbarat, karşı istihbarat, espiyonaj, kontrespiyonaj faaliyetleri ve istihbarat çarkı çerçevesinde istihbarat yaklaşımları ve istihbarat teorileri doğrultusunda bir perspektif sunmayı amaçlamaktadır.