Allah Teala sıfatlarıyla bilinir ve tanınır. Kur’anı Kerim, Allah’ın sıfatlarını bildirmektedir. Çünkü Allah’ın zatını anlayıp kavramamız mümkün değildir. Zaten Allah, bununla da bizi yükümlü tutmamıştır.

Allah’ın sıfatları, zati ve subuti olmak üzere iki kısımdır. Bunların altısı zati sıfatlar, sekizi de subuti sıfatlardır ki toplamı 14’tür.

Zati Sıfatlar: Vücut, Kıdem, Bekâ, Vahdâniyet, Muhâlefetün li’lhavâdis, kıyam binefsihi.

Subuti Sıfatlar: Hayat, İlim, Semi’, Basar, İrade, Kudret, Kelam ve Tekvin’dir.

Yahûdîlerin Tevrât’tan sonra mukaddes kabûl ettikleri Talmûd kitâbının iki kısmından biri.

Miş nâ, İbrânice “tekrar” demektir. Sözlü emirlerin kânun hâline getirilmiş ilk hâlidir. Yahûdî îtikâdına göre, Allahü teâlâ Mûsâ aleyhisselâma, Tûr dağında Tevrat kitabını (Yazılı emirleri) verdiği gibi, bâzı ilimleri yâni (sözlü emirleri) de söyledi. Mûsâ aleyhisselâm bu ilimleri Hârûn, Yûşâ ve Elîazar’a aleyhimüsselâm bildirdi. Bunlar da kendilerinden sonra gelen peygamberlere bildirdiler. Elîazar, Şuayb aleyhisselâmın oğludur. Bu bilgiler hahamlardan hahamlara rivâyet edildi. Mîlâddan önce 538 ve mîlâddan sonra 70 senelerinde çeşidli Miş nâlar yazıldı. Bunlara Yahûdîlerin âdetleri, kânun müesseseleri, hahamların bir mevzudaki tartışmaları ve şahsî görüşleri de karış tırıldı. Böylece Mişnâlar, hahamların indî görüş ve münâkaşalarını ifâde eden kitablar hâline geldi. Diğer Mişnâları içinde toplayan en son ve en meşhur Mişnâ, mîlâdın ikinci asrı nda yahûdî hahamlarından Yehûda tarafından yazıldı. Yehûda’dan sonra gelen hahamlar, Miş nâ’ya ilâveler ve şerhler yapmışlardır. Mişnâ’nın lisanı, kendisinde Yunanca ve Latincenin tesiri görülen Yeni İbrânicedir. Mişnâ’nın yazılmasından maksat, yazılı emr kabûl edilen Tevrat’ı tamamlayıcı olan sözlü emirleri tanıtmaktır. Mişnâlar, Tevratlardan daha basît olup, kelime ve cümle şekilleri onlardan çok farklı dır. Emirler, umûmî kâideler şeklinde bildirilmiştir.Dikkat çekici misâller verilmiştir. Vâki’ olmuş hâdiselere bâzan rastlanır. Emirler beyan edilirken kaynak olarak Tevratların âyetleri verilir. Mişnâ altı kısımdan meydana gelir: 1)Zerâim (tohumlar), 2)Moed (Mübârek günler. Bayram ve oruç günleri gibi), 3) Nâşim (Kadınlar), 4)Nezikin (Zararlar), 5)Kedaşim (Mukaddes şeyler), 6)Tehera (Tahâret, temizlik). Bunlar altmış üç risâleye, risâleler de cümlelere ayrılmıştır. (Harputlu İshâk Efendi)

Propaganda yaparak belirli bir fikir ve inancı yayma işi. Dar anlamda, henüz hıristiyanlığı kabûl etmemiş ülkelerde veya hıristiyan ülkelerde çeşitli isimler altında hıristiyanlığı yayma ve hıristiyanlık propagandası yapma faâliyeti. Bu çalışmaları yürüten râhib, papaz ve din adamlarına misyoner, bu çalışmaları yapan teşkîlâta da Misyonerlik teşkîlâtı adı verilir.

Avrupalılar, hıristiyanlık inancını yaymak ve milletleri hıristiyanlaş tırmak için misyoner teşkîlâtını kurdular. İktisâdî (ekonomik) bakımdan dünyân ın en kuvvetli teşkîlâtı hâline gelen kilise ve misyoner teşkîlâtları akıl almaz bir çalışmanın içine girdiler. Hıristiyanlığı İslâm memleketlerinde yayabilmek için korkunç bir İslâm düşmanlığı başlattılar. İslâm memleketlerinin her yerine hıristiyanlığı öven binlerce kitap, mecmûa ve broşür gönderdiler. Bugün de güzel memleketimizde durmadan hıristiyanlığı anlatan kitap, mecmûa (dergi) ve broşürler, misyonerlik teşkîlât ı tarafından dağıtılmakta, posta ile yurt dışından adreslere gönderilmektedir. (Muhammed Sıddîk bin Saîd)

Târih göstermiştir ki, misyonerler gâyelerine erişmek için her türlü vâs ıtayı mübâh (sakıncasız) gören bir zihniyete sâhib olmuşlardır. Asya ve Afrika milletlerini, asırlar boyu sömüren devletlerin en büyük yardı mcıları misyonerler ve misyonerlik teşkîlâtları olmuştur. Misyonerler, girdikleri memlekette sâdece kendi dinlerini yaymakla meşgûl olmazlar. O memleketteki milleti meydana getiren maddî ve mânevî değerleri tahrib ederler. Tahrîb ettikleri millî duyguların enkazı üzerine kendi inançlarını binâ etmeye çalışırlar. Ellerinde bulunan bütün imkânlarını bu yolda kullanırlar. (Yeni Rehber Ansiklopedisi)

Bir karış büyüklüğünde kesilmiş, di şleri temizlemek için kullanılan ve Erak denilen ağaçtan veya zeytin dalından yapılan ağaç fırça.

Misvâk; ağzı temizlemeye, cenâb-ı Hakk’ın rızâsına kavuşmaya vesîledir. (Hadîs-i şerîf-Beyhekî)

Misvâk kullanarak kılınan namaz, misvâk kullanmadan kılınan namazdan yetmiş kat üstündür. (Hadîs-i şerîf-Reddülmuhtâr)

Abdest alırken misvâk kullanmak sünnet-i müekkededir (kuvvetli sünnettir). Misvâk, düz ve ikinci küçük parmak kalınlığında, bir karı ş boyunda olmalıdır. Misvâk, Arabistan’da yetişen Erak ağacının dalı dır. (Düzgün ucundan iki santimetre kadar, kabuğu soyulup, burası birkaç saat suda tutulur. Sonra ezilince, fırça gibi açılır). Erak ağacı bulunmazsa, zeytin dalından yapılır. Nar ağacından yapılmamalıdır. (İbn-i Âbidîn)

Misvâk kullanmanın on beş faydası vardır. Bunlar; sekerât-ı mevtte (son nefeste) Kelime-i şehâdeti söylemeye sebeb olur, dişlerin etlerini pekiştirir, safrayı keser, balgamı ve ağız kokusunu giderir, Allahü teâlâ ondan râzı olur, baş damarlarını kuvvetlendirir, gözleri nûrlanır, hayrı ve hasenâtı (iyilikleri) çok olur, sünnet ile amel etmiş olur, ağzı temiz olur, fasîh-ul-lisân yâni güzel konuşmaya vesîle olur, şeytan gamlanır, misvâklı olarak kılınan iki rek’at namazın sevâbı , misvâksız olarak kılınan yetmiş rek’at namazın sevâbından daha çok olur. (Muhammed bin Kutbüddîn İznikî)

Hazret-i Ömer zamânında Şam civârında bir kal’a muhâsara edildi. Öğleye kadar kal’a feth edilemedi. Hazret-i Ömer gadaba geldi. İslâm askerlerini huzûruna çağırdı. “Kal’a feth edilemedi. Kâfirler İslâm askeri karşısında bu kadar dayanamazdı. Aram ızda birisi bir kusur işlemiş olmasın” buyurdu. Askerler hayret edip, tövbe ve istiğfâr etmeye başladılar. O sırada bir kişi ağlayarak hazret-i Ömer’in huzûruna geldi. “Ey mü’minlerin emîri! Bu gece teheccüde kalktığım zaman karanlık olduğu için misvâkım ı aradım, fakat bulamadım. Bu sebeble misvâksız namaz kıldım. Sizin aradığınız kusuru ben işledim” dedi. Hazret-i Ömer ona; “Tövbe ve istiğfâr etmeye devâm et” buyurdu. O da tövbe ve istiğfar okumaya başladı. Bir saat sonra kal’a fetholundu. (Evliyâlar Ansiklopedisi)

Çarşıda, pazarda aynı evsâfta, özellikte benzeri bulunan, fiyatları farklı olmayan mal.

Ağırlıkla, hacim ve uzunlukla ölçülenlerden fabrikada, tezgâhta yapı lan şeyler ve sayı ile ölçülenlerden, aynı büyüklükte olanlar ve aynı büyüklükteki yumurta ve karpuz mislî maldır. (İbn-i Âbidîn)

Mislî malı telef eden, benzerini, mislî olmıyan malı telef eden, kıymetini öder. (İbn-i Âbidîn)

1. Bir günlük nafakasından (yiyeceğinden, giyeceğinden) fazla bir şeyi olmayan müslüman.

Allahü teâlâ, âyet-i kerîmelerde meâlen buyurdu ki:

… Fazla ihtiyarlık ve devamlı hastalık gibi sebeblerle oruç tutmaya güç yetiremeyenler üzerine, bir miskîn doyuracak kadar fidye vermek lâzımdır… (Bekara sûresi: 184)

Akrabâya, miskîne ve yolda kalmışa hakkını ver. Bununla berâber (malını) büsbütün saçıp savurma! (İsrâ sûresi: 26)

Her şeyin bir anahtarı vardır. Cennet’in anahtarı da, fakîr ve miskînleri sevmektir. Fakîr ve meskînler, sabırları sebebiyle kıyâmet günü Allahü teâlâya yakın bulunacaklardır. (Hadîs-i şerîf-Dâre Kutnî)

Bir kimse, kalbinde katılık bulunduğundan şikâyet edince, Resûlullah efendimiz ona; “Yetimin başını okşa ve miskîni doyur!” buyurdular. (Hadîs-i şerîf-Dimyâtî)

Zekât verilecek yedi sınıf kimseden birisi de miskîndir. (İbn-i Âbidîn)

2. Dervîş.

Miskîn Yûnus var yârına,

Koma bugünü yârına,

Yârın Hakk’ın dîvânına,

Varam Allah deyü deyü!..

(Yûnus Emre)

Bir çeşit ağırlık ölçü birimi.

Bir miskal; Hanefî mezhebinde 4,8 gram, Şâfiî mezhebinde ise 3,45 gramdır. (Süleymân bin Cezâ)

Üzerine bulaşan necâset, bir miskalden az ise yıkamak sünnettir. Bir miskal bulaşmış ise yıkamak vâcib, fazlasını yıkamak farzdır. (Kutbüddîn İznikî)

Altının, zekât verilmesi farz olan miktârı yirmi miskaldir. (Kâşânî)

Söz verme, sözleşme, andlaşma.

1. Allahü teâlânın, Âdem aleyhisselâma ve bütün zürriyetine (ondan gelecek insanlara); “Ben sizin Rabbiniz değil miyim?” diye hitâb buyurması, onların da; “Evet, sen Rabbimizsin” diye cevab vermeleri. (Bkz. Ahd)

Hadîs-i şerîfte buyruldu ki: “Kur’ân-ı kerîm hüzün ile inmiştir. Onu okurken kusurlarınıza ve ilerdeki tehlikelere karşı üzüntünüzü gösteriniz.” Üzüntüsünü açıklamanın yolu, oradaki korkutucu, azâb verici, mîsâk ve muâhede âyetlerini düşünmekle, sonra da nehy (yasaklarına) ve emirlerine karşı kusurları nı hatırlamakla olur. Şüphesiz bunları gereği gibi düşünen insan hem mahzûn olur, hem de ağlar. Şâyet ağlıyamıyorsa, ağlı yamadığına üzülmelidir. Çünkü Kur’ân’ın bu gibi âyetlerinden üzüntü duymamak büyük musîbettir. (İmâm-ı Gazâlî)

2.Yemîn ile kuvvetlendirilen söz verme.

Allahü teâlâ için yemîn ediyorum demek, yemîn olur. Allah’a ahd ediyorum (söz veriyorum), Allah’a mîsâk ediyorum demek, yemîn olur… (Alâüddîn-i Haskefî, Halebî)

1. Merdiven.

Resûlullah efendimiz, Mekke şehrinden, Kudüs’teki Mescid-i Aksâ’ya geldikleri zaman, peygamberlerin rûhları, insan şekillerinde orada hazır bulundu. Bir anda Kudüs’ten yedinci göke kadar, bilinmeyen bir mîrâc ile çıkarıldı. (Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî)

2.Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem elli iki yaşı nda uyanık iken, beden ile, hicretten altı ay önce Receb ayının yirmi yedinci gecesi, Mekke-i mükerremede Mescid-i Harâm’dan Kudüs’e ve oradan göklere ve bilinmeyen yerlere götürülüp, getirilmesi.

Mi’râc gecesi bir cemâate uğradım. Önlerine nefis yemekler koymuşlar. Bir yanda da leş duruyor. O nefis yemekleri bırakmış , leş yiyorlardı. “Bunlar kimlerdir?” dedim. Cebrâil aleyhisselâm; “Bunlar, helâli terk edip, harama meyl eden erkek ve kadınlardır. Helâl malları varken, haram yiyen kimselerdir” dedi. (Hadîs-i şerîf-Meâric-ün-Nübüvve)

Mi’râca götürüldüğüm gece, Cennet’te bir seviyeden yüksek yapılmış köş kler gördüm. Dedim ki: “Yâ Cebrâil! Bunlar kimin içindir?” Buyurdu ki: “Öfkesini yutanlar ve insanları affedenler içindir. (Hadîs-i şerîf-Râmûz-ül-Ehâdîs)

Mi’râc gecesi, çok fecî ve elîm bir şekilde kendi kendilerine azâb eden bir takım insanlar gördüm. Cebrâil aleyhisselâma sordum ki: “Yâ Cebrâil! Bunların günâhı nedir? Niçin böyle kendi kendilerine azâb ederler?” Cebrâil aleyhisselâm dedi ki: “Bunlar, başkalarının ayblarını (kusûrlarını) açığa çıkaranlardır. (Hadîs-i şerîf-Meâric-ün-Nübüvve)

Allahü teâlânın Muhammed aleyhisselâma olan ihsânlarının en şereflilerinden biri de, O’na mi’râc mûcizesini vermesidir. Bu mûcizeyi O’ndan başka hiçbir peygambere vermemiştir. Resûlullah’ın Mekke’den Mescid-i Aksâ’ya götürüldüğü, Kur’ân-ı kerîmde İsrâ sûresinin birinci âyet-i kerîmesinde açıkça bildiriliyor (mi’râcın bu kı smına isrâ’ denir). Buna inanmıyan kâfir olur. Mescid-i Aksâ’dan göğe çıkarıldığını meşhûr hadîsler haber veriyor. Buna inanmıyan ise, bid’at ehli, sapık ve fâsık (günahkar) olur. Mîrâcın uyanık iken ve cesed ile olduğunu, Eshâb-ı kirâmın ve Tâbiînin ve hadîs âlimlerinin ve fı kıh âlimlerinin ve kelâm âlimlerinin çoğunluğu haber vermi şlerdir. Böyle oldu ğunu sahîh hadîsler bildirmektedir. Mi’râc çok defâ olmuştu. Bunlardan biri uyanık iken ve cesed ile idi. Ötekiler yalnız rûh ile idi. Âişe (r.anhâ) rüyâda rûh ile olan mi’râclardan birini haber vermektedir. Onun bu haberi, uyanık iken cesed ile olan mi’râcın yok olduğunu göstermez. (Abdülhak Dehlevî, İsmâil Hakkı Bursevî, Muhammed Behâüddîn)

Beş vakit namaz mi’râc gecesi farz oldu. Peygamber efendimiz sallallahü aleyhi ve sellem, mi’râcda cennetleri ve cehennemleri ve Allahü teâlâyı gördü. Yalnız bu görmesi, dünyâ görmesi ile değil, âhiret görmesi ile oldu. Çünkü o gece zaman ve mekân çevresinden dışarı çıktı. Bu görmeğe dünyâda gördü demek, mecâz olarak denilmiştir. Dünyâdan gidip gördüğü ve yine bu dünyâya geldiği için böyle denilmiştir. (İmâm-ı Rabbânî)

MÎRÂS:

Vefât eden kimsenin, geride kalan akrabâlarına bıraktığı mal ve haklar.

Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde meâlen buyurdu ki:

(Ey Resûlüm!) babası ve çocu ğu olmı yanın mîrâsı hakkında senden dînin hükmünü istiyorlar. De ki, Allah, babası ve çocuğu olmayan için şöyle beyân eder: Eğer bir kimse ölür de çocuğu bulunmazsa ve geride ana-baba bir veya baba bir olan tek bir kız kardeşi olursa, terikenin yarı sı bunundur. Eğer ölen bir kadının geride çocuğu kalmaz da erkek kardeş i bulunursa, o, terikenin tamâmına vâris olur. Ölenin iki veya daha çok kız kardeşi varsa, bunlara terikenin üçte ikisi vardır. Eğer kardeşler erkek ve kadın olurlarsa erkek için iki kadın payı vardır. Şaş ırırsın ız diye Allah size dîninizin hükümlerini açıklıyor. Allah her şeyi hakkıyla bilendir. (Nisâ sûresi: 176)

Küçük çocukları olan veya mîrâsa muhtaç bâliğ (ergen) ve sâlih çocukları bulunan hastanın, malından nâfile hayrât ve hasenâtı (iyilik yapılmasını) vasiyyet etmeyip çocuklarına bırakması daha iyidir. (İbn-i Âbidîn)

Malını, hayrâta (iyi yerlere) sarf edip, fâsık (haram ve günah işleyen) çocuğuna mîrâs bırakmamalıdır. Çünkü günâha yardım etmek olur. (Kerderî)

Birinden gördüğü iyileğe karşı mahcup ve müteşekkir kalan.

Kur’ân-ı kerîmi toplayan, Şeyhayn’dır (hazret-i Ebû Bekr ve hazret-i Ömer’dir). Bugün bilinen İslâm ilimlerinin hepsini, Şeyhayn ortaya koydu. Arabı, Acemi hidâyete getiren, Şeyhayn’dır. Şeyhayn’a bütün insanlar minnetdârdır. Bunu anlayamamak, güneşi görmemeye benzer. (Veliyyullah-ı Dehlevî)

Din bilgilerinde ve dünyâ iş lerinde kendisine minnetdâr olduğum bir kişi vardır. O da İmâm-ı Muhammed’dir. (İmâm-ı Şâfiî)

1. Yapılan bir iyiliği, verilen bir şeyi başa kakma. Minnetin bu kısmı İslâmiyet’te yasaklanmıştır.

Kur’ân-ı kerîmde meâlen şöyle buyruldu:

Sadakalarınızın sevâbını minnet ve ezâ ile heder etmeyin, boşa çıkarmayın. (Bekara sûresi: 264)

Minnet edenin sadakasını Allahü teâlâ kabûl etmez. (Hadîs-i şerîf-İhyâ)

Minnet akıl ve iz’andan soyunmuş özü-vicdânı çürük kişilere yaraşır. Böyleleri bir kimseye bir iyilik ettikleri zaman onu ya söz veya davranışlarla açıklamaya kalkışarak zavallıyı mahcub eder ve gönlüne ızdırap yüklerler. (Ahmed Rıfat)

2. Görülen iyiliğe karşı teşekkür etme.

Gaflet ve şaşkınlı ğa kapılarak, ana-babanın kalbini kırarsan derhal onları n rı zâsını almaya çalış, yalvar, minnet eyle ve her ne sûretle olursa olsun, onların gönlünü al. Ana-babanın evlâdı üzerinde hakları çok büyüktür. (Süleymân bin Cezâ)

Allahü teâlâya hamdü senâlar olsun ki, üç seneden beri müslümanım.Mes’ûd bir hayâta kavuştum. Bana İslâmiyet’i anlatıp müslüman olmama vesîle olanlara minnet borcum çoktur. (Ömer Mita-Japon)

3. Allahü teâlâya hamd ve senâ etmek, şükretmek.

Allahü teâlâya hamd ve minnet ederiz ve O’nun Peygamberine sonsuz salât ve selâm ederiz. Selâmette ve âfiyette olmanız ve doğru yolda bulunmanız ve ilerlemeniz için Allahü teâlâya duâ ederiz. Kıymetli ve merhametli efendim! Kazanç zamânı geçip gidiyor. Her geçen an, ömrümüzü azaltmakta, ecel zamânı yaklaşmaktadır. Bugün aklımızı başımıza toplamazsak, yarın âh etmekten ve pişmanlıktan başka elimize bir şey geçmez. Bu birkaç günlük sağlı k zamânında dînin emirlerine uygun yaşamaya çalışmalıyız! Ancak böylece kurtulmamız umulur. (İmâm-ı Rabbânî)

Minnet Allahü teâlâya ki, O’na tâatte bulunmak, beğendiği işleri yapmak, O’na yakınlaştırır. O’na şükretmekle nîmet artar. Alınan her nefes, hayât ın devâmını sağlar. Verilen nefes, insanı rahatlatır. O halde, her nefeste iki nîmet vardır. Her nîmete bir şükür lâzımdır. (Sâdî-i Şîrâzî)

Hayat yolunda bizim taşıyabileceğimiz ve öteki dünyâya da götürebileceğimiz biricik servet; Allahü teâlâya hamd ve senâ etmek (O’na minnet bildirmek) ve O yüce kudret sâhibine sevgi ile bağlanmak, O’na ibâdet etmektir. (William Pickhard-İngiliz)

4. Nîmete kendi eliyle, kendi çalışmasiyle kavuşmadığını, Allahü teâlânın lütfu ve ihsânı olduğunu düşünmek. Ucbun (kendini ve işlerini beğenme hâlinin) zıddı.

Câmilerde hatiplerin hutbe okumaları için yapılmış merdivenli yüksek yer.

Kabrim ile minberim arası Cennet bahçelerinden bir bahçedir. (Hadîs-i şerîf-Minhet-ül-Vehbiyye)

İmâm hutbe okumak için minbere çıkınca, cemâatin namaz kılması ve konuşması haram olur. (Kâşânî)

Minber-i Nebevî:

Resûlullah efendimizin hutbe okudukları minber.

Câmilerde, müezzinlerin çıkıp ezân okuduğu yüksek yer.

Minâre ilk defâ Mısır vâlisi Mesleme bin Mahled tarafından hazret-i Muâviye’nin emri ile yaptırılmıştır. (İbn-i Âbidîn)

Minâre yapmak, müstehâbdır. Çünkü müezzinin, ezânı yükseğe çıkıp okuması sünnettir.Minâre, bu sünnete yardım etmektedir. (Abdülganî Nablüsî)

Mezar üzerine mum yakmak, minârede kandil yakmak ve câmilerde şarkı ve oyun havaları şeklinde mevlîd okutmak gibi adaklar adak olmaz. (İbn-i Âbidîn)

Mekke-i mükerremenin doğusundaki dağların eteğinden Arafât’a giden yol üzerinde bulunan yer. Hac ibâdeti esnâsında kurban kesmek ve cemre (şeytan) taşlamak için buraya gidilir. İbrâhim aleyhisselâm, kurban etmek için, oğlu İsmâil’i buraya götürmüştü.

Minâ Mekke’nin, Müzdelife Minâ’nın, Arafât da Müzdelife’nin kuzeyindedir. Son yapı lan asfalt caddelere göre Minâ ile Mekke arası 4,5, Minâ ile Müzdelife arası 3,3 ve Müzdelife ile Arafât arası 5,4 kilometredir. (M. Sıddîk Gümüş)

Haccın sünnetleri on birdir. Bunlardan biri de imâmın üç yerde hutbe okumasıdır. Birisi Zilhicce ayının yedinci günü Mekke’de, ikincisi, dokuzuncu günü öğle namazı, öğle ve ikindi namazlarından önce Arafât’ta, üçüncüsü, on birinci (kurban bayramının ikinci) günü Minâ’da okunur. (İbn-i Nüceym)

Kurban bayramının birinci günü güneş doğmadan önce Meş’aril-haram denilen yerden Minâ’ya hareket edilir.Minâ’ya gelince, Mescid-i Hîf’e en uzak olan Cemre-i akabe denilen yerde sağ elin baş ve şehâdet parmaklarıyla iki buçuk metreden veya daha uzaktan Cemre yerini gösteren duvarın dibine nohut kadar yedi taş atılır. Sonra hiç durmadan buradan gidilip kurban kesilir. Bayramın birinci günü Minâ’da olanlar ve bütün hacılar bayram namazı kılmaz. (İbn-i Âbidîn)

Mekke-i mükerremede Minâ pazarında, genç bir tâcir aşağı yukarı elli bin alt ın değerinde alış veriş yapıyordu. O esnâda, kalbi, Allahü teâlâyı bir an unutmuyordu. (Hâce Behâeddîn-i Buhârî)

İman, insanın en değerli hazinesidir. Karanlık ile aydınlık bir olmadığı gibi, inanan insan ile inanmayan insan da bir değildir.

İnanan insanın, Allah katında ve insanlar yanında üstün yeri ve değeri vardır. Allah, mümin olan kullarını sevdiği gibi, insanların güvenini kazananlar da bu inanan insanlardır.

İmanlı insan, huzurlu ve mutlu kişidir. Çünkü inanan insan, bir gün Allah’ın huzurunda yaptıklarının hesabını vereceğine inandığı için, Allah’a ve insanlara, hatta diğer canlılara karşı olan görevlerini en iyi bir şekilde yerine getirmeye çalışır. İşinde ve sözünde ölçülü olur. Her türlü aşırılıklardan sakınır. Ailesine, çevresine, tüm insanlara ve hatta hayvanlara karşı şefkat ve merhamet gösterir. Felaketler karşısında sarsılmaz, ümitsizliğe düşmez, Allah’a sığınır ve güvenir.

Bütün bunlar, insanın huzurlu ve mutlu olmasını sağlar.

İmanın doğru ve geçerli olması için üç şartın bulunması lazımdır:

• İman ümitsizlik hâlinde olmamalıdır. Hayatı boyunca inanmamış olan bir insanın, yaşama ümidi kalmayıp, ölümle burun buruna geldikten ve cehennemdeki yeri kendisine gösterildikten sonra iman etmesinin bir faydası yoktur.
• İnanmış olan bir kimse, dinin kesin olan hükümlerinden herhangi birini inkâr edici söz ve davranışlarda bulunmamalıdır. Mesela, dinî hükümlerden olduğu kesin olan namaz, oruç, hac ve zekât gibi bir hükmü inkâr eden kimse —Allah korusun— imanını kaybetmiş Çünkü dinin hükümleri bir bütündür, bunlardan birini inkâr etmek hepsini inkâr etmek demektir.
• Dinî hükümlerin hepsinin güzel olduğunu kabul etmeli ve bunların arasında bir ayırım yapmamalıdır. Dinî hükümlerden herhangi birini beğenmemek imanın yok olmasına sebeptir.

Allah’a ve Hz. Muhammed’in Allah tarafndan getirip haber verdiği şeylere yürekten inanan kimse mümindir. Böyle bir kimse, herhangi bir sebeple ibadet görevini yapmaz ve haram olan şeylerden saknmazsa imann yitirmiş olmaz. Çünkü iman ile amel, birbirinden ayr şeylerdir. Başka bir ifade ile amel, imandan bir parça değildir.

Bunu bir örnekle açklayalm: Günde beş vakit namaz klmak, müminlere farzdr, yani Allah’n emridir. Namazn farz olduğuna inandğ hâlde, tembelliği yüzünden onu klmayan kimse dinden çkmş olmaz. Ancak, Allah’n emrine uymadğ için günahkâr olur.

Amel, imann bir parças olmamakla birlikte iman ile amel arasnda çok sk bir münasebet vardr. Allah, ancak olgun müminlerden raz olur. Olgun mümin olmak için de iman ile birlikte ibadet etmek ve güzel ahlaka sahip olmak gerekir.

Hiç şüphe yok ki ibadet, imanın bir göstergesidir. Sadece, “inandım” demek yeterli değildir. Kalpteki iman ışığının sönmemesi için ibadet gereklidir. Allah’ın emirlerini yerine getirip yasaklarından sakınmak, imanı kuvvetlendirir. İbadet görevini yapmayan kimsenin kalbindeki iman yavaş yavaş zayıflar ve Allah korusun, günün birinde sönebilir. Bu ise insan için en büyük bir kayıptır.

“Allah’tan baka ilah yoktur. Muhammed Allah’n Resulüdür.” sözüdür. Bunun manas, İslam dininin itikad esaslarn kapsayacak kadar geniştir. Allah’n varlğna ve O’ndan başka ibadet edilecek ilah olmadğna ve O’nun tarafndan gönderilen her şeyin hak olduğuna inanmaktr. Hz. Muhammed’in peygamberliğini kabul etmek de, onun haber verdiği kesin olarak bilinen şeylerin doğru olduğuna inanmak demektir. Bunun içindir ki Kelimei Tevhid, kalpteki imann dştaki belirtisi saylmştr.

Bir de Kelimei Şahadet vardr ki o da şudur:

“Şahitlik ederim ki Allah’tan baka ilah yoktur. Yine ahitlik ederim ki Muhammed (sas.), O’nun kulu ve Resulüdür.”

Bunlardan birini diliyle söyleyip kalbiyle de tasdik eden kimse, iman etmiş ve mümin olma şerefini kazanmş olur.

İmanın kelime anlamı, “tasdik etmek, herhangi bir şeye kesin olarak inanmak”tır.

Dindeki anlamı ise “Peygamberimizin Allah tarafından haber verdiği kesin olarak bilinen şeylerin doğru olduğuna içten ve yürekten inanmak” demektir.

İman, icmali ve tafsili olmak üzere iki kısma ayrılır:

• İcmali İman: İman edilecek şeylere kısaca ve toptan inanmaktır. Kelimei Tevhid veya Kelimei Şahadeti diliyle söyleyip kalbiyle de tasdik eden kimse kısaca ve toptan iman etmiş
• Tafsili İman: Bu da iman edilecek şeylerin her birine ayrı ayrı inanmaktır. Allah’a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, ahiret gününe, öldükten sonra dirilmeye, cennet ve cehenneme, kaza ve kadere ayrı ayrı inanmak, bu bölüme girer.

İmanda esas olan, kalp ile tasdiktir. Bir kimse Allah’ı ve O’nun peygamberi vasıtasıyla göndermiş olduğu şeyleri kalbiyle tasdik eder, doğru olduğuna yürekten inanırsa, mümin olur.

Dil ile ikrar ise mümin olduğunun, insanlar tarafından bilinmesi ve insanların, onun inanmış olduğuna şehadet etmeleri için gereklidir. “İman, dil ile ikrar, kalp ile tasdiktir.” meşhur sözü bunun için söylenmiştir. Yoksa kalbinde tasdik bulunan kimse Allah katında mümindir.

O hâlde imanın rüknü, kalp ile tasdiktir. Bunun içindir ki kalbinde şüphe ve tereddüdü bulunan kimse, Kelimei Şahadeti söylese bile Allah katında mümin değildir.

Ayrıca iman, bir bütün olup bölünme kabul etmez. Yani, inanılması gerekli olan şeylerin bir kısmına inanıp da bir kısmını kabul etmemek olmaz.

Kıyas, sözlükte, “bir şeyi başka bir şeyle ölçmek ve iki şey arasındaki benzerlikleri belirlemek”tir.

Dindeki anlamı ise Kitap, Sünnet veya İcmada hükmü bulunmayan herhangi bir meseleye, aralarındaki illet birliği sebebiyle bu kaynaklardan birinde yer alan konunun hükmünü vermek demektir.

Peygamberimiz şöyle buyurmuştur: “(Mûrisini öldüren) katil mirasçı olamaz.”¹⁵ Bunun sebebi, varis olan katilin bir an önce hakkına kavuşabilmek için yasak olan bir işi, öldürme işini aracı olarak kullanmasıdır. Böylece o da mirastan mahrum bırakılarak cezalandırılmaktadır.

İslam hukukçuları, aynı sebep kendisinde bulunduğu için vasiyet edeni öldüren vasiyet alacaklısının da vasiyetten mahrum olacağına hükmetmişlerdir.

İşte din ile ilgili hükümlerin delilleri ve dayanakları bunlardır. Bun lardan ilk ikisi olan Kitap ve Sünnet, dinde asıl kaynaklardır. Diğer ikisi yani İcma ve Kıyas, Kitap ve Sünnete racidir.

İcma, sözlükte “birleştirmek, bir konuda fikir birliği etmek ve azmetmek” gibi anlamlara gelir.

Dindeki anlamı ise İslam bilginlerinin peygamberimizden sonraki herhangi bir devirde dinî bir meselenin hükmü üzerinde fikir birliği etmeleridir. Bu görüş birliği iki şekilde oluşur.

Birincisi, İslam bilginleri dinî bir konuda görüşlerini aynı yönde olmak üzere açıklarlar. Buna “Sarih İcma” denir.

İkincisi ise dinî bir mesele hakkında bir veya birkaç müctehid görüş belirtir, bu görüşten haberdar olan o devirdeki diğer müctehidler aynı görüşü açıkça belirtmemekle beraber karşı görüşte de bulunma yıp susarlar. Böylece o görüşü kabul etmiş sayılırlar. Buna da “Sükuti İcma” denir. İslam bilginlerinin büyük çoğunluğuna göre Sarih İcma dinî hükümler için kesin bir kaynaktır. Sükûti İcmaın kesin olup olmadığı tartışmalıdır.

İslam bilginlerinin büyük çoğunluğu aşağıdaki ayeti kerime ve hadisi şerifi İcma için dayanak göstermektedirler.

Allah Teala şöyle buyuruyor: “Kim kendisine doğru yol belli olduktan sonra Peygambere karşı çıkar, müminlerin yolundan başkasına giderse onu döndüğü yolda bırakırız ve Cehennem’e sokarız. Orası ne kötü bir gidiş yeridir.”¹³

Bu ayette, müminlerin gittiği yolun uyulması gereken doğru yol olduğu belirtilmektedir. Bu yol, şüphesiz İslam bilginlerinin ayet ve hadislerin ışığı altında fikir birliği ettikleri yoldur.

Peygamberimiz de, “Benim ümmetim sapıklık üzerinde birleşmez.” buyurmuştur.

Sünnet, sözlükte “yol ve âdet” demektir.

Terim olarak Sünnet, “Peygamberimizin Kur’an’dan başka söz ve davranışları”dır.

Bu tanımlamadan sünnetin üç kısım olduğu anlaşılmaktadır:

1. a) Kavlî Sünnet: “Peygamberimizin sözleri” demektir.
2. b) Fiilî Sünnet: “Peygamberimizin davranışları” demektir.
3. c) Takrirî Sünnet: Peygamberimizin, bir Müslümanın yapmış olduğu bir iş veya söylemiş olduğu bir sözden haberdar olduğu hâlde buna karşı çıkmaması ve onu sükûtla karşılamasıdır. Peygamberimizin görevi, İslamiyet’i öğretmek ve ona aykırı olan

söz ve davranışların yanlış olduğunu göstermektir. Bu itibarla Hz. Peygamberin, bir Müslümanın söylediği sözden veya yaptığı işten haberdar olduğ u hâlde buna karşı çıkmayıp susması, bu söz veya davranışı uygun gördüğünü gösterir.

Kur’anı Kerim, Peygamberimize uyulmasını emreder, Peygambere

itaatin Allah’a itaat olduğunu bildirir. Bu konuda pek çok ayeti kerime vardır. Bunlardan bazıları şunlardır:

“Allah’a itaat edin, Peygambere itaat edin ve (kötülüklerden) sakının.

Eğer itaatten yüz çevirirseniz, bilin ki Peygamberimizin görevi, apaçık duyurmak ve bildirmektir.”

“Peygamber size ne verdi ise onu alın ve size neyi yasakladı ise ondan sakının.”

“Hayır, Rabbine andolsun ki aralarında çıkan anlaşmazlıklarda seni hakem yapıp sonra da verdiğin hükme karşı içlerinde bir burukluk duymadan tam anlamıyla teslim olmadıkça, iman etmiş olmazlar.”

Görüldüğü üzere bir kısmını sunduğumuz ayeti kerimelerde Peygambere mutlak itaat emredilmektedir. Bunun anlamı açıktır. Peygamber, Peygamber olarak herhangi bir konuda ne emrediyorsa, o emre uyulması ve o emrin Allah’ın emri kabul edilerek yerine getirilmesi gerekmektedir.

“Bana itaat eden, Allah’a itaat etmiştir. Bana isyan eden de Allah’a isyan etmiştir.”¹² buyurmuştur.

Sünnet’in, İslam hukukunun ikinci kaynağı olduğunda, müctehid imamlar arasında fikir birliği vardır.

Hulefai Raşidinden zamanımıza kadar müctehid âlimler, Kur’an gibi Sünnet’ten de dinî hükümler çıkarmışlar ve sünnete uymanın, sünnet ile amel etmenin gereğini vurgulamışlardır. Hatta önceden, sünnetin ifade ettiği hükme aykırı görüşü olan, sünneti öğrendikten sonra bu görüşünden vazgeçerek, sünneti benimsemiştir.

Sünneti dikkate almadan Kur’anı Kerim’i bütünüyle anlamak mümkün değildir. Çünkü dinin bütün hükümleri Kur’anı Kerim’den öğrenilmediği gibi, pek çok hükmün ayrıntılarını ve nasıl uygulanacağını da Kur’an anlatmaz.

Mesela, namazın farz olduğunu Kur’anı Kerim bildirir fakat namazın nasıl kılınacağı ve kaç rekât olduğu Kur’an’da yoktur. Bu detaylar sünnetten, Peygamberimizin uygulamasından öğrenilir.

Farz olan haccın da nasıl yapılacağı ayetten öğrenilmez, bunu sünnet öğretir.

Ayrıca İslam âlimleri Sünneti, farz ve vacib olmayan dinî bir hüküm olarak da tarif etmişlerdir. “Şu iş sünnettir.” dendiği zaman, farz ve vacib dışında bir hüküm demektir. Öğle namazının sünneti gibi…

Fıkıh âlimleri, sünneti hükmü itibariyle de iki kısma ayırırlar:

• Süneni Hüda: Peygamberimizin ibadetle ilgili olan sünnetidir. Bu sünneti yapan sevab kazanır, yapmayan ise kınanır ve azarlanmayı hak eder. Ezan, ikamet, cemaatle namaz ve farz namazlardan önce ve sonra kılınan sünnetler, gibi.

Böyle bir sünneti küçük görmek ise o sünnetin sahibini hafife alma anlamı taşıyacağı için —Allah korusun— insanın küfre gitmesine sebep olur.

• Süneni Zevaid: Peygamberimizin beşeriyet icabı giyinmesi, oturması, yatıp kalkması ve uyuması gibi, âdetle ilgili olan davranışlarıdır.

Bu tür sünneti terk etmek mekruh olmadığı gibi yapmayan kimse de kınanmaz.

Kitap, Kur’anı Kerim’dir.

Kur’an, “Allah tarafından Cebrail (as.) vasıtasıyla Arapça olarak peygamberimize indirilmiş ve bize kadar tevatür yoluyla nakledilmiş, mushaflarda yazılı kelamdır.”

Dinî hükümlerin dayandığı ilk kaynak Kur’an’dır.

Kur’anı Kerim, Yüce Allah’ın peygamberleri aracılığıyla gönderdiği kitapların sonuncusudur. İhtiva ettiği hüküm ve prensipler kıyamete kadar geçerlidir. Bütün çağların ve toplumların ihtiyaçlarını karşılayacak niteliktedir.

Kur’an, bize yaratılışımızın gayesini bildirir. İnsanları, bütün âlemleri yaratan Allah’a inanmaya ve O’na kulluk etmeye davet eder. İyilik yapmayı kötülüklerden sakınmayı emreder.

Kur’an, hem fertlerin hem de toplumların huzur ve mutluluğunu temin için gerekli prensipleri bildirir ve bunlara uyulmasını ister.

Kur’anı Kerim, Yüce Allah’ın emir ve yasaklarına uygun hareket edenlerin mükâfatlandırılacağını müjdeler, emirleri yerine getirmeyen, yasakları işleyenlerin de cezalandırılacaklarını bildirir.

O, insanları karanlıklardan aydınlığa çıkaran bir ışık, ebedi saadetin yolunu gösteren en güzel rehberdir. Dünya ve ahiret mutluluğunun esasları, hak, adalet ve eşitliğin temel prensipleri ve yüksek ahlak ilkeleri ondadır. Kur’an’da yer alan emir ve tavsiyelere uyanlar, hem dünyada huzur içinde yaşayacaklar, hem de ölüm ötesinde devam edecek olan sonsuz hayatta gerçek mutluluğu kazanmış olacaklardır.

Kur’anı Kerim ile ilgili olarak “Kitaplara İman” bölümünde ayrıca bilgi verilmiştir.

Sünni Müslümanlar arasında yaygın amelde mezhepler Hanefi, Şafii, Maliki ve Hanbeli olmak üzere dörttür:

1. a) Hanefi Mezhebi

Bu mezhebin kurucusu İmam A’zam’dır. Adı Nu’mân, babasının adı Sâbit, künyesi ise Ebû Hanîfe’dir.

Hicri 80 (M. 699) yılında Kûfe’de doğmuştur.

Ataları, Horasan illerinden Kûfe’ye göç etmiş olan İmam A’zam büyük ihtimalle Türk’tür.

Çok iyi bir eğitim görmüş, pek çok bilginlerden ders almıştır. 18 yıl aralıksız ünlü hocalarından Hammâd b. Ebî Süleymân’ın derslerine devam etmiştir. Hammad’ın ölümünden sonra onun yerine geçerek dersleri devam ettirmiştir.

İmam A’zam, bin civarında öğrenci yetiştirmiştir. İmam Ebû Yûsuf (H. 113182/M.731798), İmam Muhammed ibn Hasan eşŞeybânî (H. 132189/M. 749804) ve Zufer ibn Huzeyl (H. 110158/M. 728 en meşhurlarındandır. Aynı zamanda bunlar, Hanefi mezhebinin ilk müctehidleridir.

Abbasi halifelerinden Mansûr, İmam A’zam’a Bağdat kadılığı (hâkimliği) teklif etmişti. İmam A’zam, bu teklifi kabul etmeyince onu hapse atmışlar ve dövmüşlerdi. Öyle ki dayağın etkisiyle 70 yaşında iken Hicri 150 (M. 767) yılında Allah’ın rahmetine kavuşmuştur.

Hanefi mezhebi önce Irak’ta, daha sonra da Mısır, Hindistan ve Türk ülkelerinde olmak üzere her tarafta yayılmıştır.

1. b) Maliki Mezhebi

Bu mezhebin kurucusu İmam Mâlik b. Enes’tir.

Hicri 93 (M. 712) yılında Medinei Münevvere’de doğmuş, burada büyümüş ve yetişmiştir. İmam A’zam ve İmam Ebû Yûsuf’la da görüşmüştür. Medine halkının bilgini ve imamıdır.

İmam Mâlik’in belli başlı eseri Kitâb elMuvatta’dır. Fıkıh (İslam Hukuku) tertibine göre yazılmış ilk hadis kitabı sayılır.

Bu büyük İslam bilgini, Hicri 179 (M. 795) yılında Medinei Münevvere’de Hakk’ın rahmetine kavuşmuştur.

Maliki mezhebi Medine’de ortaya çıkmış; Hicaz’da, Afrika’da ve Endülüs’te yayılmıştır.

1. c) Şafii Mezhebi

Bu mezhebin kurucusu, İmam Muhammed b. İdrîs eşŞâfi’î’dir.

İmam Şâfi’î Hicri 150 (M. 767) ylnda Gazze’de doğmuş, 204 (M. 819) ylnda Msr’da Allah’n rahmetine kavuşmuştur.

İmam Şâfi’î büyük bir İslam bilginidir. İmam Mâlik ve İmam Muhammed’den ders okumuştur.

İmam Şâfi’î, Arap dilini, şiir ve tarihini çok iyi bilirdi.

Şafii mezhebi Mısır’da, Güney Arabistan’da, Doğu Afrika’da, Azerbeycan’da, Doğu Anadolu’da, Endonezya ve Cava’da yayılmıştır.

1. d) Hanbeli Mezhebi

Bu mezhebin kurucusu Ahmed ibn Hanbel’dir. Hicri 164 (M. 780) ylnda Bağdat’ta doğmuş, 241 (M. 855) ylnda yine Bağdat’ta Allah’n rahmetine kavuşmuştur.

Mekke, Medine, Şam gibi pek çok İslam merkezlerini gezen Ahmed ibn Hanbel, İmam Şâfi’î’den de ders almıştır.

Ahmed  ibn  Hanbel,  büyük  bir  müfessir  ve  Hadis  bilginidir.

40.000’den fazla Hadis ihtiva eden Müsned’i meşhurdur.

Hanbeli mezhebi Bağdat, Mısır, Suriye ve Hicaz’da yayılmıştır.

İnançla ilgili mezhepler, genel olarak “Ehli Sünnet” ve “Ehli Bidat” olmak üzere iki kısımdır:

“Ehli Sünnet”, peygamberimizin sünnetine uyanlar, “Ehli Bidat” ise peygamberimizin hadislerini kendi keyif ve arzularına göre yorumlayanlardır.

Ehli Sünnet, inançla ilgili konularda kitap ve sünnete dayanır, kitap ve sünnetteki ifadeleri esas alır.

Ehli Sünnet üç gruptur: Selefiyye, Maturidiyye ve Eşariyye.

1. a) Selefiyye

İnanç konusunda Ashabı Kiram ve Tabiunun görüşlerini benimseyen fıkıh bilginleri (İslam Hukukçuları) ile hadis âlimleridir. Bunlar, itikad konularında ayet ve hadislerde yer alan hususlar hakkında yorum yapmadan olduğu gibi kabul ederler. Allah’ın sıfatları ve diğer konularda ayrıntılara girmezler.

İnançla ilgili ilk mezhep budur. Bunun için Hanbeli mezhebinde olanların hemen hepsi ile ilk Hanefi, Şafii ve Malikiler bu mezhebi benimsemişlerdi, yani Selefi idiler.

1. b) Maturidi Mezhebi

Bu mezhebin imamı, asıl adı Muhammed olan Ebû Mansûr Mâturidî’dir. Hicrî 238 (M. 862) yılında Semerkand’ın Mâturid köyünde doğmuş ve köyünün adıyla şöhret bulmuştur. Hicri 333 (M. yılında Semerkand’da ölen Ebû Mansûr, büyük bir Türk bilginidir. Ehli Sünnet akidesini savunmuş ve batıl inançlara karşı büyük mücadele vermiş

Amelde Hanefi olanlar, itikadda bu mezhebi benimsemişlerdir.

1. c) Eşari Mezhebi

Eşari mezhebinin imamı, Ebû’lHasan Alî elEş’arî’dir. Hicri 260 (M. 873) yılında Basra’da doğmuş, 324 (M. 936) yılında Bağdat’ta ölmüştür.

Mutezile bilginlerinden Ebû Alî elCübâî’nin talebesi olan elEş’ârî, gördüğü bir rüya üzerine Mutezileden ayrılarak Ehli Sünnete katılmıştır. Bundan sonra ömrünün tamamını Ehli Sünnete hizmet ederek geçirmiştir.

Ehli Sünnet’i temsil eden bu iki mezhep, temelde aynı olmakla birlikte bazı konularda farklı görüşleri vardır.

Maliki ve Şafii olanlar, itikadda Eş’aridirler.

Sözlükte “mezhep, gidilen yol” demektir. Terim olarak “bir dinin, bilginleri arasındaki yorum farklarından meydana gelen görüşleri” demektir.

İslam dininde de mezhepler vardır. Bunlar arasında temelde bir ayrılık yoktur. Hepsi de Kur’anı Kerim’i ve peygamberimizin sünnetini esas almışlardır. Ancak, hakkında açık ve kesin nass (ayet veya hadis) bulunmayan hususlarda bilginler ictihad etmişler, görüş bildirmişlerdir.

Peygamberimiz, Sahabilerden Mu’âz’ı (ra.) Yemen’e hâkim olarak gönderirken kendisine şöyle sormuştu:

—Yemen’de ne ile hükmedeceksin? Mu’âz,

—Allah’ın kitabı Kur’an ile hükmedeceğim, dedi. Peygamberimiz,

—Aradığını Kur’an’da bulamazsan ne yapacaksın, buyurdu. Mu’âz,

—Resulullah’ın sünnetiyle hükmedeceğim, dedi. Peygamberimiz,

—Onda da bulamazsan ne yapacaksın, buyurdu. Mu’âz,

—Kendi görüşümle hükmedeceğim, diye cevap verdi. Mu’âz’ın bu cevabından peygamberimiz memnun oldu ve bundan ötürü Allah’a hamdetti.

Bundan anlaşılıyor ki bir olay hakkında Kur’anı Kerim’de ve peygamberimizin sünnetinde kesin bir ifade yoksa müctehid, ictihad ederek konuya çözüm getirir.

İctihad etme yetkisi olan bilginler, bir olay hakkında aynı görüşü ortaya koyabilecekleri gibi birbirinden farklı görüşler de belirtebilirler.

İşte, mezhepler, böyle hakkında açık ve kesin hüküm bulunmayan olaylardaki birbirinden farklı yorumlardan meydana gelmiş bulunmaktadır.

İslam dini son din olduğu gibi, aynı zamanda tüm insanlığın da dinidir. İslam dininden başka, bu nitelikte olan başka bir din yoktur. Mesela, Tevrat’ta Yahudiliğin evrensel olduğuna dair bir kayıt mevcut değildir. Aksine Yahudiliğin tamamıyla İsrailoğullarına mahsus bir din olduğu söylenmektedir. Hatta onlar, Yahudiliğe ilgi duyanları bu isteklerinden vazgeçirmek için dinlerinin çok zor olduğunu ve tahammül edilmez hükümleri bulunduğunu söylerler. Hıristiyanlık da evrensel bir din değildir. Çünkü Hz. İsa, kendisinden önceki peygamberler gibi o da belli bir kavme peygamber olarak gönderilmiştir. Bizzat Hz. İsa, kendisinden sonra gelecek peygamberi müjdelemiştir.

İslamiyet’e gelince, onu tebliğ eden Muhammed (sas.), son peygamberdir. O, kendisinden önceki peygamberler gibi bir kavme veya bir millete değil, tüm insanlara gönderilmiş, âlemlere rahmet olarak gelmiştir. Nitekim Kur’anı Kerim’de şöyle buyrulmuştur:

“(Ey Muhammed!) de ki: Ey insanlar, doğrusu ben, Allah’ın hepiniz için gönderdiği peygamberiyim.”

“(Ey Muhammed!) Biz seni bütün insanlara ancak müjdeci ve uyarıcı

“(Ey Muhammed!) Biz seni ancak âlemlere rahmet olarak gönderdik.”

Hz. Muhammed, bütün insanlara gönderilmiş son peygamber olunca, onun tebliğ ettiği din de bütün insanların dini olması gerekir ve öyledir de.

İslam dininin değişmez birtakım esasları vardır. Bunlar, itikad, amel ve ahlakla ilgili hükümler olmak üzere üç kısma ayrılır:

 İtikadla ilgili esaslar

İtikad, “bir şeye inanmak, gönülden bağlanmak” demektir.

İslam itikadını teşkil eden ve bütün semavi dinlerde de yer alan bu temel hükümler: Allah’a, meleklerine, peygamberlerine, kitaplarına, ahiret gününe, kaza ve kadere inanmaktır.

 Amel ile ilgili esaslar

İslam’ın amel ile ilgili esasları, insanların yaptıkları işlerle ilgili olan hükümler, emir ve yasaklardır.

Bunlardan, Allah ile kulları arasındaki ilişkilerle ilgili olanlar ibadetlerdir.

Amel ile ilgili esaslardan bir kısmı da insanın kendisiyle başkaları arasındaki ilişkileri düzenleyen hükümlerdir. Başkalarının haklarına saygılı olmak, kimsenin canına, malına ve namusuna saldırmamak gibi hususlar, bu kısma girer.

Ahlak ile ilgili esaslar

İslam’ın ahlak ile ilgili esasları da ahlakın güzelleşmesini, vicdanın terbiyesini ve ruhun yükselmesini amaçlar.

İslam dininin, itikad, amel ve ahlak ile ilgili hükümleri, hem ferdin hem de toplumun mutluluğu içindir.

Semavi dinlerin hak dinler olduğunu ve ilk hak dinin, ilk insan ve ilk peygamber Âdem (as.) tarafından tebliğ edildiğini belirtmiştik. Zamanla insanlar kendilerine gönderilmiş olan dinin esaslarından uzaklaşınca Allah, gönderdiği peygamberlere ilk “Tevhid dini”ni yenilemiş ve insanların bozduklarını peygamberleri vasıtasıyla düzeltmiştir. Semavi dinlerin esaslarında bir değişiklik olmamış, zamana ve şartlara göre değişen, amel ile ilgili hükümler olmuştur.

İşte böylece, son peygamber Hz. Muhammed (sas.), Allah’ın kendisine vahyettiği İslamiyet’i tebliğ etmiştir.

Hz. Muhammed, son peygamber olduğu gibi, getirdiği İslamiyet de son dindir. Âdem (as.) ile başlayan ve Allah’ın birliği esasına dayanan tevhid dini, gelişerek İslamiyet’le olgunlaşarak tamamlanmıştır. Artık bundan sonra yeni bir din gönderilmeyecek, İslam’ın hükümleri, Allah’ın dilediği zamana kadar yürürlükte kalacaktır.

Her şeyin sonuncusu, kendinden öncekilere nisbetle daha mükemmeldir. İslam dini de bunun gibi, kendinden önceki semavi dinlere göre böyledir.

Bunun için Allah, son din olan İslam’ın hükümleriyle bütün insanları yükümlü tutmuş ve ancak insanların bu dini benimsemelerinden razı olacağını bildirmiştir. Nitekim Kur’anı Kerim’de şöyle buyrulmuştur:

“Allah katında din, şüphesiz İslamiyet’tir.”

3/Âli İmrân

“Kim İslam’dan başka bir din ararsa bilsin ki kendisinden asla kabul edilmeyecek ve o, ahirette ziyan edenlerden olacaktır.”

“Bugün sizin için dininizi ikmal ettim, üzerinize nimetlerimi tamamladım ve sizin için din olarak İslam’ı beğendim.”

Hak dinlerin, başka bir deyişle semavi dinlerin sonuncusu İslamiyet’tir. Bu dini tebliğ eden son Peygamber Hz. Muhammed’dir, kitabı da Kur’anı Kerim’dir.

İslam dini, ilk insan ve ilk peygamber Âdem’in (as.) tebliğ ettiği ilk “Tevhid dini” ile diğer semavi dinlerin bir devamı, bunların sonuncusu ve en mükemmelidir. Kur’anı Kerim’de yer alan inanç esasları ne ise ilk peygamberin tebliğ ettiği inanç esasları da aynı idi. Kur’anı Kerim’den önce indirilmiş olan kitaplarda da bu esaslar yer almıştır.

İslam’dan önceki semavi dinler, esasta bir oldukları hâlde, bunlar zamanla değişikliğe uğrayarak bozulmuşlardır.

İşte bu sebeple, son Peygamber Hz. Muhammed (sas.), Allah tarafından en son ve en büyük yol gösterici olarak görevlendirilmiştir.