Ankara’da Hisar semtinde, kalenin güneybatı eteğinde, At pazarı ya da Hanlar bölgesi olarak da bilinen tarihi ticari doku içerisinde yer alan bedestenin inşa kitabesi yoktur. Arşiv kayıtlarına göre yapının, hemen bitişiğindeki Kurşunlu Han ile birlikte 1464-1471 yılları arasında, Fatih Sultan Mehmed’in sadrazamı Mahmut Paşa tarafından yaptırıldığı kabul edilmektedir. Kâgir bedesten binasının beden duvarlarında, kesme tekniğinde yerli Ankara taşı ve koyu andezit ile belirli bölümlerde tuğla hatıllara yer verilmiştir. Tuğla örgülü üst örtü dıştan kurşun kaplıdır. Kuzey-güney doğrultusunda, 18.00 x 49.00 m ölçülerinde dikdörtgen planlı bedesten binası, ortada kare kesitli dört ayağın birbirlerine ve beden duvarlarına sivri kemerlerle bağlanmasıyla meydana getirilen bir alt yapı üzerinde eşdeğerde on kubbe ile örtülüdür. Ortada, üçgenlerle geçilen iki kubbe dilimlidir.
Diğer kubbeler pandantif geçişli olup, kemer açıklılarında çift sıra demir gergiler kullanılmıştır. Yapının her cephesi ortasında, arasta koridorlarına açılan birerden toplam dört kapı vardır. Aydınlatma, üst seviyelerde açılmış, yarım daire kemerli küçük pencerelerle sağlanmıştır. Bedesten binasına dört yönde bitişik ve bunlara paralel vaziyette karşı kanatlarda sıralanan dükkânlardan oluşan arastada, vakıf kayıtlarına göre toplam 102 dükkânın bulunduğu belirtilmektedir. Dükkânlar beşik tonoz örtülü iken, restorasyonda müze işlevine uygun salonlar oluşturulmuş ve örtü sistemi değiştirilmiştir. Arasta koridoru yine tonoz örtülü olup, köşelerde ve giriş kapıları önlerinde kubbeli üniteler yer almaktadır. Arastanın güney kanadı, arazi eğimine bağlı olarak iki katlıdır.
Bedesten ve çevresinde yayılan çarşı dokusu Ankara’nın XVIII. yüzyıla değin, sof üretimine dayanan canlı ticari hayatını belgelemektedir. 1881 yangınında ağır hasar gören Mahmut Paşa Bedesteni ve Hanı, erken Cumhuriyet yıllarına kadar harap vaziyetteydi. 1933’te Atatürk’ün Ankara’da bir Eti (Hitit) Müzesi kurulması talimatıyla Belediye’den satın alınan her iki tarihi bina, 1938-1968 yılları arasında gerçekleştirilen restorasyon çalışmaları sonrasında bugünkü halini almıştır. Erken Cumhuriyet döneminde yaşanan mali yetersizliklere bağlı olarak, yeni müze binalarının inşası yerine, mevcut tarihi yapıları müzeye dönüştürme politikası İstanbul, Ankara ve Konya gibi şehirlerde hayata geçirilmişti. Mahmut Paşa Bedesteni ve Hanı da bu kapsamda değerlendirilen eserlerdir. 1943’te Ankara Arkeoloji Müzesi olarak düzenlenen bedesten binasından sonra, 1951’de Mahmut Paşa Hanı’nın restorasyonu da tamamlanmış ve her iki yapı 1969 yılında yeniden tefriş edilerek “Anadolu Medeniyetleri Müzesi” adıyla hizmete açılmıştır.
Tolga BOZKURT
KAYNAKÇA
Gönül Öney, Ankara’da Türk Devri Yapıları, Ankara 1971, s. 135136; Komisyon, Ankara Başkentin Tarihi, Arkeolojisi ve Mimarisi, Ankara 2004, s. 132-137; Abdülkerim Erdoğan, Gökçe Günel, Ali Kılcı, Ankara Tarihi ve Kültürü Dizisi: 2-Osmanlı’da Ankara, Ankara 2007, s. 127-129.