Ortodoks Kiliseler, inanç ve ibadette benzer şeyleri paylaşmakta, fakat yönetim olarak bağımsız bir yapı sergilemektedir. Bu yapı içerisin de dördü tarihi patriklik merkezi olmak üzere on dört veya on beş otose fal (bağımsız) kilise ile çeşitli kaynaklarda sayıları iki ila beş arasında gösterilen otonom (özerk) kilise bulunmaktadır. Otosefal kiliselerden ta rihi patriklik konumunda bulunanlar; İstanbul, lskenderiye, Antakya ve Kudüs Kiliseleridir. Diğer otosefal kiliseler ise Kıbrıs, Rusya, Bulgaristan, Sırbistan, Yunanistan, Romanya, Polonya, Arnavutluk, Gürcistan, Çek Slovakya Kiliseleri ile otosefal mi yoksa otonom mu olduğu tartışmalı olan Sina Dağı Kilisesidir. Otonom Kiliseler ise Sina Dağı Kilisesinin oto sefal listeye eklenmesi halinde Finlandiya, Estonya, Japonya ve Çin Kili selerinden oluşmaktadır. Ancak bu konuda da bazı farklı görüşler bulun makta ve bazı kaynaklarda Macar ve Makedon Kiliseleri de otonom kili seler listesine eklenmektedir. Bu durum biraz da Ortodoks Kiliselerinin genellikle ulusal karakterli bir yapıya sahip olmalarından ve bağımsızlı ğını kazanan bir ülkenin kısa bir süre sonra kendi otosefal kilisesini kur mak istemesinden kaynaklanmaktadır. Bunun en güzel örneğini ise gü nümüzde Batı Avrupa, Kuzey-Güney Amerika ve Avustralya’da bulunan çeşitli patriklik ve otosefal kiliselere dayanan Ortodoks Kiliseler oluştur maktadır. Ortodoks nüfusun buralara göçleriyle kurulmuş olan bu Orto doks Kiliseler, zamanla önemli bir cemaat sayısına ulaşmış ve bağlı ol dukları kiliselerden ayrılarak otosefalliklerini elde etmeye yönelik bir ya pılanma içerisine girmiştir. Bunlardan özellikle Amerika’daki kilise oto sefal bir yapı oluşturmaya çalışmaktadır. Fakat onun bu konumu henüz Ortodoks Kiliselerin çoğunluğu tarafından tanınmamıştır.
Ortodoks Kiliselerinin çoğu, ulusal kiliselerdir; bu kiliselerin dev let ile sıkı bağlan bulunmaktadır. Etnik olarak genellikle Grek, Melkit ve Slav Kiliseler olmak üzere üç ana grupta toplanmaktadır. Bunlardan bi rinci grupta yer alan Grek Kiliseler; İstanbul Patrikliği, Yunan Kilisesi ve Kıbrıs Başpiskoposluğudur. İkinci grupta yer alan Melkit Kiliseler; İs kenderiye, Antakya ve Kudüs Patriklikleri ile Sina Başpiskoposluğun dan oluşmaktadır. Ancak bunlar arasında Grek kökenli rahipler de bu lunmaktadır. Son grubu oluşturan Slav Kiliseleri ise Rus, Sırp, Bulgar, Çek-Slovak, Polonya Kiliseleridir. Bu gruba Rumen, Gürcü ve Arnavut Kiliseleri de ilave edilmektedir.
İstanbul, İskenderiye, Antakya, Kudüs, Rusya, Romanya, Sırbistan ve Bulgaristan Kiliselerinin başındakilere Patrik; Yunanistan, Kıbrıs, Ar navutluk ve Finlandiya Kiliselerinin başındakilere Başpiskopos; Çek Slovakya ve Amerika Kiliselerinin başındakilere Metropolit; Gürcü Kili sesinin liderine ise Katolikos ve Patrik denilmektedir.
Ortodoks Kiliseler, yapılan itibarıyla kendi idarelerini yürüten bir aile gibidir. Merkezi bir otoriteleri bulunmamaktadır. Bununla birlikte her kilise iman ve sakramental komünyon bağlamında birbiriyle sıkı bir bağ ve paralellik içindedir. Doğu-Batı ayrışması, İstanbul ile Roma ara sında olduğu ve bu kilisenin, eski imparatorluk merkezinde bulunduğu için farklı bir konumu, eşitler arasında önceliği bulunmaktadır. Fakat bu şeref payesi ona, diğer kiliselerin iç işlerine müdahale etme hakkı ver memektedir. Bu patrikliğin merkezi 1600 yılında taşınmış olduğu Fener semtinde bulunmaktadır. Fener Ortodoks Patrikhanesine Türkiye, on iki adalar, Yunanistan’ın Girit ve Aynaroz bölgesi manastırları ile Avru pa, Amerika ve Avustralya’daki çeşitli metropolitlik ve piskoposluklar bağlı bulunmaktadır. Türkiye’de dört metropolitlik bölgesi bulunmakta dır. Bunlar Kadıköy Metropolitliği, Gökçeada ve Bozcaada Metropolitli ği, Adalar Metropolitliği ve Terkos (Tarabya) Metropolitliğidir.
Fener Kilisesine bağlı olan yurt dışındaki kiliseler ve kurumlar ise yedi metropolitliğin tabi olduğu Girit Başpiskoposluğu, on iki adalarda ki dört metropolitlik, dokuz piskoposluk merkezinin bağlı olduğu Ame rika Başpiskoposluğu, Avustralya Başpiskoposluğu, Yeni Zelanda, İn giltere, Fransa, Almanya, Avusturya, Belçika, İsveç, İsviçre ve İtalya Metropolitlikleri ile başta Yunanistan’daki Aynaroz ve Patmos olmak üzere dünyanın değişik yerlerindeki manastır ve eğitim merkezleridir. .
Patrikhanenin başında patrik, onun altında ise patriğin seçiminde oy hakkı bulunan sen sinod (kutsal meclis) yer almaktadır. Patrikhane nin işleri ise başında bir metropolitin bulunduğu komisyonlarca yürü tülmektedir. Patrik seçimi, temeli Islahat Fermanı’ndan sonra, 1862’de hazırlanan Rum Patriklik Nizamatı ve 6 Aralık 1923 tarihli valilik tezke resine dayanan bir prosedürle sen sinod (kutsal meclis) tarafından ya pılmaktadır. Halen faal olan dört metropolitlik bölgesi metropolitlerinin de arasında yer aldığı on iki kişiden oluşan bu meclis, valiliğin onayladı ğı liste içerisine yer alan isimlerden birini patrik olarak seçer.
Mehmet Katar